ၜိုပ်ဍာဲ – အလဵုအသဳပၞာန် (နဝတ)ကု ဂကောံပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် စနူသၞာံ ၁၉၈၉ – ဒဵု ၁၉၉၅ ဂှ် မွဲဂကောံတုဲမွဲဂကောံ ဂွံကၠုၚ်တၚ်တုပ်စိုတ်ဒေါအ်ပန်ပှော်ညးသကအ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ် ပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ်ဇြဟဲ အောန်စှေ်ကၠုၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုဒေသရ။ အခိၚ်ကာလပွိုၚ် (၂၀)သၞာံပြၚ် ဒေသဗွဲမဂၠိုၚ်ပၞာန်ဟွံဒှ်တုဲ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဂွံမံၚ်ၜိုဟ်ဟ်၊ ဂွံကၠောန်စခိုဟ်ဟ် ပိုန်ဒြပ်ကၠအ်သွဝ်ဇၞော်သၠဲကၠုၚ်နွံရ။ စနူသၞာံ ၂၀၀၉ ဂှ် အခိၚ်ဒေါအ်ပန်ပှော် အိုတ်ရ၊ ဒပ်ရပ်လွဟ်ဂကောံဒေါအ်ပန်ပှော်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ဒးပြံၚ်သၠာဲသ္ပဒပ်မၚ်ပယျဵု (ဝါ) ဒပ်စဵုဒၞာ ကွာန်ရောၚ် အလဵုအသဳပၞာန်ဂရတ် ဖျေံကၠုၚ်ဗီုရ။ လ္တူဂှ် ဂကောံလညာတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကြံၚ်၊ ဂကောံ ဇြဟတ်ဒပ်ခိုၚ်ဗိုန်မံၚ် တအ် ဟွံဒုၚ်တဲတုဲ စကတဵုဒှ်ကၠုၚ်ပၞာန်ရ။ (၂၇/၈/၀၉)ဂှ် စပန်ပှော်ကုဂကောံကဝ်ကတုဲ ပၟတ်ပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ်ဒၞာဲ ပၠိုတ်ဇြမံၚ် ကလေၚ်ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်မွဲဒၞာဲရ။ စၟတ်တ္ၚဲ (၈/၁၁/၁၀)ဂှ် ကလေၚ်ပန်ညးသ္ကအ်ကု ဂကောံကရေၚ်ဗုဒ္ဓ ဘာသာ (DKBA)ရ။ (၁၃/၃/၁၁)ဂှ် ကလေၚ်ပန်ညးသ္ကအ်ကု ဂကောံသေံ (SSPP/SSA)၊ (၉/၆/၁၁)ဂှ် က လေၚ်ပန်ညးသ္ကအ်ကုဂကောံကချေၚ် (KIO/KIA)တအ်တုဲ ဗွိုၚ်ပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ်ဇၞော်သၠဲကၠုၚ် ပၠန်ရ။
ပၞာန်အပ္ဍဲဍုၚ် မုဟိုတ်ဂွံကလၚ်ဇၞော်သၠဲကၠုၚ်ရော။ အခိၚ်ဆဵုဂဗတက်ကျာ အကြာအလဵုအသဳပၞာန် (နဝတ) ကု ဂကောံပၠန်ဂတးဂကူကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တအ် သွက်ဂွံဒေါအ်ပန်ပှော်တေံဂှ် ညးစၞးအလဵုအသဳပၞာန် တအ်ဟီုလဝ် ညးတအ်ဂှ်အလဵုအသဳသီလဝ်အဝဵု၊ အလဵုအသဳပၞာန်ရောၚ်။ အလဵုအသဳညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ရုဲစှ်ပ္တိုန် လဝ်ဟွံသေၚ်တုဲ ဒုၚ်လျိုၚ်ဖျေံဗီုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဟွံဂွံ၊ ညံၚ်ဂွံကၠောံက္ဍဍုက်ကေဝ်ညးသ္ကအ်၊ဂလာန်ပတှေ်ဂွံနွံ ကၠုၚ်ညးသ္ကအ်ဂှ် ပံၚ်တောဲကၠောန်အာပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်မွဲအံၚ်ကၠာ၊ အခါအလဵုအသဳညးဍုၚ်ကွာန်ရုဲစှ် မံက် ကၠုၚ်တေံမ္ဂး တက်ကျာဖျေံအာဗီုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပၠန် သာ်ဝွံ ညးတအ်ဟီုဂးနွံတုဲ လ္တူဂှ်တုပ်ကၠုၚ်လဝ်စိုတ်ညး သ္ကအ် သွက်ဂွံဒေါအ်ပန်ပှော်ရ။ ကၞောတ်တဲ အလဵုအသဳပၞာန် တးထောံဂလာန်ညးတအ်ဟီုကၠုၚ်လဝ်ကၠာတေံဂှ် တုဲ ဒပ်ပၞာန်ဂကောံပၠန်ဂတးဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်ဂှ် ကဵုအပ်ကုညးတအ်၊ စွံသၟဝ်တဲညးတအ်၊ နကဵုဗီုပြၚ် ဒပ်မၚ်ပယျဵု (ဝါ) ဒပ်စဵုဒၞာကွာန်ရ။ လ္တူဂလာန်ဂှ် ကုဂကောံဒုၚ်တဲဟွံမာန်တအ် လညာတ်ထကးကၠုၚ်တုဲ စိုပ် ကၠုၚ်ကဆံၚ်ဒးကလေၚ်ပန်ညးသ္ကအ်ရောၚ်။ ၜိုတ်ဏအ်ဂှ် ဟီုဂးသောၚ်ကလးကၠုၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုဝါတုဲ မၞိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တီ ကၠးလဝ်တုဲမံၚ်ကီုရ။
နူစဖန်ဇန်ကၠုၚ်ပရေၚ်ဒေါအ်ပန်ပှော်တေံဂှ် လ္ပါ်အလဵုအသဳပၞာန်တအ် နစိုတ်ယျဵုဂူတပ်တး သွက် ဂွံဒက်ပ္တန်ဓဝ်ၜိုဟ်လလမ်ဟွံသေၚ်၊ နကဵုဂွန် ရန်တၟအ်မိက်ဂွံပါ်ပ္တိတ်ဇြဟတ်ပၠန်ဂတးကောန်ဂကူတအ် နူကဵုဂကောံဗော်ကောံမျူနေတ်၊ ကေုာံ ဂကောံဇြဟတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတအ်အဓိကရောၚ်။ လ္ပါ်သၟဝ်ကျာတေံ ဗော်ကောံမျူနေတ်ဍုၚ်ဗၟာ (ဗ က ပ)ကု ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ကၠာတေံဒှ်မံၚ်မွဲဇြဟတ်တုဲ ဒုၚ်ဗ္တိုက်မံၚ် ကုအလဵုအသဳပၞာန်ဂှ် ညံၚ်ဂွံပြးထကးတိတ်အာ တံၚ်ဂြဲပ္တိတ်ဏာကောန်ဂကူတအ်ရောၚ်။ ဇြဟတ်ဂကောံ ကောန်ဂကူတအ် ဒေါအ်အာပန်ပှော်ကုအလဵုအသဳပၞာန်ဗက် ဂကောံ (ဗ က ပ)ဇြဟတ်ပိုတ် သြဇာပၠိုတ်အာရ။ ဗီုဂှ်ကီု လ္ပါ်သၠုၚ်ကျာဏအ် ဒပ်ပံၚ်ကောံဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် (မ ဒ တ) ပံၚ်တောဲ ကုဂကောံဒဳမဝ် ကရေဇြဳတအ်တုဲ ဒှ်ကၠုၚ်ဒပ်ပံၚ်ကောံ (မ ဒ မ ခ) ကော် (DAB)၊ အလဵုအသဳပြိုၚ်ပကာန် (NCGUB) လုပ်မံၚ် ပေဲါဗ္တိုက်နကဵုပရေၚ်ပၞာန် သီုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပြာပြာကတ်တ်ရ။ ဇြဟတ်ဏအ်လေဝ် ညံၚ်ဂွံပြးဆာဲတိတ် အာမာန် တံၚ်ဂြဲပ္တိတ်ဏာဂကောံပၠန်ဂတးကောန်ဂကူတအ် နနဲဒေါအ်ပန်ပှော်ရ။ ဂကောံကောန်ဂကူတအ် တက်ကၠုၚ်ကျာ ဂကောံလ္ၚဵုဒေါအ်ပန်ပှော် ကုအလဵုအသဳပၞာန်ဗက် ဂကောံဒဳမဝ်ကရေဇြဳတအ် ဗွိုၚ်က္ဍန်ကၠုၚ် သဇိုၚ်ဂွံတန်တဴဟွံမွဲတုဲ ဇြဟတ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ဒဴစိုပ်အာဍုၚ်သၟာၚ်ရ။ ဟုိုတ်ဏအ်တုဲ ဇြဟတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ တိတ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲပေဲါထ္ၜးဆန္ဒ ဒ္စံါပန်မကီု၊ ပ္ဍဲပေဲါရုဲမာဲ ၁၉၉၀ ကီုတအ် ဒးအေဲဇြဍိုန်လျအာနွံကၠုၚ်ရ။
ဇြဟတ်ကောံမျူနေတ် ကေုာံ ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတအ်ဍိုန်လျလီုလာ်အာတုဲဂှ် ကြဴဏအ် အပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၅ သီကေတ်ထောံလွဟ်ဂကောံပလံၚ် (PSLA) ကေုာံ သေံ (SSNA)တအ်ရ။ ပဲါနူဂှ်ရပ်ထောံက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကောံ သေံ (SSA)ဒကုတ်သၟဝ်ကျာ သု္ကိပ်ပၞာန်ဆေထေန်ကီု၊ သီုက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်သေံ (SNLD) ဃောန် ထောန်ဥူ၊ သာၚ်ညောအ်လွေန်တအ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၈ ဂှ် သီထောံလွဟ်ဂကောံပအိုဝ် (ရ လ လ ဖ)တအ်ပၠန် ရ။ ပ္ဍဲကာလဒေါအ်ပန်ပှော် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠန်ဂတးကောန်ဂကူတအ် ညံၚ်ဂွံဝိဝိၚ်မိပ်လဟိၚ်မံၚ်ပ္ဍဲပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဂှ် ဖန်ဇန်ကဵုလဝ်အခေါၚ်တုဲ စိုပ် ၂၀၀၉ ဂှ် ဂရတ်ကဵုအပ်ဒပ်ရ။ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကောံမိပ်သၠောၚ်မံၚ် ကုပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဗွဲ မဂၠိုၚ်တအ်ဂှ် လညာတ်ဝိဝိၚ်မိပ်လဟိၚ်အာအပ္ဍဲဍုၚ်တုဲ ရုန်ၜးကလေၚ်ပၠန်ဂတးဟွံမာန် ဒုၚ်အာတဲအတိုၚ်အလဵု အသဳပၞာန်ဖန်ရ။ နနဲဏအ် အလဵုအသဳပၞာန်တအ် သီဂွံထောံဂကောံပၠန်ဂတးဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ သရုပ်ဇာတ်မ္ဂး မွဲကာလ ဒေါအ်ပန်ပှော်ပွိုၚ် (၂၀)သၞာံပြၚ်ဏအ် အလဵုအသဳပၞာန်တအ် တက်သရိုဟ်ပလီုထောံဂကောံပၠန်ဂတး ကေၚ် ဒစဵုဒစးကၠုၚ်ကုညးတအ်ဗွဲမဂၠိုၚ်မာန်ကၠုၚ်ရ။ ဆဂး ဂကောံပၠန်ဂတးနွံကဵုဓဝ်သတိ၊ နွံကဵုလညာတ်ပရေၚ်ဍုၚ် ကွာန်ဗိုန်ခိုၚ်မံၚ်တအ်ဂှ် ဒတူလိုၚ်မာန်မံၚ်ခိုဟ်ဟ်ဖိုဟ်ရောၚ်။
ဂွန်အလဵုအသဳပၞာန် ဖန်ဇန်လဝ်သွက်ဂွံဖအိုတ်ရဲပၠန်ဂတးတအ် နွံမံၚ်မွဲသာ်ပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲကာလပြဟ်ဟ် ဏအ်ဟေၚ် ညးဂမၠိုၚ်ဆဵုညာတ်တီကၠးကၠုၚ်ရ။ ဣဝွံ ပ္ဍဲကာလဒေါအ်လဝ်ပန်ပှော်ဂှ် အလဵုအသဳပၞာန်ကဵုအခေါၚ် ကုကမ္ပနဳဍုၚ်သၟာၚ်တအ် လုပ်ဖျေံတံရိုဟ်သွက်ကမၠောန်ပိုန်ဒြပ် အပ္ဍဲတိဍာ်ကောန်ဂကူတအ်ရ။ ဗွဲတၟေၚ် ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဍာ်ဇမၠိၚ် မပ္တံကဵုတက်ကၟိုန် ကၠောန်စက်ပၟတ်ဇြဟတ်ဍာ် တိုပ်ပၠံၚ်သွက်ဂွံပလံၚ်သၟုဟ်ဓါတ် ကေုာံ ကၠေၚ်၊ ခဲါထဝ်၊ ခဲါမတ်၊ ခဲါဒကောဝ်၊ တဵုကၠအ်နာနာတအ်ရ။ အပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်ကချေၚ်သၟးဂှ် ရန်လဝ်တက်ကၟိုန် သွက်စက်ပၟတ်ဍာ် နွံ (၉)ဒၞာဲတုဲ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်သေံလေဝ် နွံမံၚ်ၜိုတ် (၈-၉)ဒၞာဲကီုရ။ ပရေၚ်တက်ကၟိုန်ကၠောန်စက် ပၟတ်ဇၞော်ဇၞော်ၜါဒၞာဲ အပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်ကချေၚ်ဂှ် ရန်လဝ်ဖျေံတံရိုဟ် ဒဝ်ဠာအမေရိကာန် (၅ ့ဝ၃၀)ဗဳလဳယာန် ရောၚ်။ သွက်တိုပ်ပၠံၚ်ၜါတၞုၚ် ဂွံပလံၚ်ကၠေၚ်ကေုာံသၟုဟ်ဓါတ်နူတွဵုရးဍုၚ်ရခေၚ် ဒဵုစိုပ်ဍုၚ်ကြုက် တွဵုရးယူနာန် သီုဂၠံၚ်ဍာန်ကွဳစက် ကွဳပၟတ်တအ်ဂှ် ရန်လဝ်စကာဒဝ်ဠာ (၂ ့၁၄၆)ဗဳလဳယာန်ရောၚ်။ ပရေၚ်ကမၠောန် တၞဟ်ဟ်တအ်လေဝ်နွံဗွဲမဂၠိုၚ်ဏီရ။ ကမၠောန်ဖျေံတမ်ရိုဟ်ဇၞော်ဇၞော်သာ်ဝွံတအ်ဂှ် သြန်တံကၠုၚ်နူတိုက်သြန် အလဵုအသဳဍုၚ်ကြုက်သၟးဂၠိုၚ်ရ။ ဍုၚ်ကြုက်ဝွံ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်တောတက်၊ ကွတ်စက်ရုၚ်စက်ဇၞော် မောဝ်ကၠုၚ်တုဲ သွက်ဍာ်ဇမၠိၚ် နွံပၟိက်ကၠုၚ်ဇြဟတ်ပၟတ်လလဳဂၠိုၚ်ၚ်ရ။ အပ္ဍဲဍုၚ်ကြုက်လေဝ် သွက်ဂွံပ္တိတ်ဇြဟတ် ပၟတ်ဟွံရုမ်ဂပ် တုဲ ဂၠာဲကၠုၚ်အပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲဂှ် အလဵုအသဳပၞာန်ကဵုအခေါၚ်ကၠောန်ပ္တိတ်ရ။ သွက်အလဵုအသဳကြုက်လေဝ် နွံဒေသ ကြပ်ပ်တုဲဒးစိုတ် ဍိုက်ဖျေံတံ အလဵုအသဳပၞာန်လေဝ် သွက်ဂွံဂၠေံသြန်ရာန်လွဟ်ဂတာပ်ခေတ်၊ ရာန်က္ၜၚ်ကျာ ပၞာန်မာန် ဇီုကဵုဍုၚ်ကြုက်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်တုဲ တံရိုဟ်ဍုၚ်ကြုက်ဖျေံဂွံလဝ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲရ။ ဍုၚ်ကြုက်ဖျေံလဝ်တံရိုဟ် သာ်ဝွံတုဲမ္ဂး ညံၚ်ဟွံဂွံဆောံ ညံၚ်ဂွံဒှ်ပရဲဂှ် ညးတအ်ဖန်ဇန်ဒၞာတာရောၚ်။ ယဝ်ဂွံဇြဟတ်ဍုၚ်ကြုက် ဘိုၚ်ရီုဗၚ်မ္ဂး ပရေၚ်ဖအိုတ်ရဲပၠန်ဂတးတအ်ဂှ် ဂွံပြဟ်စိုပ်တရဴရောၚ် အလဵုအသဳပၞာန်ချပ်ညာတ်လဝ် သွက်ညးတအ်ကီုရ။
ဒဒှ်သာ်ဏအ်ဂှ် ဆဵုဂဗနွံကၠုၚ်မံၚ်ရောၚ်။ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၉ ပ္ဍဲဍုၚ်သဳရိလၚ်္ကာ အခါအလဵုအသဳဗ္တိုက်ဂကောံ ပၠန်ဂတးဂကူတမဳလ်တေံဂှ် ဂွံကၠုၚ်လဝ် လွဟ်ဂတာပ်ခေတ်၊ က္ၜၚ်ဍာ်၊ က္ၜၚ်ကျာနူဍုၚ်ကြုက်ရ။ ဍုၚ်ကြုက်ဂှ် ရန်ကဵုဖဵုဂုဏ်ပိုန်ဒြပ်ညးတအ်တုဲ ကဵုကၠုၚ်အရီုအဗၚ်ရ။ ပၠန်ဂတးဂကူတမဳလ်ဂွံကြေပ်ဂၠိုၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူဒှ်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲတ္ကအ် ဍာ်ဗိုၚ်လဝ်၊ က္ၜၚ်ပၞာန်လေဝ်မၚ်ဒၞာမံၚ်တုဲ တိတ်ဟွံဂွံကီု၊ လ္တူပၠန်ဂတးဂကူတမဳလ်ဂှ် ၜိုတ် (၄၀)ဍုၚ် သ္ပလဝ်သမ္တီ ဂကောံပကီုပရာပ်ကြာန်န် (Terrorist)တုဲ ဟွံဘိုၚ်ဒၞာတာရီုဗၚ်ကီုဂှ်ရ ဂကောံပၠန်ဂတးတမဳလ် ဒးအိုတ်ကၠုၚ်နွံ ရ။ သာ်ဂှ်ကီု အပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲဏအ်လေဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၉ ဂိတုသြဂါတ်ကြပ်အိုတ်တေံ အလဵုအသဳပၞာန် အာဗ္တိုက် ဂကောံကဝ်ကဂှ် အလဵုအသဳကြုက် ရီုကဵုအလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာနွံမံၚ်ရောၚ်။ ကောန်ပၞာန်ကဝ်ကတအ် အပ်လွဟ် ကဵုကြုက်တုဲ လုပ်အာပ္ဍဲတိဍာ်ဍုၚ်ကြုက်တအ်ဂှ် အလဵုအသဳကြုက်ကလေၚ်အပ်ကဵုအလဵုအသဳဗၟာ လွဟ်ဍေံ တအ်ၜိုတ်လ္ၚီဇကိုအ်ဂှ်လေဝ် ကြုက်ကဵုထောံအလဵုအသဳဗၟာရ။ ကြုက်ကဵုကဝ်ကတအ်ဂှ် နကဵုဂကူၜိုန် ကြပ်မံၚ် ညးသ္ကအ် ဒှ်တၞောဝ်ဒတောဝ်မသကၠာလေဝ် ကြုက်ဟွံချပ်ဗ္စာ ကြုက်ရံၚ်ဂုဏ်ဖဵုပိုန်ဒြပ်ဟေၚ်ရ။ ဂၠံၚ်တိုပ်ပၠံၚ် သၟုဟ်ဓါတ်ဂွံလုပ်ပ္ဍဲဍုၚ်ကြုက်တေံဂှ် တတ်လုပ်အာဒေသကဝ်က လ္ပါ်သၟဝ်ကျာကီုတုဲ သွက်ဂွံသောၚ်အာ ကြုက် ဘိုၚ်ကဵုအလဵုအသဳပၞာန်ဒှ်မာန်ရောၚ်။ ဂကောံကဝ်ကဂွံကျအာလောဲလောဲဂှ် ဟိုတ်နူ ဒု – ဥက္ကဌဍေံ တအ် ပံၚ်အာကုဒပ်အလဵုအသဳဗၟာ ဒုၚ်ကေတ်တဲဒပ်မၚ်ပယျဵုတုဲ ဇြဟတ်ဇကုပြးအာကီု၊ ဂကောံသ္ကအ်ရဲ ညးတအ် (PDF) ဟွံဘိုၚ်ရီုဗၚ်ညးတအ်ပါကီုရောၚ်။
တ္ၚဲဏအ် အလဵုအသဳပၞာန်ဗ္တိုက်မံၚ်ဂကောံပၠန်ဂတးသေံ ကေုာံ ကချေၚ်တအ်ဂှ်ဆက်စပ်မံၚ်ကုသွက်ဂွံ တိုပ်ပၠံၚ်သၟုဟ်ဓါတ် ကၠေၚ်ဏအ်ကီုရောၚ်။ တိဍာ်သွက်ဂွံတိုပ်ပၠံၚ်ဏအ် နူပယျဵုကြုက်ဍုၚ်ဂျေဝ်ဃံၚ် ဒဵုတွဵုရး ဍုၚ်ရခေၚ်ဍုၚ်ကျိုက်ဖျူ ဇမၠိၚ်နွံ (၇၉၃ – ကဳလဵုမဳတာ)ဂှ် ဒးတတ်အာတိဍာ်ဂကောံပၠန်ဂတး ကချေၚ်၊ သေံ တအ်ကီုရ။ အလဵုအသဳပၞာန်ဟီုဂးကဵုကြုက် သွက်ဂွံမၚ်မွဲကမၠောန်တိုပ်ပၠံၚ်ဏအ်တုဲ ဒးသောၚ်သအးဗ္တိုက်ပ္တိတ် ရဲပၠန်ဂတးတအ်ဏအ်ရောၚ်။ ဇကုတအ်ညံၚ်ဂွံဘိုၚ်ရီုဗၚ် ကေတ်ကဵုတာလျိုၚ်လွဟ်၊ မကံ၊ စရိတ်နာနာတအ် သာ်ဝွံနွံရောၚ်။ ပရေၚ်တိုပ်ပၠံၚ်ဏအ်ဂှ် ဒှ်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်သွက်ဍုၚ်ကြုက်ပၟိက်ဇၞော်မွဲရ။ ရန်လဝ်တိုပ်ပၠံၚ်ၜါတၞုၚ်၊ မွဲတၞုၚ်ဂှ်သွက်ပလံၚ်သၟုဟ်ဓါတ် တိတ်နူဍုၚ်ပိုဲတုဲ မွဲတၞုၚ်ဂှ် သွက်ပလံၚ်ကၠေၚ် ရာန်နူဒေသအာယှဒကုတ်လ ဒေါဝ်လ္ပါ်ဗၟံက် (Middle East)တေံကီု နူတိုက်အာဖရိကတေံကီုရောၚ်။ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဍုၚ်ကြုက် အနာဂတ်ဂှ် ဒး ပတှေ်မံၚ်လ္တူပၠံၚ်ဏအ်ရောၚ်တုဲ ကြုက်ရီုတွဵုရောၚ် အလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာညာတ်ကေတ်လဝ်ရ။ စပ်ကဵုပရေၚ်ဂီုကၠီု ပၠံၚ်ဏအ်ဂှ် အလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာကေတ်လဝ်တာလျိုၚ်ရောၚ်။ အလဵုအသဳဗၟာကၟာတ်လ္ပါ်ပ္ဍဲဏအ်မ္ဂး ပၞော်ယီုရဲပၠန် ဂတးသေံကေုာံကချေၚ်တအ်ဂှ် နွံလ္ပါ်ပယျဵုကြုက်ရ။ ကြုက်ဘိုၚ်ကရေပ်မ္ဂးအံၚ်ဇၞးလောဲလောဲရောၚ် အလဵုအသဳ ဗၟာတော်လဝ်ဒှ်မာန်ရောၚ်။ ဒပ်ပၞာန်အလဵုအသဳဗၟာ စဗ္တိုက်ကချေၚ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲတ္ၚဲ (၉/၆/၁၁)ဂှ် ထ္ၜးဟိုတ်သွက် ဂွံစဵုဒၞာကၟိုန်စက်ပၟတ်ၜဳတာပိန် ကြုက်တအ်ကၠောန်မံၚ်ဂှ်ရောၚ်။
ဍုၚ်ကြုက်ဂှ် ဒှ်ဍုၚ်ဇြဟတ်ဇၞော်ပ္ဍဲဂၠးကဝ် ပတဝ်ပၞးကုအမေရိကာန်မာန်၊ ပ္ဍဲဝိုၚ်ကုလသမဂ္ဂလေဝ်အဝဵုပဲါ တးဗွဳတိုဝ် (Veto)ဗွဲတၟေၚ်နွံမံၚ်ရောၚ်။ ရန်ကဵုဖဵုဂုဏ်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ညးတအ်တုဲ စဵုဒၞာရီုဗၚ်ကၠုၚ်မံၚ်အလဵု အသဳပၞာန်ဗၟာ ဂၠိုၚ်ကဵုဝါနွံကၠုၚ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်တုဲ အလဵုအသဳဗၟာကေတ်အခေါၚ်ခိုဟ် ဂွံအရီုအဗၚ်ဍုၚ်ကြုက်ရောၚ် စှေ်စိုတ်တုဲ က လေၚ်ဝေၚ်ကၠုၚ်ပၞာန်ကုသေံ၊ ကချေၚ်တအ်ရောၚ်။
ရံၚ်ကေတ်လ္တူဒဒှ်ဏအ်တုဲ ကမ္ပနဳဍုၚ်သေံ၊ ဍုၚ်ကြုက်၊ ဍုၚ်အဳတလဳတအ် ပံၚ်တောဲညးသ္ကအ်ကၠောန် ဗဒှ်သၞေဟ်က္ၜၚ်ဇၞော် ပ္ဍဲဇိုၚ်ဍုၚ်ထဝဲါကေုာံပံက်ရုၚ်စက် ရုၚ်ကမၠောန်နာနာ နကဵုအစဳအဇန်ဇၞော်ဇၞော်ဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်အန္တ ရာယ်ကုပၠန်ဂတးမန်၊ ကရေၚ်တအ်မာန်ရောၚ်။ လောန်ကၠုၚ်မွဲအခိၚ် ၁၉၈၈ လ္ပါ်ကြဴဂှ် ဍုၚ်သေံဂွံအခေါၚ်ရပ်က ကၠောန်ပ္တိတ်ဆုနူအလဵုအသဳပၞာန်ဍုၚ်ပိုဲတုဲ ဒှ်ဖဵုဂုဏ်သွက်ညးတအ် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။ ဟိုတ်ကေၚ်ဂွံလဝ်သာ်ဝွံ တုဲ ၁၉၉၃ လ္ပါ်ကြဴဏအ် အလဵုအသဳသေံကရေပ်ကၠုၚ်ဂကောံပၠန်ဂတး မန်၊ ကရေၚ်၊ ကရေၚ်ဍာဲတအ် ညံၚ်ဂွံ ဒေါအ် ပန်ပှော် ကုအလဵုအသဳပၞာန်နွံကၠုၚ်ရ။
ပိုဲကၠိုဟ်ကၠးကေတ်ဂွန်သၞသာ်ဏအ်တုဲ ဒးဖေက်လကိုတ်ကွေံကွေံဟွံသေၚ်၊ ပိုဲဒးပြေၚ်ရေၚ်ဂွန် ပိုဲ သွက်ဂွံစဵုဒၞာတဝ်စၞေဟ်အာ နနဲဂပ်ဝ်ကဵုအကာဲအရာရောၚ်။ ဒၞာဲဒေသပၠန်ဂတးပိုဲဂှ် ၜဳဗိုၚ်လဝ်ဗီုကဵုတ္ကအ်သဳရိ လၚ်္ကာတေံဟွံသေၚ်၊ ကြေပ်ကၠုၚ်မ္ဂးပၞော်တိတ်ပိုဲ နွံဇဳဒိုဟ်ရောၚ်။ ဂကောံပၠန်ဂတးပိုဲတအ်ဂှ် ယၟုလီုမံၚ်နဒဒှ်ဂ ကောံပကီုပရာပ်ကြာန်န်လေဝ်ဟွံသေၚ်တုဲ ဂကောံရီုဗၚ်စဵုဒၞာကုပိုဲနွံရောၚ်။ အခါအလဵုအသဳပၞာန် ဗ္တိုက်ဂကောံ ကဝ်က ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၉ တေံဂှ် စောဲဂဗုတ်စုတ်ဒုဟ်လ္တူက္ဍိုပ်သ္တိုပ်ကဝ်ကတအ် ကၠောန်ပ္တိတ်ဂဥုဲၜူမာဲ (ဂဥုဲချေံ)၊ သီုကၠောန်ပ္တိတ်မံၚ်လွဟ်ဗၠေၚ်ကဵုသၞောဝ်ရောၚ်။ လ္တူဂကောံကချေၚ်၊ သေံ ဒှ်မံၚ်ပၞာန်တ္ၚဲဏအ်ဂှ် စောဲဂဗုတ်သာ် ဝွံသ္ပဟွံဂွံရ။ အပ္ဍဲဗော်ပၠန်ဂတးတအ် လညာတ်ဟွံထကး၊ မွဲမွဲက္ဍိုပ်ဟွံလုပ်သ္ပဇိုၚ်တဲသၞမ္ဂး သၞကေတ်ဇၞးလ္တူ ဂကောံပၠန်ဂတးတအ်ဟွံလောဲရ။ စပ်ကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပၠန် အကြာဗွိုၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ်၊ ဗွိုၚ်ဂကောံဂၠးကဝ်တအ် ဂှ် အလဵုအသဳပၞာန်ယၟုလီု၊ ကျာ်သြဳပၠိုတ် လ္တူကေၚ်ဂစိုတ်ပျဲပျာံကၠုၚ်လဝ်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ပြာကတ်ဂၠိုၚ်မံၚ် ရောၚ်။ ဍုၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂမၠိုၚ် ဗွိုၚ်လ္ပါ်ပလိုတ်တေံကီု၊ ကုလသမဂ္ဂကီု၊ ဂကောံနာနာတအ်ကီု ဂရတ်ဒစဵုဒစး မံၚ်အလဵုအသဳပၞာန်ရောၚ်။ ဇြဟတ်တအ်ဏအ်ထံက်ဂလာန် ဒတူလိုၚ်မံၚ်လ္ပါ်ရဲပၠန်ဂတးတအ်မ္ဂး ဗၟာကီုကြုက် ကီု ဗီုမိက်ဂွံဖန် ဖန်ဇန်ကၠောန်သ္ပမာန်ဟွံသေၚ်ရ။
မွဲနဲပၠန် ဂကောံပၠန်ဂတးတအ် ဒးပံၚ်တောဲဒတူလိုၚ် ချဳဒရာၚ်လုပ်ပေဲါဗ္တိုက် နကဵုဒပ်ပံၚ်ကောံရောၚ်။ ညးဒးညးဒုၚ် ဗီုညးညးဗ္တိုက် ဆက်စပ်ရီုဗၚ်ပံၚ်တောဲညးသ္ကအ်ဟွံမွဲမ္ဂး ကြေပ်ဂြတ်ဂၠိုၚ်ရောၚ်။ ဂကောံပၠန်ဂတး တအ်ညဳသာတုဲ ဝေၚ်ပၞာန်စကာနဲပညာလေပ်မ္ဂး ကေတ်ဇမၞးမာန်မံၚ်ရောၚ်။ ထ္ၜးကဵုပုံဥပမာမွဲမ္ဂး ပ္ဍဲထီုကၞိဂမၠိုၚ် ဇာဒိသိုၚ်မွဲကၠုၚ်မံၚ်နွံကၠုၚ်ရ။ ကၞိဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ဒုၚ်ပြိုၚ်ပ္ကာန်နဲဓမ္မတာဟွံမာန်တုဲ အခိၚ်ဇာဒိသိုၚ်တိက် ကၠတ် တိတ်ကိတ်ရ။ ကိတ်တုဲလုပ်အာပ္ဍဲကသိုၚ် အောပ်မာအကြာတၟအ် ဇာဒိသိုၚ်မုကလေၚ်သ္ပဟွံဂွံရ။ နနဲဝွံ ဇာဒိ သိုၚ်ညံၚ်ဟွံဂွံတိက် ကဵုမံၚ်ဒဒိုက်ဂၠိုၚ်ကဵ်ုတ္ၚဲတုဲ ဇာဒိသိုၚ်ဒးတိတ်အာနူထီုဂှ်ရ။ သာ်ဝွံကီု တ္ၚဲဏအ်လေဝ် ရဲပၠန်ဂ တးဂကူဂမၠိုၚ် ဂကောံဂမၠိုၚ်တအ် ညဳညဳသာသာ စကာနဲကဲပညာတုဲ ဇဲ ဝိရိယ သတ္တိနွံနွံ လုပ်အာပေဲါဗ္တိုက်မ္ဂး ပေဲါအံၚ်ဇၞးဂှ်ဒးဂွံတွဵုရရောၚ်။ ပ္ဍဲအကာဲအရာဆက်စပ်မံၚ် ကုပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဍုၚ်သၟာၚ်ဏအ် ဂကောံပၠန်ဂတး တအ်ဒတူလိုၚ်ဒုၚ်တဝ်စၞေဟ်မာန် အခိၚ်လအ်အ်ညိမ္ဂး ဍုၚ်ဖျေံလဝ်တမ်ရိုဟ်တအ်ဂှ် ဂွိၚ်ဖေက်သြန်ညးတအ် ဆောံလေၚ်အာတုဲ ညးတအ်လုပ်အကြာ ဂၠာဲနဲပညဳညံၚ်ဂွံပြေပြံၚ်ရောၚ်။ အခါဂှ်မ္ဂး အခေါၚ်အရာဂကူကောန် ဍုၚ်အရၚ်တအ် မံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်ရောၚ်။ ပေဲါအံၚ်ဇၞးဂှ် တန်တဴပ္ဍဲစိုတ်ဓါတ် ကေုာံ နဲကဲရဲပၠန်ဂတးတအ်ဟေၚ်ရ။