မာံတဵုလွဳ – “ဂိတုဇှေ်ကၞာတ် ဒြာတ်မသကှ် ပ္ဍဲဂှ်ဂွံညာတ်။သီုဂၠိက်ဒးခါတ် ဗက်ကၟာတ်ဇိုၚ်နေၚ် ဍာ်ဍေၚ်လုံခံက် ။လ္ၚဵုဇိက်လ္ၚဵုထဲ လၟိုန်တ္ၚဲဂှ် တိဒှ်ဗြံက်ဗြံက်။ဒးဇိက်ပ္ဍဲခံက် တ္ၚံက်ဇဵုဟီုအာ ဂၠဴၜါဂှ်ကၞာတ်။ဒ္ဂိုန်မံက်ဂှ်အဵု လ္ၚဵုပိုက်မကီု သီုပ္တံမရေၚ် ဝုတ်ဗၠာဲ တံဟေၚ် ကွေၚ်လဝ်ကၞိၚ်ဗု ဗြဲဂူကျာလပိုက်။ၜိုန်က္ၜိုဟ်ဗြဲကွေံ ပါၚ်ဒယှေ် ဒက်ဒေါန် ကၠောန်အာသိုက်က်။ သဝ်တ္ၚဲဂှ် အိုတ် သၠိုက်ဇကုမွဲ သီုအလုံကာယျ ဒှ်ပိုဲရဲဗ္ၚဟေၚ်”သာ်ဝွံ လိက်ဒွက်သၟာဗ္ၚတြေံနူတမၠာတေံ မွဲပိုတ်ဂၠေအ် ချူစွံ လဝ်ဂှ် သ္ဂောံဗှ်ဒးတုဲ ကၠိုဟ်ကၠးအာ ဘဝသၟာဗ္ၚတံ ဗီုကၠောန်ၜိုတ်ဒၟံၚ် ပရေၚ်ကမၠောန်ဗ္ၚဂှ်ရ။
ပ္ဍဲဒွက်သၟာဗ္ၚဂှ်မ္ဂး၊ဒယှေ်လဝ်နဲကဲတဵုသြောံမၞံုၜါသာ်၊သ္ဂောံဆဵုညာတ်ကေတ်ရ။ စိုပ်ဂိတု ဇှေ်ဒးဒြာတ်မသကှ်၊ ဒ္ဂိုန် မံက်ဂှ်အဵု၊လ္ၚဵုပိုက်မကီုသီုပ္တံမရောၚ်ဂးလဝ်နွံရ။ပကတိနဲကဲပရေၚ်ကၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံတမၠာတေံလေဝ်၊စကာနဲကဲၜါသာ်ဏံရ ။နဲကဲၜါသာ်ဂှ် ဒှ်နဲကဲဂြာတ်မဒြာတ်ကေုာံ နဲကဲပ္တံမပ္ဍဲတိဗ္ၚရ။ နဲကဲၜါသာ်ဏံဝွံ၊စဵုကဵုပစ္စုပ္ပန်ဏံပၠန် ဆက်စ ကာဒၟံၚ်ဖိုဟ်ဏီရ။ပ္ဍဲနဲကဲၜါသာ်ဂှ်ပၠန် နဲကဲပ္တံကဵုမတၞံရဟေၚ်၊လေပ်စကာဒၟံၚ်နနဲသိပ္ပံဂတာပ်ခေတ် သွက်သြောံတိတ် ဂၠိုၚ်၊ သြောံဍာ်ဒ္ကေဝ်ခိုဟ်ရ။
တၞံသြောံမ္ဂးဂှ်-
ကော်ဘာသာမန်-သြောံ
ကော်ဘာသာဗၟာ-စပါး
ကော်ဘာသာအေန်ဂလိက်-Paddy(ပ္ဍဲဂကူသြောံဂှ်မၞံုၜါဂကူ Indica,Japonica တုဲ သြောံဂကူ Indica ဝွံတဵုဒၟံၚ်ပ္ဍဲ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာရ)
ယၟုရုက္ခဗေဒ-Oryzastiva
ဂကူတံယၟုကော်-Gramineae
ဒၞာဲဒေသတံမူလ -ပ္ဍဲတိုက်အေယှ မဒှ်ရ။
တၞံသြောံဂကူလဵုဒှ်ဒှ်၊ပရေၚ်တဵုလွဳလဵုဒှ်ဒှ် ဍေံဒးသ္ပပဓါန်ကဵုအကာဲအရာ တိဒးရး၊မဒးရး၊နဲကဲဒးရး၊ဥတုရာသဳဒးရး ဒးရး(၄)သာ်ဏံရ။ တၞဟ်နကဵုအကာအရာ(၄)သာ်ဏံမမိက်ကဵုမွဲမွဲသ္ကုတ်အာမ္ဂးဒှ်ဖဵုအောန်ရ။ ဗီုပၟိက်ဇၞော်စပ်ကဵုတိ၊ စပ်ကဵုမကီုဂှ် စပ်ကဵုပညာနဲကဲမ္ဂး ပဵုတုဲပၟိက်ဇၞော်တဴရ။
မိက်ဂွံသြောံတိတ်ဂၠိုၚ်မ္ဂး ဒးစကာအာ နဲတဵုသြောံဂတာပ်ခေတ်
ပၟိက်မိက်ဂွံသြောံတိတ်ဂၠိုၚ်မ္ဂး-ဒးစကာနဲကဲသိပ္ပံကေုာံနဲကဲတဵုသြောံတိတ်ဂၠိုၚ်နဲဂတာပ်ခေတ်မဒှ်ရ။နဲကဲသိပ္ပံဂတာပ် ခေတ်ဂးဂှ်ကၠောန်ဗက်အာလက္ကရဴ အတိုၚ်နဲကဲတြေံတေံဂှ် ဒှ်နဲသိပ္ပံဂတာပ်ခေတ်ဟွံသေၚ်ဂှ်ဒးတီကေတ်ရ။
သၟာဗ္ၚတံနဲကဲကၠောန်ဗ္ၚ ပရေၚ် တဵုသြောံဂှ် နဲကဲဝွံဍေံဒှ်နဲကဲသြောံတိတ်ဂၠိုၚ်ကေုာံဍာ်ဒ္ကေဝ်ခိုဟ်ရဂှ်ကိုပ်ကၠာဓရ်ပတှေ် ဒးနွံလဝ်ရ။ နဲကဲခိုဟ်နဲကဲဍာံဂှ်ဍေံကဵုဖဵု အတိုၚ် မရန်တၟံလဝ်ဂှ်ဂွံမာန်ရ။
နဲကဲတြေံတေံဂှ်ဍေံဟွံသက်ဠက်ရတုဲဍေံပ္တဝ် အာက္ဍိုပ်ကဵုသြောံတိတ်အောန်ကေုာံသြောံဍာ်ဒ္ကေဝ် ပရေအ်ဒးဆဵုဂဗအာဗွဲစၟတ်ရ။ သၟာဗ္ၚတံယဝ်ပၟိက်မိက်ဂွံ သြောံ တိတ်ခိုဟ်မ္ဂးသြောံမဂကူတိတ်ခိုဟ်ဂှ်မ္ဒးစကာထေက်ရ။ ပၟိက်မိက် ဂွံ သြောံဍာ်ဒ္ကေဝ်ခိုဟ်မ္ဂး တၚ်သ္ဂုတ်ပ္တန် စွံလဝ်နဲ ကဲလၟေၚ်ကမၠောန်ဒးထိၚ်ဒဝ်မသြောံ(Seed Quality Control)ဂှ်လေဝ်ဗွဲစၟတ်ဒးကၠောန်ဗက်အာရ။ သၟာဗ္ၚအိုဿီု အလုံမွဲဂၠးတိတံလေဝ်၊စပ်ကဵုပရေၚ်ကၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံတုဲ၊ဒးစကာဒၟံၚ်နဲဂြာတ်မဒြာတ် ပ္ဍဲတိဗ္ၚ (ကြဲခၚ်း)ကေုာံ ပြံၚ်တဵု မတၞံပ္ဍဲတိဗ၊္ၚတိပတမ်(စိုက်ခၚ်း)ရဂှ် မၞုံၜါနဲဏံရ ။
စပ်ကဵုပရေၚ်တဵုသြောံနဲကဲသိပ္ပံနဲကဲဂတာပ်ခေတ်ဂှ် နဲကဲပြံၚ်တဵု(ပြောၚ်းရေႊ႕စိုက်စနစ်)ဟေၚ်ရ လုပ်အဝေါၚ်တဵု သြောံနဲကဲသိပ္ပံ၊နဲကဲတဵုသြောံတိတ်ဂၠိုၚ်ကေုာံဍာ်ဒ္ကေဝ်ခိုဟ်ဒှ်ရ။ သၟာၚ်နူနဲကဲဏံတုဲ နဲကဲတၞဟ်တၞဟ်တံဂှ် ဟွံစကာရ။
ပရေၚ်တဵုသြောံစပ်ကဵုနဲကဲသြောံသ္ဂောံတိတ်ဂၠိုၚ်ကေုာံဍာ်ဒ္ကေဝ်ခိုဟ်ဂှ်နဲကဲဒးဗက်ကၠောန်အာ၊တၚ်(၁၀)တၚ်မၞံုရောၚ် ဂှ်၊ နူတၠပညာပရေၚ်တဵုလွဳဂၠးကဝ်တံ၊သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ်နွံရ။တၚ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ(၁)တိတဵုသြောံဂှ်တိအိက်ထဲ(ထယ်ရေး)ဒးဍိုတ် ခိုဟ်တုဲဒးဇြိုဟ်ရ။(၂)မသြောံခိုဟ်မသြောံဍာ်ဒ္ကေဝ်ခိုဟ်ဂှ်ဒးစကာတုဲဒးဗွဝ်မရ။(၃)ပ္ဍဲတိပ္တံသြောံမွဲဨကဂှ် ဇက်စုတ်ဝါဲ သဘာဝ မသုန်ကွဳဂၠဴအောန်အိုတ်ဒးဒှ်တုဲ ဒးပလေဝ်လဝ်တိပ္တံဗွဲမခိုဟ်သန်ရ။(၃)မဗွဝ်တၞံမဂှ် စိုပ်အယုက် အဝဲ ၂၅ တ္ၚဲမ္ဂးဒးပိုက်ကေတ်မတၞံသြောံညံၚ်ဟွံဒးအာဝပ်၊ညံၚ်ဟွံဂိအာဂှ်ဒးပိုက်ရ။(၄)မွဲဨကလၟိဟ်ဒၞာဲတဵုတၞံသြောံ(ကောက် ကွက် အရေအတွက်)ဒးပ္တံစုတ်၊အတိုၚ်သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ်မွဲကရုၚ်ကဵုမွဲကရုၚ်၊မွဲတၞံကဵုမွဲတၞံ၊ဒးပေၚ်ရ(၅)ဗစဝါဲဓါတ်မ္ဂး အ ခိၚ်ကေုာံဗၞတ် ဗ္ၜတ်(အချိန်မှန်နှၚ့်အချိုးညီ)ဂှ်ကဵုဒှ်ညိ (၆)အကြာတၞံသြောံဒးသၟးကဵုချောဲ၊ ဒးဂၠိုက်ကတဵုတိုန်တိ (တမန်းနှိုး)ကဵုဂရး ဂစိုတ်ချောဲကေုာံဂရးဂၠိုက်ကတဵုတိုန်တိရ(၇)ဍာ်လုပ်ဍာ်တိတ်ဂွံခိုဟ်ဂှ် ဒးကၠောန်သ္ပအာကဵုကီုရ (၈)ယဲဘဲစၟစၟန်ဂှ် ဒးစဵုဒၞာအာ ဒးပြိုက်ဂစိုတ်အာ၊ဒးပြောဟ်ကဵုဂဥုဲစၟဂဥုဲယဲရ(၉)အခိၚ်ရတ်သြောံစိုပ်ဂှ် ဒ္ကောၚ်သြောံ ဍုဟ်ဒၟံၚ်ဗၞတ် ရ၅ တၟံကၠံ၊ ပြံၚ်သၠာဲအာအရံၚ်သာ်မိတ်ၜတ်ၜတ်မ္ဂး၊ ရတ်ကဵုစက်ညိ။ ရတ်ကဵုစက်မ္ဂး ပြဟ်လလြုဲပးဇး အာဟွံဒှ်ရ။(၁၀)ဒၞာဲဒးရးခိုဟ်သန်ဂှ်ခြိုၚ်စွံညိ၊ပြိုက်စုတ်ပ္ဍဲထိုၚ်၊ရိုက်စုတ်သြောံသ္ၚုသၟးသၟးခိုဟ်ဟ်ညိ(ပဟိုတ်နူဘဲဥတု၊ဘဲစၟစၟန်တုဲ ညံၚ်ဟွံဒးလီုအာ)သာ်ဝွံတၚ်မၞုံ(၁၀)တၚ်ဏံဂှ် စမ်ၜတ်ကၠောန်ကၠုၚ်လဝ် နူသုတေသန ပရေၚ်သြောံ စပ်ကဵုဍုၚ်နာနာInternational Rice Research Institute(IRRI)တေံ ဖျေံ လဝ်ဌာန်ဒ္တန် ပ္ဍဲဍုၚ်ဖိလေတ်ပေၚ် တေံဂှ်၊ပ္တိတ်ကၠုၚ်လဝ်သွဟ်တုဲ၊ဍုၚ်တဵုသြောံ ပ္ဍဲဂၠးတိဂမၠိုၚ်ဂိုၚ်ကေတ်တုဲကၠောန်ဗက်အိုတ်ရ။နဲကဲဂမၠိုၚ်ဝွံ စဵုကဵုအခိၚ် ပစ္စုပ္ပန်ဏံ၊ ဍုၚ်တဵုသြောံဂမၠိုၚ်ပ္ဍဲဂၠးတိတံ ကၠောန်ဗက်စကာဒၟံၚ် နဲကဲဏံ အိုတ်ရ။
သွက်သြောံ သ္ဂောံတိတ်ဂၠိုၚ်ဂှ် လၟိဟ်တၞံသြောံ ဒးပ္တံစုတ် ပ္ဍဲမွဲဨကဂှ် ဒှ်အဓိကကီု
စပ်ကဵုမသြောံလၟိဟ်ဂွံဂၠိုၚ်၊လျိုၚ်မသြောံသ္ဂောံဇြိုၚ်ခိုဟ်ဂှ်၊နူသြောံတိတ်ဂၠိုၚ်ဂှ်ဒှ်အဓိကကီုရ။ပၟိက်ဇၞော်အိုတ်ဂှ် သတ် သြောံ လၟိဟ်ဂွံဂၠိုၚ်ဂှ် ဒ္ကောၚ်သြောံဒးဂၠိုၚ်ရ။ဒ္ကောၚ်သြောံသ္ဂောံဂၠိုၚ်ဂှ် တၞံဗၠိုၚ်သြောံ(ပၚ်ပွား)ဒးနွံဂၠိုၚ်ရ။ ဗၠိုၚ်သြောံပၠန် လေဝ် ဒးဒှ်ဗၠိုၚ်သြောံသတ်သြောံမၞုံဒးဒှ်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရမွဲဨကလၟိဟ်တၞံုဒးနွံထေက်ဂှ်ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ရ။ တၞံသြောံဂၠိုၚ်ၜက် လောန်၊ အောန်လောန်တံဂှ် ဍေံဆက်စပ်ဒၟံၚ်ကဵုသြောံတိတ်ဂၠိုၚ် တိတ်အောန်ရ။တၞံသြောံဂကူတိတ်ခိုက် တဵု ဒၟံၚ်အခိၚ်ဏံဂှ်အယုက်ဟွံဇၞော်လောန်(ဗၞတ်အယုက်၁၁၀တ္ၚဲကဵု၁၃၅မၞုံဂၠိုၚ်ရ)၊တၞံဟွံသၠုၚ်လောန်တၞံသြောံဒးကြံၚ် မ္ၚိုဟ်ဒှ်တုဲ ကေတ်ဒၞာဲတိ၊ ဂဟောန်ဒၞာဲတိ၊စဵုကဵုဇၞော်သၠဲအိုတ်အစောန်ဂှ်၊ဟွံဒှ်ကွေံကွေံရ။ ပ္ဍဲမွဲဨကဂှ်ဗၞတ်သတုရာန်ပေ (၄၃၅၆၀)မၞံုတုဲ ပ္ဍဲဗၞတ်သတုရာန်ပေဂှ်ရ၊မတၞံသြောံဗွဲထေက်ကြိုက်ဒးပ္တံစုတ်ရ။စပ်ကဵုနဲကဲတဵုသြောံ တိတ်ဂၠိုၚ်တုဲ နူတၠပညာပရေၚ်တဵုလွဳတံ သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ်မတၞုံသွက်လၟိဟ်သ္ဂောံလုပ်မွဲဨကဂှ်နွံရ။ဗွဲမဂၠိုၚ်ပ္ဍဲမွဲဨကဂှ် တၞုံသြောံ လုပ်ပ္တံစုတ်မာန် လၟိဟ်တၞံသြောံ နူ(၁၇၀၀၀၀)တၞံစဵုကဵု (၂၀၀၀၀၀)တၞုံဂှ် ဒှ်ခိုဟ်အိုတ်တုဲ တၞံသြောံမွဲတၞံကဵုမွဲတၞံ၊ မွဲကရုၚ်ကဵုမွဲကရုၚ်ဂှ်၊ ညးတဵုသြောံတံ၊အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်နွံဂှ်တၟော်ကေတ်တုဲ စကာအာမာန်ရ။ ဗွဲမဂၠိုၚ် မွဲကရုၚ်ကဵု မွဲကရုၚ်×မွဲတၞံကဵုမွဲတၞံ(၉×၄)ပ္တံစုတ်မာန်ဂှ်မွဲနဲရ။ တုဲပၠန်(၆×၆)ဂှ်စကာဂွံမွဲနဲပၠန်ရ။ နဲၜါသာ်ဏံဂှ်ဍေံမၞံုဒၟံၚ်၊ သတုရာန် ပေ (၄၃၅၆၀)တုဲ၊လၟိဟ်ဒၞာဲတၞံသြောံ(ကောက်ကွက်)၁၇၄၂၄၀ဒၞာဲမၞံုရ။ နကဵုညးချုလိက်ဏံကေၚ်ကၠောန်ကၠုၚ် လဝ်ဂှ်(၉×၄)နဲဂှ်၊ဒးဂၞပ်စိုတ်ဂၠိုၚ်ရ။
အခါရပ္တံမမ္ဂး မွဲဒၞာဲမွဲကတိုၚ်ဂှ်မတၞံသြောံၜါတၞံ ပိတ၊ၞံပ္တံစုတ်ဂှ် ဒှ်ခိုဟ်ရ။ ပဟိုတ်နူကရုၚ်ခြာဂှ်သၠဲဇၞော်ဒၟံၚ်တုဲ၊ ပရေၚ် သၟးဇ္ၚးချောဲ၊စဵုဒၞာစၟစၟန် ယဲဘဲလောဲသွာခိုဟ်ရ။နဲကဲဏံဝွံ စပ်ကဵုသြောံဂကူတိတ်ခိုဟ်(အထွက်ကောၚ်းမျိုး) မပ္တံဂကူ သြောံ(မနောသုခ၊ဆၚ်းသီရိ၊ ဆၚ်းသိ ၚ်္ဂီ၊ဆၚ်းရေႊသွယ်၊ပုလဲသွယ်၊မှော်ဘီ၂)ဂမၠိုၚ်ဂှ်နကဵုသြောံကသီုတဵုမ္ဂး သြောံ တိတ်ဒၟံၚ်ဗၞတ်မွဲဨကဂှ်(၁၀၀)နပြၚ်တိတ်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် မွဲအခိၚ်တေံနူကဵုညးချူလိက်ဏံ ကေၚ်ကေတ်ကၠုၚ်တာလျိုၚ် ပရေၚ်စမ်ၜတ်ဂကူသြောံတုဲ သ္ဂောံတီကေတ်ရ။
သြောံဂကူတိတ်ခိုဟ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ်အယုက်အထက် မၞံု (၁၃၅) တ္ၚဲမၞံုဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ၊ အဝဲအယုက်မတၞံု၊ အဝဲအယုက် ဇၞော်ပၟဝ်ပ္တိုန်တၞံု၊ အဝဲအယုက်ပ္တန်ပဋိသန္ဓိကေုာံအဝဲအယုက်ကြံၚ်ဍုဟ် တံဂှ်သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ်နွံရ။ စပ်ကဵုအကာဲအရာ ဂမၠိုၚ်ဂှ်တုဲ၊ဒးတီလဝ်ထေက်ရ။ဥပမာမွဲ ဂကူသြောံ မနောသုခဂှ်မ္ဂး အယုက်အထက်မၞံုဒၟံၚ် (၁၃၀) တ္ၚဲရတုဲ အယုက် မတၞံဂှ်စွံ၂၅တ္ၚဲတုဲ၊ဒးဆုဲပြံၚ်ဒးတဵုထေက်ရ။ အခိၚ်တၞံ သ္ဂောံဖေအ် ဗြေဝ်ဂှ်၊၄၅ တ္ၚဲလအ်လေပ်တုဲ တၞံဗၠိုၚ်ဂမၠိုၚ်သ္ဂောံ ဇၞော်ပၟဝ်တိတ်၊တၞံုကၟဵုသ္ဂောံတိတ်ဂၠိုၚ်ဂှ်ဒှ်ပ္ဍဲပွိုၚ်၄၅တ္ၚဲဂှ်ရ။အခိၚ်ပ္တန်ပဋိသန္ဓိ စောဲပ္ကဴဂှ် လအ်၃၀တ္ၚဲဒှ်တုဲ အခိၚ်ကာလ ကြံၚ်ဍုဟ်ဂှ် ၃၀တ္ၚဲလအ်ပၠန်ရ။ဟိုတ်ဂှ်ရ သၟာဗ္ၚညးမိက်ဂွံသြောံတိတ်ဂၠိုၚ်တံ ဒးစွံအရီု၊ ဒးစွံသတိ ပ္ဍဲအခိၚ် အဝဲ အယိုက်တၞံမ(မတၞံအယုက်ဇၞော်ၜက်အာ၊ မတၞံကြံၚ်အာဂှ် တၞံုဗၠိုၚ်တိတ်အောန် ကၟဵုအောန်)ဂှ် ဒှ်တၞံၜတ်ၜတ် အယုက်အဝဲ၂၀တ္ၚဲ၂၅ တ္ၚဲဂှ်ဒှ်ထေက်ရ။ ပိုက်မဂှ်ညံၚ်တၞံမဟွံဒးဝပ်၊ဟွံဂိအာ၊ ပတမ်မမ္ဂးတၞံမၜါတၞံပိတၞံ ဒးပတမ်စုတ် ရ။ ညံၚ်ဟွံဇြိုဟ် လောန်၊ဟွံဍာလောန်ဒးပတမ်စုတ်ရ။သၟာၚ်နူဂှ်ပၠန် အခိၚ်တၞံဒှ်ဖောအ်ဗြေဝ် ဇၞော်ဂၠိုၚ်အိုတ်ဂှ် ဒှ်ပ္ဍဲပွိုၚ် ၄၅တ္ၚဲရ။ပ္ဍဲအခိၚ်ဏံ ပပ္တံနူ လွဳလွတ်တၞံဂှ်ဒးကၠောန်ၜိုတ်အာ အခိၚ်လၟေၚ်ဍာံဒးဒှ်ရ။ တၞံချိုတ်အာတံဂှ် ဒးကလေၚ် ဗၠအ်စုတ်ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသတ္တဟဂှ်ရ။ ဗစဝါဲဗၞတ် ဗ္ၜတ်အခိၚ်အခါဒးရး၊ဒးသၟးဇ္ၚးချောဲ၊ဍာ်လုပ်ဍာ်တိတ်၊ စၟစၟန်ယဲဘဲဒးစဵုဒၞာကဵု ပရေၚ်ကမၠောန်ဂမၠိုၚ်ဒးကၠောန် အာဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်ထေက်ရ။အခိၚ်အယုက်မတၞံကေုာံ အခိၚ်အယုက်တၞံ ဖေအ်ဗြေဝ်ဇၞော်တိုန်ဂှ် ဒှ်အခိၚ်ပၟိက် ဇၞော်အိုတ်ရ။တၚ်နၚ်ၜါတၚ်ဏံဂှ်ဒှ်နဲကဲပညာသွက်သ္ဂောံ လၟိဟ်သြောံတိတ်ဂၠိုၚ် (High yield impact)ရ။
နဲကဲတဵုအာသြောံဂြာတ်မဒြာတ်ဂှ် ဍေံဟွံလုပ်အဝေါၚ်တဵု နနဲသြောံတိတ်ဂၠိုၚ်(ဝါ)နဲကဲသိပ္ပံတုဲ ဗွဲတၟေၚ်ဟွံ မိက် ပ္တိုန် ထ္ၜးရ။ဆဂး ပ္ဍဲတိဗ္ၚကၠောန်ဒၟံၚ်ပရေၚ်တဵုသြောံ အလုံမွဲကၟိန်ဍုၚ်တဵုဒၟံၚ်သြောံကသီုဂှ် ဗၞတ်တိလၟိဟ်ပိဂအုံမွဲဂအုံဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်တိတဵုသြောံ နနဲမဒြာတ်ဖိုဟ်ဏီဂှ် သ္ဂောံတီကေတ်နူ ဌာနသ္ကိုပ်ပရေၚ်တဵုလွဳကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ်ရ။
ပဟိုတ်နူ ဒးစကာ နဲကဲတဵုသြောံမဒြာတ်ဂှ် တိဂမၠိုၚ်ဝွံ၊ဒှ်ဒၟံၚ်တိဍာ်ဇြိုဟ်ကီု၊သၟာဗ္ၚ တံ စရိတ်တဵုသြောံဟွံမိက် ဖအိုတ် ဒှ်ကီု၊ပရိုက်ဘဲဍာ်၊ ဘဲသဘာဝကတဵုဒှ်လေပ်ကီု၊တုဲပၠန် ဟွံဒးပ္တိတ်လွဳပရာမွဲသာ် ဗွဲထေက်ကြိုက် ဂွံသြောံမာန်ရောၚ် ဒှ်ဒၟံၚ်ဂုဏ်ဖဵုကီုတုဲ ဒးစကာအာနဲတဵုသြောံမဒြာတ်ရ။တဵုသြောံနနဲသြောံဒြာတ်ဂှ် တိဒး၊ဍာ်ဒး၊ ရာသီဒးရးဒှ်မှ မွဲဨက မ္ဂးသြောံတိတ် ၅၀နဂှ်ဒှ်တဲခိုဟ်ရ။တဵုသြောံနနဲမဒြာတ်ဂှ် ဗၞတ်ဗ္ၜတ်လၟိဟ်တၞံမလုပ်မွဲဨကဂှ် သ္ဂုတ်ပ္တန်ဟွံမွဲ၊ အဆံၚ်တၞံ အယုက်မတၞံဟွံမွဲ၊ အဆံၚ် အခိၚ်အယုက်တၞံသ္ဂောံဖေအ်ဗြေဝ်ဇၞော်ဂှ် လွဳလွတ်ဟွံလောဲသွာတုဲ ၜိုတ်ဓမ္မတာ သတ် တိတ်ကၠုၚ်ဂှ် ဒုၚ်ကေတ်ရ။
ဘဲဥတုရာသဳဂှ် နကဵုပညာနဲကဲဟေၚ် စဳရေၚ်ကဵုမာန်
ဂကူမသြောံတိတ်ဂၠိုၚ်(အထွက်ကောၚ်းမျိုး)ဂှ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တန်တဴဒၟံၚ်နကဵုအယုက်ရ။စိုပ်အယုက်ဍုဟ်မ္ဂးဍုဟ်တုဲဒးရတ်သီရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရကော်စဂကူသြောမၞုံကဵုအယုက်(date fix)ဂးရ။မသြောံ ဓမ္မတာမသြောံဒေသဂမၠိုၚ်ဂှ် စိုပ်ရာသီ ဍုဟ်မ္ဂး ဍုဟ်ဂှ် ဒှ်ဂကူမသြောံဗက်ရာသဳ(seasonable fiX )ဂးရ။ပရေၚ်တဵုသြောံဂှ် ဍေံဒးသ္ပ ပဓါန်ကဵုဥတုရာသဳတုဲ ဒးကၠောန်ၜိုတ်ဒၟံၚ်ရ။အခိၚ်တဵုသြောံကသီုမ္ဂး ဒးဆဵုဂဗကဵုပရေၚ်ကော်ဆောကဵု ဥတုရာသီ ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ ဗက်လျောဝ် အာကဵု ဥတု ရာသီတုဲကၠောန်အာနွံဂၠိုၚ်ရ။အခါဥတုရာသဳဟွံတပ်တးဒှ်ကၠုၚ်မ္ဂးဒး ကေတ်ကၠာတဲ(ဝါ)ဒးလဇုဲလဇတုဲ ကၠောန်ၜိုတ်အာ ပရေၚ်တဵုလွဳဂွံကီုရ။နကဵုကသပ်ညာဏ်ခိုဟ်ဂှ်စကာနဲကဲပညာတုဲ ကလိဂွံအာပရေၚ်အံၚ်ဇၞးမာန်ရ။ သဘာဝ ဥတု ရာသဳဖံက်ပ္ကဝ်ဗၠေတ်ဗၠေၚ်ဒှ်တုဲ ဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက်ဒၟံၚ်တွဵုဂှ် ဒှ်ဟွံထေက်ရ။ မၞိဟ်ဂမၠိုၚ် ၜိုတ်ထေက်ကြိုက် ဝေၚ်ပါဲလေပ် ကၠုၚ်နူဘဲဥတုရာသဳမာန်ဂှ် ပဟိုတ်နူပရေၚ်ဆဵုဂဗကေုာံ နဲကဲပညာကေတ်သ္ကာကၠုၚ်မဒှ်ရ။ တုဲပၠန် စပ်ကဵု ဘဲသဘာဝ ကတဵုဒှ်ဒံၟံၚ် ဇၟာပ်ဇၟာပ်ဒၞာဲဂှ်ဒှ်သွက်သၟာဗ္ၚတံဒးဆဵုဂဗဒၟံၚ်အခက်အခုဲတွဵုရ ဆဂး “အခက်အခုဲမ္ဂးဂှ်ဒှ် သာမည၊ ရာသဳဥတုမ္ဂးဂှ် ဒှ်သဘာဝတုဲ မၞိဟ်တံဟေၚ်ဒှ်အဓိကရ”သာ်ဝွံတၠပညာတံ ဒၠေံဗ္တာန်လဝ်ဂှ်ဂိုၚ်ကေတ်တုဲ သ္ဂောံဒှ်အာဇြဟတ်စိုတ်မွဲ ကီုရ။
အခါတဵုသြောံကသီုမ္ဂးစပ်ကဵုဂကူသြောံအယုက်ဍောတ်လောန် ဇၞော်လောန်တံဂှ်မဆက်စိုပ်ဒၟံၚ်ကဵု ဥတုရာသဳ တိုက်ရိုက်ပၠန်ရ။တၞံသြောံသ္ဂောံဖေအ်ဗြေဝ်ဇၞော်မောဝ်တဴတက်တိုန်ဂှ်ဍေံဒးသ္ပပဓါန်ဒၟံၚ်ကဵုပျးတ္ၚဲဂွံဂၠိုၚ်၊ဂွံအောန်ဂှ်ကီုရ။ အခိၚ်ဗြဲ ဂိတုမေ၊ဂျောန်၊ဂျူလိုၚ်၊အဝ်ဂေတ် ဂှ်ပဟိုတ်နူအခိၚ်တ္ၚဲဇၞော်တုဲ နကဵုတၞးဂမၠိုၚ် ဂွံပျးတ္ၚဲဂၠိုၚ်ရ။ဒၟာနူပျးတ္ၚဲ ဂွံဂၠိုၚ်တုဲ၊တၞးဂမၠိုၚ်သွက်ဖျိန်စၞ(နေရောၚ်ဖြၚ့်အစာချက်)ကဵုအရံၚ်သာ်ၚေက်(chlorophyll)ဂှ်ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ရ။နူတၞးဂမၠိုၚ်ကၠောန်ကဵုစၞအဟာရတုဲ ပလံၚ်ဗစိုပ်ကဵုတၞံ၊ဏာၚ်ဗိုၚ်၊ရိုဟ်၊တၞံဗၠိုၚ်၊ကၟဝ်၊ဇဝ်၊ပ္ကဴ၊သတ်တံဂှ်ရ။သြောံတဵုအခိၚ်မုဟ်ကျာဂှ် ပဟိုတ်ဂံက်ဒၟံၚ်ကီု၊ ဂွံပျးတ္ၚဲအောန်ဒှ်တုဲ၊ တၞံသြောံပရေၚ် ဖောအ်ဗြေဝ်ဇၞော်တိုန်ဂှ် ဒးအိၚ် ဒးအောန်ဒှ်ဒၟံၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵု ကေတ်မာန်ရ။
သြောံကသီုဝွံမဒးသ္ပပဓါန်ကဵုဍာ်ဗြဲတုဲ တဵုအာမ္ဂး၊ဒးစွံသတိဇၞော်မွဲဂှ် အခိၚ်ကာလအယုက်ဗြဲဂူ ဂၠိၚ်ဂၠေအ်ဂှ် ဒးတၟော၊် ဒးဆိၚ်ဆလေပ်ကဵုအယုက်သြောံဇကုမတဵုဂှ်ရောၚ်။အခိၚ်ရာသဳကသီုကျာဗြဲ(Monsoon)စလုပ်ကၠုၚ်စိုပ်ပ္ဍဲဒေသ ကိုပ်ကၠာအိုတ်(မုတ်သုံမိုးဦးကာလစတၚ်ဝၚ်)ဂှ်ကီု သီုကဵုကၞောတ်တဲဗြဲအိုတ်တေံဂှ်ကီု မူစိတ္ၚဲမၞံုရောဂှ် ဒးစၟတ်သမ္တီ လဝ်ရ။ ပ္ဍဲ အခိၚ်ရာသဳဗြဲဂူ(Monsoon)ကေုာံအယုက်ဂကူသြောံဇကုမတဵုလဝ်ဂှ်၊ကဵုကိတ်ညဳညိ။ အယုက်သြောံ ညံၚ်ဟွံ ၜက်လောန်အာ နူအယုက်ရာသဳဗြဲအိုတ်ဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ရ။
နူကဵုစၟတ်သမ္တီ လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ် နူဌာနသ္ကိုပ်ပရေၚ်ဗြဲကျာကေုာံဇလဗေဒ (မိုးလေဝသနှၚ့်ဇလဗေဒညႊန်ကြားမှု ဦးစီးဌာန) ပ္တိတ်လဝ်ဂှ် ကၠာဟွံစိုပ်ကၠုၚ်သက္ကရာဇ်ခရေတ် ၁၉၈၂ ဏီဂှ် အခိၚ်ရာသဳကသီုကျာဗြဲလုပ်ကၠုၚ်၊ တိတ်အာဂှ်၊ အခိၚ်လအ်(၁၄၀)တ္ၚဲရ။၁၉၉၀ ဂှ်ပၠန်၊လအ်အာ ၁၂၀ ရဒှ်တုဲ၊ သၞာံလ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ် ၁၁၀ တ္ၚဲရဟေၚ် ဒှ်ဒၟံၚ်ဂှ် ပ္ဍဲလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်ဂှ်ထၟံက်လဝ်ကဵုရ။ဟိုတ်ဂှ်ရ အခိၚ်ရာသဳဗြဲဂူ(Monsoon)လုပ်ကၠုၚ်လဇုဲလဇကီုဒှ် တိတ်ပြဟ်ပြေဟ် အာကီုဒှ် အကာဲအရာၜါသာ်ဏံဂှ် ဒှ်အကာဲအရာ ဥတုရာသဳလီုလာ်ဒၟံၚ်၊ ဖံက်ပ္ကဝ်ဒၟံၚ်ရ။ပဟိုတ်နူ ပွဳပွူသဘာဝ ဒးဒုၚ်လီုလာ်ဒၟံၚ်ဂှ်ဒှ်သက်သဳမွဲရ။သွက်သၟာဗ္ၚ တံဒးကေတ်ခန်လ္ၚတ်ခိုဟ်မွဲဂှ် ပြဟ်ပြဟ်ဏံ ဗြဲဂူ အောန်စှေ် ဣယျ ဒှ်ဍာံဒၟံၚ်ဂှ်ဒးစွံသတိဇၞော်ရ။ခိုဟ်အိုတ်ဂှ် မသြောံဒးရးဂှ် ရုဲစှ်တဵုအာညံၚ်သ္ဂောံကိတ်ညီကဵု ပ္ဍဲအခိၚ်ရာသီဗြဲဂူ (Monsoon)ကဵုဒးညိ။ယဝ်မသြောံအယုက်ဇၞော်မိက်ဂွံတဵုမ္ဂး၊ပရှ်အာအခိၚ်ဗွဝ်မညံၚ်သ္ဂောံပြဟ်တုဲ တဵုအာမ္ဂး ဂွံပေါဲ အံၚ်ဇၞးမာန်ရ။ဟိုတ်ဂှ်ရ နဲကဲ ပညာဒးစကာထေက်ဂှ်စကာအာမ္ဂး စပ်ကဵုပရေၚ်တဵုလွဳဒးဆဵုဂဗဒၟံၚ် ပရေၚ် အခက် အခုဲတံဂှ် တတ်ၜတ်အာတုဲုဲ ကလိဂွံဖဵုဇၞော်မာန်ရောၚ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုဏာ ရအဴ။