မာံတဵုလွဳ – “မွဲသၞာံကဵု မွဲသၞာံသြောံတိတ် အောန်စှေ်ကၠုၚ်တုဲ ရိုဟ်ရိုဟ်သၞာံ သြောံဒးဒၟံၚ်စၟ လၟိုန်ဏံဂှ် သာ်လဵု ဂွံပရော” သာ်ဝွံ သၟာဗ္ၚတံ ကရေတ်ကသဝ်ဒၟံၚ် ရမျာၚ်တံဂှ် ဒးမိၚ်ကေတ်ဒၟံၚ်ရ။ စပ်ကဵုသြောံတိတ်အောန်စှေ်ကီု၊ သီုသြောံဒးဒၟံၚ် စၟရိုဟ်ရိုဟ် သၞာံတံဂှ် ယဝ်ရပ်စပ်စကာအာ ဖျေဟ်ဗီုပြၚ်နဲကဲပြံၚ်သၠာဲ တဵုအာတၞံနာနာ CROP PATTERN) နဲကဲဏံမ္ဂး သၟာဗ္ၚတံ သ္ဂောံ တိတ်ဗၠးအာ နူဒဒိုက်ဘဲစၟ၊ ဘဲယဲဂမၠိုၚ်ဒှ်တုဲ ဂွံဒုၚ်စသိုၚ် ပရေၚ်တဵုလွဳ စပ်ကဵု သြောံ ကေုာံ သတ်ဒ္ကောၚ်နာနာ တိတ်ဂၠိုၚ် ကၠုၚ်ဂှ် ဒှ်မာန်ရ။
“ဖျေဟ်ဗီုပြၚ်ပြံၚ်သၠာဲတဵုအာ တၞံနာနာ (CROP PATTERN ) နဲကဲမ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲဒၞာဲတိမွဲဨကဂှ် တၞံမွဲမွဲဂကူဟေၚ် ဆက်က် တုဲ ရိုဟ်ရိုဟ်ဒဒှ်ရာသဳ၊ ရိုဟ်ရိုဟ်သၞာံတဵုဒၟံၚ် လၟိုန်ဂှ်၊ ဒှ်နဲကဲဓမ္မတာ ဗီုပြၚ် (CROP PATTERN) မွဲဗီုကီုတုဲ၊ မဒှ်ဗီု ပြၚ်တြေံရ။ (CROP PATTERN) ဗီုပြၚ်လၟုဟ်ဏံဂှ် တၞံမွဲဂကူကု မွဲဂကူဂှ် ညံၚ်ဟွံတုပ် ဒးတၞဟ်ခြာတုဲ တဵုအာ၊ အခိၚ်ဂှ်လေဝ် ဒးခြာတုဲ တဵုအာရ။ နဲကဲဏံဝွံ ဗီုပြၚ် ပြံၚ်သၠာဲတဵုအာ တၞံနာနာ CROP PATTERN (သီးနှံပုံစံ) နဲကဲ တၟိ ဂးရ။
ဗီုပြၚ် ပရေၚ်တဵုလွဳပြံၚ်သၠာဲတုဲ စကာအာ နဲကဲတၟိ မွဲမွဲဗီုမ္ဂးဂှ် ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် သၟာဗ္ၚတံ ဟွံစှေ်စိုတ်ဏီဂှ် ဒှ်လေပ်ရ။ အခိုက်တဵုလွဳတြေံတေံဂှ် ဂွံဗလးထောအ်ကၠဟ် ပါဲထောံဂှ် ဒှ်ဟွံမာန်ဏီ။ တုဲပၠန် ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံဂှ် တၞံ၊ တၞံသတ်ဒ္ကောၚ်နာနာ ထပ်တဵုစုတ်ဒၞာဲဂှ် အခိုက်အလိုက်တဵုကၠုၚ်လဝ်ဟွံမွဲဂှ် ဒှ်ကီုတုဲ၊ သၟာဗ္ၚတံ စိုတ်ဟွံလုပ်စရ။ တုဲပၠန် ဂုဏ်ဖဵုပရဲဍေံ စပ်ကဵုနဲကဲဏံတုဲ၊ ကေၚ်ဂွံလဝ် ဟွံမွဲကၠုၚ်ဂှ်လေဝ် ဒှ်ရ၊ သအာၚ်နူဂှ်ပၠန် ကပေါတ်ကၠောန်ဗ္ၚ စပ်ကဵုကရိယာစက်ဂမၠိုၚ် ရပ်စပ်စကာ ဟွံမာန်ဏီဂှ်လေဝ်ဒှ်တုဲ နကဵုဇြဟတ်မၞိဟ်ဂှ် ကၠောန်ၜိုတ်အာ ဟွံမာန် ဒှ်ဒၟံၚ်ရ။ ဣဝွံ မဒှ်အရာခက်ခုဲ စပ်ကဵုနဲကဲဏံတုဲ အခက်အခုဲဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒးတက်ကၠောံအာ နကဵု စိက်ဓါတ်မ္ၚိုဟ်မ္ၚိုဟ်မ္ဂး အံၚ်ဇၞးအာမာန်ရောၚ်။
တၞံမွဲဂကူ မွဲဒၞာဲဟေၚ် ဆက်ဆက်တုဲတဵုအာဂှ် ဍေံ ပ္တဝ်အာက္ဍိုပ်ကဵု လပါ် ကျဟောံဗြမ်
တၞံမွဲဂကူဟေၚ် တဵုကၠုၚ်ဒၟံၚ် နူအဒိကိုပ်ကၠာ အဆက်ဆက်တေံတုဲ၊ စဵုကဵုလၟုဟ်ဏီ တဵုဒၟံၚ်ဖိုဟ်ဂှ်၊ ဒှ်ပရေၚ်တဵုသြောံ ကသီုမွဲဟေၚ် ဒှ်ဒၟံၚ်ရောၚ် ဟီုဂွံရ။ သြောံတုဲသြောံပၠန် ဟိုတ်နူတဵုဒၟံၚ်ဂှ်ရ ရှ်သာတိလေဝ် အောန်စှေ်၊ ဓါတ်တိလေဝ် အိုတ်ကၠုၚ်တုဲ၊ ဖဵုဍေံဂှ် သြောံတိတ်အောန်စှေ် ဒှ်ကၠုှၚ်ရ။ ဟိုတ်နူသြောံတုဲ သြောံပၠန် တဵုကၠုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ၊ စၟယဲဘဲဂမၠိုၚ် ညံၚ်ရဴလွဳလွတ်၊ ဆက်ဗစလဝ်စၞကဵု ဍေံရ။ တုဲပၠန် ညံၚ်ရဴ ဆက်လဝ်ကဵုလမျီုဍေံ ဒှ်ပၠန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ စၟယဲဘဲဂမၠိုၚ်၊ ဂၠိုၚ်တိုန်ဂၠိုၚ်တိုန်တုဲ၊ ဒးဒုၚ် ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ပလီုပလာ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲသြောံသၟာဗ္ၚတံရ။ ပဟိုတ်နူစၟ၊ ယဲဘဲဂမၠိၚ်တုဲ၊ ဒဒှ်ဒးဒုၚ်လီုလာ်အာဂှ် အောန်စှေ်အာဟွံဒှ်၊ ဂၠိုၚ်တိုန်ခ္ဍၚ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်ရ။
သအာၚ်နူဂှ်ပၠန် တၞံသြောံဇြောတ်စလဝ် အဟာရဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲတိဗ္ၚတံဂှ်တုဲ၊ ရှ်တိ မပ္တံကဵု အဓိက အဟာရဓါတ် ပိသာ် ဏာ်ထရိုဂျၚ်၊ ဖအ်သဖာရာပ်၊ မျူရိတ်အပ်(ဖ)ပဝ်တိတ် (N)(P)(K) အောန်စှေ်အောန်စှေ်၊ ဒှ်ကၠုၚ်သိုက်သိုက်တုဲ၊ ဗွဲကြဴ စဵုကဵုသြောံတိတ်အောန်စှေ်အာရ။ ပြဟ်ပြဟ်ဏံ သၟာဗ္ၚညးတဵုဒၟံၚ်သြောံဇၞော် ဗွဲမဂၠိုၚ်၊ သြောံတိတ်ဒၟံၚ် မွဲဨကမ္ဂး၊ ဍေံဟွံၜက်အာ နူ (၅၀) နဂှ်၊ ဒှ်သက်သဳခိုဟ်မွဲရ။ ရိုဟ်ရိုဟ်ဒဒှ်သၞာံ တဵုဒၟံၚ် သြောံဂှ် တၞံသြောံဂမၠိုၚ် စဒၟံၚ် ဓာတ်ဏာ်ထရိုဂျေန် ပ္ဍဲတိ ရိုဟ်ရိုဟ်သၞာံတုဲ၊ သွက်ဂွံဗပေၚ်စုတ်ကဵု် ဓာတ်ဏာ်ထရိုဂျေန်ဂှ် ဟၟဲမွဲသာ်တုဲ ဒှ်ဒၟံၚ် အခိုက် သၟာဗ္ၚအပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာရ။ ဟိုတ်ဂှ်တုဲ သြောံမွဲ သၞာံတုဲ မွဲသၞာံ တိတ်ဒးအောန်စှေ်အာဂှ် ဟွံဒှ်အမ်သဝ် ကွေံရ။
မွဲတၚ်ပၠန်ဂှ် သြောံတုဲသြောံ ပရေၚ်တဵုဒၟံၚ်လၟုဟ်ဂှ် ခြာဟွံလအ် မွဲအခိၚ်မ္ဂး တိဗ္ၚ ဒးလီုလာ်အာ စဵုကဵု သၟာဗ္ၚတံ ဒးကၠဟ် ထောံ တိဗ္ၚ ဒှ်အာမာန်ရောၚ်ဂှ် တၠပညာပရေၚ်တဵုလွဳတံ စဵုဒုၚ်တုဲ ဟီုဂးကၠုၚ်လဝ်နွံရ။ ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာ ပပ္တံနူတဵုကၠုၚ်သြောံက္ညၚ် သၞာံ၁၉၇၃-၁၉၇၄တေံတုဲ၊ ဒၞာဲတိဂှ်ပၠန် ကလေၚ်တဵုကၠုၚ်သြောံကသီုဂှ် လၟိုန်သၞာံဒှ်ရ။ မွဲအဆက်ဂှ် ဟိုတ်နူသြောံ က္ညၚ်ဂှ် ဘဲစၟ၊ ဘဲယဲ ကေုာံ ဂကူမသြောံ သၞောရဴ ကၠုၚ်ဂှ်လေဝ်၊ သ္ဂောံဆဵုကေတ်ရ။ တဵုသြောံက္ညၚ်မ္ဂးဂှ် ဒၞာဲဍာ်ဂွံလောဲဂှ် တဵုသြောံက္ညၚ်ရ။ အခါဂှ်မ္ဂး ဓါတ်တိလေဝ် ဍုက်ဒၟံၚ်ကသီုက္ညၚ် လၟိုန်တုဲ၊ ဘဲယဲယူဖရာ (UFRA) (တီပိုးရောဂါ) ဟီုဂှ်၊ ဒှ်ဒၟံၚ်လၟိုန်ရ။ နူယဲဂှ် သြောံတိတ် အောန်ကၠုၚ်ဂှ်၊ သ္ဂောံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် ပွိုၚ်ဍုၚ်မုဟ်ဍုၚ်၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်ပံၚ်ကေုာံ ပွိုၚ်ဍုၚ်ၜါသွာၚ် (တကအ်ခၟိုၚ်) ဒၞာဲဍာ်ပတေက် ဍာ်ဟဏုၚ် ဆက်စပ် ပ္ဍဲသြောံကသီုဂမၠိုၚ်တဵုလဝ်ဂှ်၊ သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။ ဟိုတ်နူဘဲယဲဂှ်တုဲ သြောံတိတ် ဒးအောန်စှေ်ဒၟံၚ်ဂှ် ကုသၟာဗ္ၚတံ ဒးဒုၚ်စသိုၚ်ဒၟံၚ် ဒဒိုက်ဏံ၊ စဵုကဵုလၟုဟ်ဏီရ။
တုဲပၠန် သွက်သြောံက္ညၚ် စုတ်ဗ္စလဝ်ဝါဲဓါတ်တံဂှ် သွက်သြောံက္ညၚ်မွဲဟေၚ်ဂှ် စဟွံရုမ်ဂပ်တုဲ ဓါတ်ဏာ်ထရိုဂျေန် သှ်ၜေက်ဒၟံၚ် နူသြောံကသီုတံဂှ်လေဝ် သြောံက္ညၚ် ထပ်စဏာအိုတ်ပၠန်ရ။ဟိုတ်ဂှ်ရ ဓါတ်တိဒးအောန်စှေ်အာခ္ဍၚ်ပၠန်ရ။ တၠပညာတဵုလွဳ သုတေသနနူဍုၚ်သၟာၚ် မၞုံဒၟံၚ်ပ္ဍဲဌာန (IRRI –International Rice Research Institute) ဟီုဂး လဝ်ဂလာန်မွဲဂှ် သၟာဗ္ၚတံ တဵုသြောံက္ညၚ် ဗၞတ်မွဲဨကမ္ဂး တၞံသြောံလၟိဟ်ၜါကိုဋ်(၂၀၀၀၀၀)နွံမ္ဂးတၞံသြောံဂှ် စဏာ ရှ်တိ ဓါတ်ဏာ်ထရိုဂျေန် လျိုၚ် (၂၀၀) ၜါကၠံ ပံၚ် အိုတ်အာရောၚ် တၠပညာတံ ကဵုလဝ်သွဟ်ရ။ တ္ၚဲဏံ သြောံက္ညၚ်တဵုဒၟံၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဂှ် ပ္ဍဲမွဲရာသဳ တဵုသြောံက္ညၚ်မွဲဨကဂှ် ဗစဒၟံၚ် ဝါဲဓါတ်ဏာ်ထရိုဂျေန် ပံၚ် ၅၀ ဂှ် ဂၠိုၚ်အိုတ်အစောန် စုတ်ပ္ဍဲသြောံဂှ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်တုဲ ဓါတ်ဏာ်ထရိုဂျေန် ပ္ဍဲတိဒးအောန်စှေ် အောန်စှေ်တုဲ၊ သြောံလေဝ်တိတ်အောန်စှေ်အာဣယျ သာ်ဝွံ သၟာဗ္ၚတံ ကရေတ်ကသဝ်ဒၟံၚ် အိုတ်ဂှ် ဒဒှ်ဝွံ ဒှ်ဍာံရ။
တဵုသြောံတုဲ တဵုၜဲ၊ တဵုၜဲတုဲ တဵုသြောံက္ညၚ်ပၠန် နဲကဲဗီုပြၚ်ပြံၚ် သၠာဲတဵုအာ (CROP PATTERN)
နဲကဲသိပ္ပံဂတာပ်ခေတ်မ္ဂးဂှ် ပ္ဍဲပရေၚ်တဵုလွဳဝွံ မၞးတံ နွံပၟိက်ဇၞော်ရ။ နဲကဲ (CROP PATTERN) ဏံဂှ် လုပ်အဝေါၚ် ပ္ဍဲနဲကဲ သိပ္ပံဂတာပ်ခေတ်ရ။ တိဒး၊ မ (တၞံမ) ဒး၊ နဲဒး၊ အခိၚ်ဒး၊ ဒး (၄) သာ်ဏံဂှ် ပၟိက်ဇၞော်တဴ ပ္ဍဲပရေၚ်တဵုလွဳပရာ နာနာရ။ တုဲပၠန် နဲကဲသိပ္ပံဟီုမ္ဂးဂှ် ဍေံမၞံုဒၟံၚ်ကဵုသၞောတ်တုဲ အတိုၚ်သၞောတ်ဂှ် စကာဍာံမှ ဂွံဖဵုဍာံရ။ ခေတ်ကာလလၟုဟ်ဝွံ စၞးဇြဟတ် မၞိဟ်ဂှ် စကာဒၟံၚ် ကရိယာစက်ဂၠိုၚ်တုဲ၊ ကမၠောန်တုဲပြဟ်၊ ဂွံကမၠောန်ဂၠိုၚ်၊ ဂွံဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ရ။
(၁) နဲကဲ (CROP PATTERN) ဝွံ ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံ၊ ပ္ဍဲတိဗ္ၚမွဲဨကဂှ် ပၟိက်မိက်ဂွံတဵုအာ ပရေၚ်တဵုလွဳ ပိဝါဂှ် ဒှ်တၚ်အဓိက ရ။ ရန်တၟအ်ဍေံဂှ် အခိၚ်ကသီု တဵုသြောံကသီုမွဲဝါ၊ အခိၚ်မုဟ်ကျာ တၞံၜဲနာနာသာ်တဵုတုဲ၊ ဒၞာဲဂှ်ပၠန် ကလေၚ်တဵုသြောံ က္ညၚ်မွဲဝါပၠန်ဂှ် နဲကဲ ပြံၚ်သၠာဲတၞံ ကေုာံ အခိၚ်တုဲ တဵုအာရ။
(၂) ဂုဏ်ဖဵုဍေံဂှ် ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် ကလိဂွံသြောံၜါဝါ၊ ၜဲမွဲဝါတုဲ သၟာဗ္ၚတံ သြန်လုပ်ဂၠိုၚ်တိုန်၊ ပရေၚ်ရိက္ခာ၊ ဇွောံမ ဍိုက်ပေၚ် ကၠုၚ်ဟွံကဏီ၊ ၜက်အာနူဂှ် သွက်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် သွံရာန် ဒှ်အာပၠန်ရ။
(၃) တမ်သၞာံဂှ် ဒးတဵုဂကူသြောံပရှ်၊ အာယုက်သြောံ အကြာ (၁၂၀) တ္ၚဲကဵု အကြာအယုက် (၁၄၀) တ္ၚဲရ။ ဂကူသြောံ (မနောသုခ-ပုလဲသွယ်ဆၚ်းဧကရီ (၂) (၃) ရေႊတဆုပ်စော အစရှိသည့်စပါးမျိုး) တုဲ ၜိုတ်ဂိတုအံက်တဝ်ဗါမ္ဂး ရတ်တုဲ ဗွဲမပြဟ် ထဲဇိက်ပလေဝ်တိကဵုစက် သွက်ဂွံတဵု ၜဲနာနာသာ် (မတ်ပဲ၊ ပဲတီစိမ်း) တံရ ။ၜဲဂှ် မၞံုအယုက် ဗၞတ်အယုက် ပိဂိတု၊ လၟိဟ် (၉၀) တ္ၚဲ ရတုဲ၊ စိုပ်အခိၚ်ဂိတု ဂျာန်နာဝရဳ ပထမသတ္တဟမ္ဂး၊ ဒးသိမ်ၜဲတုဲ ဒၞာဲတဵုၜဲဂှ် သွက်ဂွံ တဵုစုတ် သြောံက္ညၚ် မွဲဝါပၠန်ရ။
(၄) သြောံက္ညၚ်ဂှ် ပဟိုတ် နူဒးတဵုဒၞာဲတိၜဲဂှ်ရတုဲ၊ သွက်ဂွံဂတာပ်အခိၚ်၊ ညံၚ်ဂွံထဲတိပလေဝ်တိကဵုစက်မာန်ဂှ် ဒးဖျေံလဝ် သၞောတ်လၟေၚ်ကမၠောန်ရ။ မတၞံသြောံ (ပျိုးပၚ်) သ္ဂောံပတမ်စုတ် ပ္ဍဲတိပလေဝ်လဝ်ဂှ် ဒးဒှ်ဒၟံၚ်အယုက် (၂၅) တ္ၚဲတုဲ ပ္ဍဲဂိတုဂျာန်နဝရဳ ဒုတိယ သတ္တဟမ္ဂး ဒးပ္တံသြောံရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ စဵုဒုၚ်ဗွဝ်လဝ်မ အယုက်ညံၚ်ဂွံဒှ်ဒၟံၚ်၂၅ တ္ၚဲ (အခိၚ်ဗွဝ်မဂှ် ပပ္တံနူဂိတု ဒဳဇြေၚ်ဗါဂှ် ဒးဗွဝ်လဝ်မ) ရ။
(၅) နဲကဲဏံဝွံ ဒၞာဲကွာန်ဂမၠိုၚ် မၞံုပ္ဒါဲပွဳဗွိုၚ်ဍုၚ်နေပျဳဒဝ်၊ ရးဇၞော်ဗဂေါ ပွိုၚ်ဍုၚ်(ဒိုက်ဦး) (ညောၚ်လေးပၚ်) (ဖြူး) တွဵုရးဍုၚ်မန် ပွိုၚ်ဍုၚ် ၜိကလေၚ် ကွာန်ယှိုဲလှေတေံဂှ် စကာလဝ် နဲကဲ CROP PATTERN ဏံ ဂွံဆဵုကေတ်မာန်။
သအာၚ်နူဂှ်ပၠန် ရးဇၞော်ဗဂေါ ပွိုၚ်ဍုၚ်ဒိုက်ဥူ ပ္ဍဲကွာန်ကဒုက်၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်ညံၚ်လေဝ်ဗေန်ပ္ဍဲကွာန်ဗဂါန်၊ ကွာန်ဗိုၚ်တာ၊ ကွာန်ပျောန်တာန်သာ ဂးဂှ် နနဲ CROP PATTERN တဵုသြောံတုဲ တဵုၜဲ၊ လ္ၚဵုတဵု သၞေဝ်ကေဝ်၊ တုဲပၠန် တဵုအာ သြောံက္ညၚ် မွဲဝါပၠန်ဂှ် စဵုကဵုအခိၚ်လၟုဟ် သ္ဂောံဆဵုဒၟံၚ်ဖိုဟ် ဏီရ။ သၟာဗ္ၚပ္ဍဲဒေသတေံဂှ် မွဲသၞာံပိဂကူ၊ ပိဝါ တဵုလွဳဒၟံၚ်ဂှ် သၟာဗ္ၚနူဒေသ တၞဟ်တၞဟ်တံ ထေက်ကဵု ဒးအာလ္ၚတ်ရံၚ်ရ။
ဖျေဟ်ဗီုပြၚ် ပြံၚ်သၠာဲနဲကဲတဵုအာ တၞံနာနာ CROP PATTERN တုဲ ဒှ်ဂုဏ်ဖဵု
(၁) ရပ်စပ်စကာအာ နဲကဲ ဖျေဟ်ဗီုပြၚ် ပြံၚ်သၠာဲနဲကဲတဵုအာ တၞံနာနာ CROP PATTERN တုဲ မပ္တံ စၟ၊ ယဲဘဲ မၞံု ဒၟံၚ် ပ္ဍဲတၞံသြောံကသီုကီု၊ ပ္ဍဲတိဂှ်ကီု အခါတဵုၜဲဂှ် ဒးထယ်တိ၊ ဒးဖဍိုတ်လဝ်တိဂိဂိတုဲ၊ စၟ၊ ယဲဘဲဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်သၟးဇ္ၚးအာ မွဲဝါရ။ တုဲပၠန် သိမ်သတ်ၜဲတုဲ ဒးပလေဝ်တိမွဲဝါပၠန် သွက်ဂွံတဵုသြောံက္ညၚ်ရ။ လွာ်ဏံပၠန်လေဝ် စၟစၟန်ယဲဘဲဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ပလီုပလာ် သၟးဇ္ၚးအာ ပၠန်ရ။
(၂) ပဟိုတ်နူ အကြာတဵုသြောံ ၜါအခိၚ်ဂှ် ကရေပ်တဵုစုတ်ၜဲတုဲ စၟယဲဘဲစှေ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲသြောံဂှ် စၞစ၊ ဒၞာဲဝါဲဒၟံၚ်ဟွံမွဲတုဲ ဒးဒုၚ်ချိုတ်အာနွံ၊ (ဗီုပြၚ်စၟရိုဟ် ၊စၟတၞံ (ဆစ်ပိုး၊နှံဖြတ်ပိုး) တံ စှေ်ပလီုဂၠိုၚ်အိုတ် ပ္ဍဲသြောံဂှ် ဍေံဟွံစှေ်စ ပ္ဍဲတၞံၜဲတုဲ စၟယဲဘဲဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ချိုတ်အာတုဲ ဒးလာဲလေၚ်အာ ပၠန်ရ။
(၃) တိဗ္ၚသွက်ဂွံတဵု တၞံၜဲ၊ တဵုသြောံက္ညၚ် ပၠန်ဂှ် ဒးထဲတိ၊ ဇိက်တိ၊ ဒးဟတးလဝ်တိ၊ ဒးဖဍိုတ်လဝ်တိ ပရေၚ်ကမၠောန် ဂမၠိုၚ်ဂှ် တုပ်ညံၚ်ရဴ ဒးဒုၚ်ပလီုပလေဝ်လဝ် တိသွက်တဵုၜဲ၊ တဵုသြောံတုဲ တုပ်တဴသအးဇ္ၚးလဝ်စၟ၊ ယဲဘဲဂမၠိုၚ် မၞံုပ္ဍဲတိကီုရ။ (စၟရိုဟ်၊စၟတၞံ(ဆစ်ပိုး၊နှံဖြတ်ပိုး) တံဂှ် ဒးသအးဍေံ နနဲထဲတိတုဲစဲတ္ၚဲက္ညၚ် (နွေထယ် ရေခံမြေလှန်ထားနည်း) ရ။
(၄) သဘာဝတၞံၜဲမ္ဂးဂှ် ဍေံစရှ်တိညိညတုဲ အောန်လောန် နူသြောံရ။ ဍေံကလေၚ်ကဵုဖဵု ပ္ဍဲတိပၠန်ဂှ်ဂၠိုၚ်ရ။ ဗီုပြၚ်ဍေံက လေၚ်ကဵုဖဵုဂှ် ပ္ဍဲရိုဟ်ၜဲဂှ် နဝ်ဂျူ (NODULE) ဂးဂှ် နွံရ။ နိုဂျူတံဂှ် ဍေံထိၚ်ဒဝ်ပကောံစွံလဝ်ကဵုဓါတ် ဏာ်ထရဵုဂျေန် ပ္ဍဲရိုဟ်ဍေံတုဲ၊ ဍေံကဵုဖဵု ကဵုတိဗ္ၚ တိုက်ရိုက်ရ။ (တၞံၜဲကေတ် နူကျာဓါတ်ကာဗောန်ဒါၚ်အံက်သိုက် (CO2) တုဲ ပြံၚ်ကဵုဓါတ်ဏာ်ထရဵုဂျေန် (N) တုဲ စွံလဝ် ပ္ဍဲရိုဟ်ၜဲဂှ်ရ။ ဓါတ် (N) ဂှ် သှ်ၜေက်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲတိတုဲ ဓါတ်တိခိုဟ်တိုန်၊ တၞံနာနာမတဵုလဝ်ပ္ဍဲတိဂှ် ဇၞော်မောဝ်ဖောအ်ဗြေဝ်ခိုဟ်ရ။(တၚ်ရန်တၟအ်အဓိကဂွံဂုဏ်ဖဵုဇၞော်မွဲဂှ် စပ်ကဵုတဵုၜဲနာနာ တုဲဍေံကဵုဖဵုကဵုတိ ခိုဟ်တိုန် ပဟိုတ်နူဂွံဓါတ် ဏာ်ထရိုဂျေန်ရ ဂှ်ကေတ်ခန်လ္ၚတ်မာန်ရ)
(၅) သၟာဗ္ၚတံ သၟာၚ်နူတဵုသြောံ ကသီုတုဲ ဂကူၜဲနာနာ တဵုအခိၚ်မုဟ်ကျာတုဲ အခိၚ်ဥတုမုဟ်ကျာဂှ်ရ ကလေၚ်တဵုသြောံ က္ညၚ်မာန်ရ။ ဂွံကၠုၚ်ဖဵုကဵု ပရေၚ်တဵုလွဳတုဲ သၟာဗ္ၚတံ သြန်လုပ်ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်မ္ဂး သၟာဗ္ၚတံကလိဂွံဘဝ ကဆံၚ်သၠုၚ်တုဲ၊ ပရေၚ်ဒၟံၚ်စံၚ်စသုၚ်လေဝ် ဍေံသၠုၚ်ကၠုၚ်ရ။
စပ်ကဵု ပရေၚ်တဵုလွဳတုဲ သၟာဗ္ၚတံ ကေုာံ ညးကၠောန်ဒၟံၚ် ပရေၚ်တဵုလွဳနာနာတံ စကာဒၟံၚ် နဲကဲၜါသာ်ရောၚ် ဟီုမာန်ရ။ နဲကဲ တံဂှ် နဲကဲအခိုက်ပြဝေဏဳတြေံ ကေုာံ နဲကဲသိပ္ပံဂတာယ်ခေတ်ရ။ သ္ပသဇိုၚ်ကဵု ပရေၚ်တဵုလွဳ နဲကဲပြဝေဏဳတြေံတုဲ ဗွဲကြဴဏံ ဆဵုဂဗကၠုၚ် နဲကဲပညာသိပ္ပံတဵုလွဳ တံတုဲ တ္ၚဲဏံမ္ဂး မၞးတံစကာကၠုၚ်နဲကဲ တဵုလွဳဂတာပ်ခေတ် အိုတ်ရ။
နဲကဲ ပရေၚ်တဵုလွဳ ၜါသာ်ဏံဂှ် မၞးတံ နဲကဲလဵု စကာစကာ ပါဲဟွံဗၠး ဒးဆဵုဂဗတွဵု သၞသတြုၜါသာ်ဂှ် စၟစၟန် ကေုာံ ယဲဘဲ တၞံနာနာရ။ စၟစၟန် ကေုာံ ယဲဘဲနာနာတံဂှ် ကြဴနူ ဟွံစကာကၠုၚ်နဲကဲ သိပ္ပံတေံဏီဂှ် ဗွဲမသ္ကာတ်မြဟ် ဒးဆဵုဂဗကၠုၚ်ကီုလေဝ် အခိၚ်လၟုဟ် ပဟိုတ်နူစကာကၠုၚ် နဲကဲသိပ္ပံပရေၚ်တဵလွဳတုဲ သာ်လဵု စဵုဒၞာမာန်၊ ဝေၚ်ပါဲမာန်ဂှ် တီမာန်တုဲ သၞသတြုစၟစၟန်၊ ယဲဘဲအန္တရာဲနာနာတံဂှ် သၟာဗ္ၚတံ၊ သၟာပရေၚ်တဵလွဳတံ ဂွံကၠုၚ် ပေါဲအံၚ်ဇၞးရ။
စကာနဲကဲ ပရေၚ်တဵုလွဳသိပ္ပံတုဲ ဘဲအန္တရာဲစၟစၟန် ကေုာံ ယဲဘဲတၞံနာနာဂမၠိုၚ် ဝေၚ်ပါဲမာန၊် စဵုဒၞာမာန်ရောၚ်ဂှ် ညးတီဒၟံၚ် တံ၊ ကၠောန်ဗက်တုဲ၊ ဂွံဒုၚ်စသိုၚ်ဖဵု လ္တူပရေၚ်တဵုလွဳ ညးတံရ။ ညးဗက်ဟွံဂတာပ် ညးဓရ်ပတှေ်ဟၟဲဏီ လ္တူနဲသိပ္ပံဂတာပ် ခေတ်တံဂှ်၊ ဒးဆဵုဂဗဘဲအန္တရာဲဂမၠိုၚ်ဂှ်တုဲ ဂုဏ်ဖဵုဟွံဂွံ လ္တူပရေၚ်တဵုလွဳ ညးတံရ။
ပရေၚ်တဵုလွဳဝွံ မဒးဆက်စပ်ဒၟံၚ်ကဵု ဥတုရာသဳသဘာဝတုဲ ဒးဆဵုဂဗဒၟံၚ်ကဵု ဘဲသဘာဝလၟိုန်ဂှ် ဒှ်ဓမ္မတာမွဲ ဟီုဂွံမာန် ရ။ ဟိုတ်ဂှ်တုဲ “တၚ်အခက်အခုဲမ္ဂးဂှ်၊ ဒှ်ဗွဲသာမည၊ ဥတုရာသဳမ္ဂးဂှ်၊ ဒှ်ဗွဲသဘာဝရတုဲ၊ မၞိဟ်ဝွံဂှ်ရ၊ ဒှ်ဗွဲအဓိကရ” သာ်ဝွံ တၠပညာတဵုလွဳတံ ဟီုလဝ်နွံရ။
ဘဲသဘာဝဟွံသေၚ်၊ စပ်ကဵုဘဲစၟ၊ ဘဲယဲနာနာသာ်ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲတၞံသြောံ၊ တၞံသတ်ဆု၊ တၞံသတ်ဒ္ကောၚ်နာနာတံဂှ် နကဵုအစောန်စရာဲမၞိဟ် ဖတိုက်ဖအးကၠေံအာကဵု နဲကဲပညာပရေၚ်တဵုလွဳမ္ဂး၊ ဂွံဖဵုအံၚ်ဇၞးအာမာန်ရောၚ်ဂှ် နကဵုကုညးချူလိက် ပရေၚ်ဆဵုဂဗနွံဂှ် ပတိုန်ထ္ၜးကဵုလဝ် မဒှ်ရ။