သုတေဇ – လပှ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မကတဵုဒှ်မံၚ်
အပ္ဍဲဍုၚ်ဗမာတ္ၚဲဏအ်ဂှ် မစိုပ်မံၚ် ဂၠံၚ်တရဴ ပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲဍာံကွေံရဟာ။ အယောၚ်လာပွပြံၚ်လှာဲဝွံ တုပ်ညံၚ်ကလၚ်စခိုဟ်ကွေံကီုလေဝ် ပကတိရုပ်ဂှ် စဵုကဵုဒးမိပ်သၠောၚ် ကွေံကွေံရောၚ် ဒှ်မာန်ဟွံသေၚ်ဏီရ။ ဟိုတ်ပရူမဂတဵုဒှ်မံၚ်အပ္ဍဲဍုၚ်ဗမာ တ္ၚဲဏအ်ဂှ် ထေက်ကဵုဒးလ္ၚတ်ချူ၊ ဒးဟီုဂး၊ ဒးပါ်ပဲါရ။ ဆဂး ဆအယာံမာတ် ချူဟီုဂးမံၚ် အရာမဂွံဆဵုကေတ်လဝ်အပ္ဍဲ TV၊ ဂွံမိၚ်ကေတ်လဝ် အပ္ဍဲမဳဒဳယာ စပ်ကဵုပရူကိစ္စ ဗော် NLD ဇၞးမာဲ ၄၃ ဒၞာဲသၟးဂှ် ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကွေံကွေံ။ ပရေၚ်တဴတက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် မဒှ်မံၚ်လ္တူဍုၚ်လ္ဂုၚ် ကဵု နေဝ်ပျေဝ်တဝ်တေံ သၟးဟေၚ်ရ။
ဂၠံၚ်တရဴပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာတ္ၚဲဏအ် ပြံၚ်လှာဲတဴတက်မံၚ်ကွေံကွေံရောၚ် အလဵုအသဳဍုၚ်ပလိုတ်တအ် ကညာၚ်ဟီုဂးမံၚ်ဂှ်ဝွံ ရန်ကဵုဖိုလ်ဍေံတအ်ဟေၚ် ဒှ်မာန်ရ။ ရံၚ်ကဵုပဝ်လဇြဳဍုၚ်အမေရိကာန် မနွံကၠုၚ် “ပဝ်လဇြဳအမေရိကာန် သွက်ဍုၚ်သၟာၚ်တအ်ဂှ် ဒးဒှ်ဖိုလ် သွက်ကၟိန်ဍုၚ်အမေရိကာန်ဟေၚ်” သာ်ဏအ် ဟီုဂးလဝ်နွံရ။
ပရေၚ်တဴတက်ဝွံဂှ် ကိစ္စပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်သၟးဟေၚ် တုဲဒှ်ဟွံသေၚ် ကိစ္စပရူ သောဲသောဲဗြောဲဗြောဲ မဘပလမံၚ်ကဵု ဒဒိုက်ညးဍုၚ်ကွာန်တ္ၚဲဏအ်ဂှ်လေဝ် ဒးဗက်သ္ၚဳဂၠိပ်ကီုမှ ဗွဲမဒးရး သရောပ်ဟီု ပွတဴတက် ပရၚ်ဍုၚ်ကွာန်တအ်ဂွံမာန်ရောၚ်။
နကဵုအရီုဗၚ် မၞိဟ်ပူဂဵု မကော်ဂးတဴ “ညးစၞး သၞောတ်သၟာတၠတမ်ရိုဟ်” မပ္တံကဵု “တၠပညာဂမၠိုၚ်၊ ကလုတ်နူဍုၚ်ရးဇၞော်ဇၞော်ဂမၠိုၚ်၊ ညးမစီုသကိုန် အပ္ဍဲအရာပရေၚ်ထံက်ပၚ် ကမၠောန်ဖောအ်ဗြေဝ်ဂမၠိုၚ်၊ ညးစၞး ဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ဂၠးကဝ်နာနာဂမၠိုၚ်၊ သၟာဒလိုက်တမ်ရိုဟ်ဂမၠိုၚ်၊ သေဌဳကါန်ပဏီဇၞော်ဇၞော်ဂမၠိုၚ် တအ်တုဲ အလဵုအသဳဍုၚ်ဗၟာတ္ၚဲဏအ်ဂှ် လုပ်ကၠုၚ်အဝေါၚ်ဂၠးကဝ်၊ မဒှ်ကၠုၚ်အလဵုအသဳ ညးဍုၚ်သၟာၚ် သ္ပစၟတ်သမ္တီအိုတ်ရ။
ၜိုန်ဂှ်လေဝ် လက္ကရဴယာတ်ဓနိက် ကလုတ်ဍုၚ်သၟာၚ်မစိုပ်ကၠုၚ်မံၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာ မွဲတၠတုဲ မွဲတၠဂှ်ဝွံ ဒှ်လဂံါဇိုၚ်သၟာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် သွက်ဂွံဘပဠအာ ဒဒိုက်ညးကောန်ဍုၚ်ကွာန်တအ်ဟေၚ်ရ။
အခိၚ်လၟုဟ်မ္ဂး နူကဵုဂကောံအခေါၚ်အရာ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တအ် ဓမံက်ဟီုဂးပတိတ်မံၚ် အပ္ဍဲဗလးမုက်မဳဒဳယာဂှ် ပရေၚ်သီတိကၠအ်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဂၠိုၚ်မံၚ်ရ။ ပရေၚ်သီတိကၠအ်ဝွံ မဆက်စပ်မံၚ်ကဵု ဝေါဟာရလဟီု အလဵုအသဳတၟိတအ် မဒှ်ရ။
အခိၚ်ကာလ ညးစၞးဂကောံ ဓမံက်ဂတဝ် ဓဝ်ၜိုဟ်လလမ် အလဵုအသဳတၟိတအ် မတက်ကျာကဵု ဗော်ရပ်လွဟ်တအ်မ္ဂး မအရေဝ်ဝေါဟာ “ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်” ဝွံ ဂွံမိၚ်မံၚ် မွဲဏှမွဲဏှရ။ တက်ကျာကဵုဗော်ကရေၚ်လေဝ် “ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်” ရဟီု၊ တက်ကျာကဵုဗော်မန်လေဝ် “ပရေၚ်ဖေအ်ဗြေဝ်” ရ ညးတံဟီုဂးတဴရ။
“ပရေၚ်ဖေါအ်ဗြေဝ်” အနာဂတ်တေံမ္ဂး ဘပဠကၠုၚ်ကဵု ဒဒိုက်ညးဍုၚ်ကွာန် ညးဟွံလေပ်ကၠိုဟ်လဝ် ဥပဒေတအ်ရောၚ်ဂှ် တၠပညာတအ် ပတိတ်လဝ်ကိုန်တွံလေဝ် နွံမံၚ်ကီုရ။
အခိၚ်လၟုဟ်ဝွံ တိကၠအ်ဗွဝ်ဂအုံ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဒးဒုၚ်သီပၠံၚ်ၜးကဵု ညးနွံအဝဵုတအ်တုဲ နူဂှ်မွဲကဆံၚ် ကလေၚ်သွံဏာကဵု ကါန်ပဏီဍုၚ်သၟာၚ်တအ်လေဝ် လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂၠၚ်ရ။ ရဴဝွံဂှ် ထ္ၜးဟိုတ်ပရူပရာကဵု ပရေၚ်တဴတက်ဖေအ်ဗြေဝ်တုဲ တိကၠအ် ညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်သွံစမံၚ် နကဵုဇြဟတ်ဓရိုဟ် ညးနွံအဝဵုတအ်ရ။ ရာဝွံဂှ် သီုကဵုမဆက်စပ်မံၚ်ကဵု “ပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲ သၞောတ်ဒဳမဵုကရေဇြဳ” မကတဵုဒှ်မံၚ် လၟုဟ်ဏအ်လေဝ် ဟီုကေတ်ဂွံရ။ ပရေၚ်သဳတိဝါဂှ် ကတဵုဒှ်မံၚ် မွဲဒၞာဲဓဝ်ဟွံသေၚ်။ မွဲဒေသဓဝ်ဟွံသေၚ်။ အလုံကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာမွဲ ဒးကတဵုဒှ်မံၚ်ရ။
အလဵုသဳပၞာန်ရာမ်တိတ် သီုကဵု မကော်ဂးတဴ “အလဵုအသဳဖက်နှဴ” ဝွံ မဂွံဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ် ပွဒုၚ်တၠုၚ်နူ ညးဍုၚ်ပလိုတ်ဂမၠိုၚ်တအ်တုဲ ဒုၚ်တၠုၚ်ဆဵုဂဗကၠုၚ်ကဵု ကလုတ်ဍုၚ်သၟာၚ်နာနာတအ်ရ။ ဆဂးဝွံ လက္ကရဴကလုတ်တအ်ဂှ် သၟာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်တအ် လုပ်စိုပ်ကၠုၚ်မံၚ် မွဲတၠတုဲမွဲတၠရ။ လဂံါဇိုၚ်ညးတအ်ဏအ်ဂှ်ဝွံ သွက်ဂွံ ပတိတ်ပရဲပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် အပ္ဍဲဍုၚ်ဗမာ မဍိုက်ပေၚ်ကဵု ရိုဟ်ကၞက်သဘာဝ သယံဇာတ ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ်ရ။ ဥပမာ၊ ပ္ဍဲစၟတ်တ္ၚဲ အေဗရဴ ၁၃ ဂှ်မ္ဂး ဂဥုပ်ဝန်ဇၞော် ဍုၚ်အေန်ဂလာန် ဒေဗေတ်ကေန်မရွေန် (David Cameron) ဝွံ သီုကဵု သ္ကအ်အဖဝ်ညးတေံ သၟာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် နူဍုၚ်ဗြိတိၚ် ဗၞတ်ၜိုတ် (၁၀)တၠ ဂှ် ကၠုၚ်ဝေၚ်စိုပ် ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ဍုၚ်အေန်ဂလာန်ဂှ် ဟွံဂွံ နုက်ပံက်ပတိတ်ထောံ “ပွကၟာတ်ဗဒေံါ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ကုလဵုသဳဗၟာ” ဏီရ။ သၟာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်တအ်ဏအ် အောန်အိုတ် ထပက်ဏာစၟတ်တဲ သွက်ဂွံ ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်အပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာရောၚ်ဂှ် တီကေတ်မာန်ရ။
ကာလ ကလုတ်တၟေၚ် အမေရိကာန် ဒဴရေတ်မေတ်ချေဝ် (Delrith Michel) ကၠုၚ်ဝေၚ်စိုပ်ဍုၚ်ဗၟာအလန်ပထမဂှ်တုဲ ရဲဒစဵုဒစး လုပ်ပေဲါဗတိုက်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတအ်နွံဍုၚ်ဇၚ်မာဲတအ် အာစိုပ်သၟာန်ဟီု စပ်ကဵုပဝ်လဇြဳအမေရိကာန် လ္တူဍုၚ်ဗၟာဂှ် “သွက်ဂွံ ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်အပ္ဍဲဗၟာဂှ် အလဵုသဳအမေရိကာန်တအ် တုပ်လဝ်စိုတ်တုဲမံၚ်ရရောၚ်။ ပွနုက်ပံက်ကဵု ပရေၚ်တက်ဒဏ်ကၟာတ်လဒဵု ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ်ဝွံ ရံၚ်ကဵုအကာဲအရာ ပရေၚ်အပြံၚ်လှာဲအလဵုအသဳတၟိတုဲ ဖျေံအာပဝ်လဇြဳရောၚ်။ သွက်ရဲဂကောံဒစဵုဒစး အခေါၚ်အရာမၞိဟ် မၞုံပ္ဍဲပယျဵုနာနာတအ် ဂွံဆက်လုပ်အာ ပေဲါဗတိုက်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ် ညးတေံကဵုဏာဇြဟတ်ရ။ ပရေၚ်ပြံၚ်လှာဲမကတဵုဒှ်မံၚ်တ္ၚဲဏအ်ဂှ် အမေရိကာန်တအ် ပရဲတိတ်အာ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရောၚ်ဂှ် ဂွံလ္ၚတ်တီကေတ်ရ။
ပူဂဵုလ္ၚဵုတအ် မညာတ်ကေတ်ဂှ် ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာမဝါတ်ဂါတ်မံၚ်ဂှ် နကဵု ပရေၚ်အထံက်ပၚ် အစဳဇန်ဖောအ်ဗြေဝ်ဂမၠိုၚ် ဂွံအထံက်ပၚ်မ္ဂး ယီုလောဲ သိုက်သၠိၚ်၊ တဴတက်ကၠုၚ်မာန်ရောၚ် မဟီုဂးတဴအိုတ်ရ။ ယဝ်ကလေၚ်ရံၚ်အာ ပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲ ကၟိန်ဍုၚ်ကမ်ဗဝ်ဒဳယာမ္ဂး စနူကဵု ပေဲါရုဲမာဲကၟိန်ဍုၚ် အလန်ပထမ အပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၃ ဂှ်တုဲ သြန်ဒဝ်လာ နူဍုၚ်မ္ဂး မထံက်ပၚ်ကၠုၚ်လဝ် ညးတၠဒါန်ဂမၠိုၚ် ကေုာံ ဂကောံညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်တအ်နွံရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် စဵုအခိၚ်လၟုဟ်၊ ကောန်ကၟိန်ဍုၚ် ကမ်ဗဝ်ဒဳယာတအ်မွဲ ကလိဂွံဒုၚ်ကေတ်တဲ နူအထံက်ပၚ်သြန် နကဵုကောံကောံကလောံကလောံဂှ် ဟွံမွဲဏီရ။ ဆဂး ရုၚ်အလဵုသဳကၟိန်ဍုၚ်၊ ညးတၠပညာ ကၟိန်ဍုၚ်နာနာ၊ ကေုာံ တၠပညာကဵုကသပ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဟေၚ် မဂွံဒုၚ်စသိုၚ် ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ် ပိုန်ဒြပ်ညးတအ်ရ။ သၟာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်တအ်ဟေၚ် ဒှ်ဖဵုပြဲရ။
အပ္ဍဲဍုၚ်ကမ်ဗဝ်ဒဳယာဂှ် ပရေၚ်သဳတိကၠအ် ဗွဲမရုန်မဵုဂမၠိုၚ် ကတဵုဒှ်မံၚ်တုဲ ပြသၞာဝွံ သောၚ်ကလးအာဟွံမာန် မဒးဆိုအ်ဗမံၚ်စဵုကဵု လၟုဟ်ဏီရ။ ညးတၠတိကၠအ်ဂမၠိုၚ်တအ် ဒးပြံၚ်သၠာဲ ဒၞာဲဝဲါတုဲ ဒဒိုက်ဗွဲမဇၞော်ကဵုဇြဟတ် ဒးဂဗဆဵုကေတ် အပ္ဍဲဘဝညးတအ်ရ။ ဗီုညံၚ်ရဴဍုၚ်ဗမာကီု သၞောတ်သၞောဝ်ဥပဒေ တိကၠအ်ဂမၠိုၚ်လေဝ် နွံမံၚ်ဟွံချိုတ်ပၠိုတ်ဏီရ။ တမ်ရိုဟ်တၠပညာဥပဒေဂမၠိုၚ်လေဝ် နွံဂၠိုၚ်ဂၠၚ်ကွေံဟွံသေၚ်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် အလဵုသဳကၟိန်ဍုၚ်ကမ်ဗဝ်ဒဳယာတ္ၚဲဏအ်ဂှ် မတုပ်ညံၚ်အုပ်ဓုပ်မံၚ်ကၟိန်ဍုၚ် နဒဒှ်သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ မဒှ်ကီုလေဝ် တၠအဝဵုတြေံ ဟောန်သေန် (Hun Sen) ဂှ် ရပ်ကောံလဝ် အဝဵုဏီဖိုဟ်ရ။ (နူကဵု သၞာံ ၁၉၉၃ တေံရ ယောန်သေန်ဂှ် ဂွံဒုၚ်ရုဲစှ်လဝ် နဒဒှ် ဂဥုပ်ဝန်ဇၞော် ကမ်ဗဝ်ဒဳယာရ။ စဵုအခိၚ်လၟုဟ် ဆက်ထိၚ်လဝ်အဝဵုမာန်ဏီဖိုဟ်ရ။ ညးစၞးပၞာန်တၠအဝဵုတအ်လေဝ် ဆက်ထိၚ်အာဝဵုဗီုဏအ် ဂွံမာန်ရောၚ်ဂှ် ကၠိုဟ်ကေတ်ဂွံမာန်ရ။)
အစဳဇန် ပရေၚ်အထံက်အပၚ် နူဍုၚ်သၟာၚ်တံဂှ် မဒှ်သွဟ်ဍာံ သွက်ဂွံဒက်ပတန်အာကၟိန်ဍုၚ် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ဟွံသေၚ်ရ။ အလုံညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ် ညံၚ်ဂွံပါလုပ် အပ္ဍဲအရာ ဒက်ပတန်ဍုၚ်ဂှ်ဟေၚ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ရ။ အရာဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုၚ်တၟိ မွဲဟီုဂှ် ဆမဒှ်ပြဲဂုဏ်ဖိုလ် သွက်မၞိဟ်လၟိဟ်ညိညဓဝ်ဟေၚ် ဒှ်ဟွံမာန်ရ။ ပွပြံၚ်သၠာဲ ညံၚ်ရဴဍုၚ်ကမ်ဗဝ်ဒဳယာဂှ်လေဝ် သွက်ဍုၚ်ဗမာမ္ဂး ဒှ်မာန်ဟွံလောဲရ။ (ပရေၚ်အာတ်အခေါၚ်အရာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဝွံဂှ် ညးကောန်ဍုၚ်အရၚ် (ဗၟာဟွံသေၚ်) တအ် ဟွံပြေစိုတ်ရောၚ်ဏီမ္ဂး ပြသၞာကၟိန်ဍုၚ်ဂှ် တုဲဒှ်အာမာန်ဟွံသေၚ်ရ။)
သၞောတ်သၟာတၠတမ်ရိုဟ်၊ သေဌဳကမၠောန်၊ ကာန်ပဏဳကူသွံရာန်ဇၞော်ဇၞော် အပ္ဍဲခေတ် ဗွဝ်ကၠံ ၁၇၊ ၁၈ တေံဝွံ ပံက်လဝ်ဂၠံၚ်တရဴကဵု ဗြိတိၚ်ကဝ်လဵုနဳတအ် ဂွံကေမ်ဇျှာပ်အာ သယံဇာတ အလုံရး သကုတ်ဂၠးကဝ် နာနာတအ်ရ။ မွဲအခိၚ်တေံ ဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵု အလဵုအသဳဗြိတိန်တုဲ ကုမ္မဏီ ဗၟံက်အိန္ဒိယ (အရှေ႕အိန္ဒိယ ကုမ္မဏီ) ဂှ် မကေၚ်ပံက်ကၠုၚ် ဗွဝ်ဖျာ အပ္ဍဲဍုၚ် အေန်ဒိယျ ကေုာံ ဍုၚ်ဗၟာရ။ အခိၚ်ရ ဨကရာဇ်ဗၟာ တဳပဝ် (ညးမဒှ် ဒတောဝ်တၞောဝ် ဧကရာဇ်ခေတ် (ကုန်းဘောၚ်) လက္ကရဴအိုတ်ဂှ် ဟွံဒုၚ်တဲ ကါန်ပဏီ ဗၟံက်အေန်ဒိယျ ဂှ်မ္ဂး ကါန်ပဏီဝွံ အာတ်အရီုဗၚ် ဒဂဵုပၟတ်ကဵု အလဵုအသဳ ဗြိတိၚ်တအ်တုဲ ပၞာန်အလန်တတိယ အၚ်္ဂလိပ်- ဗၟာ မဒးဒှ်ကၠုၚ်အဆက်က်ရ။
အခိၚ်လၟုဟ်ဝွံ အလဵုအသဳဍုၚ်ပလိုတ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဝွံ ဂစာန်ကၠောန်သ္ပတဴ သွက်ဂွံပံက်ဗွဝ်ဖျာ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဍေံတအ် မွဲအလန်ပၠန်ရ။ အလဵုအသဳတအ်ဏအ်ဝွံ ဆအယာံမာတ် ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်၊ ပရေၚ်ဗွဝ်ဖျာ၊ ပရေၚ်အိက်သြန်ဘဏ္ဍာတအ်ဟေၚ် ဟီုဂးတဴလေပ်တုဲ ပရေၚ်ထတ်ယုက်၊ ပရေၚ်ပညာ၊ ပရေၚ်ပွဳပွူသဘာဝ သၞောတ်ဂေဟဗေဒဂမၠိုၚ်၊ ကေုာံ ဖဵုပြဲသွက်ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ဂှ် လစ္စံစိုတ်ဇြိုဟ်နက်တုဲ ချပ်ကၠောန်သ္ပဟွံသေၚ်ကီုရ။
သ္ပဟိုတ်ကဵု အလဵုအသဳတၟိ ထ္ၜးအယောၚ်အလာ ဒှ်မၞိဟ်အာက္ဍိုပ်ပရေၚ်အပြံၚ်လှာဲဍုၚ်ဗၟာဂှ်တုဲ အလဵုအသဳ အဳယူ၊ (ဍုၚ်ယူရောပ်ပံၚ်ကောံဂမၠိုၚ်)၊ နဝ်ဝေ၊ ခါနေဒါ၊ အမေရိကာန်၊ ကေုာံ အဝ်သတေလျ တအ်ဂှ် ရုပ်သီထောံ ပွတက်ဒဏ် ကၟာတ်ဗဒေံါ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ကဵု ဍုၚ်ဗၟာရ။ (ပံက်ထောံပေၚ်ၚ်ဟွံသေၚ်ကီုလေဝ်၊ သၟာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် နူကဵုကၟိန်ဍုၚ်ဇၞော်ဇၞော်တအ်ဏအ်