နာဲမၞိက်ၜိုပ် – “ပျူဍာံမ္ဂးဗၟာ” ပွမချူဆာဲသာ်ဏံဂှ် ဂွံဗှ်ကေတ်ကီုရ။ ညးလဵုမွဲ ချူလဝ်ဂှ် ဟွံမိက်ဟီုရ။ စပ်ကဵုချူဆာဲလညာတ်ဝၚ် သာ်ဂှ်တုဲ နကဵုအဲညးချူလိက်ဏံဗွဲခမၞောန် မိက်ဂွံပတိုန်ထ္ၜးတၚ် (၄) တၚ် ဗွဲသၟဝ်ဏံရ။
၁။ ဂကူကေုာံအရေဝ်ဘာသာပွမတၞဟ်ခြာ
၂။ အခိုက်အလေံဂကူကေုာံပရေၚ်ရှေ်သှေ် ပွမတၞဟ်ခြာ
၃။ အက္ခရ်သုၚ်စောဲကေုာံလိက် ပွမတၞဟ်ခြာ
၄။ နကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကေုာံပရေၚ်အုပ်ဓုပ် ပွမဖန်ဗဒှ်သုၚ်စောဲကၠုၚ်
၁။ ဂကူကေုာံအရေဝ်ဘာသာပွမတၞဟ်ခြာ
တ္ၚဲဏံပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာကောန်ဍုၚ်အရၚ် မၞုံ (၁၃၅) ဂကူရောၚ် ချူသ္ဂးကၠုၚ် အတိုၚ်ကံက်ကေတ်လဝ် စရၚ်သတီုလၟိဟ်မၞိဟ်ရ။ပ္ဍဲကောန်ဍုၚ်အရၚ် (၁၃၅) ဂကူဏံဂှ် ဂကူပျူ ဟွံပါရ။ မုဟိုတ်ရော? ဂကူပျူဂှ် ပ္ဍဲဝၚ် နွံကၠုၚ်ဍာံဍာံပြပြတုဲအခိၚ်ကာလဏံကၠေံကၠက်အာဂှ်ရ ဒှ်မံၚ်ဂကူချိုတ်ချိုတ် (Extinct) ရ။
ကောန်ဍုၚ်အရၚ် မၞုံအပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံသၟးဟွံသေၚ်၊ ဂကူမၞုံအပ္ဍဲတိုက်အေယှ ဗွဲမဂၠိုၚ်တံဂှ်လေဝ် မဒှ်ဂကူမၞုံသာ်စၞာံဍာ်မိတ် ကော် မန်ဂဵုလွိုက် (MONGOLOID) ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ဟိုတ်နူသဇိုၚ်တိဍာ် မံၚ်စံၚ်တန်တဴတၞဟ်ခြာတုဲအရေဝ်ဘာသာဟွံတုပ်ဂှ်ရ ဂကူလေဝ် ဟွံတုပ်ညးသကအ်ရ။ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂကူ၊ အရေဝ်ဘာသာလေဝ် တၞဟ်ခြာအိုတ်ရ။
ပ္ဍဲအဂၞဲအေယှဏံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဂကောံအရေဝ်ဘာသာတုပ် (၃) ဂကောံရ။
(၁) ဂကောံအရေဝ်ဘာသာတိဗက်-ဗၟာ
(၂) ဂကောံအရေဝ်ဘာသာမန်-ခမာ
(၃) ဂကောံအရေဝ်ဘာသာထာဲ-သေံတံမဒှ်အိုတ်ရ။
ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ်ဘာသာတိဗက်-ဗၟာဂှ် မပ္တံကဵု တိဗက်၊ ဗၟာ၊ ပျူ၊ သက်၊ ကာန်ယျာန်၊ ထဝဲါ၊ ယခေၚ်တံပါလုပ်ရ။
ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ်ဘာသာမွန်-ခမာဂှ် မပ္တံကဵု မွန်၊ ခမာ (ကာမ်ပူချာ)၊ သလုၚ်၊ ပလံၚ်၊ ပ္ဍဲသၟဝ်ကျာဍုၚ်မလေဝ်မ္ဂးစကာၚ် (SAKAI)၊ သမေန် (SAMANG)၊ နဳဂဵုပါ (NICOBARESE)၊ ပ္ဍဲတွဵုရးအာသာန်မ္ဂး ခါဇြဳ (KHASI)၊ ပ္ဍဲလဒေါဝ်အိန္ဒိယမ္ဂးမောန်ဒ (MUNDA)၊ပ္ဍဲတွဵုရးယူနာန်မ္ဂးပူမေန် (PUMAN) တံပါလုပ်ရ။
ပ္ဍဲဂကောံအရေဝ်ဘာသာထာၚ်-သေံဂှ် မပ္တံကဵု ထာဲ (ဍုၚ်သေံ) ကေုာံကောန်ဍုၚ်အရၚ် မၞုံပ္ဍဲတွဵုရးသေံရဴသာ်ဝွံပါ်ကေတ် ဗွဲအပြောံမာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကာလလ္ၚတ် ပရေၚ်ဂကူမ္ဂးလ္ၚတ်ကေတ်အရေဝ်ဘာသာတုဲထေက်ကဵုဒးပါ်ခြာရ။ လ္ၚတ်ကေတ် ဂကောံအရေဝ်ဘာသာလတူဂှ်တုဲၜိုန်ရအရေဝ်ဘာသာတုပ်ကီုလေဝ် ဂကူဟွံတုပ်ညးသကအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်မာန်ရ။
စပ်ကဵုအရေဝ်ဘာသာတုဲမိက်ဂွံပတိုန်ထ္ၜးပရေၚ်ဆဵုဂဗညးချူလိက်ဏံရ။ သွက်ပေဲါဗှ်လိက်ခၞံတက္ကသိုလ်ဍုၚ်သအာၚ်မွဲတုဲညးချူလိက်ဏံဒးချူခၞံလိက် စပ်ကဵုပရေၚ်ဆက်စပ် အရေဝ်မန်-ခမာတံရ။သွက်ညးချူလိက်ဂှ် ဂွံအခိၚ် ပွိုၚ်မွဲဂိတုဟေၚ်ရ။ လိက်အုပ် ကေုာံကဝးဓါတ် ဟီုအရေဝ် ခမာခေတ်တၟိ (ကာမ်ပူချာ)၊ အဘိဓါန် ခမာ-အၚ်္ဂလိက်တံဟေၚ် ဂွံလ္ၚတ်ကေတ်ရ။ ကလေၚ်ၜတ်ကၞာတ်ရံၚ်ကဵု အရေဝ်မန်၊ လိက်မန် ဘာသာမိမညးချူလိက်ဏံမ္ဂးဗွဲမဂၠိုၚ် တုပ်သၟဟ်မံၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။
ကာလဗှ်လိက်ခၞံတုဲဂှ် ‘ဂွံဗ္တောန်ကၠုၚ်ကဵု အာစာခမာလဵု၊ မူစိသၞာံရော’ ဂှ် သၟာန်ကၠုၚ် ညးချူလိက်အိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူကဵု ဂကောံအရေဝ်ဘာသာမန်-ခမာတုပ်မံၚ်ဂှ်ရ သွက်ညးချူလိက်ဏံဂွံလ္ၚတ်ကေတ် အရေဝ်ဘာသာခမာလာဲလောဲသွာသွာရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ညးချူလိက်ဂှ် ဒှ်ဂကူမန်ဟေၚ်တုဲဂကူခမာဟွံသေၚ်ရ။ မန်ကဵု ခမာတံဂှ် ဒှ်ဂကူတၞဟ်ခြာဟေၚ်ရ။
ပ္ဍဲပွမချူ “ပျူဍာံမ္ဂးဗၟာ” ဏံဂကူပျူ ကေုာံဂကူဗၟာတံဂှ် အယာံမာတ် ဟီုအရေဝ် ဂကောံအရေဝ်ဘာသာတိဗက်-ဗၟာ၊ ဝေါဟာသုၚ်စောဲတုပ်ဟေၚ်တုဲဗီုနွံပၟိက် ဂြဲပၠုပ် သ္ပထောံဂကူမွဲဟေၚ်ဂှ် ဟွံစှေ်သဘာဝရ။ ဂကူဗၟာတံယဝ်ရလ္ၚတ်အရေဝ်ဘာသာတိဗက်မ္ဂးဗွဲမလောဲသွာလေပ်ကေတ်မာန်ရောၚ်ဂှ် ညးချူလိက်ဏံပတှေ်ကေတ်ရ။ “တိဗက်ဂှ် ဗၟာ” “ဗၟာဂှ် တိဗက်” ဒှ်ကၠုၚ်ဟွံမာန်တုဲ “ပျူလေဝ် ဗၟာ” “ဗၟာလေဝ် ပျူ” ဂှ် ဟီုကေတ်ဟွံဂွံရ။ ဟိုတ်နူဂကူပျူတံကၠေံကၠက်အာတုဲညးကလေၚ်ဟီုပလန် ဟွံမွဲဂှ်ရ တုပ်ညံၚ်မွဲလပါ်ဓဝ် ကဵုတုပ်ကေတ်အဓမ္မဟေၚ်ရ။
ကောန်ဍုၚ်သရေခေတ္တရာဇေတ်ဇေတ် မၞုံပွဳပွူဍုၚ်ပြန်လၟုဟ်ဏံပတိုန်မံၚ်ဒုဟ်ကဵု ဂကူမန်တံဂှ်လေဝ် ကေၚ်ဆဵုဂဗကၠုၚ်ကီုရ။ ဟိုတ်နူကဵု ရာဇာဓိရာဇ်ကဵု ဖရၚ်မၚ်ဂံၚ်တံဝေၚ်မံၚ်ပေဲါပၞာန် မန်-ဗၟာပွိုၚ် ၄၀ သၞာံတုဲဂကူမန်တံသီလဝ်တိဍာ်သကုတ်သၟဝ် ကာလဂၠိၚ်သ္ၚောဲအာဂှ်ရ ဂကူပျူတံဒးဒုၚ်ၚိတ်ကမၠက် နကဵုပရေၚ်ဂကူတုဲကၠေံဗ္ဒန်အာရောၚ် ညးတံဟီုအိုတ်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် မွဲဒမြိပ်ဒေသဂှ်မ္ဂးဂကူပျူတံသၟးဟွံသေၚ် ဂကူမန် မတန်တဴမံၚ်စံၚ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲဟံသာဝတဳမဏ္ဍလ (ဗဂေါ)၊ ဖာသီမဏ္ဍလ (ဖာသီ)တံဂှ်လေဝ် ကၠေံကၠက်ကၠုၚ်အိုတ်ရ။
၂။ အခိုက်အလေံဂကူကေုာံပရေၚ်ရှေ်သှေ် ပွမတၞဟ်ခြာ
နပွမလ္ၚတ်ကေတ် လက်သဏ်စရိုတ်၊ အခိုက်အလေံ၊ ဘာသာရှေ်သှေ်တံတုဲဂကူမွဲကဵုမွဲဟွံတုပ်တၞဟ်ခြာဂှ် တီကေတ်မာန်ရ။ ပရေၚ်လ္ၚတ်ဆဵုဂဗညးချူလိက်ဏံမဒှ်ရ။ ပ္ဍဲသ္ၚိဇၞော် ပရေၚ်သိုၚ်ခၞံ မၞုံပ္ဍဲဍုၚ်သေံမွဲသ္ၚိဂှ် သၟာကမၠောန် ဂကူဟွံတုပ်တံလ္ၚတ်မံၚ်အရေဝ်ဘာသာဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ညးတံဂှ် ပ္ဍဲသ္ၚိဇမၠိၚ် မံၚ်စံၚ်တန်တဴ ဂကူညးကဵုညးအိုတ်ကီုလေဝ် သ္ၚိဇမၠိၚ်မွဲကဵု မွဲဂှ် ကြပ်ဗွဲမလောန်ရ။ သ္ၚိဇမၠိၚ် မန် ကဵု ခမာတံလေဝ် နွံရ။
ပ္ဍဲသ္ၚိဇမၠိၚ်နာနာတံဂှ် ဟီုမံၚ်အရေဝ်ဘာသာမိမညးတံအိုတ်တုဲသၟာကမၠောန်ကဵု သၟာကမၠောန်တံဂှ်ဟီုအရေဝ် ဘာသာသေံအိုတ်ရ၊ အတိုၚ်နူသကိုပ်ဌာနသုတေသနသေံသၟာန်သၟုက်လဝ် တၠကမၠောန်သေံကေုာံသၟာကမၠောန်တံဂှ်မ္ဂးသၟာကမၠောန် မန်ကဵု ခမာတံဂှ် အခိုက်မံၚ်စံၚ်ညးတံဟွံတုပ်ညးသကအ်ရောၚ်ဂှ် ကလေၚ်သောၚ်ထ္ၜးကဵု ညးချူလိက် နဘာသာအၚ်္ဂလိက်ရ။
ဂကောံမန်တံဂှ် ဍိုန်ဍောတ်ဇိပ်ဂၠိပ်တုဲဂကောံခမာတံဂှ် ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်အိုတ်ရောၚ် သ္ဂးရ။ မုဟိုတ်မ္ဂးဂကူမန်တံဂှ် ဒှ်ဗုဒ္ဓဘာသာ၊ ဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ် ဒၠောံဗ္တောန်မိမအိုတ်တုဲဂကူခမာတံဂှ် လတူနူဗုဒ္ဓဘာသာဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ် ဝါဒဗြဟ္မဏတုဲဒးဒုၚ်အုပ်ဓုပ်ကၠုၚ်ကဵု ခမာဍာဲတံရ။ ဟိုတ်ဂှ်တုဲစရိုတ်လေဝ် ဟွံတုပ်ညးသကအ်ရောၚ် သ္ဂးရ။
ပ္ဍဲခေတ်ဗကာံကိုပ်ကၠာဂှ် ဂကူပျူတံဟွံကၠေံကၠက်ဏီရ။ ဂကူပျူတံဂှ် နူခေတ်ဗကာံကိုပ်ကၠာကလေၚ်သ္ၚဳရံၚ်အာလပါ်အတိတ်တေံမ္ဂး နူ AD ၂/၃ ဗွဝ်ကၠံစဵု ၈ ဗွဝ်ကၠံဂှ် ရှေ်သှေ်ကၠုၚ် ဗုဒ္ဓဘာသာ ပြာပြာကဋ်ကဋ်ရောၚ် ဂွံဆဵုကေတ် နကဵုသက်သဳ တၞးထဝ် ကြက်ပိဋကတ် မခဲါၜံက်ဂွံလဝ် နူ “ဦးခၚ်ဘကုန်း” ရ။ သအာၚ်နူဂှ်ပၠန်လိက်စၟတ်သမ္တီကေုာံ ရုပ်ဗရိုတ် ဂကောံတိၚ်တိုက် ကွိၚ်ကွိုက်ပျူ မွဲဂကောံအာလဝ်ဍုၚ်ကြုက်ဂှ်လေဝ် ခဲါၜံက်ဂွံတုဲ ဒှ်သက်သဳဝၚ် ပတိုန်ၚုဟ်မးဟွံမာန်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ရံၚ်ကဵုစရိုတ် အခိုက်အလေံ၊ ဘာသာရှေ်သှေ်ဂမၠိုၚ်တုဲဂကူပျူဂှ် ဒှ်ဂကူဗၟာဟွံမာန်ရ။
၃။ အက္ခရ်သုၚ်စောဲကေုာံလိက် ပွမတၞဟ်ခြာ
ဂွံဗှ်ကေတ် ဘာသာမန် ကေုာံပါဠိတံဂှ် ကလိတ်ကလောတ်လောန်တုဲလဟိၚ်ကဵုစိုတ်မာန်ရောၚ် ဂွံဒုၚ်စသိုၚ်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် လချူဘာသာဗၟာကိုပ်ကၠာဂှ် ဟွံကလိတ်ကလောတ် ၜိုတ်ဘာသာမန်၊ ပါဠိတံရ။ လိက်ဗၟာကာလတေံဂှ် တုပ်ပၟာကောန်ဂစေံစပၠးဝေၚ်သၞေၚ်ဟေၚ်ရ။ သွက်ညးမလေပ် ဘာသာမန်၊ ဗၟာၜါဘာသာတံမ္ဂးလိက်တၟံစေတဳမြ ဘာသာဗၟာဂှ် တၠပညာမန်တံ ချူပုတ်လဝ်ဟာဂှ် ဒးဆိၚ်ဆကေတ်ရ။ မုဟိုတ်မ္ဂးရမျာၚ်ဝေါဟာဗၟာတံဂှ် ဟိုတ်နူချူပုတ်လဝ်ကဵု ဂစိုတ်ကၟက်အက္ခရ်မန် မဒှ်ရ။ ဥပမာ – ပ္ဍဲလချူလိက်ဗၟာ “သောဝ်” သုၚ်စောဲမံၚ် စဵုကဵုအခိၚ်လၟုဟ်ဂှ် ဂစိုတ်လဝ်ကဵုအက္ခရ် “ဝ” မန်တံရပ်စပ်စကာရ။ ပ္ဍဲလိက်ပတ်ဗၟာဂှ် ဂစိုတ် “ဝ” ဟွံမွဲရ။
“ပျူဍာံတှေ် ဗၟာ” ယဝ်ရဟီုသာ်ဏံမ္ဂးအခိၚ်တေံၜိုန်ရဂကူပျူ၊ လိက်ပျူ နွံပြာကဋ်မံၚ်ဖိုဟ် ပ္ဍဲလိက်တၟံစေတဳမြဂှ် မုဟိုတ်ဗၟာတံဟွံရပ်စပ်စကာအက္ခရ်ပျူမွဲသာ် ကေတ်အက္ခရ်မန်တုဲမ္ဒးစကာရောဂှ် ထေက်ကဵုဒးချပ်ဗ္စာရဏာရ။ သုတေသဳဝၚ်တံဂှ် ဟွံစွံအစောံအလာံဂကူမွဲသာ် မ္ဒးဂၠိုက်ဂၠာဲဓဝ်ဍာံဟေၚ်ရ။ ၜိုန်ရခေတ်ကာလ ပြံၚ်လှာဲတုဲလချူဗီုပြၚ်အက္ခရ် တၟေၚ်တၞဟ်ခြာကၠုၚ်ကီုလေဝ် အက္ခရ် “က” နူကာလအတိတ် လောန်ကၠုၚ်လ္ၚီသၞာံတေံဂှ် လၟုဟ်လေဝ် ဒှ်မံၚ်အက္ခရ် “က” ဟေၚ်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ အက္ခရ်ရပ်စပ်သုၚ်စောဲကေုာံလိက် တၞဟ်ခြာတုဲ “ဂကူပျုဂှ် ဂကူပျူ” “ဂကူဗၟာဂှ် ဂကူဗၟာ” ဟေၚ် မဒှ်တုဲဂကူပျူဂှ် ဂကူဗၟာဟွံသေၚ်ရောၚ် ကၠးဖ္ဍးလောန်ရ။
၄။ နကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကေုာံပရေၚ်အုပ်ဓုပ် ပွမဖန်ဗဒှ်သုၚ်စောဲကၠုၚ်
ဂကူပျူ ကေုာံဂကူမန်တံဂှ် လောန်ကၠုၚ် ၂၅၀၀ သၞာံတေံကေၚ်နွံကၠုၚ်မွဲစွံကီုလေဝ် ကာလပစ္စုပ္ပန်ဏံဂကူပျူဂှ် ကၠေံကၠက်အာရ။ စၞးဂကူပျူ ကၠေံကၠက်အာဂှ် နကဵုဂကူမန် မဒှ်မိဿဟာဲမွဲထံက်ရံၚ်ကဵု တၚ်ပ္တိုန်ထ္ၜးလတူဝွံတုဲဂကူပျူဂှ် မဒှ်ကောန်ဂကူမွဲရောၚ်၊ ဟိုတ်နူဂကူပျူ ကၠေံကၠက်အာတုဲ “ပျူလေဝ် ဗၟာ” “ဗၟာလေဝ် ပျူ” ဟီုဂးကၠုၚ်သာ်ဏံဂှ် နဒဒှ်ဂကူမန်မွဲဒးဒုၚ်စသိုၚ်တုဲပ္တိုန်ထ္ၜးဏာဗွဲမယျဵုလဂူဟေၚ်ရ။
ပရူဒဒှ်အတိတ် ဟွံသက်ဂတာပ်လအ်ဏီရ။ ပ္ဍဲလက်ထက်ဝန်ဇၞော်ဥူဏုခေတ်ပါလဳမာန်ဒဳမဵုကရေဇြဳဂှ် ဟွံမွဲပၟိက် ဒးထ္ၜုတ်ပ္တန်ကဵု တွဵုရးမန်တုဲ “မန်လေဝ် ဗၟာ” “ဗၟာလေဝ် မန်” ရောၚ် တြးကၠုၚ်ဝါဒဂှ် သမ္တီဒးမံၚ်ဏီရ။ ပ္ဍဲခေတ်မဆလပၠန်လေဝ် တိၚ်ဖေမျေတ် မဒှ်အာစာပရိုၚ် အာစာချူလိက်ဂှ် “ပိုဲမန်ဗၟာ” (ကျနော်တို႔ မွန်မြန်မာ) ရဴသာ်ဝွံ တြးဝါဒ ချူဆာဲကၠုၚ်ပၠန်ရ။ကုကောန်ဂကူမန် မၞုံပြာကဋ်တဴမံၚ် စဵုကဵုလၟုဟ် သီုဂကူ၊ သီုလိက်ပတ်၊ သီုဝၚ်ဏံကီုလေဝ် သ္ပကၠုၚ်မံၚ် “မန်လေဝ် ဗၟာ” “ဗၟာလေဝ် မန်” ဏီရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ လတူဂကူပျူ မကၠေံကၠက်အာ နူဂၠးတိဏံဂှ် ဝေၚ်မံၚ်ဇာတ်အလီ“ပျူလေဝ် ဗၟာ” “ဗၟာလေဝ် ပျူ” ဂှ် ဟွံတၟေၚ်မွဲသာ်ရ။ ဟိုတ်နူပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မသ္ပထောံ ဒြပ်ဗၟာ (Burmanised) ကေုာံ တြးဝါဒဖန်ဗဒှ် သုၚ်စောဲမံၚ် နကဵုပရေၚ်အုပ်ဓုပ်တံဟေၚ် မဒှ်ရောၚ်ဂှ် ဗွဲမယျဵုလဂူမ္ဒးပတိုန်ထ္ၜးဏာရအဴ။
နာဲမၞိက်ၜိုပ်(B.A; Dip.Lib;R.L)
သကိုပ်စၞောန်ပ္ညုၚ် (တြေံ)
ဌာနထိၚ်ဒဝ်တၚ်သမ္တီကောန်ဂကူ