နာဲမတ်ဒိပ် – ပေဲါဗတိုက် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူဒုၚ်လဝ်သ္ဇိုၚ်ကဵု ဂကူတုဲ ဒှ်ပေဲါဗတိုက်ဇမၠိၚ်မွဲရ။ ညံၚ်ရဴပေဲါဗတိုက် မွဲဍုၚ်ကဵုမွဲဍုၚ်ဂှ် တီသွဟ်ပြဟ်ဟ် ဟွံမာန်ရ။ ဟိုတ်နူဒှ်ပေဲါဗတိုက်ဇမၠိၚ်တုဲ ညးမကဵုအခိၚ်မာန် ညးမတီဍာန်ဒးဂှ် သဂွံအံၚ်ဇၞးဟေၚ်ရ။ ပေဲါဗတိုက်ဝွံ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဆဇြဟတ်မၞိဟ် ဇြဟတ်သြန်သၟး ဟွံက သီုအခိၚ်ပူဂဵုညးတံ ပါ်ပရအ်ကဵုမာန်မ္ဂး အံၚ်ဇၞးလောဲသွာရ၊ ဂၠံၚ်ဍာန်ပေဲါဗတိုက် မကွာ်မံၚ်ဂှ် ဒးရးခိုဟ်ဆာဲမ္ဂး အန္တရာယ်ဂှ်လေဝ် အောန် ကမၠောန်ဂှ်လေဝ် စိုပ်ဒတုဲပြဟ်ရောၚ် မိက်ဂွံဟီုရ။
ပ္ဍဲကာလလၟုဟ်ဝွံ သာသနာကျာ် မစိုပ်မံၚ် ဝိမုတ္တိယုဂတုဲ သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူဘဝဍိက်တဏှာကီု၊ သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူဘဝဍိက်ဂၠုဲကီု ဒှ်အခိၚ်ခိုဟ်ရ။ ဂကူပိုဲမန် စိုတ်ဓာတ် မိက်ဂွံဂွံဍုၚ် နွံဍာံမ္ဂး၊ အတိုၚ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တံ မလးဂၠံၚ် ဍံၚ်ဗက်မာန်မ္ဂး တိုၚ်ပ္ကဴရန်တၟံမွဲ ဟွံလံမွဲသာ် သဂွံစိုပ်မာန်ဟေၚ်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပေဲါဗ္တိုက်ပိုယ်ဂှ် တၞဟ်ခြာအာ နူကဵုပေဲါဗတိုက် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တၞဟ် ဟွံဂွံရ။
မုဟိုတ်ရော။ ရံၚ်ကဵုဝၚ်မ္ဂး ပ္ဍဲတိုက်အာယှအဂၞဲဝွံ ဂကူမန်ပိုဲ နွံကၠုၚ်ကဵု က္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ်နန်ထဝ်ဂှ် ဒှ်ကွေံရ၊ တိဍာ်မသၠဲလးဂှ်လေဝ် ကေၚ်နွံကၠုၚ်ကွေံရ၊ ဆဂးဂှ် ဟိုတ်နူကံကုသဵုမန် ဍိုန်တုဲ မန်ကဵုမန် ကဵုက္ဍိုပ်ညးသကအ် ဟွံမာန်၊ ဆာန်ညးသကအ် ဟွံစှေ်၊ ရှေ်သှေ်ညးသ္ကံ ဟွံဒှ် ဖ္ဍိုန်ကၠေံစိုတ် ဖအိုတ်ကၠေံဇဲဂှ်ရ ဘဝဂကူမန် မဒးစိုပ်အာ ကဆံၚ်ဂကူကရေၚ်တံ မဒှ်အာ ကောန်ဍုၚ်အရၚ် မဟွံမွဲကဵု ဍုၚ်ကီုရ။ ဟိုတ်နူဂှ်ရ ဆီပိုဲဂှ် ၜိုန်ရဒှ်ဆီနာဲကီုလေဝ် ကမၠောန်ပိုယ်ဂှ် မဒးကၠောန် အကြာကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ညးဂမၠိုၚ်ဟေၚ်ရ။
ပ္ဍဲအရာ မကၠောန်တဴ မွဲဟာန်ကေုာံ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ညးဂမၠိုၚ်ဂှ် ဆကောန်ဍုၚ်အရၚ် မနွံမံၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်မန်ဗၟာ မွဲဓဝ် ဟွံသေၚ်၊ သီုကဵုကောန်ဍုၚ် မတန်တဴမံၚ် ပ္ဍဲတိုက်တၞဟ်ဟ်တံဂှ်ရ။ မွဲဟာန်ကေုာံ ကောန်ဍုၚ်အရၚ် အလုံမွဲလိုက်ဂှ် ပိုဲကေတ်အဆက် ဟွံမာန် ကဵုဒှ်ကၠာရ၊ ၜိုတ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ကၟိန်ဍုၚ်မန်ဗၟာဂမၠိုၚ်ဂှ် ပိုဲဒးကေတ်အဆက်မာန်ရ၊ သ္ပမာန်မ္ဂး ကေုာံကောန်ဍုၚ်အရၚ် အာယှဂမၠိုၚ်လေဝ် ကေတ်အာအဆက်ထေက်ရ။
ၜိုတ်ဂွံလ္ၚတ်လဝ် ယဝ်သဒးဟီုမ္ဂး ပေဲါဗတိုက် ပ္ဍဲ (၂၁) ဗွဝ်ကၠံဝွံ ပေဲါဗတိုက်ရပ်လွဟ်ဂှ် ညးကဵုဇြဟတ် အောန်စှေ်ကၠုၚ်တုဲ ပေဲါဗတိုက်ၜိုဟ်ၜိုဟ်တံဂှ် ညးဂမၠိုၚ် ဒးဂၞပ်ဂၠိုၚ်တိုန်ရ။ ဆဂးဂှ် ဒဵုကဵုတ္ၚဲဏံ လွဟ်ဟွံပါမွဲသာ် ပေဲါဗတိုက်မွဲမွဲ ဂွံအံၚ်ဇၞးအာဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် အောန်မံၚ်ရ။ ရံၚ်ကေတ် ပေဲါဗတိုက် အခေါၚ်မၞိဟ် ပ္ဍဲဍုၚ်တူနဳသျှာ ဍုၚ်အဳဂျေပ်တံမ္ဂး ဟိုတ်နူပၞာန် တန်တဴ လ္ပာ်ညးဍုၚ်ကွာန်တံတုဲ ပေဲါဗတိုက်ဂှ် တုဲဒှ်အာ ၜိုဟ်ဟ်သြိုဟ်ဟ်ရ၊ ပ္ဍဲဍုၚ်လေပ်ပျာဂှ် ပၞာန်ဟွံလုပ်စ လ္ပာ်ညးဍုၚ်ကွာန်တံတုဲ ဟိုတ်နူလုပ်စ လ္ပာ်ညးတၠအဝဵုဂှ်ရ ပေဲါဗ္တိုက်ဂှ် ဒှ်အာကြာန်န်တုဲ ညးဍုၚ်ကွာန်တံလေဝ် ဒးရပ်လွဟ် ဍုၚ်မ္ၚးဂမၠိုၚ်လေဝ် ဒးထံက်ပၚ်ကၠုၚ်လွဟ်အိုတ်ရ။
ရံၚ်ကေတ် ဍုၚ်သဳရဳယျာမ္ဂး ပရေံနူကဵု ဍုၚ်တံဂှ်ဏီရ။ သမ္မတအသာတ်ဂှ် သီုလီသီုဠာန် ဂစိုတ်မံၚ် ညးဍုၚ်ကွာန်တံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ နူစထ္ၜးဆန္ဒဂှ် မၞိဟ် (၈၀၀) ပြၚ် ဒးဒုၚ်ပန်ဂစိုတ်ကၠေံတုဲရ၊ ကောန်ပၞာန်ညးတေံ ပန်ဒးမၞိဟ်ကွေံရ၊ မၞိဟ်တံဏံ ဒးကဵုဘာပၞာန်တၟိဏောၚ် သာ်ဝွံ ညးတေံ ဟီုကီုလေဝ် ဒဵုကဵုတ္ၚဲဏံ ကောန်ပၞာန်ညးတံ ဆက်ပန်မံၚ်မၞိဟ်ဏီရ၊ ပ္ဍဲကာလ ပိုယ်ဒးဆဵုဂဗကဵု အလဵုအသဳ မြဴသာ်ဝွံမ္ဂး နဲၜိုဟ်ဟ် ဟွံဂွံရ။
ၜတ်ကၞာတ်ကဵု ဍုၚ်ပိုဲမ္ဂး ပေဲါဗ္တိုက်လ္တူတေံဂမၠိုၚ်ဝွံ ပေဲါဗတိုက် အခေါၚ်မၞိဟ် ညိကီုရ။ ညံၚ်ရဴပေဲါဗတိုက် အခေါၚ်ဂကူ မက္တဵုဒှ်မံၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်မန်ဗၟာပိုဲ ဟွံသေၚ်ရ။ ပ္ဍဲပေဲါဗ္တိုက် အခေါၚ်ဂကူ ဍုၚ်ပိုဲဝွံ ပၞောဝ်ကောန်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်လ္ၚဵုတံဂှ် သီုမရှေ်သှေ်တဴ သာသနာ ဟွံတုပ်ရေၚ်သကံတုဲ သီုဂကူ သီုသာသနာ ဟိုတ်နူဟွံတၞဟ်ခြာ ညးသ္ကံဂှ်ရ ပေဲါဗတိုက်ပိုဲဂှ် အသိၚ်သ္ကာတ်မြဟ်ဂၠိုၚ်ရ။ ပရေၚ်ဍဵုဍိုက် ပရေၚ်ပလီုသၞောဝ် ပရေၚ်လီဠာန်တံဂှ် သွက်ဂွံဟီု ဟွံမွဲရ။
ဟီုသာ်ဂှ်မ္ဂး ပေဲါဗ္တိုက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်မန်ဗၟာဝွံ လအာ နွံသာ်လဵုရော။ အတိုၚ်ညးဂမၠိုၚ် ချပ်လဝ်မ္ဂး ပေဲါဗ္တိုက်ရပ်လွဟ်ဝွံ အာဂတနူဏံ သွက်ဂွံကြေပ် နွံရ။ ပေဲါဗတိုက်ရပ်လွဟ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် မဒးနိဿဲမံၚ်ကဵု ဍုၚ်ကြုက်၊ ဍုၚ်အေန်ဒဳယျ၊ ဍုၚ်သေံတံရ။ ဍုၚ်တံဏံ ပံက်ကမ္မဏဳ အပ္ဍဲဍုၚ်တုဲ ကၟာတ်ကၠေံ ဗ္ဒိုပ်သၟာဒဒိုက်တံမ္ဂး ဒၞဲါဝဳယဲ ဒၞဲါဗပေၚ်ဇြဟတ် ရဲပၠန်ဂတးတံ ဟွံမွဲရ။ ရဲပၠန်ဂတးတံလေဝ် အောန်ကဵုဂၠိုၚ် မဒးနိဿဲမံၚ်ကဵု ဗ္ဒိုပ်တံဏံရ။
အလဵုအသဳတံဂှ် ဒဒှ်ရ ညးတံ ဟွံမွဲပၟိက်ကဵု ဗ္ဒိုပ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် မြော်ပ္တိတ်ပါၚ်တုဲရ။ ပံၚ်ကဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ်တုဲ ကၠတ်ကၠောန် ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဂှ် ပရဲဟွံတိတ် နူကဵုကမၠောန် ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် အပ္ဍဲဍုၚ်ပုဟ်ဂှ် ဍုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ်တံဂှ် ကၠိုဟ်ခၠၚ်ကၠုၚ်အိုတ်ရ။ လ္တူအကာဲအရာဝွံ ဗီုလဵုအလဵုအသဳတံ ချပ်လဝ်ရော။
၁။ စၞးဒးဗလးလဝ် ဍုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ်ဂမၠိုၚ် မဆက်ဆောံမံၚ်ကဵု ကောန်ဍုၚ်အရၚ် မ္ၚးမတ်ဍေံတံဂှ် ဍေံတံ ကော်ပၠုပ်ဍုၚ်တုဲ ကဵုကၠောန် ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် ၜိုဟ်ဟ်သြိုဟ်ဟ်ရ။
၂။ စၞးဒးကဵုအခေါၚ်ကဵု ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် မတန်တဴကေတ်ဂှ် ပပတံနူပရေၚ်လိက်ပတ် ယေန်သၞာၚ် ဘာသာ သာသနာ၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်၊ ပရေၚ်မၞိဟ်တံ အိုတ်သီု ဍေံကဵု နိဿဲကဵုဗၟာတံရ။
၃။ ပ္ဍဲဂကောံ ရီုဗၚ်မၞိဟ်တံဂှ်လေဝ် ညံၚ်မၞိဟ်ဍေံတံ ဂွံပါလုပ်ကီု၊ ပ္ဍဲဂကောံမၞိဟ် ဍေံဟွံပါဂှ်လေဝ် ညံၚ်ဂွံပံၚ်ကၠောန်ကဵု ဍေံတံကီု၊ ပ္ဍဲသွာၚ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဍဟွံစိုပ်ဂှ် ဍေံတံဟေၚ် ၜံၚ်ဗဒှ်ပ္တိုန်တုဲ သီဗ္ၜောဝ်ကေတ် အခေါၚ်အရာ ဟံၚ်ပြာ်တုဲ နကဵုအရီုအဗၚ်ဂှ် ကၟာတ်လဒဵု သိုၚ်ဒၠာဲပၠန်ဂတးရ။ နကဵုအရီုဗၚ်ဂှ်ဟေၚ် သ္ပလွဟ်လက်နက် ၚိတ်ကမၠက်ဂကူ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံရ။
ဒေသကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ညံၚ်ဟွံဂွံၜိုဟ်သြိုဟ်ဂှ် ဍေံဖန်ဖက်ဏောၚ်၊ ဒၞာဲကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ မဆုဲပြံၚ်အာဂှ် ဍေံလုပ်ကေတ်ဒၞာဲဏောၚ်၊ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ မစိုပ်ကၠုၚ် ပယျဵုတံဂှ် မၞိဟ်ဍေံတံ မၞုံပ္ဍဲဂကောံဟံၚ်ပြာ်တံဂှ် မၚ်ၚိတ်မံၚ်ပၠန်ဏောၚ်၊ ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် ဟိုတ်နူမ္ဒးနှဲရဴ ထုဲၜန် ညးသ္ကံတုဲ မဒးစကာ အရေဝ်ဗၟာပၠန်ဏောၚ်။ တော်ရံၚ်အိုတ်ညိ။ ဇၟာပ်ဒၞာဲ ဗၟာတံ ပါမ်လဝ် ပါၚ်ဂၞာၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်မာန်ရ။ ဟီုမံၚ်ဂလာန်ဏံဂှ် မိက်ဂွံသၠေဟ်ပၟာကဵု ဂကူဗၟာ မလုပ်မံၚ် ပေဲါဗတိုက်ကဵု အလဵုအသဳတံ ဟွံသေၚ်။ ဆဂးဂှ် ဂကူဗၟာတံဝွံ ဍေံတံ လုပ်ဒၟံၚ်ပေဲါဗတိုက် သွက်ဂကူ ဟွံသေၚ်။ သွက်အခေါၚ်သ္ဇိုၚ်ဂှ် ဍေံတံ ဟွံဒးလုပ် ပေဲါဗတိုက်ကဵု အလဵုအသဳဗၟာရ။ အလဵုအသဳဗၟာကဵု ဍေံတံ ဒတုဲဖဵု တုပ်သၟဟ်မံၚ်ရောၚ်ဂှ် ပိုဲဝိုတ်ကၠေံ ဟွံထေက်ရ။
သွက်ဂွံ စဵုဒၞာ ဝါဒမဟာဝါဒဳဗၟာဂှ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ မဒးညဳသာသၟဟ်သၟန်ရ။ ကြပ်ကြပ်ဏံ ယဝ်သရံၚ်မ္ဂး UNFC မဒက်ပတန်လဝ် သၞာံဝွံ သ္ပလဝ်အဓိကကဵု ပရေၚ်ပၞာန်ရောၚ်ဂှ် ပြာကတ်မံၚ်ရ၊ ဂကောံ CEFU ဂှ် ရိုဟ်ပလီုကၠေံသၟး ဟွံက ဂကောံက္ဍိုက်က္ဍိုပ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ်လေဝ် ပဲါတးကၠေံရ။ ဟိုတ်မဂွံပဲါတးကၠေံ ဂကောံက္ဍိုက်က္ဍိုပ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ဟိုတ်နူကမၠောန်တၞဟ်ခြာ ဟွံမွဲ သာ်ဝွံ ဂွံတီကေတ်ရ။
နူကဵုဂလာန်ဝွံ မုပိုဲလ္ၚတ်ဂွံရော။ ပ္ဍဲဂကောံ UNFC ဝွံ ညးဂှ် ဇြဟတ်ဇၞော်မ္ဂး ဂွံဟီုရမျာၚ်ထတ်တ်ရောၚ် မဒှ်ရ။ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကဵု ပရေၚ်ပၞာန် ယဝ်သပါ်ခြာလဝ် ဟွံမွဲမ္ဂး ပရေၚ်အုပ်ဓုပ် အာတုပ်မံၚ်ကဵု အလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာတံရ။ တုဲပၠန် သွာၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မစပ်ကဵု ပရေၚ်ပညာ၊ သွာၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မစပ်ကဵု ပရေၚ်မၞိဟ်၊ သွာၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မစပ်ကဵု ပရေၚ်ပိုန်ဂြပ်၊ သွာၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မစပ်ကဵုတိဍာ်တံဂှ် စွံလဝ်အဓိက ၜိုတ်လဵုဂှ် ပိုဲဟွံဂွံတီကေတ်ဏီရ။
၁။ UNFC ဝွံ စပ်ကဵုဍုၚ်ကြုက်၊ ဍုၚ်သေံ၊ ဍုၚ်အေန်ဒဳယျာ၊ ဍုၚ်အမေရိကာန်တံတုဲ မုလးလဝ် မူဝါဒ နွံရော။
၂။ UNFC ဝွံ စပ်ကဵုပရေၚ်လိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်၊ ပရေၚ်သာသနာ၊ ပရေၚ်ပညာ၊ ပရေၚ်ပိုန်ဂြပ် တၞဟ်ခြာ မုပြုပြေၚ်လဝ် နွံရော။
၃။ UNFC ဝွံ စပ်ကဵုဂကောံညးဍုၚ်ကွာန် Civil Society ဂမၠိုၚ်ကီု၊ စပ်ကဵုဂကောံ NGO ဂမၠိုၚ်ကီု မုစဳဇန်လဝ် နွံရော။
မုက်ဂၞန် (၁) ဂှ် ယဝ်သလးလဝ် ဟွံမွဲမ္ဂး ပေဲါဗ္တိုက်ရပ်လွဟ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် ဒးပတှေ် ကံကုသဵုရ။ မုက်ဂၞန် (၂) ဂှ် ယဝ်သပြုပြေၚ်လဝ် ဟွံမွဲမ္ဂး ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဗီုလဵုဂြိပ်ဂြိပ် ဗၠးတိတ် နူတဲဗၟာတံ ဟွံမာန်ရ။ မုက်ဂၞန် (၃) ဂှ် ယဝ်သစဳဇန်လဝ် ဟွံမွဲမ္ဂး ကၠေၚ်ပိုဲရ ဗၟာတံ သၞာစပိုဲပၠန်ဏောၚ်။ ယဝ်ဒှ်သာ်ဂှ်မ္ဂး
၁။ UNFC ဝွံ ညံၚ်ဂွံဒှ် အလဵုအသဳဖေတ်ဒရာမွဲဂှ် ဒက်ပ္တန်ပ္တိုန်တုဲ မူဝါဒ အလဵုအသဳဇကုဂှ် ဗွဲမပြဟ် မဒးလလောၚ်တြးရောၚ်။
၂။ အပ္ဍဲဗွိုၚ်အလဵုအသဳ ဖေတ်ဒရာဝွံ ပဲါနူလိက်တြးဝါဒမ္ဂး အၚ်္ဂလိက်ဟေၚ် မဒးသ္ပလိက်ရုၚ်တုဲ ပ္ဍဲတိဗၠးၜးတံဂှ် မဒးနွံကဵု ဘာဖေတ်ဒရာ ဌာနပညာဖေတ်ဒရာ ဌာနပရေၚ်ပိုန်ဂြပ်ဖေတ်ဒရာ မပ္တံသာ်ဝွံရောၚ်။
၃။ ဂကောံ Civil Society ကေုာံ ဂကောံ NGO တံဂှ် ဟွံမွဲကဵုအခေါၚ်မ္ဂး အပ္ဍဲဒေသဇကုဂှ် ချဳဒရာၚ် ဟွံဂွံတုဲ ဂကောံမဒှ်သ္ဇိုၚ်တံဂှ်လေဝ် မဒးကၠောံက္ဍကဵု အလဵုအသဳ ဖေတ်ဒရာရောၚ်။
ၜိုတ်ဏံဒးဒှ်ရ။ ၜိုတ်ဏံလေဝ် ဟွံဒှ်မ္ဂး လုပ်ပေဲါဗ္တိုက်ကဵု အလဵုအသဳဗၟာတံ ဟွံလောဲသွာရ။ အလဵုအသဳဗၟာတံဂှ် (၁) အခေါၚ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် ဟွံကဵုလေဝ် မုဟွံဒှ်၊ (၂) ပရေၚ်ဍုၚ်မန်ဗၟာဝွံ ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဟွံပါမွဲသာ် ဂကူဗၟာတံမွဲဓဝ် ဖန်ဇန်ကေတ်လေဝ် ပၟိက်တုဲမံၚ်ကီုရ။ (၃) အခေါၚ်မၞိဟ် ၜိုတ်ဒးရး ကဵုတုဲ ဖံက်ဂၠံၚ် ဖနှဴဆီမ္ဂး မကမ်မွဲမ ဟွံဒးအိုတ်လေဝ် ၚိတ်ကမၠက်ကၠေံ ဂွံဂှ်ရ သာ်ဝွံ စှေ်မံၚ်စိုတ်ရ။
ဗီုအလဵုအသဳဗၟာတံ စှေ်မံၚ်စိုတ်ဂှ် ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်ဂှ် ဒးပလီုဏောၚ်။ အခေါၚ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဟွံမွဲမ္ဂး အခေါၚ်ဗၟာတံလေဝ် ဟွံမွဲပုဟ်ဂှ် ညံၚ်ဗၟာတံ ဂွံတီ ဒးထ္ၜးစ အစောန်ညိရ။ ဍေံတံဂှ် ကမၠတ်ဏောၚ် ဇကုဍေံ ဍေံဂွံတီစကီု။
ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဟွံပါမ္ဂး ဂကူဗၟာတံ ကၠောန်လေဝ် ဟွံတုဲဂှ် ဒးခ္ဍိုက်ဂရိုက်ဍေံတံရ။ ကာလဂှ်မှ ဍေံတံဂှ် တၠဣဒ္ဓိ ဟွံသေၚ်၊ ဗီုဒးစိုတ် ဖန်ဂွံ ဟွံသေၚ် ဍေံတံ ဂွံတီစကီု၊ ဂၠံၚ်ဍေံတံ ဖံက်၊ ကပေါတ်ဍေံတံ ပ္တိတ်၊ ကလောန်ဍေံတံကဵု ပိုဲဟွံဒုၚ်တဲရ။ ဍုၚ်ဍေံ ညံၚ်ဟွံဂွံဇၞော်မောဝ်ဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ်ပိုဲရ။ ပိုဲဂှ် တိရစ္ဆာန် ဟွံသေၚ်၊ သၠေံသၠန်ကဵု ကွာၚ်ၜဲ ဟွံဂွံ၊ ဝါဒဍေံတံဂှ် ဝါဒတိရစ္ဆာန်မဒှ်တုဲ ဍေံတံဂှ် ကဆံၚ်ၜိုတ်တိရစ္ဆာန်ဓဝ်ရ ဇကုဍေံတံ ဍေံတံ ဂွံတီစညိကီု။
သရုပ်ကၠေံမ္ဂး အတိုၚ်သၟဝ်ဏံဟေၚ် ရုပ်ရဴပေဲါဗ္တိုက် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ မံက်ကၠုၚ်ရ။
၁။ အလဵုသဳဖေတ်ဒရာဟေၚ် ဍာံစၟတ်တုဲ အလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာတံဂှ် ဆၜိုတ်အလဵုအသဳ မဟာဝါဒဳဗၟာဟေၚ်ရောၚ် ညံၚ်ဂွံပြာကတ်ဂှ် နကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကေုာံ ပရေၚ်ပၞာန်ၜါသာ် မဒးလုပ် ပေဲါဗ္တိုက်ရ။ စပ်ကဵု ပရေၚ်ဒုၚ်လျိုၚ် accountability အလဵုအသဳဂှ် ဗၟာတံ ကျပိုဲဟေၚ်ရ။ ပိုဲဂှ် ဆက်ဆောံကဵုဗၟာတံ နဒဒှ် အလဵုအသဳရောၚ်။ ညံၚ်ဂွံတက်ကၠုၚ်ကျာဂှ် ဗၟာတံ မဒးဒုၚ်ဂုဏ်ပိုယ်ရောၚ်။
၂၊ ဆၜိုတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မွဲဓဝ်၊ ဆၜိုတ်ပရေၚ်ပၞာန်မွဲဓဝ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် မဒးပံၚ်တောဲ ကၠောန်အာမွဲစွံ ဟွံသေၚ်၊ ဘာတန်မူလ ဖေတ်ဒရာ၊ ဘာတန်ဒေါဝ် ဖေတ်ဒရာ၊ ဘာတန်လှုၚ် ဖေတ်ဒရာ၊ ဘာတက္ကသိုလ် ဖေတ်ဒရာတံဂှ် ဒးမံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်ထေက်ရ။ ဘာဂမၠိုၚ်ဝွံ မဒးဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု ဘာကောန်ဂကူဂမၠိုၚ်ရ။ ပ္ဍဲဘာဖေတ်ဒရာဝွံ လိက်အၚ်္ဂလိက်ဂှ် မဒးဒှ်တိုၚ် Median ရ။ ဒေါအ်ဂွံမ္ဂး လိက်ဗၟာဂှ် လ္ပစကာညိ။ ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဟွံလေပ်ဘာသာဗၟာဂှ် ကိစ္စဟွံမွဲ၊ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် မဂွံလေပ်လဝ် ဘာသာအၚ်္ဂလိက်ဂှ် ဗွိုၚ်ဆက်ဆောံကဵုလိုက် သၠဲလးတဴ ဗွဲမလောန်ရ။ နူကဵုဘာ ဖေတ်ဒရာဂမၠိုၚ်ဝွံ ပိုဲလးဏာ လၟေၚ်ဂၠံၚ်တရဴ ပရေၚ်ပညာ၊ ပရေၚ်မၞိဟ်၊ ပရေၚ်ပိုန်ဂြပ်နာနာသာ် မာန်ရ။ ပိုဲၜံၚ်ပ္တိတ်မၞိဟ် ဂၠိုၚ်က္ဍၚ် ကဆံၚ်ဘဝ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ သၠုၚ်က္ဍၚ်ရ။ နကဵုနဲကဲဏံ ဗၟာတံ မဒးသာဲခြာတိတ် နူကဵုကောန်ဍုၚ်တံရ။
၃။ ကောန်မန် မလုပ်ကၠောန်မံၚ် ပ္ဍဲမပ္တံကဵု ဂကောံ Civil Society ဗၟာတံ၊ ဂကောံ NGO ဗၟာတံဂှ် စိုတ်ထေၚ်ဇၞော်ကဵု ဗၟာတံ လုပ်စဒှ်ရ။ ဂကူမန် မတန်တဴမံၚ် ပ္ဍဲအကြာဗၟာတံဂှ် သာ်လဵုလေဝ် ဟွံတိတ်ဗၠး နူအန္တရာယ်ဗၟာရ။ ဂကောံ Civil Society ကေုာံ NGO တံဂှ် နကဵုပိုဲလေဝ် ပ္တန်ဗဒှ်ပ္တိုန် ဂွံမံၚ်ကီုရ။ ပ္ဍဲကာလ ရီုဗၚ်မ္ဂးဟေၚ် ပိုဲဟွံပါ်ဂကူရ။ ပ္ဍဲဂကောံပိုဲဂှ် အတိုၚ်အၚ်္ဂလက်သဏ် ဂကူပိုဲဟေၚ် ပိုဲပ္တန်ဗဒှ်အာမ္ဂး ညးဂှ် ဂွံဗျိရော။ ပိုဲစကာ ယၟုတွဵုရးဍုၚ်မန်မ္ဂး ဂကူဗၟာတံ ဟွံကေတ် အရီုအဗၚ် ပ္ဍဲပိုဲဟာ။ ပိုဲစကာဒး လိက်အၚ်္ဂလိက် ကေုာံ လိက်မန်မ္ဂး ဗၟာတံ ဟွံဆက်ဆောံကဵုပိုဲဟာ။ ယဝ်ဒှ်သာ်ဂှ်မ္ဂး ဗၟာတံ ပါ်ဂကူ ပါ်ဆီရောၚ်ဂှ် ညးလိုက်တံ တီအာရ။ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် ဂကောံ Civil Society လဵု၊ ဂကောံ NGO လဵု ဟွံဆက်ဆောံကဵုပိုဲတုဲ မဂွံချဳဒရာၚ်ရော။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ပေဲါဗ္တိုက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် ဆၜိုတ်သွာၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပရေၚ်ပၞာန် မွဲဓဝ်ဟွံသေၚ် ပ္ဍဲသွာၚ်နာနာသာ်တံဂှ်လေဝ် ပိုဲချဳဒရာၚ်ဂွံရ။ ဒးအုပ်ကၠေံနိဂီုမ္ဂး၊
၁။ အလဵုအသဳဖေတ်ဒရာဝွံ ခ္ဍိုက်ဂရိုက် အလဵုအသဳဗၟာတံ ပ္ဍဲစၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်လိုက်ညိ။
၂၊ ဌာနဖေတ်ဒရာတံဂှ် သက်စေဝ်ကဵု ဗၟာတံတုဲ ညံၚ်ဂွံဇၞော်မောဝ် ရာၚ်ဆာဲကေတ်ဂှ် ကၠောန်ညိ။
၃။ ဂကောံညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဂကောံဟွံသေၚ်ကဵု အလဵုအသဳတံ ညံၚ်ဂွံမံက်ကၠုၚ် ပ္ဍဲအကြာ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဂၠိုၚ်ၚ်ဂှ် ဂိုတ်ဂစာန်လွဳပရာတုဲ ဆက်စၠောံကဵု ရုၚ်ကုလသမဂ္ဂညိ။
နနဲသာ်ဝွံ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး ဗီုက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ သ္ကိုပ်ပၞာန်မ္ဂး ဗီုသ္ကိုပ်ပၞာန်၊ တၠပညာမ္ဂး ဗီုတၠပညာ၊ ညးဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး ဗီုညးဍုၚ်ကွာန် သွာၚ်နာနာ ဂၠံၚ်တရဴနာနာ နဲကဲနာနာ ဒေသနာနာ စၚ်နာနာ ပိုဲပြိုၚ်ပ္ကာန် လုပ်ပေဲါဗ္တိုက်မ္ဂးဟေၚ် ဍုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ်ဂမၠိုၚ်ကီု သီုကဵုဍုၚ်လိုက်ဂမၠိုၚ် မဂွံစွံကၠုၚ်အာရီုကဵု ပေဲါဗ္တိုက်ဂကူတုဲ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် ဟွံလံ မဂွံအာစိုပ် တိုၚ်ပ္ကဴ ရန်တၟံမာန်ရောၚ်။