စၠန်ထဝ် – ရမျာၚ် တက်ခၞိၚ် မိၚ်ဗက်ဟွံဂတာပ် ကောန်ကွးဘာတံ နကဵု ပဠောံဗု ဂၠိက်ဍာဲ၊ ဂၞဳဍာဲ ဂြိပ်တိုန်လ္တူဘာ အိုတ်တုဲ ရှေ်သှေ်အလာံကောန်ဂကူမန် နကဵုဒွက်ရးနိဂီု-မွဲအဆက်ဓဝ် လ္ၚောဝ်ကျာ်ဗုဒ္ဓညဳညဳသာသာအိုတ်ရ။
ရမျာၚ်ဝွံ ဒှ်ရမျာၚ်ကောန်ကွးဘာ တန်ပဥ္စမတံ ကတ်လ္ၚတ်မံၚ်ပရောဝၚ်မန် ပ္ဍဲဘာတန်ဗ္တောန် လိက်ပတ်မန်ကေုာံ လိက်ဘာသာဗၟာ ပ္ဍဲဘာလကျာ်မန်မဒှ်ရ။ ဘာတန်ဗ္တောန်ဂှ်ဝွံ မၞုံဒၟံၚ်ပ္ဍဲကွာန်သၞောဝ်ဗ္ဒဝ် ပွိုၚ်ဍုၚ်မုဟ်ဍုၚ် တၠဂုဏ်အ္စာ ဃောသိတ ဘာလွဳမာန်သာသနာ (ဘာယိှဲုကျၚ်) က္ဍိုက်ပ်တုဲ ပံက်ကဵုလဝ်ဘာဂှ်ရ။
မုက် ၃၀ ဟတ် ဇမၠိုၚ် ၅၀ ဟတ်မနွံဒၟံၚ် ပ္ဍဲဇြပ်ပၟဝ်ဓဝ်ဂှ်မ္ဂး ကောန်ကွးဘာ လၟိဟ် (၁၄၉) တၠတံ ကတ်လ္ၚတ်မံၚ်ပညာရ။ ကောန်ကွးဘာ စနူကဵု တန်ကောန်ၚာ် ဒဵုစိုပ်တန်ဆဌမ ကတ်လ္ၚတ်မံၚ်တုဲ အ္စာၝောံမန် နွံဒၟံၚ် (၆) တၠရ။
ဘာကောန်ဂကူ ပံက်လဝ်ပ္ဍဲဘာလကျာ်ဏံဝွံ ပံက်ကၠုၚ်လဝ် ဂွံ (၁၃) သၞာံတုဲ အကြာဒဒိုက်နာနာသာ် ကောန်ကွးဘာတံ ညံၚ်ဟွံဂွံယအ်စှေ်အာကီု၊ အ္စာၝောံမန်တံ ညံၚ်ဂွံတန်တဴအာ ဍာ်ဇမၠိုၚ်မာန်ဂှ် မွဲအခိၚ်တေံ နူကဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိကီု ဂကောံသၟတ်ပ္ဍဲကွာန်တံကီု ကဵုကၠုၚ်လဝ်ပရေၚ်ထံက်ပၚ်ရောၚ် တၠဂုဏ်အ္စာ ဃောသိတ ဟီုမြော်ကဵုရ၊
“ကောန်ဂကူမန်ဟီုဂှ် အရေဝ်မန် လိက်မန် ဒးလေပ်လဝ်ထေက်ဏောဝ်၊ အခိၚ်စပံက်ဘာတၟိတၟိတေံဂှ်တှေ် ဂကောံအလဵုအသဳတံ ကၠုၚ်ဘပဠမံၚ် မွဲနှေံမွဲနှေံဟဂှ်ရ၊ အ္စာဘာဗ္တောန်လိက်တံလေဝ် ဟွံဂံၚ်ဗ္တောန်လိက်ပုဟ်၊ ဆဂးဘာဏံ ညံၚ်ဟွံဂွံလီု ကောန်ၚာ်တံ ညံၚ်ဂွံလေပ်လိက်ဂှ် တၠဂုဏ်တံ ဂစာန်ကၠုၚ်လဝ်ရ” သာ်ဝွံ ကျာ်ဇၞော်အ္စာဂှ် ဟီုမြော်ရ။
ကျာ်ဇၞော်အ္စာဝွံ ဒှ်ကောန်ဂကူကရေၚ်မွဲကီုလေဝ် ဘာသာမန် ဘာသာဗၟာ ဘာသာသေံ ကေုာံဘာသာနာနာသာ်လေပ်မံၚ်တုဲ အခိၚ်ကၟာတ်ဘာဥတုကညၚ်မ္ဂး သီုကဵုဘာသာသေံ ဗ္တောန်ကဵုမံၚ်ကောန်ကွးဘာတံကီုရ။ ဘာကောန်ဂကူဏံဂှ် နူကဵုအလဵုအသဳတံ ကၠုၚ်အာတ်မိက် သွက်ဂွံသ္ပ နဒဒှ်ဘာတန်ဗ္တောန်သၟဝ်တဲအလဵုအသဳ ဘာတန်မူလရောၚ်ဂးတုဲ ဟီုကၠုၚ်လဝ်နွံမံၚ်ကီုလေဝ် တၠဂုဏ်အ္စာဝွံ ဘာကောန်ဂကူ ညံၚ်ဟွံဂွံလီုအာ ဆက်ယိုက်ဂၠေၚ်အာဏောဝ်ဂှ် ဟီုမြော်ရ။
ဘာတန်ဗ္တောန်ဏံဝွံ ဗ္တောန်မံၚ်ကဵု လိက်ဘာသာ မန်၊ ဝၚ်မန်၊ လိက်ဗၟာ၊ အၚ်္ဂလိက်၊ သချာၚ်္၊ သိပ္ပံ၊ ပထဝဳ ပံၚ်ဖအိုတ် နွံ (၇) ဘာသာရ။ လိက်မန်ကဵု ပရောဝၚ်မန်တံဂှ် ကၠုၚ်နူဌာနပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန် (ညဳသာ)ပတိတ်လဝ်ဂှ်တုဲ လိက်ဘာသာဗၟာသှေ်တဴဒၟံၚ်တံဂှ် အတိုၚ်လိက်ဘာအလဵုအသဳရ။
ကောန်ကွးဘာတံ အံၚ်အာတန်ဗ္တောန်ပ္ဍဲဘာကောန်ဂကူဏံတုဲမ္ဂး ဂွံဆက်တိုန်အာ ဘာအလဵုအသဳမာန်ဂှ်လေဝ် တၠဂုဏ်အ္စာ ဆက်စၠောံလဝ်ကဵု ဌာနပရေၚ်ပညာအလဵုအသဳတံကီုရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ပ္ဍဲဘာကောန်ဂကူဏံဂှ် ဒးဗ္တောန်ကဵုမံၚ် သီုလိက်ဘာသာဗၟာကီုရ။
“ပ္ဍဲဘာကောန်ဂကူပိုဲဏံ လိက်ဗၟာဂှ် ၜိုန်ပိုဲဗ္တောန်မံၚ်ကီုလေဝ် လိက်ဝၚ်ဗၟာဂှ် ပိုဲဟွံဗ္တောန်ပုဟ်၊ ပိုဲဗ္တောန်ကဵု လိက်ဝၚ်မန်ရ၊ မုဒှ်ရောဟီုတှေ် ပ္ဍဲလိက်ဝၚ်ဗၟာဂှ်တှေ် ဍေံတံဗတိုန်စလဝ် ပရောဒဒှ်အံၚ်ဇေယျပေၚ်ၚ်ဏောဝ်၊ ရံၚ်လိက်ဝၚ်ဍေံတံတှေ် ဒှ်ဒၟံၚ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဍုၚ်ဗၟာခိုဟ်မွဲဏောဝ် ချူထမံက်လဝ်ကီုလေဝ် ရံၚ်အာ လ္ပာ်ကောန်ဂကူမန်ပိုဲတှေ် ဟလဵုပလေဝ်ဒှ်ဟွံမာန်ပုဟ်၊ ဓဝ်ရှေ်သှေ် အံၚ်ဇေယျဂှ်လေဝ် ညိလေဝ်ဟွံမွဲပုဟ် ဒှ်သၞသတြုကောန်ဂကူပိုဲဏောဝ်တှေ် ပိုဲဟွံဗ္တောန်ပုဟ်ဝၚ်ဗၟာ၊ ကောန်ကွးဘာတံ အံၚ်အာဘာဏံတုဲ ယဝ်ရတိုန်စိုပ်အာ ဘာအလဵုအသဳတေံတှေ် ပရောဝၚ်ဗၟာဍေံတံဒးဗ္တောန် ကဵုဒှ်ကၠာရ ဍေံတံကၠိုဟ်လဝ်ပရောဒဒှ်ဝၚ်မန်ဇကု တုဲတုဲမံၚ်ရဏောဝ်” သာ်ဝွံ ပွိုၚ် (၁၀) သၞာံပြၚ် ဗ္တောန်ကၠုၚ်လဝ် အ္စာၝောံ မိအာဲမန် ဟီုလဴကဵုရ။
ၜိုန်ရ သြန်ဂိတုအောန်ဒၟံၚ်ကီုလေဝ် ဟွံတော်မွဲသာ် စွံစိုတ် ညံၚ်ကဵု ကောန်ကွးဘာတံ သ္ဂောံလေပ်အာလိက်မန်ကီု၊ အနာဂတ် ကောန်ကွးဘာတံ စိုတ်ဓါတ်ဆာန်ဂကူ သ္ဂောံမံက်တိုန်ကၠုၚ်မာန်ကီု ဂစာန်လွဳပရာတုဲ ဗ္တောန်ကဵုမံၚ် ကောန်ကွးဘာတံအိုတ်ရ။
ကွးဘာ မာံဗၠာဲဇၞော် တန်ပဥ္စမ ဟီုလဴကဵုဂှ် “ပိုဲမံၚ်ဘာ ပ္ဍဲဘာကျာ်ဇၞော်ဏံတှေ် လိက်မန်လေဝ် ပိုဲလေပ်၊ ဝၚ်မန်လေဝ် ပိုဲဂွံတီကၠုၚ်ကၠးကၠးမးမး၊ လိက်ဗၟာလေဝ် ဗီုကဵု ကွးဘာ တိုန်ဘာဗၟာတံဂှ် ပိုဲဂွံဗ္တောန်မံၚ်ကီုရ၊ တုဲတှေ် ၚုဟ်မးသြန်လေဝ် မုပိုဲဟွံဒးအိုတ်ပုဟ်”
ကောန်ကွးဘာတံ ညံၚ်သ္ဂောံမံၚ်မိပ်အာ ပ္ဍဲဘာကောန်ဂကူဏံကီု သီုအ္စာၝောံတံလေဝ် သ္ဂောံရေၚ်တၠုၚ်အာ သၞာံဗွဲမလအ်မာန်ဂှ် နူကဵုဂကောံထံက်ပၚ်ပရေၚ်ပညာမန် ပ္ဍဲကွာန်သၞေဟ်ဗ္ဒဝ်တံ ရေၚ်တၠုၚ်အာပေၚ်ၚ်ရောၚ်ဂှ် ဖျေံလဝ်သ္ကုတ်သွာတ်ရောၚ် ညးစၟတ်စရၚ် ဂကောံထံက်ပၚ်ပရေၚ်ပညာမန် နာဲအံၚ်မာန် ဟီုလဴကဵုရ။
“မိမတံစွံဘာ ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳ ဟွံမာန်မ္ဂး ကောန်ဂကူလဵုလေဝ်ဟွံရုဲပုဟ် ဘာကောန်ဂကူပိုဲဏံ ဒုၚ်မံၚ်တၠုၚ်ရ။ အဓိကဂှ် ရန်တၟံကဵု ကောန်ၚာ်တံ ဂွံလေပ်အာသဇိုၚ်လိက်မန်ကီု၊ တုဲတှေ် အ္စာဗ္တောန်လိက်လေဝ်မန်၊ ကွးဘာလေဝ်မန်တှေ် ကောန်ကွးဘာတံဏံဂှ် အနာဂတ်ဂတတေံ သွက်ဂွံဒှ်အာ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်ပိုဲမာန်ဏောဝ်ဂှ် ရန်တၟံလဝ်ပေၚ်ၚ်ကီုရ၊ စိုပ်ကဵုပရေၚ်သြန်တုဲ အခက်အခုဲနာနာတံ ၜိုန်ရကတဵုဒှ်ကၠုၚ်ကီုလေဝ် ဘာကောန်ဂကူပိုဲဏံ ညံၚ်ဟွံဂွံလီုအာ ပိုဲထိၚ်ဒက်အာလၟိုန်ဏောဝ် ဖျေံလဝ်စိုတ်ရ” သာ်ဝွံ နာဲအံၚ်မာန် ဆက်ဟီုလဴကဵုရ။
သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၃၇၄ သၞာံ ပ္ဍဲဂိတု ဒုတိယဒ္ဂိုန် ၁၂ မံက် တုဲကၠုၚ်ဏံ ဘာဗ္တောန်လိက် သွက်ကောန်ၚာ်တံ သိုၚ်တုဲဒှ်အာညိညတုဲ ကောန်ကွးဘာတံ စပြံၚ်မံၚ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲဘာဗ္တောန်လိက်တၟိအိုတ်ရ။ ဘာကောန်ဂကူသိုၚ်လဝ်တၟိလၟုဟ်ဏံဂှ် ကျာ်ဇၞော်အစာမွဲတၠဟေၚ် ကေတ်တာလျိုၚ်တုဲ သိုၚ်ကဵုလဝ်ရ။ ယၟုဘာဂှ်မ္ဂး ဗစူလဝ်လိခ်ဂတဵု “ဘာပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန် MON NATIONAL EDUCATION SCHOOL ကွာန်တံၚ်ပိုအ် ပွိၚ်ဍုၚ်မုဟ်ဍုၚ်” ကီု အလာံဂကူမန် ဗစူလဝ် ဂတမုက်ဘာ သွဝ်မံၚ်လ္တူကျာဂှ် ညာတ်အာမ္ဂး မဒးအမ်သဝ် မိပ်စိုတ် သွက်ကွးဘာမန်တံရ။ ပ္ဍဲဘာဂှ်ဝွံ ကောန်ကွးဘာ နွံ ၁၂၀ တၠတုဲ အ္စာၝောံဗ္တောန်လိက် နွံ ၄ တၠရ။
“ပွိုၚ် ၁၇ သၞာံ ဗ္တောန်ကၠုၚ်မံၚ် ပ္ဍဲဘာလကျာ်ပိုဲဏံဂှ်၊ ညာတ်ဒး ဒဒိုက်ကောန်ၚာ်တံ အကြာဗြဲကျာ ဒးဗ္တောန်မံၚ်လိက်ဘာဘာမိမဇကုကီု၊ ဒၞာဲမံၚ်ဂှ်လေဝ် ဍန်ဂြေက်မံၚ်၊ ဒးဗ္တောန်မံၚ်ပ္ဍဲဇြပ်ကျာ်ဂှ်ကီု ဟိုတ်ဂှ်ရ ဘာတန်ဗ္တောန်ဏံ ညံၚ်သ္ဂောံတုဲဂှ် ဂစာန်သိုၚ်ကဵု သွက်ကွးဘာတံရ” သာ်ဝွံ ကျာ်ဇၞော်ဝဇိရ ဟီုမြော်ထ္ၜးရ။
‘
ကျာ်ဇၞော်ဝဇိရဝွံ ဇာတိကွာန်တံၚ်ပိုအ် ပွိုၚ်ဍုၚ်မုဟ်ဍုၚ်တုဲ လၟုဟ်ကဇအ်ဒၟံၚ်ဘာ ပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ် ပွိုၚ်ဍုၚ်ဗဟာန် ဘာမဏိဝဇိရ ရ။
ဒှ်အ္စာဘာမန် ညးဂမၠိုၚ်ထေၚ်သောဲ၊ မုက်ဍောတ်မတ်သဝ်၊ အကြာဘပဠနာနာသာ်၊ ဟွံရံၚ်ကဵုသြန်ဂိတုမွဲသာ် ဂစာန်လွဳပရာတုဲ ဗ္တောန်ကၠုၚ်လဝ် ပ္ဍဲဇြပ်ကျာ်ဏံ ပေၚ်ကၠုၚ် (၁၇) သၞာံတုဲ လၟုဟ်ဂွံမံၚ်ကၠုၚ် ဗီုကဵုဘာအလဵုအသဳတံကီု ကျာ်ဇၞော်အ္စာ အာက္ဍိုက်သိုၚ်ကဵုလဝ်ဘာဗ္တောန်လိက်ဏံဂှ် မိပ်စိုတ်ဗွဲမလောန်ရောၚ် အ္စာၝောံ မိမြမောဝ် မိပ်စိုတ်သီုဍာ်ရမတ် ဇွောဝ်စှေ်ကၠုၚ်တုဲ လဴထ္ၜးကဵုရ။
“ယဝ်ရ ရန်တၟံကဵု သြန်ရတှေ် ကၠောန်ဟွံမာန်မံၚ်ရ၊ ဟိုတ်နူဆာန်ဂကူဇကု၊ ဗီုဇကုလေပ်လဝ် လိက်မန်ဂှ် မိက်ဂွံကဵု ကောန်ၚာ်တံလေပ်ကီု။ နူကဵု သြန်ဂိတု မွဲဂိတု (၇၀၀) ဒကေဝ်တေံရ စဗ္တောန်ကၠုၚ်လဝ်လိက်၊ မံၚ်ကၠုၚ်သၟဝ်တဲဗော်။ အကြာဒဒိုက် အကြာဟွံဗၠးၜးတံဂှ် တတ်ထပါ်ကၠုၚ်လဝ် တုဲမံၚ်ရ၊ လၟုဟ်သီုကဵု ဂွံဗ္တောန်လိက် ပ္ဍဲအကြာကွာန် ဂွံဗ္တောန်ပ္ဍဲဘာဗီုဗီုဏံဂှ် မိပ်စိုတ် ဟီုဟွံအိုတ်ဟဂှ်ရ” သာ်ဏံ အ္စာၝောံ မိမြမောဝ် လဴကဵု ပရေၚ်ဒုၚ်စသိုၚ်ညးရ။
ဘာကောန်ဂကူဏံဝွံ နူကဵုတန်ဍောတ် ဒဵုကဵု တန်စတုတ္ထ (၄) တန် ဗ္တောန်မံၚ်တုဲ နူဘာဂှ်မွဲကဆံၚ် အံၚ်အာမ္ဂး ဒးဆက်အာတိုန်ပ္ဍဲဘာ သၟဝ်တောဲဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ပ္ဍဲခရိုၚ်မတ်လီု-ပွိုၚ်ဍုၚ်လှာဒကှ်တေံရ။
“ဇၟာပ်ကောန်ဂကူမန်မ္ဂး ဘာသာမိဇကုဂှ် ဒးဗ္တောန်လဝ်ကၠာထေက်ဏောဝ်၊ ဘာသာမိဇကု လေပ်တုဲမှ ဘာသာညးတၞဟ်ဂှ် ဗ္တောန်လောဲအာမာန်ဏောဝ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဇၟာပ်ကွာန်မန်ဂှ် ဘာကောန်ဂကူမန်ဗီုဗီုဏံ ညံၚ်ဂွံမံက်တိုန်ဂှ် ကျာ်ဇၞော်တံ ဆဝ်မ္ၚုဟ်အာဏောဝ်၊ တုဲပၠန် နူကဵုဘာတန်မူလ ညံၚ်သ္ဂောံဂွံဗ္တောန်အာ တန်သၠုၚ် (၁၀ တန်) မာန်ဂှ်လေဝ် ဆက်ဂစာန်အာဏောဝ်” သာ်ဝွံ ကျာ်ဇၞော် ဝဇိရ ဟီုဏာဂလာန်ရ။
အကာဲအရာဗီုလဵုဒှ်ဒှ်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲဒေသတိဍာ်ဍုၚ်မန်ဇကု သ္ဂောံပံက်ဘာကောန်ဂကူ၊ သ္ဂောံဗ္တောန်လိက်ပ္ဍဲဘာဗီုဗီုဏံဂှ် သွက်ကောန်ၚာ်တံ ဂွံအာသဇိုၚ်လိက်မန် ပရောဝၚ်မန်ကီု၊ ကာလဂွံအခေါၚ်ဗၠးၜး ဂွံအခေါၚ်ဗ္တောန်လိက်မန်ပေၚ်ၚ်မ္ဂး ဇၟာပ်ကွာန်မန် ညံၚ်သ္ဂောံဒှ်အာ ဘာကောန်ဂကူဖအိုတ်မာန် ဇၟာပ်ကောန်ဂကူမန်တံ ဒးဂ္စါန်လွဳပရာအာထေက်ရောၚ်။
***** လ္တူနူကဵုလျးမတ်မၞိက် ***** လျးလိက်ရောၚ်တၟး ***** ဂကူမန်ပိုဲသှေ်ပြးဒၟံၚ် ***** ညံၚ်မဇဟွံဂွံကၠက် ***** ညံၚ်ရိုဟ်ကၞက်ဟွံဂွံပိုတ်အာ ***** လိက်ပတ်ဘာသာ ဗ္တောန်ဂ္စာန် ***** ဇၟာပ်ဍုၚ်ဇၟာပ်ရးဇၟာပ်ဌာန်မန် ***** ညးဗှ်အဲဗှ်ကီု သီုကဵုကှေ်ချူ ဂကူဂွံသှေ်ဒၟံၚ် ****** လိက်ရောၚ်ဒှ်ပဓါန် သတိညာဏ် ကဵုနွံ ****** ယွံကောန်မန်ဟံသာ *******
အတိုၚ် ညးတၠရမျာၚ် မန်ဆာန် ဒယှေ်လဝ် ညံၚ်ရိုဟ်ကၞက်ဟွံဂွံပိုတ်အာ ဇၟာပ်ဒေသမန်တံ လိက်ပတ်ဘာသာ ဗ္တောန်ဂ္စါန်အာညိဂှ် ကျာ်ဇၞော်အ္စာ ကဵုဏာသြဝါဒရအဴ—-