Categories
လိက်ပရေၚ်

သဘၚ်သဳကၠဳ Rio+20 ဂှ်ပသောၚ်ကဵုပြဿနာ “ဂၠးတိကတူကတာန်”မာန်ဟာ

နာဲယောပ်ယာ – ကိုပ်ကၠာဏအ်တှေ်ဒးဟီုပရိုၚ်ပရေံမွဲရ။ဂၠးတိပိုဲဏအ်ဂှ် မဒးဆဵုဂဗမံၚ်ကဵု အန္တရာဲဇၞော်ကဵု ဇြဟတ်ရ။နူကဵု ဂိတုဂျုန် (၆)၊အပ္ဍဲကဵုဂျာနေဝ် “ပွဳပွူသဘာဝ” မကဵုလဝ်သတိကဵုညးဂၠးကဝ်တအ်ဂှ်မ္ဂး “သ္ပဟိုတ်နူကေၚ်ကာပရေၚ်မၞိဟ်တအ် မချဳဒရာၚ် ကၠောန်သ္ပမံၚ် ဇၟာပ်ပ်တ္ၚဲဂှ်တုဲ ဂၠးတိဝွံစိုပ်မံၚ်ကဆံၚ် မကြပ်ဒးဆဵုဂဗမံၚ်ကဵု ဒဒိုက်ဘဲအန္တရာဲ ကပ်ရရောၚ်” သာ်ဝွံတၠပညာသိပ္ပံ ဍုၚ်သၟာၚ်နာနာမွဲဂကောံပတိတ်လလောၚ်လဝ်ပရိုၚ်စပ်ကဵုညးတအ်လ္ၚတ်ဂွံတီကေတ်လဝ်ဂမၠိုၚ်ဂှ်ရ။

၄၃% က္ဍိုပ်ကၠံဂှ်ပိုဲမၞိဟ်တအ်ပြံၚ်သၠာဲထောံဗီုပြၚ်ဗလးမုက်ဂၠးကဝ်ပိုဲ ၜက်ၜေတ်လောန်သၞောတ်တုဲမံၚ်ရ။ လၟိဟ်က္ဍိုပ်ကၠံမပြံၚ်သၠာဲအာဏအ်ဂှ်ဝွံမဂၠိုၚ်ၜက်အာနူကဵုပရေၚ်လီုလာ်အစတမ်အခိၚ်ပြံၚ်သၠာဲအခေတ်(ဂၠးကဝ်)ဍာ်ကလောံ (Ice Age) နူသၞာံမတုဲကၠုၚ်(၁၁၀၀၀) သၞာံတေံဂှ်ရ။ အတိုၚ်ဏအ်ပရေၚ်ပလီုပလာ်ပွဳပွူသဘာဝ လ္တူဂၠးကဝ်ဆက်ဂၠိုၚ်တိုၚ်အာမံၚ်ရမ္ဂးပ္ဍဲသၞာံ၂၀၂၅ တေံလၟိဟ်က္ဍိုပ်ကၠံ ၅၀% ပြၚ်ပြၚ်ဗလးမုက်ဂၠးကဝ်ဝွံ လီုလာ်အာအိုတ်ရောၚ်။ လက္ကရဴဂှ်မ္ဂး သွက်ဂွံဒးဒှ်လၞီဟေၚ်တုဲ ဂွံကလေၚ်သ္ၚဳဂၠိပ်မွဲအလန်ပၠန်ရောၚ်ဂှ်ဒှ်ဟွံမာန်ရ။

တ္ၚဲဏအ်စပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်ထိၚ်ဒဝ်ပွဳပွူသဘာဝတုဲက္တိုၚ်ၚ်ကၟိုဟ်ဟ် သွက်ဂွံကၠောန်သ္ပတဴမွဲမွဲသာ်ဂှ် ညးဂၠးကဝ်တအ်တုပ်ညံၚ်ကဵုကၠောန်သ္ပတဴဟွံမာန်ဂှ်ဂွံဆဵုကေတ်ရ။အပ္ဍဲဂိတုဂျောန်၂၀ဂှ်ညးစၞးနူကၟိန်ဍုၚ်နာနာလၟိဟ်ၜိုတ်လ္ၚီတၠတအ်တိုန်စိုပ်သဘၚ်သဳကၠဳကုလသမဂ္ဂစပ်ကဵုပရေၚ်တဴတက်ဖောအ်ဗြေဝ်ဍာ်ဇမၠိၚ် (UN. Conference on Sustainable Development) အပ္ဍဲဍုၚ်ရာၚ်အိုဝ်ဒဳယေန်နရိုဝ် (Rio De janeiro) အပ္ဍဲဍုၚ်ဘရာဇြဳဂှ်ရ။နဒဒှ်ယၟု RIO+20 သဘၚ်သဳကၠဳဂၠးတိလေဝ်ကော်တုဲလောန်ကၠုၚ်၂၀ သၞာံတေံ လေဝ်ကေၚ်ကၠောန်လဝ် အပ္ဍဲဒၞာဲဂှ်မွဲအလန်တုဲမံၚ်ရ။

သဘၚ်သဳကၠဳမလောန်ကၠုၚ်၂၀သၞာံတေံဂှ်ညးက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကၟိန်ဍုၚ်နာနာ (၁၀၀) တၠပြၚ်ၚ်တိုန်စိုပ်တုဲ သမ္မတမေရိကာန်တြေံဂျောသ်အိချ်ဒဗလျူဗုတ်သ် (Georg H.W. Bush) တအ်လေဝ်တိုန်စိုပ်ဟီုဂလာန်ဟီုဂး စပ်ကဵုပရူပွဳပွူသဘာဝလ္တူဂၠးကဝ်မဒးဆဵုဂဗမံၚ်ကဵု အန္တရာဲဘပဠနာနာဂမၠိုၚ်ဂှ်ရ။ ဂၠးကဝ်ပိုဲမဒးဆဵုဂဗမံၚ် အန္တရာဲလၟုဟ်ဂှ် ထေက်ကဵုဒးအောန်စိုတ်မွဲရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် တေဂတေံတၚ်စၟဳနွံမံၚ်ဏီ၊ လက္ကရဴသၞာံ အခိၚ်ပၞာန်ဂံက်ဂၠးကဝ် (Cold War World) လလမ်အာအပ္ဍဲသၞာံ၁၉၉၁ဂှ်တုဲ ညးဂမၠိုၚ်တအ်ပံၚ်ကောံတုဲ ကၠောန်သ္ပပဠေဝ်ပလေတ်ကၠုၚ်ကီုရ။ “အခိၚ်ပိုဲတိတ်အာနူဂၠးတိဏအ်တှေ် အကာဲအရာဂၠးတိညံၚ်ဂွံခိုဟ် ပဵုနူကဵုအခိၚ်ပိုဲကၠုၚ်စိုပ်ဏီဂှ်ဒးသ္ပရောၚ်။” သာ်ဏအ်သမ္မတဗုသ်ဟီုဂးဏာအပ္ဍဲကဵု သဘၚ်သဳကၠဳမလောန်ကၠုၚ်တေံဂှ်ရ။ ဂလာန်ညးတေံမဟီုဏာဂှ် ဗီုပြၚ်တိတ်အဓိပ္ပဲါမကြပ်ကဵု ဂလာန်ဝေါဟာမန်ပိုဲ “ဇူသၞိၚ်လ္ပဝးကၞာၚ်” ဂှ်ကီုရ။ အခိၚ်ပိုဲဇူတဴသၞိၚ်မွဲလစုတ် ကၞာၚ်ဆုတအ်ဂှ်ထေက်ကဵုဒးဝးပကဝ်သၠေက်ထောံဟွံသေၚ်၊ ပဵုတုဲညံၚ်ဂွံဍိုပ်ဍဴသာယျာအာဂှ်ဒးစဝ်ဍာ်လွဳပရာရောၚ်မိက်ဂွံသ္ဂးရ။

“ကွာန်ပိုဲဂှ်တန်ဒှ်တဴဂၠးတိပိုဲဇေတ်တ်ရ။” သာ်ဏအ်သမ္မတဗုသ်ထပ်ဗပေၚ်ဟီုဂးလဝ်နွံကီုရ။

နူသဘၚ်သဳကၠဳတုဲဒှ်အာတုဲၜိုန်ရ ၂၀ သၞာံလောန်အာတုဲကီုလေဝ်အကာဲအရာပွဳပွူသဘာဝဂၠးကဝ်ဝွံ ပဵုတုဲပရေံစှေ်ကၠုၚ်တၟာဟလိုၚ်ရ။ ပရေၚ်ပလီုပလာ်ပွဳပွူသဘာဝဝွံ စဵုကဵုထိၚ်ဒဝ်ဟွံမာန်ၜက်ၜေတ်တဴလောန်ကၠုၚ်ရ။ “Global Village” မဟီုမံၚ်ဂၠးတိဝွံ ဍောတ်စှေ်ကၠုၚ်ရရောၚ်သ္ဂးမံၚ်ဂှ် ဟိုတ်ဏအ်လေဝ်ဒှ်ဟိုတ်ပရူပွဳပွူသဘာဝဂၠးတိ ဂွံလီုလာ်အာမွဲကီုရ။သ္ပဟိုတ်ဂှ်တုဲဥတုရာသဳအပ္ဍဲဂၠးတိဏအ်ဟွံညိၚ်ဝတ်မဒးဒှ်ကၠုၚ်မံၚ်ရ။

၁၉၉၂တေံ၊ကၟိန်ဍုၚ်ဇၞော်ဇၞော်မပ္တံကဵုအမေရိကာန်၊ဂျပါန်၊ဂျာမနဳကေုာံဍုၚ်ရတ်ယျှာတအ်ဂှ် ပတိတ်တဴသၟုဟ်ဓါတ်ကာဗေါန် (Carbon) ဂၠိုၚ်ၚ်ကဵုလၟိဟ်ရ။ ကၟိန်ဍုၚ်ဇၞော်ဇၞော်တအ်ဏအ်ဂှ် နွံစိုတ်လုပ်စလ္တူအရာ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ကေုာံပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဟွံတုပ်ညးသ္ကအ်အိုတ်တုဲကၟိန်ဍုၚ်စိုတ်တုပ်ညးသ္ကအ်တအ်ဂှ်ပရေၚ်ဆက်စၠောံ ကလုတ်ညးကဵုညးဖျေံကၠုၚ်သဇိုၚ်ဇြဟတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဒက်ကၠုၚ်မဟာမိတ်ဇြဟတ်ပၞာန်ညးသ္ကအ်အိုတ်ရ။

ဟိုတ်ဂှ်ရအတိုၚ်တၚ်တုပ်စိုတ်ကၟိန်ဍုၚ်ဟလိုၚ်မကော်ဂးတဴ “Montreal Protocol” မနွံကၠုၚ်လဝ်ကၠာတေံဂှ်ရ သွက်ဂွံပယှအ်ဖျေံထောံပရေၚ်ပလီုပလာ်ကွပ်ကျာအိုဝ်ဇြိုၚ် (Ozone)ဂှ်ပညဳပညပ်ညးသ္ကအ်ဟွံမာန် အစဳဇန်ကမၠောန်ထိၚ်ဒဝ်ဟွံဒှ်ကၠုၚ်တုဲ ပရေၚ်ပတိတ်လွဟ်လက်နက် သၟုဟ်ဓါတ်ဂမၠိုၚ်ကီု၊ပရေၚ်ကူသာန်သွံရာန်လွဟ်နာနာဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ်ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်မံၚ်ရ။

ကၟိန်ဍုၚ်ဇြဟတ်ဍောတ်တ်ဂမၠိုၚ်တအ်လေဝ်အာတ်ဗ္ဒကဵုကၟိန်ဍုၚ်ဇြဟတ်ဇၞော်ဇၞော်တအ်တုဲ ပရေၚ်အာတ်ရာန်လွဟ်နက်ဂမၠိုၚ်ဂၠိုၚ်တိုန်ကီုဂှ်ရ ပရေၚ်ဒက်မဟာမိတ်ဝေၚ်ဇြဟတ်မုက်ပၞာန်လေဝ်ဂၠိုၚ်တိုန်ရ။ ကၟိန်ဍုၚ်ဇၞော်ဇၞော်တအ်လွဳကွးကၟိန်ဍုၚ်ဍောတ်တ်ဂမၠိုၚ်တုဲပ္တိတ်ပရဲကၟိန်ဍုၚ်ဇကုအိုတ်ရ။ရန်ကဵုဖဵုပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်တဴတက်တုဲဂြိုပ်ဆုဂမၠိုၚ်လေဝ်ကၠေံအိုတ်၊ ရုၚ်စက်နာနာဂမၠိုၚ်လေဝ်ဂၠိုၚ်တိုန်က္ဍၚ် လၟိဟ်ပတိတ်သၟုဟ်ဓါတ်ကာဗေါန်လေဝ် ဒးဂၠိုၚ်တိုန်က္ဍၚ်ရ။ ဂၠးတိဝွံဒးဒုၚ်ဘဲပလီုပလာ်ပွဳပွူသဘာဝဟွံသက်သာရ။

ပရေၚ်ပံၚ်တောဲအလုံဂၠးကဝ်ဟီုဂှ်ဟွံလောဲဍာံဍာံရ။ဆဂးကၠောန်သ္ပဂွံမာန်မံၚ်ရ။

သွက်ဂွံကၠောန်သ္ပတဴမွဲမွဲသာ်ကၟိန်ဍုၚ်ဇြဟတ်ဇၞော်ဇၞော်ဗီုညံၚ်ရဴအမေရိကာန်ဂှ် နဒဒှ်ညးနွံသြဇာသၠုၚ်ၚ်မွဲဗတိုက်ဖအောဝ်ကဵုဇြဟတ်ဓရိုဟ်ကု ကၟိန်ဍုၚ်တၞဟ်ဟ်တအ်မာန်မံၚ်ရ။

ဟီုသောၚ်ဂှ်တှေ်ပိုဲတအ်ကလေၚ်သ္ၚဳရံၚ်ကမၠောန်ညးဂၠးကဝ်တအ်ကၠောန်သ္ပမံၚ်ပရေၚ်ထိၚ်ဒဝ်ပွဳပွူသဘာဝဂမၠိုၚ်ဂှ်ရောၚ်။သဘၚ်သဳကၠဳအပ္ဍဲသၞာံ၁၉၉၂ဂှ်ညးဂၠးကဝ်ဂမၠိုၚ်တအ်နွံကၠုၚ်တၚ်တုပ်စိုတ်လိက်ကသုက်ကုလသမဂ္ဂစပ်ကဵုဥတုရာသဳမပြံၚ်သၠာဲမံၚ် (Convention on Climate Change) ဂှ်ရ။ လိက်ကသုက်ဂှ် သွက်ဂွံဗတိုက်သရိုဟ်အာပရေၚ်ဂၠးတိ မဒးကတဴကတာန်မံၚ် (Global Warming) ဂှ်တုဲသွက်ဂွံပၠုပ်လမျီုကဵုကၟိန်ဍုၚ်သၟာၚ်နာနာတအ်ဂွံအစကမၠောန်ပရေၚ်ဆက်ဆောံပံၚ်ကောံကၠောန်ပွထိၚ်ဒဝ်သဘာဝတအ်ဂှ်မဒှ်ရ။ၜိုန်ဂှ်လေဝ်စနူသၞာံဝွံဂှ်ဗက်ပရေၚ်ပတိတ်သၟုဟ်ဓါတ်ကာဗေါန် (carbon) နူကဵုကၟိန်ဍုၚ်ဇၞော်တဴတက်ဗီုရာကၟိန်ဍုၚ်ကြုက်ကေုာံကၟိန်ဍုၚ်အိန္ဒိယတအ်ဂှ်ဂၠိုၚ်တိုန်မံၚ်ဖိုဟ်ရ။ကၟိန်ဍုၚ်တအ်ဏအ်ဂှ်ဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်နွံစိုတ်လုပ်စကမၠောန်ကေၚ်ကာတၞဟ်ခြာတဴကဵုညးဂမၠိုၚ်တအ်ရ။

အခိၚ်ကာလကၟိန်ဍုၚ်ဇၞော်တ်တၞဟ်ဟ်တအ်နွံပၟိက်ပါလုပ်ကၠုၚ်အပ္ဍဲတၚ်တုပ်စိုတ်ဂၠးကဝ်မွဲမွဲသာ်ဂှ်ယဝ်အခါရကၟိန်ဍုၚ်ကြုက်ကေုာံကၟိန်ဍုၚ်အိန္ဒိယတအ်ဟွံပါလုပ်ရေၚ်တၠုၚ်ကၠောန်စပ်ကဵုပရေၚ်ထိၚ်ဒဝ်ပွဳပွူသဘာဝဂှ်မ္ဂးကၟိန်ဍုၚ်တအ်ဏအ်ဂွံဂွံဂဇအ်ခုၚ်ဂၠးကဝ်မွဲမွဲဒၞာဲဂှ်ကြပ်ကဵုဒှ်ဟွံမာန်ရ။ကြုက်ကေုာံအိန္ဒိယဂှ်ကဵုဖျုန်ကဵုဖဵုပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ၜက်လောန်အာကဵုသၞောတ်တုဲ ပရေၚ်ပံၚ်တောဲကၠောန်သ္ပပ္ဍဲဗွိုၚ်ဂၠးကဝ်မွဲမွဲသာ်ဂှ်တးပဲါစလေပ်ရ။

မွဲအခိၚ်ဓဝ်နကဵုလစွံစိုတ်ဖဵုပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်တုဲရမျှာၚ်လလီုဟွံတုပ်၊လညာတ်တၞဟ်ခြာညးသ္ကအ်ဗွဲမဂၠိုၚ်မံၚ် တိတ်ကၠုၚ်ရ။ကမၠောန်ကေတ်ဆန္ဒတၚ်တုပ်စိုတ်ညးမွဲကဵုညးမွဲဂှ်ဂွံဟွံမာန်ဒှ်ကၠုၚ်ရ။

ဣဏအ်ဂှ်သွက်ဂွံဒှ်ဓဝ်အမ်သဝ်မွဲဟွံသေၚ်ရ။စနူကဵုသၞာံကၠောန်ဗဒှ်သဘၚ်သဳကၠဳ (Rio) အလန်ပထမတေံတုဲကမၠောန်အတာဒၞာစပ်ကဵုပရေၚ်ပတိတ်သၟုဟ်ဓါတ်ကာဗေါန်ဂှ်ဂကောံညးဂၠးကဝ်ဍုၚ်သၟာၚ်နာနာတအ်ကၠောန်သၠုၚ်ပတိုန်အသိၚ်ရ။အပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၉၇) အပ္ဍဲဘသၚ်သဳကၠဳတုပ်စိုတ်ပဏာမဍုၚ်ဂျိုဝ်တိုဝ် (Kyoto Protocol) တေံဂှ်မ္ဂး သွက်ဂွံသၠုၚ်ပတိုန်အသိၚ်ပရေၚ်အတာဒၞာဲပတိတ်သၟုဟ်ဓါတ်ကာဗေါန်ဂှ်ကၟိန်ဍုၚ်အမေရိကာန်တးပဲါထောံရ။ဟိုတ်ဍေံဝွံကၟိန်ဍုၚ်ကြုက်ကေုာံကၟိန်ဍုၚ်တဴတက်တၞဟ်ဟ်တအ်တးပဲါထောံစပ်ကဵုတၚ်တုပ်စိုတ်ဂမၠိုၚ်ဂှ်ဟေၚ်မဒှ်ရ။

စပ်ကဵုကိစ္စထိၚ်ဒဝ်ဥတုရာသဳမပြံၚ်သၠာဲဂှ်တုဲဆက်တုဲကၠောန်သ္ပပေဲါကောံဓရီုကုလသမဂ္ဂအပ္ဍဲဍုၚ်ကိုဝ်ပေန်ဟေဝ်ကေန် (Copenhagen) အပ္ဍဲသၞာံ၂၀၀၉ဂှ်ပၠန်ရ။ အခိၚ်ဂှ်မှဂွံတီကေတ် အလုံကၟိန်ဍုၚ်လုပ်ဂကောံကုလသမဂ္ဂလၟိဟ် (၁၉၁) ကၟိန်ဍုၚ်တအ်ဂှ် စိုတ်တုပ်သၟဟ်ညးသ္ကအ်ဟၟဲတုဲသွက်ဂွံစဵုဒၞာကဵုပရေၚ်ဂၠးတိကတူကတာန်ဂှ်လေဝ်ပွပါ်တာလျိုၚ်ညးသ္ကအ်ကၠးကၠးမးမးဟွံမွဲရ။လက္ကရဴဏအ်ပရေၚ်ထိၚ်ဥတုရာသဳဂှ်က္တိုၚ်ကၟိုဟ်ဟ်ဟွံဒှ်ကၠုၚ်ရတုဲ ဂၠးကဝ်မဒးကတဴကတာန်မံၚ်ဂှ်လေဝ် ဆက်တုဲဂၠိုၚ်ကၠုၚ်မံၚ်ဇၟာပ်တ္ၚဲရ။ သၞာံ၂၀၁၂ဏအ်ဂှ်ဒှ်သၞာံဂတူကတာန်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။

ၜိုန်ဂှ်လေဝ်ဂကောံညးကၟိန်ဍုၚ်သၟာၚ်နာနာတအ်ကမၠောန်သွက်ဂွံထိၚ်ဒဝ်အာဥတုရာသဳပြံၚ်သၠာဲဂှ်သၟးယုက်ဒေက်မံၚ်ဟွံသေၚ်ရ။ကိစ္စပရေၚ်ကြေပ်ဂြပ်သြန်ဘဏ္ဍာဂၠးကဝ်ကီု၊ၚုဟ်မးသြန်ယူရိုဝ်(EURO) မအောန်စှေ်ကၠုၚ်မံၚ်ဂှ်ကီု၊ကိစ္စပဋိပက္ခဇၞော်ဇၞော်ဗီုပရောဒဒှ်ဍုၚ်သဳရဳယျာဂှ်ကီုဂွံရပ်စပ်ပသောၚ်ကဵုပြဿနာတအ်ဏအ်ဂှ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကၟိန်ဍုၚ်သၟာၚ်နာနာဂမၠိုၚ်တအ်ဂွံပံၚ်တောဲကၠောန်အာမွဲစွံဂှ်မ္ဂး ဂၠးတိဝွံမဒးဆဵုဂဗမံၚ်ကဵုလၟိဟ်မသြန်ဟွံဍိုက်ပေၚ်ရုမ်ဂပ်ဂှ်ရ။ သွဟ်ဍေံဝွံဟိုတ်ဟွံကတိုၚ်ကၟိုဟ်ကၠောန်ကမၠောန်ကီု၊လဇုဲလဇဇြိုၚ်ဇြုဲမံၚ်ကီု၊ဟွံအံၚ်ဇၞးစိုပ်တိုၚ်ပ္ကဴကီုမဒှ်ရ။

ပြသၞာပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဂၠးကဝ်သရိုဟ်စိုတ်မံၚ်ဂှ်ညးဂမၠိုၚ်တအ်စိုတ်လုပ်စဂၠိုၚ်တုဲသဘၚ်သဳကၠဳ Rio+20 အပ္ဍဲဂိတုဂျုန်ဂှ်လေဝ် တံၚ်ဂြဲစိုတ်ဂမၠိုၚ်တအ်စဵုကဵုစိုတ်လုပ်စကွေံကွေံဟွံသေၚ်ရ။

ကၠာနူပေဲါသဘၚ်သဳကၠဳဟွံစဏီဂှ်ရပရေၚ်ပါ်ပဲါညးဂမၠိုၚ်တအ်မံက်တိတ်ကၠုၚ်မံၚ်ရ။အလဵုသဳကၟိန်ဍုၚ်တအ်ဂှ်ဟွံစွံဂရုကဵုဂလာန်လဟီုတၠပညာသိပ္ပံတအ်ဂှ်ရ။ သ္ဂောံဂွံပသောၚ်တဴကဵုပြသၞာ ညးဂၠးကဝ်တအ်မဒးဆဵုမံၚ်ဂမၠိုၚ်ပွဥတုရာသဳမပြံၚ်သၠာဲမံၚ်ဂမၠိုၚ်၊သတ်လမျီုဇဳဝဂမၠိုၚ်ဒးကၠေံတၞီအာဂမၠိုၚ်၊တမ်ရိုဟ်သဘာဝမအောန်စှေ်မံၚ်ဂမၠိုၚ်ညးဂၠးကဝ်နာနာတအ်မ္ဒးဆဵုဂဗမံၚ်ကဵုဒိုက်ဝါတ်ဂမၠိုၚ်ဂှ်ဆၜိုတ်လဟီုသၟးရအလဵုသဳကၟိန်ဍုၚ်တအ်ကၠောန်သ္ပမာန်တုဲ နတဴနဇိုၚ်အောန်တဴမံၚ်ဖိုဟ်ရ။

“သွက်ဂွံပသောၚ်ကဵုပြဿနာတအ်ဏအ်နူကဵုဂကောံအလဵုသဳဂၠးကဝ်ဂမၠိုၚ်တအ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မၞုံစိုတ်က္တိုၚ်ကၟိုဟ် ညံၚ်ဂွံမံက်တိတ်ကၠုၚ်မွဲဂကောံဂှ် ပၟိက်ဇၞော်မံၚ်ရ။ နကဵုဂကောံက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဏအ် မဖျေံကဵုဂၠံၚ်တရဴတၟိ သွက်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဂၠးကဝ်တုဲ ဖျေံသ္ဂုတ်သွာတ်ကမၠောန်အစဳဇန် လ္ၚဵုတအ်အပ္ဍဲသဘၚ်သဳကၠဳ RIO+20 ဏအ်ဂွံမာန်ရောၚ်” သာ်ဝွံ ညးဂဥုပ်စၞောန်ကမၠောန်ဂကောံသြန်ဂအုံ စပ်ကဵုသဘာဝ(World Wide Fund for Nature -WWF)၊ ဂှ်ဟီုရ။

သဘၚ်သဳကၠဳ RIO+20 ဂှ်ပွိုၚ် (၃) တ္ၚဲကၠောန်ဗဒှ်တဴတုဲအပ္ဍဲဂိတုဂျုန်(၂၂) ဂှ် အုပ်ကၠေံနဂီုတုဲအာကီုလေဝ်အပ္ဍဲသဘၚ်သဳကၠဳဂှ်မ္ဂးပရေၚ်ကယျာန်ဓဝါတ်ညးသ္ကအ်ဂမၠိုၚ်၊ဟွံပြေစိုတ်ကဵုတၚ်သ္ဂုတ်သွာတ်ဂမၠိုၚ်မပ္တံရမျာၚ်ပဠေပလံၚ်မံက်တိတ်ကၠုၚ်ကီုရ။

အပ္ဍဲကဵုသဘၚ်သဳကၠဳဂှ်မ္ဂးသၟတ်ဗြဲကောန်ဂကူကချေၚ်မွဲတၠမၞုံယၟု “နံၚ်လာတ်” နူဂကောံဂကောံညးဗြဲကချေၚ် – ဍုၚ်သေံ (KWAT) တိုန်စိုပ်ကီုဂှ်ဂွံတီကေတ်ရ။

“နူမၞိဟ်စၞးလ္ပာ်မ္ၚးဏအ်တှေ်အဲမွဲရတိုန်စိုပ်ကၠုၚ်ရ၊နူဂကောံမှာဇန်အပ္ဍဲဍုၚ် ၄ တၠအနှေန်ညးတအ်အတိုၚ်ကောံဓရီုဒၞာဲတၞဟ်ဟ်ဂှ်ညးတေံလေဝ်ကၠုၚ်စိုပ်သဘၚ်သဳကၠဳဏအ်ရ။ ဒုသမ္မတကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ (စိုၚ်းမောက်ခမ်း) လေဝ်တိုန်စိုပ်ကီုတုဲဂွံအခေါၚ်ဟီုဂလာန်ကီုရ” သာ်ဏအ်သၟတ်ဗြဲကချေၚ်ဂှ်ဟီုထ္ၜးရ။

ကဵုအခေါၚ်ဟီုဂးပါ်ပရအ်ပရေၚ်ဆဵုဂဗစပ်ကဵုပရေၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာရုန်ဂစာန်ကၠောန်သ္ပတဴမံၚ် ပရေၚ်ဇၞော်မောဝ်တဴတက်ဖောအ်ဗြေဝ် သွက်ဍာ်ဇမၠိၚ်ဂှ် ဒှ်အခေါၚ်ခိုဟ်မွဲဇေတ်တ်ရ။ ပိုဲတအ်ကၠောန်အာကမၠောန် ကရောံဇကုတအ်မွဲစွံကြပ်ပ်တုဲဂၠာဲအာသွဟ်တၚ်နၚ်ခိုဟ်သွက်ပိုဲမၞိဟ်တအ်ဂွံမံၚ်စံၚ်အာလ္တူဍုၚ်လိုက်ဏအ်ဂှ်ရောၚ်။” သာ်ဝွံဒုမ္မတ (စိုၚ်းမောက်ခမ်း) မဟီုစုတ်လဝ်အပ္ဍဲဂလာန်ညးကီုရ။ စပ်ကဵုပရေၚ်မံၚ်စံၚ်ညးဍုၚ်ကွာန်အပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာမုအရာလဵုမွဲဒုသမ္မတ၊ ညးမကၠုၚ်ဗော် (ကြ့ခိုၚ်ရေးပါတီ) ကၠောန်ကဵုမာန်ဂှ် ပိုဲညးကောန်ဍုၚ်တအ်စၟဳကေတ်ဂွံမာန်ဟာဂှ်အခိၚ်ဝွံကဵုသွဟ်မာန်ရ။

အပ္ဍဲသဘၚ်သဳကၠဳဂှ်မ္ဂးဒုၚ်သဇိုၚ်ကဵုလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်နွံယၟု “အနာဂတ်ပိုဲနွံပၟိက်” “The Future We Want” ဂှ်တုဲသဳကၠဳတဴစပ်ကဵုပရေၚ်ဗတိုက်ကၠေံညးဒိုက်ဝါတ်၊ပရေၚ်ထိၚ်ဒဝ်ပွဳပွူသဘာဝဗွဲမစှေ်သၞောတ်၊ပရေၚ်သုၚ်စောဲတမ်ရိုဟ်သဘာဝဂမၠိုၚ်ကီုလေဝ်စပ်ကဵုကမၠောန်ရံၚ်စမ်ဘဝညးဗြဲတအ်ဟွံချူစုတ်လဝ်အပ္ဍဲလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ်တုဲညးအုပ်ကာဂီုကၠီုကၟိန်ဍုၚ်အမေရိကာန်ဟဳလာရဳကလေန်တာန်ထံက်ထ္ၜးရ။

“အတိုၚ်အစဳဇန်ကုလသမဂ္ဂမဖျေံလဝ်အပ္ဍဲလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ်ရယဝ်ကၠောန်ဗက်သ္ပမာန်တှေ်ခိုဟ်ရ။ဗွဲမဂၠိုၚ်တှေ်ညးဂမၠိုၚ်တအ်ဟွံဗက်စအတိုၚ်ကုလသမဂ္ဂဖျေံလဝ်ဂှ်အိုတ်ပုဟ်။ဟိုတ်ဂှ်ရကမၠောန်ကုလသမဂ္ဂကၠောန်မံၚ်တအ်ဂှ်ညံၚ်ကဵုဟွံကၟောန်ဗိုန်ဒှ်စလေပ်မံၚ်ရ” သာ်ဝွံ “နံၚ်လာတ်” ဂှ်ဆက်ဟီုရ။

သၟာထိၚ်ဒဝ်ပွဳပွူသဘာဝမွဲက္ဍိုပ်ဂှ်လေဝ်ပတိတ်လလောၚ်တြးတဴလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်စပ်ကဵုညးတအ်ဟွံဒးဂၞပ်စိုတ်ကဵုသဘၚ်သဳကၠဳဂှ်ကီုရ။မုဒှ်ဒှ်ရသ္ပအစာံကဵုလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ်တုဲ ကၠောန်အာစဳဇန်နာနာဂမၠိုၚ်မာန်ကီုလေဝ် အရာဥတုရာသဳမပြံၚ်သၠာဲတုဲဂၠးတိမဒးကတူကတာန်မံၚ်ဂှ် ကၠေံအိုတ်အးအာမာန်ဟွံသေၚ်ရောၚ်ညးဂမၠိုၚ်စၟဳညာတ်ကေတ်လဝ်ရ။

စပ်ကဵုပရေၚ်ကမၠောန်ထိၚ်ဒဝ်ဥတုရာသဳမပြံၚ်သၠာဲမံၚ်ဂှ်ပိုဲတအ်ညးမွဲကဵုမွဲကၠောန်သ္ပမံၚ်ဗီုပြၚ်တုပ်သၟဟ်ညးသ္ကအ်ဟွံမွဲကီုလေဝ်ဒဒိုက်သၞာဘဲအန္တရာဲဥတုရာသဳကတူကတာန်မံၚ်ဂှ်မၞိဟ်အလုံဂၠးကဝ်မွဲဒးဒုၚ်စသိုၚ်မံၚ် တုပ်တုပ်ဖအိုတ်ရ။

နိဿဲနူကဵု

၁) The Earth Summit Can’t Save The Earth, Time magazine, June 25, 2012)
၂) Consumption, population, and declining Earth: wake-up call for Rio+20

ဂှ်တုဲမချူလဝ်လိက်ပရေၚ်ဝွံရ။

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.