လောန်ကၠုၚ် (၆၆) သၞာံ ပ္ဍဲကဵုတ္ၚဲခ္ဍဲသဳပေၚ် သၟတ်မန်မွဲက္ဍိုပ် ပါလုပ် နာဲပါန်သာ နာဲ တအ် ရန်တၟအ်ကဵု သွက်ဂွံကလိဂွံအခေါၚ်အရာ ‘ကံကုသဵုမန် မန်ဂွံဖန်က်ကေတ်မာန်’ တုဲ ဂၠာဲပကောံပကေဝ်လွဟ်လနက်တုဲ စတုဲ ပၠန်ဂတးကၠုၚ် အလဵုအသဳဥူနုတအ် သွက်ဂွံဖန်က်ကဵု အခေါၚ်အရာဂကူမန်ရ။
စပ္တံနူကဵု သၞာံ (၁၉၄၈) တုဲ ဂကူမန်ပိုဲ စပၠန်ဂတးကၠုၚ် သၟဝ် ‘ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန်’ စဵုကဵု (၁၉၅၈) တုဲ ဗော်ပၠတရဴဍုၚ်မန် သၠာဲလွဟ်ညးတအ် ကဵုပရေၚ်ၜိုဟ်လလံတုဲ လုပ်အာ ပ္ဍဲကဵုပ္ဍဲဍုၚ်ရ။ ဆဂး က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်သှေ်မံၚ်မွဲတၠ ‘နာဲယှိုဲကျေန်’ ဂှ် ပၠန်ဂတးဂကူ အဆက်ညံၚ်ဟွံဂွံပိုတ် ကလေၚ်ဒက်ပတန်ပတိုန် ‘ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ’ တုဲ ဆက်ပၠန်ဂတးကၠုၚ် ဗီုပြၚ် ‘မၞိဟ်မွဲအလာံမွဲ’ ရ။ ပ္ဍဲကဵုသက္ကရာဇ် (၁၉၆၂) ကာလ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာ ‘နေဝေန်’ သီအဝဵုတုဲ အုပ်ဓုပ်တိုန် နကဵုသၞောတ် ‘တၠအဝဵုပၞာန်’ ဂှ် ကွးဘာတအ်ကီု ညးမဆာန်ဂကူတအ်ကီု လုပ်စိုပ်ကၠုၚ် ပၠန်ဂတးတုဲ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဒှ်ကၠုၚ်ဒြဟတ် ပၠန်ဂတးမန် ဒြဟတ်တဴတက်ကၠုၚ်ရ။
ပ္ၚံက်ပၠန်ဂတးဂှ် ဆဵုဂဗကဵု ပရေၚ်အခက်အခုဲ ဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ကီုလေဝ် သတ်ပၟဝ်ဇဝ်ပ္ကဴတအ် တိတ်ကၠုၚ်ကီုရ။ ဂကူမန်တအ် စိုတ်ဂွံပြေအာကီု ပၠန်ဂတးမန် ညံၚ်ဂွံဒေံါဒေၚ်အာကီု ရန်တၟအ် သာ်ဝွံတုဲ သ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန်တအ် ခၞံဗဒှ်ကဵု တွဵုရးဍုၚ်မန်ရ။ ဍုၚ်မန်ဗြဟ်ဟ် ရှ်ဟွံမွဲ ဒှ်ကၠာလေဝ် ပ္ဍဲကဵုဗီုဂၠးတိဝွံ ဂကူမန်ဂှ် ဍေံမံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်ရ။ ဆဂး ပၠန်ဂတးမန်ဂှ် ဍေံဟွံဒေံါဒေၚ်အာ သီုကဵုဒြဟတ်ဍေံ ဂၠိုၚ်တိုန် ညးသၟတ်မန်တအ် လုပ်ပၠန်ဂတး ဂၠိုၚ်တိုန်ရ။ မုဟိုတ်တှေ် ပရေၚ်ဍဵုဍိုက်နွံမံၚ်မ္ဂး ပရေၚ်ပၠန်ဂတးဂှ် နွံမံၚ်လၟိုန်ရ။
ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၈၈ ဂှ် ကွးဘာတအ် သ္ပသ္ကိုပ်သ္က ထ္ၜးဆန္ဒတုဲ အာတ်မိက်အခေါၚ်အရာ ဒဳမဝ်ကရေဇြဳရ။ ကြဴနူကဵု သ္ကိုပ်ပၞာန် ‘သဝ်မိုၚ်၊ တာန်ယှိုဲ ကဵု ခေန်ညေအ်’ တအ် သီကေတ်အဝဵုတုဲ ကွးဘာမန်ကီု သၚ်မန်ကီု တိတ်အာ တိဍာ်ဗၠးၜးတုဲ လုပ်ပၠန်ဂတး ပ္ဍဲကဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတုဲ ဒြဟတ်ပၠန်ဂတး ဇၞော်တိုန်မွဲဝါရ။ ပရေၚ်ချဳဒရာၚ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အရာဒပ်ပံၚ်ကောံကီု အရာသမၠဲတိဍာ်ပၠန်ဂတးကီု ဇၞော်ကၠုၚ်ရ။ ဍုၚ်သအာၚ်တအ် အရီုစူကၠုၚ် လတူဍုၚ်ဗၟာကီု၊ ကွးဘာတအ် ဂၠာဲနဲကဲတၟိ ဆက်ဆောံကဵု ဍုၚ်သအာၚ်တုဲ အရီုအဗၚ်သွက်ဂကူမန်ကီု သွက်ပၠန်ဂတးကီု လိုက်စိုပ်ကၠုၚ်ရ။
စိုပ်ပ္ၚံက် ၁၉၉၃-၁၉၉၅ ညးက္ဍိုပ်ထံၚ်ပရိုၚ် ‘ခေန်ညောအ်’ ဂှ် ဂၠာဲနဲကဲတၟိတုဲ သွက်ဂွံဖအိုတ်ဒြဟတ်ပၠန်ဂတးဂှ် ဂစာန်ကၠုၚ်ရ။ အလဵုအသဳပၞာန်တအ် ဒေံါပန်ပှေ်ာကဵု ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိရ။ ပ္ဍဲပ္ၚံက်ဏအ်ဂှ် ဒပ်ထံၚ်ပရိုၚ်ဗၟာတအ် ဖျေံဗီု သွက်ဂွံဖအိုတ်ကၠေံ ဒြဟတ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိကီုလေဝ် ကသပ်ဍေံတအ် ဟွံအံၚ်ဇၞးရ။
လက္ကရဴ ၁၉၈၈ ဂှ် နဲကဲပၠန်ဂတးဂှ် ဍေံဂၠိုၚ်တိုန်ရ၊ နကဵုနဲကဲရပ်လွဟ်သၟးဟွံသေၚ်။ ပၠန်ဂတးနဲကဲ ဆီပါ်ဍာ်ဇၞော်ဟွံမွဲ (Non Violence Resistance) တအ် ဗွဲမကိတ်ညဳကဵု အခိၚ် မံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်ရ။ ဂကူမန်တအ် ကောံတုဲ ထ္ၜးဆန္ဒ တ္ၚဲပၟိက်ဇၞော်တုဲ အာတ်မိက်ကၠုၚ်အခေါၚ်မန် ဂၠးကဝ်တအ် သ္ဂောံတီရ။ ညးမဆာန်ဂကူ မ္ၚးနူပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်တအ် အာစိုပ်ကုလသမဂ္ဂ ကဵု ဍုၚ်သအာၚ်တအ်တုဲ ပတိုန်ထ္ၜးကၠုၚ် ပရူဒဒိုက်သၞာ ဂကူမန်ရ။ ဂကောံအခေါၚ်အရာမၞိဟ်တအ် စပ်ကဵုအလဵုအသဳ လုလောန်လဝ် လတူညးဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ချူဒုၚ်စဳရေၚ် တေၚ်ကဵု ဂကောံဂၠးကဝ်တအ် ဂမၠိုၚ်တုဲ နကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် သွက်ဂွံကဵုဒြဟတ်ဒရို်ဟ်ဂှ် ဂစာန်ကၠုၚ်ရ။ ပရိုၚ်မဳဒဳယာတအ်ဂှ် အကာဲအရာဂကူမန်တအ် နွံသာ်လဵုရောဂှ် အကြာဂကူမန်ကီု အကြာဂကောံဂၠးကဝ်တအ်ကီု ဂွံတီကေတ်မာန် ဂစာန်ကၠောန်ကၠုၚ်ရ။
မွဲအခိၚ်ဓဝ်၊ ခမဳသၚ် ညးမဆာန်ဂကူ အပ္ဍဲဍုၚ်မန်ဂှ် ၜိုန်ရ အလဵုအသဳပၞာန်တအ် အုပ်ဓုပ်လဝ် ကရေပ်ဂရတ် ဗွဲမလောန်ကၠာလေဝ် ဗွဲမဂံၚ်သ္ကာ ကတဵုကၠောန် တ္ၚဲကောန်ဂကူ၊ မၚ်မွဲထိၚ်ဒဝ်ယေန်သၞာၚ် ကေုာံ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တအ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ဒြဟတ်ကောန်ဂကူမန် အပ္ဍဲဍုၚ် ဂွံကၠောန်တဴသာ်ဏအ်ဂှ် ဂွံလဝ်ဟဂံၚ် နူကဵုဗွိုၚ်ပၠန်ဂတးလေဝ် ဟီုစဂွံရ။
တ္ၚဲဏအ် ပေဲါတက်ကျာ ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တအ် ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်ဂှ် သွက်ဂွံကလိဂွံ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံရ။ အလဵုအသဳပၞာန်တအ် ဂွံတီကေတ် ဗတိုက်ဖအးကဵုပၞာန် ဟွံမာန်၊ သ္ပမာန်သ္ပကြံ လတူကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တအ်ဂှ် ဂၠးကဝ်တအ် ကဵုဒြဟတ်ဒရိုဟ်ကီုတုဲ ဒးကော်တက်ကျာ ရဴဝွံရ။
‘ပၠန်ဂတး’ ဟီုဂှ် နူကဵုဗီုပြၚ် သၞောတ်အုပ်ဓုပ်ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်တြေံတြဟ်မံၚ်ဂှ် ပိုဲတအ် နွံပၟိက်တၟိတၟိမွဲ သၟိက်မိက်ဂွံထပက်အဇာ သၞောတ်တၟိတၟိမွဲရောၚ်။ စဵုကဵုစိုပ်သၞောတ်တၟိ စိုတ်ဓာတ်ဟွံယှအ် လုပ်အာပေဲါဗတိုက်လၟေၚ်ၚ်ဂှ် ဒှ်စိုတ်ဓာတ်ပၠန်ဂတးရောၚ်။ ကံကုသဵုမန် မန်တအ် ဂွံဖန်က်ကေတ်မာန် စဵုကဵုအခေါၚ်ဏအ် ကလိဂွံ လုပ်အာပေဲါဗတိုက်ဗီုပြၚ်နာနာဂှ် ကော်ခဴစိုတ်ဓာတ်ပၠန်ဂတးရ။
တ္ၚဲဏအ် ဍုၚ်မန် ကေုာံ ဍုၚ်ပံၚ်ကောံကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တအ် ဟွံမံက်ဏီ။ ညံၚ်ဟွံဂွံမံက်ဂတဝ်ဂှ်လေဝ် နဲနာနာသာ် ဒးဒုၚ်စဵုဒၞာလဝ် နွံရောၚ်။ ပ္ဍဲအခါကာလ အခိၚ်တ္ၚဲဏအ် ဂကူမန်ပိုဲ ဗီုပြၚ်နာနာကၠောန်ၜိုတ်မံၚ် ဟီုဂှ် ညံၚ်ဍုၚ်မန်ဂွံမံက်၊ အလုံကၟိန်ဍုၚ် ဂွံညဳသာသၟဟ်န်၊ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံဂွံမံက်ဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ်ပိုဲတအ် သီုဖအိုတ်ရောၚ် ပတိုန်ထ္ၜးဏာရ။