သၞံၚ်မန် – သဇိုၚ်သၞောဝ် ကေုာံ သၞောဝ်ဂွံဒုၚ်လျိုၚ်ကဵု အရေဝ် လိက်ပတ် ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် သၞောဝ်လဵုမွဲဟွံဂွံဆဵုကေတ်ဏီရ။ သဇိုၚ်သၞောဝ် ကေုာံ သၞောဝ် (၁၉၄၇) တေံဂှ်ကီု၊ (၁၉၇၄) တေံဂှ်ကီု ကေုာံ ၂၀၀၈ တုဲကၠုၚ်ဏံဂှ်ကီု၊ သီုသၞောဝ် သဇိုၚ် (၃) ဂှ် ဒုၚ်လဝ်လျိုၚ်အရေဝ်လိက်ပတ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဟွံမွဲရ။
သအာၚ်နူပရိယတ္တိခမဳသၚ်မန်တံတုဲ လိက်မန်အရေဝ်မန်ပိုဲဂှ် ဟွံဂွံကၠုၚ်အခေါၚ်သုၚ်စောဲ ပ္ဍဲရုၚ်စာရ။ ဂကူမန်ပိုဲ လုပ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ပေါဲဗတိုက်အဆက်က် နကဵုနဲကဲကြံၚ်ၚ်ၜတ်တ်ဂၠိုၚ်ကဵုစှော်သၞာံကီုလေဝ် လိက်မန်အရေဝ်မန်တံဂှ် ဟွံဂွံစိုပ်ကၠုၚ်လတူခုၚ်ရုၚ်စာဏီရ။ အရေဝ်လိက်ပတ်ဂကူမွဲမွဲ ဟွံဂွံအခေါၚ်သုၚ်စောဲ ပ္ဍဲရုၚ်စာမ္ဂး ဂကူဂှ်ဂွံဇၞော်မောဝ်ဟွံလောဲတုဲ သီုမ္ဒးကလေၚ်ကၠေံဗ္ဒန်စှေ်အာမာန်ဏီရောၚ်၊ သာ်ဝွံ မနွံတၠုၚ်လအာရ။
အလဵုအသဳဗၟာအဆက်က်တံ ၚိတ်ကလက်ကၠုၚ်အရေဝ် ကေုာံ လိက်ပတ် ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ နနဲဏံနူတမ်စဵုကဵုစိုပ်အခိၚ်လၟုဟ်ရ။ ဆက်တုဲ မိက်ဂွံၚိတ်ကလက်အာဒၟံၚ်ဏီဂှ်လေဝ် ညာတ်ကေတ်ဒၟံၚ်ဗုၚ်အိက်ဍေံကၠးကၠးရ။ ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ဂကူပိုဲညံၚ်ဟွံဂွံကၠေံအာ၊ ညံၚ်ဂွံဇၞော်မောဝ်အာ၊ ဂွံပ္တဝ်အာပၞးကဵုဂကူညးတၞဟ်မာန် ပိုဲဒးပ္တဝ်လဝ်က္ဍိုပ်ကဵုအရေဝ်မန်လိက်မန် ညံၚ်ဂွံစိုပ်လတူခုၚ် ဂွံသုၚ်စောဲအာ အပ္ဍဲရုၚ်စာဂှ် ပိုဲတံဒးဂစာန်အာလၟိုန်ရောၚ်။
သွာၚ်ပရေၚ်ပညာနဘာသာလိက်မန်
နူစဗော်ဍုၚ်မန်တၟိကဵု အလဵုအသဳဍုၚ်ဗၟာ စတက်ကျာပရေၚ်ဒေါံပန်ပှော် သ္ကုတ်ဒုတိယ အလန်ပထမ ပ္ဍဲဍုၚ်ဝၚ်ကဂှ်ရ။ နူကဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ညးအုပ်ကာနာနာနာဲဟံသာ ပ္တိုန်ထ္ၜးအာတ်မိက်လဝ် အလဵုအသဳတံ သွက်ဂွံဗ္တောန်အာလိက်မန်မွဲဘာသာ ပ္ဍဲအကြာဘာအလဵုအသဳ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်နွံရ။ သွက်ဂွံသုၚ်စောဲအာ အရေဝ် ကေုာံ လိက်ပတ်မန် ပ္ဍဲရုၚ်စာမနွံအပ္ဍဲဍုၚ်မန်ဂှ်လေဝ် နာဲဟံသာအာတ်မိက်ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ်ကီုရ။ စပ်ကဵုဂလာန်ညးမအာတ်မိက်လဝ်ဂှ် ညးစၞးအလဵုအသဳတံ သောၚ်ကလးဟီုဂးဏာလဝ် ညံၚ်ရဴဂွံ အခေါၚ်ညံၚ်ၚ်ကီုလေဝ် ကလေၚ်သ္ၚိတ်ဇြအာ မွဲအံၚ်ပၠန်ရ။
ဗွဲကြဴဏံ နူကဵုဗော်မဇၞးလဝ်မာဲသၞာံ ၂၀၁၀၊ ဗော်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳအလုံရးမန်တံ သီုအသိၚ်ဇြဟတ်ဒရိုဟ် နူဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးအာတ်မိက်ဏါ ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်ပါလဳမာန်တေံပၠန်ရ။ ဆဂးသွဟ်ဍေံတိတ်ကၠုၚ်မွဲဂှ် မ္ၚးနူအခိၚ်ဘာတုဲ ဗ္တောန်ဂွံမံၚ်ရ။ သာ်ဝွံကဵုကၠုၚ်သွဟ် တုပ်ကဵုလက်ထက်အလဵုအသဳပၞာန်ကၠာတေံဂှ်ကီုရ။
စပ်ကဵုကိစ္စဝွံ
ညးမၞုံတာလျိုၚ် နူဌာနပရေၚ်ပညာ ဘာကောန်ဂကူမန်တံဟီုဏာဂှ် ဒှ်သာ်ဂှ်ဟွံထေက်ရ။ အခိၚ်မ္ၚးဘာဂှ် ဒှ်အခိၚ်ကောန်ၚာ်တံဂွံဇူတုဲ ကရေပ်ဓရတ်တဴကောန်ၚာ်တံဟွံထေက်ရ။ ကောန်ၚာ်တံဂှ် ဍောၚ်ၜတ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ကဵု လိက်ဘာတေံကၠိုဟ်တ္ၚဲရတုဲ ဒးဗ္တောန်လိက်မန် ပ္ဍဲမ္ၚးအခိၚ်ဘာမွဲအလန်ပၠန်မ္ဂး ကောန်ၚာ်တံက္ဍဟ်ဇြိုဟ်အာရောၚ်။ ဗွဲကြဴဏံ ဗော်ဒဳမဝ်ကရေသဳမန် ကာလလုပ်စိုပ်ဗွိုၚ်အပ္ဍဲသၞောဝ် အလဵုအသဳတုဲဂှ် ညးတံထပ်အာတ်မိက်ဏာ သမ္မတဥူတုၚ်ဇြုၚ်မွဲအလန်ပၠန်ရ။ ဆဂး သွဟ်ဍေံသ္ၚိတ်ဇြဒၟံၚ် ဏီဖိုဟ်ရ။
အဝဵုအလဵုအသဳတွဵုရးကဵု အဝဵုအလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ်
စပ်ကဵုတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် အလဵုအသဳတွဵုရးဍုၚ်မန်နွံမံၚ်တုဲ၊ စပ်ကဵုကၟိန်ဍုၚ်ဂှ် အလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ်နွံရ။ အဝဵုမ္ဒးဆန်ၜန်ပြုပြေၚ်အပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် မ္ဒးနွံပ္ဍဲတဲအလဵုအသဳတွဵုရးဍုၚ်မန်ရတုဲ အဝဵုသၟေဟ်တအ်ဂှ်ဟေၚ် အလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ်တေံရပ်စပ်ထေက်ရ။
ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဂှ် ဒုၚ်လဝ်ယၟုကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံတုဲ၊ စပ်ကဵုတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် ဗ္တောန်လိက်မန် ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳ တွဵုရးမန်ဟွံဂွံမ္ဂး “ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံ၊ ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံ” သာ်ဝွံ ဟီုဒၟံၚ်ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်တေံဂှ် မုအဓိပ္ပါဲရော?။
ထံက်ရံၚ်သာဓက ပ္ဍဲဍုၚ်ဇိုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ်
ပိုဲကလေၚ်သ္ၚဳရံၚ်ဍုၚ်ဇိုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ် ပိုဲကြပ်ပ်မ္ဂး ပိုဲသ္ဂောံဆဵုကေတ်သက်သဳသာဓကဂမၠိုၚ်မာန်ရ။ ဍုၚ်သဳရိလၚ်္ကာ၊ ဍုၚ်မလေဝ်ယှာ ကေုာံ ဍုၚ်သၚ်္ကပေါဝ် တံမဒှ်ရ။ ဍုၚ်သဳရိလၚ်္ကာဂှ် ဘာတန်အလဵုအသဳ၊ ဘာတန်ဂကူ (တမေဲလ်) တံနွံတုဲ၊ ပ္ဍဲရုၚ်စာမ္ဂး သုၚ်စောဲဒၟံၚ်ဘာသာသိၚ်ဃဵု ကေုာံ ဘာသာ (တမေဲလ်) သ္ဂောံဆဵုကေတ်ရ။
ပ္ဍဲဍုၚ်မလေဝ်ယှာဂှ် ဂကူ(မလေဝ်)၊ ဂကူကြုက်၊ ဂကူဂလာ၊ တံဒှ်အဓိကတုဲ သအာၚ်နူဂှ် ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ မပ္တံကဵုဂကူ(ၜ ၜ) တံနွံရ။ သွက်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် နွံကဵုတွဵုရးညးတံတုဲ၊ နွံတဴကဵုအလဵုအသဳတွဵုရးညးတံရ။
သၟေဟ်ဂကူဇၞော် (၃) ဂကူဂှ် ဂကူမလေဝ်မ္ဂး ဘာတန်မလေဝ်၊ ရုၚ်သၞောဝ်ဓဝ်မလေဝ်၊ ဗလးရမျၚ် ကေုာံ TV မလေဝ်၊ လိက်ပရိုၚ်မလေဝ်၊ သာ်ဝွံနွံရ။ သွက်ဂကူကြုက်ဂှ် ဘာတန်ကြုက်၊ တက္ကသဵုကြုက်၊ လိက်ပရိုၚ်ကြုက်၊ ဗလးရမျာၚ် ကေုာံ TV ကြုက်၊ ရုၚ်သၞောဝ်ဓဝ်ကြုက်၊ ရုၚ်ဂဥုဲကြုက်တံ နွံတဴရ။ သွက်ဂကူဂလာ (lndian)မ္ဂး ဘာတန်ဂလာ၊ တက္ကသဵုဂလာ၊ လိက်ပရိုၚ်ဂလာ၊ ဗလးရမျာၚ် ကေုာံ TV ဂလာ၊ သာ်တံသာ်တံဂှ် အခေါၚ်အရာတုပ်သၟဟ်ကဵု ဂကူမလေဝ် ရေၚ်သ္ကံရ။
ပ္ဍဲဍုၚ်သၚ်္ကပေါဝ်ပၠန်ဂှ် ကြုက်၊ ဂလာ၊ မလေဝ်၊ သီုပိဘာသာပၠန် သုၚ်စောဲပ္ဍဲရုၚ်စာတုဲ တန်တဴကၠုၚ်ဗွဲမညဳသၟဟ်ရ။ ဘာသာအၚ်္ဂလိက်ဂှ် ဍုၚ်သၚ်္ကပေါဝ်ကီု၊ မလေဝ်ယှာကီု၊ သီုကဵုဍုၚ်သဳရိလၚ်္ကာတံဂှ် သုၚ်စောဲတဴအရေဝ်လဒေါဝ် (Media) သွက်ဂွံဆက်စၠောံရေၚ်သ္ကံတုဲ ဒှ်တဴဘာသာညးဍုၚ်ကွာန် Public Language) မွဲရ။ ဍုၚ်ညးတအ်ဂှ် ၜိုန်ရဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဟွံသေၚ်ကီုလေဝ် ညးတံသုၚ်စောဲကၠုၚ် နဲကဲအုပ်ဓုပ်သာ်ဏံရ။ ဟိုတ်နူညးတအ်လးကၠုၚ်ဗီုပြၚ်အုပ်ဓုပ်၊ ပြုပြေၚ်ကၠုၚ်သာ်ဏံတုဲ ဍုၚ်ညးတအ်ဂှ် ကဆံၚ်သၠုၚ်ကၠုၚ်နူကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲကွေံကွေံရ။
ဍုၚ်မွဲမွဲဂွံဇၞော်မောဝ် ဂွံတဴတက်ဂှ် နကဵုဇြဟတ်မၞိဟ်မွဲဓဝ်၊ နကဵုဇြဟတ်ဂကောံမွဲဓဝ်၊ ဇြဟတ်ဂကူမွဲဓဝ်ဂှ် တဴတက်ဟွံမာန်ရ။ နကဵုဇြဟတ်ညးဂမၠိုၚ်၊ ဇြဟတ်ဂကောံဂမၠိုၚ်၊ ဇြဟတ်ဂကူဂမၠိုၚ်တံ ပံၚ်ကောံရေၚ်သ္ကံတုဲ ဒှ်ကၠုၚ်သွက်ဇြဟတ်ကၟိန်ဍုၚ်မွဲဓဝ်ဂှ်ရ ကၟိန်ဍုၚ်ဇၞော်မောဝ်တဴတက်တိုန်ရောၚ်။
ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ
ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဂှ် ဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်သွက်ဂကူဗၟာတံမွဲဓဝ်ဟွံသေၚ်တုဲ ဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံသွက်ဂကူဂမၠိုၚ်ရ။ တွဵုရးဂကူ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဇၞော်မောဝ်မှ ဒှ်ကၠုၚ်ဇြဟတ်ကၟိန်ဍုၚ်တုဲ၊ ဇြဟတ်သာ်ဏံဂှ် ဇၞော်မောဝ်မှ ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံ ဇၞော်မောဝ်ရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ တွဵုရးညးကုညးဂွံဇၞော်မောဝ်ဂှ် အခေါၚ်အရာ ဂကူညးကဵုညး တံဂှ် မ္ဒးနွံပ္ဍဲတဲညးတအ်ရောၚ်။
တွဵုရးဍုၚ်မန်
တွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် သ္ပလဝ်စၞး ပ္ဍဲအရာမဒက်ပ္တန်လဝ် ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံပိုဲတုဲ အဓိကအခေါၚ်အရာဂှ် မ္ဒးနွံပ္ဍဲတဲဂကူမန်တံဟေၚ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဒးကတ်ဗ္တောန်လိက်မန် ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳတွဵုရးဍုၚ်မန် မွဲဘာသာဂှ် စှေ်ဒၟံၚ်ကဵုသဘဴဓဝ်ဗွဲမလောန်တုဲ အလဵုအသဳတွဵုရးဍုၚ်မန်ကီု၊ ကေုာံ အလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံတေံဂှ်ကီု၊ မ္ဒးဗိုၚ်ကဵုအာဇြဟတ် သွက်ဂွံဗ္တောန်အာလိက်မန် ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳကီုရောၚ်။
ဒှ်သာ်ရ ပ္ဍဲကဵုဂကူမန်ပိုဲမနွံတာလျိုၚ်ဇၞော်အိုတ်ဂှ်
• မန်ပိုဲချပ်စကဵုအလဵုအသဳတွဵုရးမန်တုဲ ဓမံက်ရုပ်ရဴ။
• သီုမန်ပိုဲ၊ သီုအလဵုအသဳတွဵုရးမန်တံ သီုၜါဂှ် ပံၚ်တောဲရေၚ်သ္ကံတုဲ ချပ်စကဵုအလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံ (ဝါ) ပ္တိုန်ထ္ၜးပ္ဍဲပါလဳမာန် နကဵုပ္ဍဲဗွိုၚ်သၞောဝ်။
တာလျိုၚ်ဂကောံ ကေုာံ ဗော် – ပါတဳဂကူမန်ဂမၠိုၚ်
သၟဝ်ပၠတရဴသွာၚ်ကမၠောန် ဂကောံပံၚ်ကောံပရေၚ်ဂကူမန်ဂှ် ပါ်ပ္တိုန်စွံလဝ်ဒေသ ၄ – ဗွိုၚ်တုဲ၊ ဇၟာပ်ဂကောံ ကေုာံ ဗော်မနွံပ္ဍဲဗွိုၚ်ဒေသညးကဵုညးဂှ် ပါလုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲသၟဝ်ပၠတရဴ ဂကောံပံၚ်ကောံပရေၚ်ဂကူမန် (MAU) ရ။
• ဗွိုၚ်ဍုၚ်မ္ၚးဂှ် ကမ္မတဳပံၚ်ကောံမန်ဍုၚ်သအာၚ် (OMCC)
• ဗွိုၚ်ပယျဵုကဵုကၟိန်ဍုၚ်သေံဂှ် ဂကောံညဳသၟဟ်ဂကူမန် (MUL)
• ဗွိုၚ်မနွံတဴသီုဇြဟတ်စဵုဒၞာဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ (NMSP)
• ဗွိုၚ်အပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ်-
(က) ဗော်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳအလုံရးမန် (AMDP)
(ခ) ဗော်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳမန် (MDP) နကဵုယၟုတၟိတံနွံတဴရ။
တၚ်ပ္တဝ်က္ဍိုပ်
တၚ်ပ္တဝ်က္ဍိုပ်ဂကောံ ကေုာံ ဗော်ပါတဳ မနွံတဴပ္ဍဲဒေသ သီု-၄ – ဗွိုၚ်တံဂမၠိုၚ်ဂှ် “ဒက်ပ္တန်ဍုၚ်မန်” သာ်ဝွံနွံတဴကဵုတၚ်ပ္တဝ်က္ဍိုပ်မွဲဓဝ်တုဲ တၚ်ရန်တၟံတုပ်ရေၚ်သ္ကံရ။ ဂွံအာစိုပ်ကဵုဍုၚ်မန်၊ ဍုၚ်မန်ဂွံမံက်ဂတဝ်တိုန် ဗွဲမပြာကတ်မာန်ဂှ် ဗွိုၚ်ဒေသညးကုညး သွာၚ်ကမၠောန်ညးကုညး ညးဒးရုန်ဂစာန်ရတုဲ သီုဇြဟတ်ဗွိုၚ်နူဒေသ – ၄ – သွာၚ်ဂှ် ပံၚ်တောဲသ္ပမွဲဇြဟတ်မ္ဂး မန်ပိုဲဂွံကၠုၚ်ဇြဟတ်တိုၚ်ရ။ နကဵုဇြဟတ်တိုၚ်ဂှ် ဒက်ပ္တန်ဍုၚ်မန်မ္ဂး ဍုၚ်မန်ဂှ် မံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်လောဲသွာရ။ ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ဂကောံပံၚ်ကောံပရေၚ်ဂကူမန် (MAU) ဝွံ ညံၚ်ဂွံဒှ် ဇြဟတ်တိုၚ်ဂကူမန်ဂှ် ဇၟာပ်ဒိုဟ်ပန်သွာၚ်တံ မ္ဒးဗိုၚ်ကၠေံအာစိုတ် ဇြိုဟ်ဟ်နက်က်ထေက်ရောၚ်ဂှ် မိက်ဂွံဆဝ်ဗ္ၚုဟ်ဏာရ။
တၚ်မ္ဒးစွံသတိ
ကာလပံၚ်ဗ္စပ်ပရေၚ်ကမၠောန် နူကဵုဗွိုၚ်ဒေသ ၄ – သွာၚ်တံဂှ်မ္ဂး မ္ဒးစွံလဝ်စိုတ်ကဵုပရေၚ်ညဳသၟဟ်တုဲ သွာၚ်ဇကုဇကုဂြဲကေတ်ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်ဂှ် ပၟိက်ဇၞော်လောန်ရ။ သီုဗွိုၚ်ဒေသ – ၄ – သွာၚ်ဂှ် ပံၚ်ကောံလဝ်ပရေၚ် ကမၠောန်ညဳသၟဟ်ဒှ်ကၠုၚ်မွဲစန်မှ (MAU) ဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်ဇြဟတ်တိုၚ်ဂကူမန်မာန်တုဲ၊ ဇြဟတ်တိုၚ်ဂှ် စိန်ဝုန်မှ လမျီုတိုၚ်ဂကူမန် လုပ်ကၠုၚ်ရောၚ်။
အခေါၚ်အရာဂကူမန် ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်
တွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် လဂွံကဵုသဇိုၚ်ပထဝဳမ္ဂး တိဍာ်မန်၊ ဍုၚ်မန်ပိုဲရ။ လဂွံကဵုသတီုမၞိဟ်မ္ဂး ဂကူမန်ပိုဲဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ လဂွံကဵုယေန်သၞာၚ်မ္ဂး ယေန်သၞာၚ်ဗုဒ္ဓဘာသာဂကူမန် ဓလီုဖ္ဍိုက်လဝ်ရ။ လဂွံကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲ ၂၀၁၀ တုဲကၠုၚ်ဏံဂှ် အမာတ်မန်တံ ဇၞးလဝ်မာဲဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။
ဆဂး ၜိုန်ရဒှ်ဍုၚ်မန်၊ အမာတ်မန်၊ ဂကူမန်၊ ယေန်သၞာၚ်မန်ဖိုဟ်ရကီုလေဝ်၊ အခေါၚ်အရာသွက်မန်ဟီုဂှ် ဣလဵုရော?
ဒှ်သာ်ဂှ်ရ မုမန်ပိုဲတံမ္ဒးကၠောန်၊ မုမန်ပိုဲတံမ္ဒးသွတၚ်အဓိကဂှ် ညးမနွံတာလျိုၚ်တံမ္ဒးတီလဝ်ရ။ အဝဵုအုပ်ဓုပ်ဍုၚ်ဂှ် ၜိုန်ရဟွံစိုပ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲတဲဂကူမန်ကီုလေဝ် တၚ်အဓိကညးမနွံတာလျိုၚ်တံ မ္ဒးကၠောန်ပ္ဍဲဍုၚ်မန်ဂှ် ယဝ်ရကၠောန်ဓမံက်အာရုပ်ရဴဂြုဂြုမ္ဂး အဝဵုအုပ်ဓုပ်တံဂှ် ဇွောဝ်လုပ်ကၠုၚ်ကဵုဂကူမန်ပိုဲတံသိုက်က်ရ။
ကဏ္ဍပရိုၚ် မဳဒဳယာမန်
ပရိုၚ်မဳဒဳယာဟီုဂှ် ဒှ်ကတောဝ်မတ်ညးဍုၚ်ကွာန်တံရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံပံက်မတ်ကတောဝ် ညးဍုၚ်ကွာန်မန်တံ နကဵုပရိုၚ် မဳဒဳယာမန်ဂှ် ဇၟာပ်ညးမဆာန်ဂကူမန်တအ် တာလျိုၚ်နွံရ။ မပ္တံကဵု ရေဒဳယော FM မန် ကေုာံ ဗလးရမျာၚ် TV မန်တံ ၜိုန်ရဟွံကလိဂွံအခေါၚ်ဏီကၠာလေဝ် သွက်ဂွံသွအာစၞးဂကူမန် အပ္ဍ္ဍဲဍုၚ်မန်ဂှ် လိက်ပရိုၚ်ဂကူမန် မပ္တံကဵုလိက်ပရိုၚ် သၞံၚ်တိုၚ် တံ မ္ဒးပံက်ပ္တိုန်ရုၚ်အပ္ဍဲဍုၚ်မန်မွဲထေက်ရ။
ဂွံပံက်ပ္တိုန်ရုၚ်ပရိုၚ် မဳဒဳယာမန် ပ္ဍဲဗွိုၚ်သၞောဝ်လတူဍုၚ်မန်မွဲမာန်ဂှ် ဇၟာပ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်တံ မ္ဒးဗိုၚ်ရီုဗၚ်ကဵု ပြဟ်ဟ်ရောၚ်။
လိက်ပရိုၚ်မန် မသ္ပစၞးဂကူမန်မွဲ မံက်တိုန်ပ္ဍဲဍုၚ်မန်မှ ဂကူမန် ရဲညးလေပ်လဝ်လိက်မန်တုဲတံဂှ် ဂွံသုၚ်စောဲကၠုၚ် ပ္ဍဲအရာဗှ်လိက်မန်ရ။ ကာလဂှ်မ္ဂး မန်ညးမချူ- ဗှ်-လိက်မန်တံဂှ် ဂွံအခေါၚ်ပံက်မတ်ကတောဝ် ပ္ဍဲလိက်ပရိုၚ်မန်တုဲ ကလိဂွံအခေါၚ်ဒတုဲကဝါ်ညးသ္ကံ မပ္တံကဵု ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်၊ ပရေၚ်ယေန်သၞာၚ်၊ ပရေၚ်လိက်ပတ်၊ ပရေၚ်ဘာသာ၊ ပရေၚ်မၞိဟ်၊ ပရေၚ်ပညာ၊ ပရေၚ်တဵုလွဳ၊ ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်မၚ်မွဲထိၚ်ဒဝ်ပွဳပွူ နာနာသာ်ရ။
လိက်ပရိုၚ်မန် မပ္တံသာ်ဏံ ယဝ်ရမံက်တိတ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်မန်မွဲမွဲကၞပ်မ္ဂး သွက်ဂကူမန်တံဂှ် ဒှ်ၚုဟ်မး ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။ အာဂတတေံမွဲကဆံၚ်ပၠန်မ္ဂး မပ္တံကဵု ရေဒဳယဝ် FM မန် ကေုာံ TV မန်တအ် ဆက်ဂစာန်၊ ဆက်မံက်ကၠုၚ်ပၠန်မ္ဂး ဒှ်ဖဵုသွက်ဍုၚ်မန် ကေုာံ သွက်ဂကူမန် မနွံဗွိုၚ်အပ္ဍဲဍုၚ်တံသၟးဟွံက၊ သွက်ဂကူမန် မနွံအလုံလိုက်တံဂှ်လေဝ် ဒှ်ကၠုၚ်ဂုဏ်ဖဵုဗွဲမလောန်ရ။
လိက်မန်အရေဝ်မန်
နူဂှ်မွဲကဆံၚ်ပၠန် သွက်ဂွံဂစါန်ကဵု လိက်မန်-အရေဝ်မန် ဂွံဗ္တောန်- ဗှ်-ချူ-ဟီု- ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳတွဵုရးဍုၚ်မန်၊ ဂွံသုၚ်စောဲအာ ပ္ဍဲရုၚ်စာပ္ဍဲရးဍုၚ်မန်ဂှ် ဂၠာဲဂၠံၚ်ပၞော်ဍေံလောဲသွာကၠုၚ်ရ။
ဂၠံၚ်ပၞော်သာ်ဏံပံက်မှ သွပ်လ္ပံဂကူမန်တံ မတွံဂး သွက်ဂွံဒက်ပ္တန်ဍုၚ်မန်ဂှ် လျးအရံၚ်ရာၚ်ဆာဲကၠုၚ်မာန်ရ။ ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ဍုၚ်မန်ဂွံမံက်ဂှ် လိက်မန်ကေုာံအရေဝ်မန်ဂှ် ဒှ်အဓိက လတူနူလိက်ဂကူညးတၞဟ်သၟာၚ်ဏီရောၚ်။
တၚ်စၟတ်
• သုၚ်စောဲ = သုံးစွဲ
• စကာ = စေခိုၚ်း
ပွံက်အဓိပ္ပါဲ
• သုၚ်စောဲဂှ် ရပ်စပ်သုၚ်စောဲ ကပေါတ်အရာဝတ္ထု ဟွံမွဲကဵုလမျီုရ။
• စကာဂှ် စကာဝတ္ထုမနွံကဵုလမျီုမပ္တံကဵု မၞိဟ်၊ တိရစ္ဆာန်၊ ပြေၚ်ဂၠဴ၊ ဒေဝတဴ၊ ဗြီု တံရ။
ဥပမာ
• သုၚ်စောဲဓာတ် ဓာတုဗေဒ (Chemical) လေပ်မ္ဂး ဒှ်ဂဥုဲ၊ သုၚ်စောဲဟွံလေပ်မ္ဂးဒှ်ဂျိ။
• စကာကောန်ရဲသၟးတုဲ အလဵုဇကုညးက္ဍိုပ်ဟွံအာတွဵုမ္ဂး ဒှ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ခိုဟ်မွဲဟွံသေၚ်ရ။