နာဲသာၚ် – နူကဵုပေဲါရုဲမာဲ ၂၀၁၀ တုဲ အလဵုအသဳတၟိ နူကဵုဗော်ကျခိုၚ်ယျေ (ပြည်ထောၚ်စုကြံ့ခိုၚ်ရေးနှၚ့် ဖွံ႕ဖြိုးရေးပါတီ) တအ် ဒက်ပ္တန်ပ္တိုန်အဝဵုတုဲ ပ္ဍဲကဵုမတ်ဂၠးကဝ်မ္ဂး အလဵုအသဳဏအ်ဂှ် ဒှ်အလဵုအသဳ ”တၠအဝဵုပၞာန်” ဟွံသေၚ်၊ အလဵုအသဳညးဍုၚ်ကွာန် နှဴရဴကဵုတၠအဝဵု (a mixed zuthoritarian regime) တအ် ကၠိုဟ်ကေတ်အိုတ်ရ။ အလဵုအသဳဏံ တိုန်ကေတ်ဂွံခုၚ်အဝဵုတုဲ ပဋိပက္ခတြေံ တြဟ်တအ် လာဲလေၚ်အာကီုရဟာ နူကဵုဂၠးကဝ် စၟဳမၚ်ဒၟံၚ်အိုတ်ရ။
ဆဂး ပဋိပက္ခတြေံဏအ်ဂှ် ဍေံဟွံလာဲလေၚ်အာဏီရ၊ အဓိက ပဋိပက္ခၜါသာ်ဝွံ (၁) ပဋိပက္ခအကြာဂကူဗၟာ ပၠံၚ်အဝဵုညးသကအ် သွက်ဂွံပြံၚ်သၠာဲအာ သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ၊ (၂) ပဋိပက္ခ အကြာညးမအုပ်ဓုပ်အလဵုအသဳဗၟာကဵု ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲအရာဖျေံဗီု ဒက်ပ္တန် ကၟိန်ဍုၚ်ရ။
အလဵုအသဳတၟိဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် ပ္ဍဲဂိတုမာတ်ချ် သၞာံဏအ်ရ၊ လၟုဟ်မ္ဂး ပေၚ်ကၠုၚ်ပွိုၚ် (၃) ဂိတုကီုရ၊ အတိုၚ်သမတ ဥူတိၚ်သိၚ် ဟီုဂးကဵုလဝ်ကတိပါၚ် သွက်ဂွံဒက်ပ္တန် ပရေၚ်ညဳသာသၟဟ်န် အပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ် ဍေံဟွံကတဵုဒှ်ကၠုၚ်ရ။
အလဵုအသဳတၟိတ္ၚဲဏအ်ဝွံ ညးတအ် ဂွံဇၞးလဝ်မာဲ နူကဵုညးဍုၚ်ကွာန်တအ် အိုဿီုတုဲ အတိုၚ်ညးတအ် ဒးအဂၞပ် စိုတ်ညးတအ်အုပ်ဓုပ်ဍုၚ်ကေတ်တ်ရောၚ် စှေ်လဝ်စိုတ်ရ။ လ္တူညးဂမၠိုၚ်တအ်ဟီုးဂး နၚ် ပါ်ပဲါနၚ် (ဝါ) အရာညးတၞဟ်ဟ် ဂွံပါလုပ် ပ္ဍဲအရာဂွံဇၞော် မောဝ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ကယျာန်တးရ။ အတိုၚ်ကောန်ဍုၚ်အာတ်မိက်ကၠုၚ် သွက်ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံ ဍုၚ်ဂှ် ဟွံသ္ပဂရုရ။
ဆိုအ်ဗ (၁) ဂၠံၚ်တရဴဒဳမဝ်ကရေဇြဳ အာဟာ၊ ဟွံအာဟာ
အတိုၚ်ညးဂမၠိုၚ်တအ် တီလဝ်ကီုရ ပေဲါရုဲမာဲတုဲကၠုၚ်တေံဂှ် ဒှ်ပေဲါရုဲမာဲအလီ ဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲမွဲဒမြိပ် ဝၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာရ။ ဗော်ကျခိုၚ်ယျေဂှ် ကေတ်ကၠုၚ်မာဲကိုပ်ကၠာ (ကြိုတၚ်မဲ) တုဲ သွက်ဂွံဇၞးမာဲဂှ် ဖန်ဇန်ကၠုၚ်ရ။ ဗော်ပြိုၚ်ပကာန်ဇၞော်ဇၞော် ညံၚ်ရဴဗော်အေန်အေဝ်ဒဳတအ် ညံၚ်ဟွံဂွံပါလုပ် ပ္ဍဲကဵု ဗော်ရုဲမာဲဏံဂှ် ဖျေံသၞောဝ်ရ။
လၟုဟ်မ္ဂး ပါလဳမာန် (ကၠတ်ထဝ်) ကဆံၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ကီု၊ တွဵုရးရးဒေသ (တိုၚ်းဒေသကြီး) ကဵု တွဵုရးကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တအ်ဂှ် ဗော်ကျခိုၚ်ယျေတအ်ဟေၚ် အုပ်ဓလီုလဝ်ရ။ သၞောတ်ဝ်မူဝါဒ ပရေၚ်ဍုၚ်၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်၊ ပရေၚ်ပညာ၊ ပရေၚ်ထတ်ယုက် ပရေၚ်အိုဿီုတအ် ဗော်ကျခိုၚ်ယျေ တအ်ဟေၚ် ပတိုန်ကေတ် ဗော်ကျခိုၚ်ယျေတအ်ဟေၚ် ဓညိက်က္ဍိုပ်ရ။ ဗော်ဒစဵုဒစးတအ် ဟွံမွဲမွဲ သာ်တုဲ ညးပတိုန်ဂလာန် ဒစဵုဒစးဟွံမွဲ၊ ညးပါ်ပဲါ ဟွံမွဲရ။
ဆဵုဒးကၠတ်ထဝ် အခိၚ်တ္ၚဲဏအ်တုဲ ဒးကလေၚ်ဗှ်သၞာကၠတ်ထဝ် အလဵုအသဳ သဵုယှေဝ်လေတ် (မဆလ) ရ။ ပ္ဍဲကဵုကၠတ်ထဝ်ဂှ် ညးမွဲဂအုံဍောတ်ဟေၚ် ရပ်လဝ်ဇုက် ညးစၞးတၞဟ်ဟ်တအ် ဆ ၜိုဟ်ဗက်ကၠောန်ရ။ တၞဟ်ခြာအာညိမွဲသာ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵုခေတ်သဵုယှေဝ်လေတ်တေံဂှ် ဗော်မွဲဗော် ဓဝ်ဟေၚ်နွံတုဲ၊ လၟုဟ်မ္ဂး ဗော်ကျခိုၚ်ယျေကဵု ဗော်တၞဟ်ဟ်တအ် နွံညိည။ ဆဂး ဗော်ကျခိုၚ်ယျေ လၟိဟ်အမာတ်ဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်ပၠန်တုဲ အမာတ်နူဗော်တၞဟ်ဟ်တအ် ဆၜိုတ်တိုန်ဂဇံၚုၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ် ဝွံရ။
အတိုၚ်ဍုၚ်ပလိုတ်တအ်ကဵု ဂၠးကဝ်တအ် ကၠိုဟ်ကေတ်မ္ဂး ရဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပတဝ်ဏာက္ဍိုပ်ကဵု သၞောဝ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဇေတ်တ်ဂှ် ”အံၚ်သာန်သုကျဳ” (ဒေါ်အောၚ်ဆန်းစုကြည်) ကဵု ဂကောံ ဗော်ညးတံရောၚ်။ သီုကဵုပါလုပ် ကောန်ထံၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် လၟိဟ် (၂၀၀၀) တအ်ရ။ ယဝ်ရ ညးတအ်ဟွံပါလုပ် ပ္ဍဲအခန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်ဗၟာဏအ် ဂၠံၚ်တရဴဒဳမဝ်ကရေဇြဳမံက် ဟွံသေၚ် ပတှေ်ကေတ်လဝ်နွံရ။
ဆိုအ်ဗ (၂) ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ် ဟာ၊ ဟွံပတန်ဟာ
အတိုၚ်အရေဝ်သ္ကိုပ်ပၞာန်ကြုက် ”သောန်သူ” (Sun Tzu) ဟီုလဝ်ဂလာန် မွဲပါၚ်ဂှ်မ္ဂး၊ ”သ္ကိုပ် ပၞာန်ခိုဟ်မွဲဟီုဂှ် ညးဂှ်ရော၊ ကောန်ပၞာန်ဇကုချိုတ်ကဵု လ္ၚဳဠက်ကိုဋ်တုဲမှ ကေတ်ဇၞးလ္တူသၞမာန်ဂှ် ဒှ်သ္ကိုပ်ပၞာန်ခိုဟ်ဟွံသေၚ်၊ ကောန်ပၞာန်ဇကုမွဲလေဝ် ဟွံချိုတ်၊ မကံဇကု မွဲမလေဝ်ဟွံအိုတ်မွဲသာ် ကေတ်ဇၞးလ္တူသၞမာန်တှေ် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဂှ် ဒှ်သ္ကိုပ်ပၞာန်ခိုဟ်ရ” ရဴဝွံ ဟီုလဝ်ရ။
ဟီုဍာံဍာံတှေ်၊ သၞဇကုဂွံအိုတ်အာ ဟွံဒးပတိုက်မွဲသာ် လီကေတ်အသက်က် ကေတ်ဇၞးမ္ဂး ဒှ်သ္ကိုပ်ပၞာန်ခိုဟ်ရောၚ် ဂးရ။ သ္ကိုပ်ပၞာန်ခေန်ညောအ် (မဇရဲကွာန် မၚ်ဂၠန် ရးဍုၚ်သြေၚ်) ဂှ် စကာအရေဝ်သောန်သူတုဲ သွက်ဂွံဇၞးပၞာန် လ္တူကောန်ဍုၚ်အရေၚ် လီကဵုပရေၚ်ဒေံါပန်ပှော်ရ။ ကဵု ထဝ်၊ ကဵုသြန် သွက်ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ဒေသဂးတုဲ လီရ။ ကဵုအခေါၚ်အရာ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်နာနာ သာ်တုဲ လီရ။ ဝဳကေတ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်လ္ၚဵုတုဲ ကဵုပါ်ထကး ဂကောံဇကုရ။
ဆဂး ပ္ဍဲကဵုသ္ကိုပ်ပၞာန်တံ လညာတ်ပြးညးသ္ကံတုဲ ”ခေန်ညောအ်” ဒးဒုၚ်ဖျေံနူ အဝဵုရ။ ယဝ်ရ ခေန်ညောအ်ဟွံစှေ်အာမ္ဂး ဒြဟတ်ရဲပၠန်ဂတး ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် အိုတ်အာတၟာဂလိုၚ်ရောၚ်။
ညးသီအဝဵုခေန်ညောအ်၊ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဂွံလဝ်အဝဵု အခိၚ်တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ဖျေံမူဝါဒ” ဖအိုတ်ကောန်ဍုၚ် အရေၚ်” နနဲအလီ ဗီုခေန်ညောအ်ဟွံသေၚ် ဖတိုက်ကေတ်ရောၚ်။ ကိုပ်ကၠာ ကဵုဇြဟတ်ဒရိုဟ် ကဵု ဗော်ရပ်လွဟ် ဒေံါလဝ်ပန်ပှော်တအ် သွက်ဂွံဖျေံလွဟ် (ဝါ) ပြံၚ်သၠာဲ ဒပ်ပၞာန်မၚ်ပယျဵုရ။ ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တအ် ဒုၚ်ဟွံမာန်တုဲ ဗတိုက်ရ။
ကောန်ဍုၚ်အရၚ် လုပ်ပေဲါဗတိုက် အခိၚ်တ္ၚဲဏံဂှ် သွက်ဂွံပါ်ထကးထောံ ကၟိန်ဍုၚ်ဟွံသေၚ် သွက်ဂွံချပ်ဗီုပြၚ်တၟိတုဲ သွက်ဂွံသ္ပစၟတ်သမ္တီ အခေါၚ်အရာကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်ရ။
အလဵုအသဳတၟိဏအ် စေတၞာဍာံပြမ္ဂး တက်ကျာဖျေံဗီု ကုကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ဝွံရ။ ညး ဗက်အဲညိ အဲဗက်ညးညိ သဳကၠဳဂၠာဲသွဟ်ဂွံရ။ လက္ကရဴအိုတ် ပေဲါပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ်ဟွံမွဲမ္ဂး ဍုၚ်ကွာန် ဇၞော်မောဝ်တဴတက် ၜိုဟ်သြိုဟ်ရောၚ်။
ဆုတ်စှ်ၜေါလ္ဂာံ
အကာဲအရာအခိၚ်ဏအ်ဝွံ တုပ်အာကဵု အကာဲအရာကၠာ (၁၉၈၈) တေံရ။ တိုန်အာဂတဟွံသေၚ် ထပ်ဆုတ်စှေ်ရ။ ဗော်မွဲဓဝ် ကေတ်လဝ်အဝဵုဗီုဗော် မဆလတုဲ ပတှေ်ဒြဟတ်ပၞာန်ဗတိုက် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်ရ။
အတိုၚ်အကာဲအရာဏအ်မ္ဂး ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်၊ ပရေၚ်မၞိဟ် သွက်ဂွံဇၞော်မောဝ်တိုန်ဂှ် အောန်ရ။ ပရေၚ်ဂီုကၠီုညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဟွံမွဲတုဲ ဒဒိုက်သၞာ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ဆက်နွံအာ အတိုၚ်တြေံပၠန်ရောၚ်။
အလဵုအသဳတၟိတအ် အခိၚ်တ္ၚဲဏအ်ဂှ် မ္ၚးနူကဵုဂုဏ်ဖဵု ရဲဂကောံပၞာန်ဍေံတအ် မၞိဟ်ဇုက်လုက် ကဵုဍေံတအ်တုဲ ဂုဏ်ဖဵုညးတၞဟ်ဟ်တအ်ဂှ် ဍေံဟွံရံၚ်ရ။ အဝဵုဍေံတအ် သွက်ဂွံတရးကဵုညးတၞဟ်ဂှ် ဍေံတအ်ဖေက်အိုတ်ရ။ ညးတၞဟ်တအ် မုဒှ်ဒှ် ပိုဲတအ်ခိုဟ်မံၚ်တှေ် ရဴသာ်ဝွံ လညာတ်နွံတဴရ။
အလဵုအသဳတၟိတ္ၚဲဏအ်ဂှ် အတိုၚ်လက်ထက်အလဵုအသဳ ပ္ဍဲလက်ထက် မဆလ၊ အလဵုအသဳနဝတ (၁၉၈၈ – ၁၉၉၇) အလဵုအသဳနအဖ (၁၉၉၇ – ၂၀၁၀) ဟေၚ်ရ။ သွက်ဂွံ ပရအ်ကဵုအဝဵု ကုရဲဒစဵုဒစး သွက်အခေါၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ကေုာံ သွက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဟွံမွဲရ။ သၞောတ်ဝါဒဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ် ပထုဲပထံၚ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ဒှ်ဒၞာဲသၟာန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တအ် ဂၠာဲဂုဏ်ဖဵု ညးတအ်ရောၚ် ဂးရ။ သၞောတ်ဖေဝ်ဒရေဝ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် အာတ်မိက်ဒၟံၚ်ဂှ်လေဝ် သွက် ဂွံထကးထောံကၟိန်ဍုၚ်ရောၚ်ဂးတုဲ ဟွံတက် ကျာပရေၚ်ၜိုဟ်လလံကဵု ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် သာ်ဝွံ ဍေံတံပတှေ်လဝ်ရ။
အတိုၚ်အရေဝ်ဗၟာဟီုမ္ဂး ”ၚါ့လှေၚါ့ထိုး ပဲခူးရောက်ရောက်” ရဴဝွံ အလဵုအသဳတၟိအခိၚ်တ္ၚဲဏံဂှ် စွံလဝ်စိုတ်တုဲ ဆက်ဖန်ဗဒှ်အာပေဲါဗတိုက် အပ္ဍဲဍုၚ်ရောၚ်။
ယဝ်ရ ဟွံအာဂၠံၚ်တရဴ သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ သီုကဵုဖန်ဗဒှ်ပေဲါဗတိုက် အပ္ဍဲဍုၚ်မ္ဂး ဒဒိုက်သၞာ ကောန်ဍုၚ်ကောန်ကွာန်တံဟေၚ် ဆက်ဂၠိုၚ်အာရ။ ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ပ္ဍဲကဵုဒေသပယျဵုတံသၟး ဒှ်ဒဒိုက်ဟွံသေၚ်၊ ဂကူဗၟာပ္ဍဲအဒေါဝ်ဍုၚ်တေံလေဝ် သွက်ဂွံဒှ်ဒဒိုက်ရ။
ပ္ဍဲလက်ထက်ဒေံါပန်ပှော်ဂှ် ဍုၚ်ပိုဲ ၜိုဟ်±သိဟ်အာ မွဲချိုန်ခဏရ။ ကောန်ဍုၚ် အရၚ်လ္ၚဵုတအ် ဂွံမံၚ်ၜိုဟ်ဟ်±သိဟ်ဟ်ညိ ရ။ လၟုဟ် ပေÌဗတိုက်ဆက်ဒှ်ပၠန်ရ။ ပ ရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲတအ်ဂှ် တိုန်အာဂ တဟွံသေၚ် ဆုတ်စှေ်အာ လ္ပာ်လက္ကရဴရ။ ဆုတ်စှေ်အာ ၜါလဂံါရောၚ် ဟီုစရ။
လဂံါပထမ၊ သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေ ဇြဳဟွံစိုပ်တုဲ ရမျာၚ်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် သ္ၚိတ်ဇြအာ။ ဆဵုဗၠေတ်လေဝ် ဟွံဂံၚ်ဟီု၊ ညာတ်ဗၠေတ်လေဝ် ဟွံဂံၚ်ဟီု၊ ရှ်သာ်ပ ရေၚ်သၠးပွးဂှ် ဒးဒုၚ်ကၟာတ်လဒဵုရ။
လဂံါဒုတိယ၊ ပေÌပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ် သီုဂဵုသဏာန်အာ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်၊ ပရေၚ် မၞိဟ် ကောန်ဍုၚ်ကောန်ကွာန်တအ်ရ။ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ဟွံဂွံမံၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်ကွာန် ၜိုဟ်ဟ် ဒးဆက်ဂြိပ်ဒဴ လုပ်အာဍုၚ်သၟာၚ် တအ်ပၠန်၊ ဒးသ္ပဍိက်ဂၠုဲ ပ္ဍဲဍုၚ်ညးသၟာၚ်ပၠန် ရောၚ်။
ယွံ – ဍုၚ်ဇိုၚ်ဝုတ် ဒိုဟ်ဍုၚ်သေံ ဍုၚ်မလေဝ်ယှာ၊ ဍုၚ်သၚ်ကာပူတအ် စိုပ် အာဂတပိုဲတၟာဂလိုၚ်၊ ပိုဲတအ် အာဒၟံၚ် လ္ပာ်ဆုတ်ရောၚ်ဟီုတှေ် ခြာဟွံလအ် သွက်ဂွံဒတုံစှေ်ဗၚ်ရ နွံရောၚ်။