ချူ- ဗညာဟံသာ
ပ္ဍဲအကြာအတးသၚ်္ကြာန် ပယျာံသၞာံတၟိကၠောံကၠုၚ်ဏံဂှ် အပ္ဍဲဝၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူမန်ပိုဲ ပ္ဍဲခေတ်ဏံ ဗော်ပ ရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်လၟေၚ်တတိယ မံက်ကၠုၚ်ရ။ ဗော်တၟိဏံဂှ် ကဵုယၟုဗော်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳအလုံရးမန်တုဲ ဒက်ပတန်အာရောၚ် အ္စာပရိုၚ်ကဴဝဴ ချူဓမံက်ကၠုၚ်ရ။ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် မကေက်သကာဂမၠိုၚ် က္ဍိုက်ပ်တုဲ လုပ် ပြိုၚ်မာဲဏောၚ် လလောၚ်တြး ဟီုလဝ်ရ။
ဗော်မန်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတၟိဟီုမ္ဂးဝွံ မုဟိုတ်ဍေံမံက်ကၠုၚ်ရော မုပေါဲအံၚ်ဇၞး သွက်ပ္ၚံက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူမန် ဍေံ ကေတ်ကဵုဂွံရော က္ဍိုပ်သကိုပ်ဂမၠိုၚ် သာ်လဵုဒုၚ်စမ်ၜတ်အာကဵု မုက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် လတူခုၚ် အပ္ဍဲဍုၚ်ရော သာ်ဝွံ အာစာပရိုၚ်မန်တံ ချပ်ကၠုၚ်အိုတ်ရ။
ဗော်တၟိဝွံ ၜိုတ်ဍေံကဵု ၜိုတ်ကေတ် ၜိုတ်အလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာကဵုအခေါၚ် ၜိုတ်ကၠောန်အာဟာ ဟွံသေၚ်မ္ဂး ပ္ၚံက်ပရေၚ် ဍုၚ်ကွာန်ဂကူမန် လမျီုလတေၚ်ဆီ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူ ရိုဟ်ကၞက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူ မဒက်ပ္တန်ရုန်ဂစာန်လဝ် ဗၞတ် ၂၀ သၞာံပြၚ်ၚ် အပ္ဍဲဍုၚ်လတူဍုၚ် ပ္ဍဲခေတ် ပိုဲဏံဂှ် ဂစိုတ်ထောံ ပိုက်သရိုဟ်ထောံတုဲ ပၠေၚ်ထောံဝၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ဒုၚ်ကေတ်တဲ စှေ်စိုတ်လတူသၞောဝ်တၠအဝဵုပၞာန်တုဲ ဒုၚ်ရုဲမာဲဟာဂှ် သွက်ဂကူမန်တံ ကြက်မဂွံဆဵုညာတ်တီအာပၠန်ရောၚ်။
ပ္ဍဲခေတ်ပိုဲဏံ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဇၞော်အိုတ် ကဆံၚ်သၠုၚ်အိုတ် ဗီုပြၚ်စှေ်သၞောတ်အိုတ် ဒုၚ်စရၚ် ဒုၚ်အဖဳဘဲနာနာ သာ်တုဲ တန်တဴကၠုၚ်ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ကေုာံ ဗော်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကောန်ဂကူမန်မဒှ်ရောၚ်။ ဗော်ပၠတရဴဂှ် ခေတ်မိမပိုဲ ဟီုစမာန်ရ။ ပ္ဍဲခေတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဏံဂှ် ဗော်တၟိဏံ ကြက်မံက်ကၠုၚ်ပၠန်မ္ဂး ဂွံဆဵုကေတ် ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပိဗော်ရောၚ်။
ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဗတိုက်ကေတ်၊ ဗတိုက်ကၠုၚ်၊ ဗတိုက်မံၚ် နကဵုလွဟ် ကေုာံ နကဵုနဲကဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဗၞတ်မသုန်စှော်သၞာံရ။ ဂကောံဒဳမဝ် (ကော်ဂးဇမၠေံ) ဗော်ဒမကော် ဗော်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကောန်ဂကူမန် ဗတိုက်ကၠုၚ်ဗၞတ်ၜါစှော်သၞာံပြၚ်ၚ် နကဵုသၞောဝ် အပ္ဍဲသၞောဝ်၊ အပ္ဍဲဍုၚ် လတူခုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ရ။ ပ္ဍဲကဵုတ္ၚဲဏံ တၚ်ရန်တၟံဗော်ညးတံ ဟွံကလိဂွံပေါဲအံၚ်ဇၞးဏီရ။
က္ဍိုပ်သကိုပ်ဗော်ၜါဗော်ဝွံ လညာတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဍုဟ်ကြံၚ်၊ ဆဵုဂဗပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဍုဟ်ကြံၚ် လညာတ် ဗဟုသုတပရေၚ်ဍုၚ်ဗၟာ ဍိုက်ပေၚ်ဒးရးမံၚ်အိုတ်ရ။ ကောန်ဂကောံညးတံ ကောန်ဗော်ညးတံ ဒုၚ်ချိုတ်၊ ဒုၚ်ဖအိုတ် လမျီုတုဲ ရုန်ဂစာန်ကၠုၚ် ဒးကၠုၚ်ထံၚ် ဒးဒုၚ်ပျဲပျာံ ဍဵုဍိုက်ကၠုၚ်အိုတ်ရ။ ဆဂးဂှ် တိုၚ်ပ္ကဴရန်တၟံ ဂကောံညးတံ ဟွံကလိဂွံ မွဲတၞုၚ်သော်ဏီရ။ ဣဝွံ သက်သဳသာဓကရောၚ်။
ဗၞတ်ၜါစှော်သၞာံ နူကဵုခေတ်မဆလ (အလဵုအသဳသဵုယှေဝ်လေတ်) ဒဵုကဵုစိုပ် လက်ထက်တၠအဝဵုပၞာန် နအဖဝွံ ဂကောံမန်ပ္ဍဲဍုၚ်၊ မ္ၚးဍုၚ် ဂကောံဗၟာပ္ဍဲဍုၚ်၊ မ္ၚးဍုၚ် အလဵုအသဳဍုၚ်အမေရိက ဍုၚ်ယူရောပ် (ဥရောပ) ဍုၚ်အေယှတံ ဟီုဗျိလက်ဒေါန် ဟီုပါ်ပါဲမံၚ် တၠအဝဵုပၞာန်နအဖ နဲကဲနာနာ ဗီုပြၚ်နာနာ နကဵုစက်ဂတာပ်ခေတ် ရေဒဳယဝ်၊ လိက်ပရိုၚ်၊ အေန်တာနိတ် ရိုဟ်ဟ်တ္ၚဲရ။ ဆဂးဂှ် တၠအဝဵုပၞာန်ဗၟာ ဟွံဖေက် (ဝါ) ဟွံဒးဖေက် (ဝါ) ဟွံသ္ပဂရု ဟွံပၠောပ်စိုတ်တုဲ ဆက်တန်တဴကၠုၚ် ၜါစှော်သၞာံပြၚ်ကၠုၚ်ရ။
ဂကောံနအဖ ဂကောံတၠအဝဵုပၞာန်ဂှ် ကေတ်အခိၚ်သုၚ်စောဲသြန်အဝဵု ကေုာံ နဲကဲနာနာတုဲ ဒဵုကဵုကြပ်ဂစိုတ်ထောံ ဒဝ်အံၚ်သာန်သုကျဳ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၃ ပ္ဍဲဍုၚ်ဒဳပေဝ်ယေန် (ဒီပဲရၚ်း) ကတဵုဒှ်ကၠုၚ် နကဵုသက်သဳဇၞော်ဇၞော်ရ။ ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံပၠန် ကွးဘာလညာတ်တဴတက် သၟတ်လညာတ်တဴတက် သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မသကေက်သကာဂမၠိုၚ် ၜါလ္ၚဳပြၚ်ၚ် ပြိုက်လဝ် ပ္ဍဲထံၚ်သ္ၚိစာတ်ဂှ်ရ။ ကောန်ဗော်နာဲယက္ခ၊ နာဲဆီဂကူ ကေုာံ တၠဂုဏ်အဇ္ဇ (တၠဂုဏ် ဇြဝ်လာတ်) တံလေဝ် ဟိုတ်နူကၠောန်ပရေၚ်ဂကူတုဲ ဒးဒုၚ်စုတ်လဝ်ထံၚ်ကီုရ။ ဣဝွံ ဒဒှ်ဍာံရောၚ်။ အတိုၚ်ဒဒှ်ဍာံဏံဂှ် က္ဍိုပ်သကိုပ်ဗော်မန်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတံ တီလဝ်တုဲတုဲရ။
သၞောဝ် ၂၀၀၈ ဂှ် ဒှ်သၞောဝ်တၠအဝဵု တေၚ်နူကဵု သၞောဝ် ၁၉၄၇ ကေုာံ ၁၉၇၄ ဏီရ။ သၞောဝ် ၂၀၀၈ ဏံဂှ် ဒပ်ပၞာန် ဗၟာဟေၚ်က္ဍိုက်ပ်တုဲ ဒက်ပတန်အလဵုအသဳရောၚ်။ အဝဵုသၠုၚ်အိုတ်ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ရပ်လဝ်ရောၚ်။ သမ္မတ ကေုာံ သကိုပ် စဵုဒၞာဍုၚ် (ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီး) ဂှ် မၞိဟ်ကၠုၚ်နူဒပ်ပၞာန် ရပ်တိုက်ရိုက်ရောၚ်။ အဝဵုသမ္မတသၠုၚ်အိုတ် အခိၚ်ဒးစိုတ် ပလီုထောံပါလဳမာန် (လႊတ်တော်) မာန်မံၚ်ရောၚ်။ ပါလဳမာန်တွဵုရးဂှ် အဝဵုၜက်အာ နူကဵုပါလဳမာန်ဗဟဵု (အမျိုးသားလႊတ်တော်) ဟွံဂွံရောၚ်။ မပ္တံသာ်ဝွံ သၞောဝ် ၂၀၀၈ တၠအဝဵုပၞာန်ဂှ် ဟီုလဝ်ပိုတ်တ် သကုတ်သကုတ်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ဗော်အေန်အေဝ်လ်ဒဳ ဒစဵုဒစးသၞောဝ်ဏံတုဲ ဟွံဒုၚ်တဲ ဟွံဆက်ပတိုန် ယၟုဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ရ။ လ ညာတ်က္ဍိုပ်သကိုပ် ဂကောံအေန်အေဝ်လ်ဒဳ ဒုၚ်စမ်ၜတ်မာန်မံၚ်တုဲ မွဲအလုံဂၠးတိ ထံက်ဂလာန် ကုဗော်ညးတံဏီဖိုဟ်ရ။ ယဝ်ဗော်အေန်အေဝ်လ်ဒဳ ဒုၚ်တဲသၞောဝ် ၂၀၀၈ တုဲ လုပ်ဒုၚ်ရုဲမာဲမ္ဂး ဒးဒုၚ်ကျ သၟဝ်သၞောဝ်တၠအဝဵုပၞာန်တုဲ ဂွံဒက်ပတန် ဍုၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ် ဂၠံၚ်တရဴကၠေံကၠက်အာရောၚ်။ ဂၠံၚ်တရဴဗော်မွဲမွဲ ဗၠေတ်အာမ္ဂး နဲကဲချဳဓရာၚ် (မဟာဗျူဟာ) နဲကဲဗမံက်ရုပ်ရဴ (နဲကဲဗျူဟာ) ကေုာံ အသိၚ်ချဳဓရာၚ် လီုလာ်အာတုဲ ဒဵုကဵုဗော်မွဲမွဲ ကၠေံကၠက်အာ ဒှ်မာန်ရောၚ်။ ဗော်ကောန်မျူနေတ်သရိုဟ်အာဂှ် လ္ၚတ်သမ္တီညိ။
လညာတ်က္ဍိုပ်သကိုပ် ဗော်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳမန် (တၟိ) ထေက်ကဵုဒးသ္ၚေဝ်ဂၠိပ် ဇြိုဟ်ဟ်နက်နက်ရ။ နာဲဇၞူမန် (ဝါ) အာ စာဇၞူ ကေုာံ ဒံက်တာနာဲနဲသဵုတံဝွံ ပ္ဍဲခေတ်ပိုဲဏံဂှ် ပူဂဵုကေက်သကာ ပညာသၠုၚ်အိုတ်ရောၚ်။ ဗၞတ်ပိစှော်သၞာံပြၚ်ၚ် ညးတံသ္ၚဳမၠာ်ကၠုၚ်တုဲ ကၠောန်ကၠုၚ်ပရေၚ်ဂကူရောၚ်။ ဆဂးဂှ် မွဲအခိၚ်တေံ ညးတံ ဝေၚ်ပါဲလဝ် ဂွံဒုၚ်ရုဲစှ် ပ္ဍဲဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ကၠောန်ကၠုၚ်ပရေၚ်ဇၞော်မောဝ်ဂကူ ကဆံၚ်သၠုၚ်ၚ်ရောၚ်။ လတူတရဴညးတံဂှ် သွက်ဂွံပတိတ်သၟာန် လတူပူဂဵု ဟွံမွဲသက်က်ရ။
ဆဂးကီုလေဝ် အကြာဂကောံ နအဖဝေၚ်မံၚ်ဒွန် ဂွံတက်ပလီုသရိုဟ်ထောံ ဂကောံအေန်အေဝ်လ်ဒဳကီု ဂကောံဒေံါ ပန်ပှော်တံကီု ဂွံတက်သရိုဟ်ထောံ ဂကောံပၠန်ဂတး ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်ကီု ရန်တၟံတုဲ ကလေၚ်ကၠောန်ကဵု ပေါဲရုဲမာဲတၟိ နကဵုသၞောဝ်တၟိဂှ် မုအလဵုအသဳပၞာန်နအဖ ဒုၚ်လျိုၚ်ကဵု ကုညးတံမာန်ရော၊ ဣဝွံ ဒးကလေၚ်ဗ္စာရဏာဇြိုဟ်ဟ်နက်က်ရ။
ဂကောံနအဖ ဍေံတံသရိုဟ်ထောံ ဂကောံဇၞော်ဇၞော်တုဲမ္ဂး ဍေံလှေံလှန် ဂကောံဍောတ်တ် ဂကောံတၟိတၟိ ဂကောံ ဒေါံပန်ပှော် ကၠောန်စပရၚ်ပိုန်ဂြပ်ဂမၠိုၚ်တုဲ ဆိၚ်ဆတံၚ်အာအခိၚ်ပၠန်ဏောၚ်။ ဗၞတ်ပိစှော်သၞာံ လှေံလှန်အာ ကဵုအာအဝဵုညိည ကဵုအာသြန်ဘဏ္ဍာညိည အပ်ကဵုကဆံၚ် ဒၞာဲဖန် ညံၚ်ရဴခေတ် ဖဆပလတေံတုဲ ကုတ်ထပိုတ်ကၠေံ အသိၚ်ပၠန်ဂတးဂကူမန် ကေုာံ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံရောၚ်။ မွဲအခိၚ်ဓဝ် ဂကောံပၠန်ဂတးဂှ် ဒှ်ညံၚ်ရဴ မၞိဟ်ပလီုဍုၚ် မၞိဟ်ဖံက်သၞောဝ် တြးဏာဝါဒတုဲ ဂကောံလတူဍုၚ်ဂှ် ဒှ်ဂကောံခိုဟ် ဒှ်ဂကောံနွံကဵုသၞောဝ် ဒှ်ဂကောံဓဝ်ဍာံဂးတုဲ ဆက်ဒမၠုအာမတ် ကုကောန်ၚာ်လက်ကရဴပၠန်ရောၚ်။
က္ဍိုပ်သကိုပ်ဗော်မန်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂမၠိုၚ်ဝွံ တော်ဆကေတ်ပရဲညိည ၜိုတ်ဍေံကဵု ၜိုတ်ကၠောန်အာတုဲ လက်ကရဴမှ ကလေၚ်သၠုၚ်ပတိုန် ဗီုပြၚ်ပေါဲဗတိုက်ပၠန်ဟီုမ္ဂး ကလေၚ်သ္ၚဳဂၠိပ်ကေတ် အကာဲအရာဗော်ဍုၚ်မန်တၟိညိ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၄ – ၁၉၉၅ တေံ က္ဍိုပ်သကိုပ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတံ ဂွံဇၞော်ပတိုန်ဇြဟတ် အပ္ဍဲဍုၚ်ဂးတုဲ ဒေါံပန်ပှော်ဂှ် ဂုဏ်ဖဵုဇၞော်ရောၚ် တော်ဆလဝ်ရ။ ဗၞတ်စှ်သုန်သၞာံပြၚ်ကၠုၚ်တုဲ ဇြဟတ်ဇၞော်တိုန်ဟွံသေၚ် ဇြဟတ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ယအ်စှေ်ကၠုၚ်ဂှ် ကလေၚ်သ္ၚဳဂၠိပ်ညိ။ ဂၠံၚ်တရဴဗော်ဗၠေတ်မ္ဂး နဲကဲဗၠေတ်အာမာန်တုဲ ရိုဟ်ကၞက်ဗော်ဇကု ဒးဒုၚ် ကုတ်ထပိုတ်အာမာန်မံၚ်ရောၚ်။ စွံသတိဇၞော်ဇၞော်ညိ။ ဗော်မန်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ကေုာံ ဝၚ်က္ဍိုပ်သကိုပ်ဂမၠိုၚ် လ္ပပၠောပ်ဂိုဟ် စုတ်ခိုၚ် ပလံၚ်ဏာသုသာန် ပ္ဍဲပေါဲလီဠာန် ရုဲမာဲနအဖဏံညိဂှ် ကဵုဏာသတိရောၚ်။