တဵုလွဳ – လောန်ကၠုၚ်သၞာံ(၂၀၁၂) ပ္ဍဲဂိတုအေဗရဴ တေံဂှ် ညးအုပ်ကာနာနာ ကုလသမဂ္ဂ မေတ်သတာဗါန် ကဳမောန် (Mr.Ban Ki Moon)စိုပ်ကၠုၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာတုဲ စိုပ်သၞာံ(၂၀၁၄)တေံမ္ဂး သွက်ဂွံကံက်အာစရၚ် လၟိဟ်မၞိဟ်ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ ဗွဲသၟဟ်တးကဵု အတိုၚ်ဗၞတ်ဂၠးတိဂှ်ဒးကံက်အာဏောၚ် ဥူခေၚ်ယဳ ညးမဒှ် ဝန်ဇၞော်ကၟိန်ဍုၚ် ကဵုလဝ်ဂတိ ကုညးအုပ်ကာနာနာ ကုလသမဂ္ဂဂှ် နွံရ။ အတိုၚ်ဂတိဂှ် ထ္ပက်စၟတ်တဲ လေဝ်တုဲဒှ်အာရ။
သ္ဂာံကံက်ကေတ်စရၚ်လၟိဟ်မၞိဟ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ပရူပရာမၞိဟ်မွဲမွဲ ကၠးကၠးမးမးသ္ဂောံတီထေက်ဂှ် ညး တာလျိုၚ် ကံက်စရၚ်ကီု သီုညးဍုၚ်ကွာန်ကီု ဒးကဵုတန်ဗ္တောန်ပညာ ကေုာံဗဟုသုတဏောၚ်ဂှ် နူUNFPA (ကာ်)UN Fund for Population Activities ညးမဒှ်မၞိဟ်စၞး ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ Mohamed Abdel-Ahad ဂှ်ဟီုလဝ်နွံရ။
အတိုၚ်စၞောန်ဌာနဂှ်မ္ဂး ယဝ်ရကံက်စရၚ်မၞိဟ် အလုံကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာမ္ဂး မုဒးတီထေက်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာအိုတ် မဒးသ္ဂုတ် သွာတ်လဝ်တုဲဗၞတ်အလုံဍုၚ်မွဲ Enumeration(ED)ကော်ဂှ် ဖျေံလဝ်ဗီု နနဲစှေ်စှေ်တုဲမှ ဒး ကဵုတန်ဗ္တောန်၊ ကဵုတာ လျိုၚ် ဒးကံက်ကေတ်စရၚ်ရ။
နကဵုအလဵုအသဳ ကံက်ကေတ်စရၚ်လၟိဟ်ကောန်ဍုၚ်မ္ဂး သွက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်ဒးကၠးလဝ် တၚ် သမ္တီဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒှ် ပၟိက်ဇၞော်အိုတ်ရ။တၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ်-
(၁)ပ္ဍဲကဵုကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံ လၟိဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် နွံမူစိဂကူရော
(၂)မၞိဟ်မွဲမွဲဂှ်ပ္ဍဲတၚ်နၚ်ဂကူ မဓမံက်လဝ်ဂှ် မုရဴဂကူ ပၟိက်မိက်ဂွံစုတ်ရော
(၃)သီုကဵုယၟု Surname ဂှ်ကီု ဒးစကာထေက်ဟာ
(၄)ပ္ဍဲတမ်ယၟုကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂှ် မပ္တံ ဦး၊ဒေါ်၊မောၚ်၊မ၊ ထပ်ဗပေၚ်ခုတ်စုတ်လဝ်ဂှ် ဒှ်ထေက်ဟာ
(၅)ယၟုကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် နကဵုမအက္ခရ်အၚ်္ဂလိက်ဂှ် ချူတုဲ ပ္တိတ်အာရမျာၚ်ဗၟာမ္ဂးချူထေက်ဟာ သာ်ဝွံတၚ်(၅) တၚ်ဏံ ဒးချပ်ဗ္စာတုဲ ဒးသ္ဂုတ်သွာတ်ရောၚ်။
လက္ချန်ဂကူမန် တၠပညာမန်ဂမၠိုၚ်သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ်
ဂကူမန်ပိုဲၜိုန်ရ ဂကူမညောန်အာဒၟံၚ်ကဵု ဂကူကၠေံအာ၊လေၚ်အာကီုလေဝ် နဒဒှ်ဂကူမွဲဂှ်သှေ်ဆက် တဴဒၟံၚ် ဏီရ။ ယဝ် ရဂကူဟွံကၠေံကၠက်အာမ္ဂး ဍုၚ်မန်ဝွံပၠန် စိုပ်မွဲအခိၚ်မ္ဂးဒးကလေၚ်ကလိဂွံမာန်ပၠန်ဟေၚ်ရ။ ဂကူညံၚ်ဟွံဂွံ ကၠေံ ကၠက်အာဂှ် လက္ချန်ဂကူ ဒးဍိုက်ပေၚ်ရောၚ်။လက္ချန်ဂကူဟွံဍိုက်ပေၚ်မ္ဂး ညး တၞဟ် ဂွံစၟတ်သမ္တီဂကူဇကု ဗွဲဒဒှ် ဂကူ တၞဟ်ခြာမွဲဂှ် ဝါတ်ဇြိုၚ်ရ။ဂကူဂှ်လေဝ်နှဴရဴအာကဵု ဂကူတၞဟ်တၞဟ်လောဲတုဲ ဗွဲမလောဲသွာ ကၠေံကၠက်အာမာန်ရ။ ဟိုဟ်ဂှ်ရ တၠပညာဂကူမန်ဂမၠိုၚ် စပ်ကဵုဂကူမန်လက္ချန်ဂကူ ဒးနွံထေက်ဂှ် ဟီုတွံလဝ်သာ်ဝွံရ။
(၁)ဒးနွံကဵုတၞောဝ်ဒတောဝ်မဂကူ
(၂)ဒးနွံကဵု ပယျဵုတိဍာ်(ဝါ)ဒးကေၚ်နွံကၠုၚ်ကဵု ပယျဵတိဍာ်မပိုၚ်ပြဳလဝ်
(၃)ဒးနွံကဵုရာဇဝၚ်ခိုၚ်ၚ်
(၄)ဒးနွံကဵုသာသနာ
(၅)ဒးနွံကဵုလိက်ပတ်
(၆)ဒးနွံကဵု ယေန်သၞာၚ်
(၇)ဒးနွံကဵုအခိုက်ကၞာတံမဒှ်ရ။
လက္ချန်ဂကူ သပလဝ် စၟတ်သမ္တီ၊မစၞောန်ထ္ၜးလဝ် အတိုၚ်လ္တူဝွံဂှ် ပ္ဍဲဂကူပိုဲ မဍိုက်ပေၚ်ဒၟံၚ်သီုဖအိုတ်ရ။
“တိၚိတ်မ္ဂးဂကူဟွံကၠေံကၠက် မၞိဟ်ၚိတ်မ္ဂး ဂကူဒးကၠေံကၠက်”သာ်ဝွံဂးလဝ်တုဲ ပ္ဍဲဂၠးတိဏံ ဂကူလဵုဒှ်ဒှ် ဒှ်ဓ ဝိၚ် ဂကူ ဇကု ဖေက်ဒးကၠေံကၠက်အာ သီုဖအိုတ်ရ။ဂကူဗၟာဂှ်ဖေက်ဂကူတၞဟ်တၞဟ်နှဴရဴအာကဵု ဂကူညး တံတုဲ နကဵုသၞောဝ် ဥပဒေစေဒၞာလဝ်နွံရ။သၟာၚ်နူဂှ်ပၠန် နနဲကဵုပညာ သွက်ပရေၚ်သမ္တီ ဆာန်ဂကူညး တံ နာနာ သ္ဂောံစေဒၞာ ဂှ်လေဝ် နွံ ပၠန်ရ။ဂကူဗၟာဂှ်ပဟိုတ်ဂကူဇၞော်ကီု သီုကဵုဒှ်ဂကူတၠအဝဵုတုဲ ဂကူညးတံဒး ဒုၚ်ၚိက်ကၠက်ကဵု ဂကူတၞဟ်တၞဟ် ပြာပြာ ကတ်ကတ်ဟွံဒှ်ဂၠိုၚ်ရ။
ကောန်ဍုၚ်အရၚ်မဆက်စပ်ဒၟံၚ်ကဵု ဂကူဇၞော်ဇၞော်တံဂှ် ညံၚ်ရဴဂကူမန် ကေုာံကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဂမၠိုၚ် ဒဒုၚ် ၚိတ်ကၠက်ဒၟံၚ်ကဵု နနဲပြိုၚ်ပကာန် နာနာ၊နနဲပ္ဍဵုပ္ဍိုက်နာနာရ။ အကာဲအရာဝွံ ပဟိုတ်နူအခေါၚ်ဇကု ဇကု ဂွံဖန်ဖက်ကေတ်တ်ဂှ် ဟွံမွဲ မဒှ်ရ။စပ်ကဵုသၞောဝ်ဥပဒေကီု ၊အဝဵုကီုဂှ် ပ္ဍဲသ္ကောံတဲ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံလး လးဟွံမွဲတုဲ နကဵုဆာန်ဂကူမွဲဟေၚ်ရ ဒး စဵုဒၞာဒၟံၚ်ဂကူရ ။ ဟိုတ်နူကဵု စိုတ်ဓါတ်ပရေၚ်ဆာန် ဂကူကြံၚ် မ္ၚိုဟ်မွဲရ နွံတုဲ စဵုကဵုတ္ၚဲဏံ ဂကူသှ်ၜေက်ဒၟံၚ်ဂှ် ဒှ်သက်သဳခိုဟ်မွဲရ။ “တိၚိတ်မ္ဂးဂကူဟွံကၠေံကၠက် မၞိဟ် ၚိတ်မ္ဂး ဂကူဒးကၠေအ်ကၠက်” အတိုၚ် မစၞောန်ပျးလဝ်ဏံဂှ် ဂိုၚ်ကေတ်တုဲ ဂကူမန်ကီု သီုကောန်ဍုၚ် အရၚ်ကီု ဆက်သီဂိုၚ်မၚ်မွဲလဝ် နနဲကြက်လမျီု ဂကူ အိုတ်တုဲ ဂကူမွဲမွဲဂွံတန် တဴအာဒၟံၚ် လ္တ။ူဂၠးတိဏံရ။
စပ်ကဵုပရေၚ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ကီု သီုစပ်ကဵု ကံက်စရၚ်လၟိဟ်မၞိဟ် ပ္ဍဲသၞာံကၠုၚ်စိုပ် (၂၀၁၄)တေံတုဲ နကဵု အလဵု အသဳ ကၟိန်ဍုၚ်ဂှ်သွက်ဂွံကၠောန်ၜိုတ် အာလိက်စၟတ်သမ္တီကောန်ဂကူ (အမျိုးသားမှတ်ပုံတၚ် လက်မှတ်)ကေုာံယၟုကောန် ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် နွံရ။အခိၚ်ဂှ်မ္ဂးစပ်ကဵုကံက်တၚ်နၚ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်မ္ဂး မှာရာယောၚ်ယာဟွံမွဲ ဂွံဍာံပြဂှ် နကဵုညး ဒေသ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် ဂွံပါလုပ်ပံၚ်ဗစိုပ် သွက်စဵုဒုၚ်ဂှ် ပံက်ပ္တိုန်လဝ်ဂကောံမွဲ ဒးနွံထေက်ရောၚ် နူဆန္ဒမာဲ စၟတ်(၅)ပွိုၚ်ဍုၚ်ဘာအံၚ် ညးစၞးကၠတ်ထဝ် ကောန် ဂကူ“ဥူသဝ်ထောန်မျအံၚ်”ဖတိုက်ဖအောဝ် ပ္တိုန်လဝ်ကဵု အလဵု အသဳကၟိန်ဍုၚ်ရ။ စပ်ကဵုတၚ်ဖတိုက် ဖအောဝ်ဝွံတုဲ နူဆန္ဒမာဲစၟတ်(၇)ပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ် ညးစၞးကၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူ “ဒံက်တာဗညာအံၚ်မဵု” ထံက်ဂလာန်တုဲ အာတ်မိက်လဝ် ဂွံသပဒ္တန်ကဵုသၞောဝ်ဥပဒေမွဲမာန်ဂှ် ညးစၞးကၠတ်ထဝ် ယိုက်ဂၠၚ်ဒုၚ်စၞးတုဲ အာတ်မိက်လဝ်တုဲရ။
ယွံဂကူမန်တံညးဂမၠိုၚ်အဴ စပ်ကဵုပရေၚ်ဆာန်ဂကူတုဲ ပ္ဍဲပရေၚ်ကမၠောန် ကံက်စရၚ်လၟိဟ်ကောန်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ် သွက် သ္ဂောံယၟုဂကူဇကု မၞုံလ္တူဗီုရုပ်တိ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာကီု၊သီုဗီုရုပ်ဂၠးတိ မံက်မံက်ဂတဝ်တဝ်မာန်ဂှ် မဒှ် တာလျိုၚ် ကောန် ဍုၚ်အရၚ်တံဗွဲစၟတ်ရ။ပၞောဝ်ကဵု ပရေၚ်ဏံတုဲ ညးပ္တန်ဒၟံၚ်ပဋိသန္ဓိ ပ္ဍဲဗုၚ်ဂၞဴဂဝ်မိကီု သွက် ဂကူဇကုဂှ် လေဝ်နွံတာ လျိုၚ် ဏီရ။ယၟုဂကူဇကု တိဍာ်ဒေသဂကူဇကုဂှ် မဒှ်ကတေၚ်ဆီ ဂကူဇကုရ။
ဂကူမန်ညံၚ်ဟွံဂွံကၠေအ်ကၠက်အာဂှ် ကောန်ဂကူမန်တံ တၟံညးတၟံအဲ ဒးမၚ်မွဲအာ လက္ချန်ဂကူမန်(၇)သာ် မဟီု ကၠုၚ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ်ရ။လက္ချန်ထပှ်သာ်ဏံ ယဝ်ကၠေံဗ္ဒန်အာမ္ဂး ဂကူမန်အိုတ် ကၠေံကၠက်အာဗွဲ စၟတ် ဨကန္တရ။ ပ္ဍဲကဵု လက္ချန်(၇)သာ်ဂှ် အရေဝ်၊ယေန်သၞာၚ်၊ပၟိက်ဇၞော်အိုတ်ရ။ဂကူမန်ဗွဲမဂၠိုၚ်လေဝ် စှေ်စိုတ် ညာတ်ကေတ်သာ်ဂှ်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ်ပၠန် ကိစ္စဇၞော်မွဲပၠန်ဂှ် ကောန်မန်တံ ညံၚ်ဟွံဂွံစှေ်ဒၞာဲပ္တဴသ္ၚိကၟိန် ကဵု ဂကူတၞဟ်သၟာၚ်ရ။ယဝ်ရစှေ်ဒၞာဲကဵု ဂကူ တၞဟ်သၟာၚ်မ္ဂး ကောန်ဇာတ်ဇကုဂှ် ဂွံဒှ်ဂကူမန်ပၠန်ဂှ် ဇြိုၚ်သန် ရ။ ဂကုမန်ဒဴလုပ်ဍုၚ်သေံတံပၠန် ဒးဒုၚ်ၚိတ်ကဵု ဂကူ သေံတုဲ ဒးကၠေံကၠက်အာ လၟိဟ်ကဵုဠက်ပၠန်ရ။ တုဲပၠန် ညးဒဒိုက်စိုပ်အာဍုၚ်သၟာၚ် ဍုၚ်ယူရပ်ဂမၠိုၚ်၊အမေ ရိကာန်၊ ကနေဒါ၊အဝ်သတေလျဂမၠိုၚ်ပၠန် လၟိဟ်ကဵုလ္ၚီ ဒးဒုၚ်ၚိတ်ကၠက်အာပၠန်ရ။ ဟိုတ် ဂှ်ရသှ်ၜေက်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဒေသရးမန် အခိၚ် ပစ္စုပ္ပန်လၟုဟ်ပၠန် ပ္ဍဲအကာဲ အရာ ကံက်စရၚ် လၟိဟ်မၞိဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဏံပၠန်ဂှ် ဂကူမန်တံဖအိုတ် ဟ်ီုအရေဝ် မန် ဂွံကီုဒှ် ဟွံဂွံကီုဒှ် သွက်ဂွံဒုၚ်ကေတ်ဂကူမန်ဂှ် ပၟိက်ဇၞော်ရ။
တၚ်ရန်တၟံ ကံက်စရၚ်လၟိဟ်မၞိဟ် ကၟိန်ဍုၚ်သၞာံ(၂၀၁၄)ဂှ် နူအလဵုအသဳဗၟာ လလောၚ်ပၟိၚ်လဝ် သွက်ကၟိန် ဍုၚ် ဇြဟတ်သ္ဂောံဇၞော်တိုန်ဂှ် လၟိဟ်ကောန်ဍုၚ် မတန်တဴဒၟံၚ်တံဂှ်ဒးဍာံဂှ်ဒှ်အဓိကမွဲ ၊သွက်ပရေၚ်ပိုန်ဂြပ် သ္ဂောံဖောအ် ဗြေဝ် တဴတက်ကီု ရန်လဝ်တုဲ လလောၚ်လဝ်နွံရ။
ကိစ္စကံက်စရၚ်မၞိဟ် အခိၚ်တ္ၚဲဏံဂှ် ပၟိက်ဇၞော်ကွေံရ။လၟိဟ်ဂကူမန် နွံလၟိဟ်မူစိဂှ် ဒှ်သ္ပအာဒတန် အတိုၚ် အလုံ ဂၠးကဝ်မွဲရောၚ်။ လၟိဟ်ကောန်ဂကူမန် နွံအောန်မ္ဂး ဂကူပိုဲ မုက်မတ်ဒးသဝ်တုဲ ရဲဍုၚ်သၟာၚ်တံ ဆက်စၠောအ်ကဵုပိုဲတံ အောန်၊ ဟွံလုပ်ကၠုၚ်တိဍာ်ပိုဲတံဒှ်မာန်ရ။ ဟိုတ်နူလၟိဟ်ဂကူအောန်တုဲ အရာဒုၚ် စသိုၚ်လေဝ်အောန် ၊ပိုဲတံ အာတ် မိက်လဝ်အခေါၚ်ကံကုသဵုဇကု ဇကုဂွံဖန်ဖက် ကေတ်မာန်ဂှ်လေဝ် အာတ်မိက်ဝါတ်ရောၚ် ညာတ် ကေတ်တုဲ ပိုဲဂကူမန်တံစန်ဒက်ညးသ္ကံ သွက်ဂွံစုတ်လၟိဟ်မၞိဟ် ဍာံပြရောၚ်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးဏာရ။