Categories
လညာတ်ပါ်ပါဲ

သၞောတ်ရုဲစှ်မာဲ PR စကာဟွံထေက်ဏီ

သွက်ဂွံစကာသၞောတ် PR ညးပၠုပ်ဂလာန်ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ် (RFA)
သွက်ဂွံစကာသၞောတ် PR ညးပၠုပ်ဂလာန်ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ် (RFA)
နကဵုအရေဝ်အၚ်္ဂလိက် ရုဲစှ်မာဲသၞောတ် Proportional Representation ကော်ခဴသၞောတ်ရုဲမာဲ PR ဏံ ဖန်ဗဒှ်လွဳခၞံကၠာဲကေတ်မအရေဝ်ဝေါဟာမန်မ္ဂး “သၞောတ်ဂွံမာဲအရၚ်ဗော်ဇကု” ကြပ်ကြပ်ဏံ ဟီုစမာန်ရ။ ယဝ်ရထပ်လွဳဖန်ဗဒှ်ဝေါဟာတၟိ စိုပ်တရဴနူဏံမာန်မ္ဂး တၚ်ဂုဏ်တဴဗွဲမဂၠိုၚ် မိက်ဂွံဟီုလဴဗွဲကိုပ်ကၠာရ။ နကဵုဝေါဟာဗၟာဂှ် “အချိုးကျကိုယ်စားပြုစနစ်” ချူဟီုဂးဒၟံၚ် ပွံက်အဓိပ္ပါယ်ဂှ် “ အလုံပေါဲရုဲစှ်မာဲ အတိုၚ်ဂွံလဝ်လၟိဟ်မာဲ အပံၚ်ဖအိုတ်ဂှ် ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်တံ အရၚ်ညးကဵုညး ပါ်ပရအ်ကေတ်” ပ္ဍဲအဘိဓါန် အတို်ၚ်ဏံ သောၚ်ကလးလဝ်နွံရ။

“သၞောတ် PR ဂွံမာဲအရၚ်ဗော်ဇကု” ဟီုဂှ် ဒၞာဲဒေသကဵု ဆန္ဒမာဲသွက်အလံၚ်အမာတ်မွဲတၠ(ဝါ) ဆၜိုတ်ဒၞာဲပွိုၚ်ဍုၚ်မွဲဒၞာဲဟေၚ်ဂှ် ကၠောန်ဟွံဂွံ။ သွက်ညးစုတ်ဆန္ဒမာဲ အလုံမွဲတွဵုရး State-wide constituency၊ အလုံဍုၚ်မွဲ Nation-wide constituency ဟေၚ် ကၠောန်သ္ပရေၚ်တၠုၚ်အာမာန်ရောၚ်။ ဒၞာဲလၟိဟ်မာဲဂၠိုၚ် ဒေသဇၞော်သၠဲတံမ္ဂး ညးစၞးအမာတ်မွဲတၠဟွံက ဟိုတ်နူဒးရုဲစှ်ကဵုဂှ် “ဒၞာဲကဵုဆန္ဒမာဲညးစၞးဂမၠိုၚ် Multi-member constituency လေဝ် ကော်ခဴစကီုရ။ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵုအလံၚ်အမာတ်မွဲတၠ ဂွံလဝ်လၟိဟ်မာဲဟွံသေၚ် ဒှ်သၞောတ်ကဵုမာဲသ္ပစၞးကဵု ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မွဲမွဲ တန်တဴကဵုလၟိဟ်မာဲဗော်ညးတံဂွံလဝ်တုဲ အရၚ်စၞးဗော်ညးကဵုညး ညံၚ်သ္ဂောံဂွံအာ ညးစၞးအမာတ်ဂးရ။ အပ္ဍဲဂၠးကဝ်တ္ၚဲဏံ ဍုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်သုၚ်စောဲဒၟံၚ် သၞောတ် PR လၟုဟ်နွံမံၚ် ၈၇ ဍုၚ်ဂှ် ဂွံဗှ်လ္ၚတ်တီကၠုၚ်ရ။ ဆဂး အပ္ဍဲ PR ဂှ်ပၠန် ပါ်တိတ်အာသွာၚ်တၞာၚ်ဗၠာၚ်နဲကဲသောဲဗြောဲဗီုပြၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် နွံမံၚ်ပၠန်တုဲ မွဲဍုၚ်ကဵုမွဲဍုၚ် တုပ်မွဲဗီုဓဝ်လေဝ်နွံ တၞဟ်ခြာဗီုညးကဵုညးလေဝ်နွံမံၚ်ကီုရ။

PR ဂှ်ဆက်စပ်ဒၟံၚ်ကဵုသၞောတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်

အပ္ဍဲသၞောတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်နာနာသာ်နွံမံၚ်တံဂှ် သရောပ်ရံၚ်အာမ္ဂး သၞောတ်မွဲဗော်ဟေၚ် Single party system, သၞောတ်ဗော်ၜါ Two party system၊ သၞောတ်ဗော်ဇဳ Muti-party system အပ္ဍဲသၞောတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ၃ သာ်ဏံဟီုမ္ဂး သၞောတ် PR ဂှ် ကိတ်ညဳကဵု သၞောတ်ဗော်ၜါရ။ ဗီုပြၚ် သၞောတ်ဗော်ၜါ ဒဂေတ်ဗက်သုၚ်စောဲဒၟံၚ် မပ္တံကဵုဍုၚ်အမေရိကာန်၊ ဍုၚ်အၚ်္ဂလိက်တံမ္ဂး သၟဟ်ကဵုသၞောတ် PR ကွေံကွေံရောၚ်။ ဟိုတ်နွံ ၂ ဗော်ရဒှ်တုဲ စိုပ်ကာလပေါဲရုဲစှ်မာဲအလုံဍုၚ်မွဲမ္ဂး ဗော်ဂွံလၟိဟ်မာဲဂၠိုၚ်အိုတ်မွဲဗော်ဂှ် ဒက်ပ္တန်အလဵုအသဳညးတံမာန်ရ။

ဍုၚ်စကာသၞောတ်အလဵုအသဳပါလဳမာန် Parliamentary type of government မ္ဂး နူကၠတ်ထဝ်သၟဝ် ဗော်ဂွံဇၞးလၟိဟ်အမာတ်ညးစၞးၜက်လၟိဟ် ၅၀% တံ ဂွံအခေါၚ် ဒက်ပ္တန်ဂကောံအလဵုအသဳရ။ ဆဂး ဗော်လဵုမှ လၟိဟ်အမာတ် ၅၀% ဟွံပေၚ်မ္ဂး ညံၚ်ဂွံပေၚ်ၜက်မာန် ဒးတောဲဖက်ကဵုဗော်တၞဟ်ဟ်တံတုဲ ဒက်ပ္တန်ဂကောံအလဵုအသဳပံၚ်ကောံ (Coalition government) မာန်ရ။ ဍုၚ်မွဲမွဲဟီုဂှ် ယဝ်ရဗော်မွဲဟေၚ် ဒက်ပ္တန်အလဵုအသဳမာန်မ္ဂး ခိုဟ်ဂၠိုၚ်၊ အလဵုအသဳပံၚ်ကောံဟီုမ္ဂး ဟိုတ်နူဗော်တၞဟ်ဟ်ပါလုပ်ဒၟံၚ်ဂှ် လညာတ်လေဝ်ပါ်ခြာ ဒၞာဲလ္ၚဵုပရေၚ်ကမၠောန်တံလေဝ်ဂၠဟ်ဂၠး ခက်ခိုအ်ဆိုအ်ဗတိုန်ကၠုၚ်တုဲ ဂကောံအလဵုအသဳခိုၚ်ၚ်ကၠိုက်က်မွဲ ဒှ်ဟွံလောဲရ။

သၞောတ်ညးဂွံမာဲဂၠိုၚ်အိုတ်ဇၞး

အပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်မွဲမွဲ အလံၚ်အမာတ်မူစိနွံနွံ ညးဂွံလၟိဟ်မာဲဂၠိုၚ်အိုတ်မွဲတၠဟေၚ် ဒှ်အမာတ်ရ။ လၟုဟ်ဍုၚ်ပိုဲဏံ စကာကၠုၚ်ဒၟံၚ်သၞောတ်ဏံရ။ နကဵုဘာသာအၚ်္ဂလိက်တှေ် Winner takes all မၞိဟ်ဂွံဇၞး သီကေတ်ဏာသီုဖအိုတ်ဂးရ။ အလံၚ်အမာတ်ဂှ် မာဲဟွံပေၚ် ၅၀% ဟဍေံ ဥပမာ အလံၚ်အမာတ် A ဂှ် ၄၀%- အလံၚ်အမာတ် B ဂှ် ၃၅%- အလံၚ်အမာတ် C ဂှ် ၁၅%- အလံၚ်အမာတ် E ဂှ် ၁၀% ဂွံမာဲမ္ဂး အလံၚ်အမာတ်ဂွံမာဲ ၄၀% ဂှ် ဒှ်ညးဂွံမာဲဂၠိုၚ်အိုတ်တုဲ ဂွံဇၞးဒှ်အာအမာတ်ရ။

ရံၚ်အာမွဲလပါ်ပၠန် နနဲဒဳမဝ်ကရေသဳ ရန်ကဵုပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ဆန္ဒမၞိဟ်ဂမၠိုၚ် Majority rule ဟီုဂှ် မ္ဒးဂွံမာဲၜက်နူကဝက် (၅၀%) ရောၚ်။ အတိုၚ်ဥပမာတေံ မၞိဟ်ဂွံမာဲ ၄၀% ဂှ် ဟွံပေၚ် ၅၀% ၜိုန်ရမၞိဟ်ဂမၠိုၚ်ဟွံထံက်ဂလာန်ဂၠိုၚ်ဟီုကီုလေဝ် ဂွံအာဇၞး၊ မွဲလပါ်တေံ ပံၚ်ထောံမၞိဟ်ဟွံထံက်ဂလာန်ညးတေံဂှ် နွံမံၚ် ၆၀% တံဂှ် ဒှ်မၞိဟ်ဂမၠိုၚ်ဟွံသေၚ်ဟာ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ အတိုၚ်ဆန္ဒမၞိဟ်ဂမၠိုၚ် ဟွံသေၚ်ဟီုစပၠန်ရ။ ရံၚ်ကဵုပရေၚ်ဏံတုဲ ရဲမိက်ဂွံကေတ်သၞောတ် PR တံ ထံက်ထ္ၜးဟီုဂးပတိုန်ဂလာန် လတူ “သၞောတ်ညးဂွံမာဲဂၠိုၚ်အိုတ်ဇၞး” ဂှ်ရ။

ကလေၚ်ရံၚ်ကာလပေါဲရုဲစှ်မာဲ ၁၉၉၀ တေံမ္ဂး ဗော် NLD တံ ဂွံညးစၞး ၃၉၈ ဒၞာဲဇၞး ၈၂% ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ပၞောဝ်ကဵုလၟိဟ်မာဲအလုံဍုၚ်မွဲပံၚ်ထောံဖအိုတ်မ္ဂး ဂွံကၠုၚ်လၟိဟ်မာဲ ၆၁% ဓဝ်တုဲ အလဵုအသဳပၞာန် ၁၉၉၀ တေံ ယဝ်ရ စကာကၠုၚ်သၞောတ် PR မ္ဂး ညးစၞး NLD တံ ဂွံဇၞးညးစၞး ၆၁% ဓဝ်ရောၚ်ဟီုစဂွံရ။

မအရေဝ်တုပ်ကီုလေဝ် PR အဓိပ္ပါယ်တၞဟ်ခြာနွံမံၚ်

စပ်ကဵုသၞောတ်ပေါဲရုဲမာဲ အတိုၚ်ပတိုန်ထ္ၜးလဝ်ဗွဲလတူတေံ Proportional representation -PR ကီု ဝေါဟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တၞဟ်ဟ်လေဝ် ရပ်စပ်စကာနွံမံၚ်ကီုဂှ် ဒးလ္ၚတ်စွံသတိထေက်ကီုရ။

စပ်ကဵုပရေၚ်ကိစ္စသၞောတ်ရုဲစှ်မာဲဟွံသေၚ် ကော်ခဴစမွဲသာ်ပၠန် Permanent Resident –PR ဟီုဂှ် ကောန်ဍုၚ်ပိုဲဒှ်မံၚ်ကောန်ဍုၚ်သအာၚ်တံကီု ကောန်ဍုၚ်သအာၚ်ဇေတ်တ်တံကီု ဂွံမံၚ်စံၚ်တန်တဴအာ အပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲမာန် နူဌာနအလဵုအသဳဆေၚ်စပ်တံ ပတိတ်ကဵုလဝ်လိခ်အခေါၚ်သၞောတ် PR ဂှ်လေဝ် ဟီုဂးသုၚ်စောဲစမံၚ်နွံကီုရ။

တၞဟ်မွဲဗီုပၠန် Public relations-PR ဟီုဂှ် ပ္ဍဲဌာနအလဵုအသဳတံကီု စပ်ကဵုပရေၚ်ဆက်ဆောံကဵုညးဂမၠိုၚ်တံတုဲ ကော်ခဴစဌာန PR နွံမာန်ကီုရ။(သွက်ဂွံစွံသတိကဵုမအရေဝ်ဝေါဟာ PR)

အကာဲအရာလပါ်ကၠတ်ထဝ်လၟုဟ်

စိုပ်ပေါဲရုဲမာဲအလုံဍုၚ် အဓါန်ဂတတေံမ္ဂး သွက်ကဆံၚ်ကၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူဂှ် ရုဲစှ်အာသၞောတ် PR ရောၚ် ဂိတုဂျောန် ၁၁ တေံ နူကဵုကၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူ ပါ်မာဲတုဲဖျေံလဝ်သ္ဂုတ်သွာတ်နွံရ။ ညးစၞး ကၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူ ၂၀ တၠ ပွိုၚ် ၃ တ္ၚဲသဳကၠဳပရေၚ်စကာသၞောတ် PR တုဲ ပါ်ဏာမာဲဂှ် ညးထံက်ဂလာန် ၁၁၇ တၠ၊ ညးဒစဵုဒစး ၈၅ တၠ မာဲအကြာ ၃ တၠတံ ဇၞးအာဂလာန် ဖျေံလဝ်သ္ဂုတ်သွာတ်နွံရ။ မွဲလပါ်ပၠန် ကၠတ်ထဝ်ဍုၚ်ပိုဲဏံ စပ်ကဵုစကာပရေၚ် PR ဏံဂှ် ပ္ဍဲသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဍုၚ်လေဝ်ဟွံပါဏီ နကဵုကၠတ်ထဝ်လၟုဟ် ဒစဵုဒစးကုသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ ၂၀၀၈ တုဲ ဖန်ဗဒှ်ကေတ်တ်ရောၚ် ဟီုဂးပါ်ပါဲဒၟံၚ်နွံကီုရ။

နူဂှ်မွဲကဆံၚ် သွက်ဂွံစကာသၞောတ် PR မာန် ဂွံတံၚ်ဓဇက်အစဳဇန်ဂှ် ရုဲစှ်ညးစၞး ၃၆ တၠတုဲ ပံက်ခၞံကဝ်မယှေန်မွဲရ။ လက်ကရဴဏံ ညးပါလုပ်ကဝ်မယှေန် အမာတ်ဗော် NLD ၅ တၠကေုာံ အမာတ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ၃ တၠတံ နုက်တိတ်အာပၠန်ရ။

ဗော်လဵုတံ မုဟိုတ်နွံပၟိက်သၞောတ် PR ဏံရော

ယဝ်ရလ္ပလီဠာန်မွဲသာ် ပေါဲရုဲစှ်မာဲနွံဓဝ်ဍာံဒှ်ကၠုၚ်မ္ဂး အတိုၚ်ပေါဲရုဲစှ်မာဲ ၁၉၉၀ တေံကီု ပေါဲရုဲစှ်မာဲအနာဂတ်တေံမ္ဂး ဗော်သ္ပစၞးဂကူဗၟာ NLD ကဵု ဗော်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဂွံအာဇၞးမာဲဍာံဍာံရောၚ်။ ဗော်အလဵုအသဳလၟုဟ် ကျဖောအ်၊ ဗော်တစည(မဆလတြေံ) ကေုာံ ဗော်ဂကူဗၟာလ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ် ဂၠံၚ်ဇၞးမာဲအောန်မံၚ်ကွေံကွေံရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်တုဲ နကဵုအစောန်စရာဲအလံၚ်အမာတ် မွဲမွဲဒၞာဲ ၜိုန်ရကျအာကီုလေဝ် နကဵုဗော်ညးတံ ၜိုတ်ဂွံလဝ်လၟိဟ်မာဲနူဇၟာပ်ပ်ဒၞာဲဒေသဂှ် ပံၚ်ဖအိုတ်တုဲ အရၚ်ဗော်ညးတံ သ္ဂောံဂွံအာ ညးစၞးအမာတ်မာန် ဂစာန်သ္ပသၞောတ် PR ရောၚ်ဂှ် ညးလ္ၚတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ် ပါ်ပါဲလဝ်နွံရ။

ဟီုမွဲနဲပၠန်မ္ဂး လပါ်တြၚ်ဂတမုခ် ၜိုန်ရလုပ်ဂဇအ်ခုၚ်ကၠတ်ထဝ်ဟွံဂွံလုပ်ကီုလေဝ် မွဲနဲမွဲဗီုညံၚ်ဂွံလုပ်စိုပ် ကေတ်ဒၞာဲအပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်မာန်ဟီုဂှ် သၞောတ် PR ဏံဟေၚ် ဖန်ကဵုဗော်ညးတံ ပၞော်တြၚ်မွဲမာန်ရောၚ် တော်လဝ် ဂၠာဲဏာဂၠံၚ်ဍာန်ဏံရ။

သၞောတ် PR ဂှ် မုဒှ်စကာဟွံထေက်ဏီရော

၁။ ကေၚ်စုတ်မာဲအောန်တုဲ ပရေၚ်ကၠိုဟ်ခၠၚ်စုတ်မာဲအောန်မံၚ်ဏီ။
၂။ ညးတာလျိုၚ်ဗော်ကျဖောအ်သၟး ဂွံလဝ်ဒၞာဲကဝ်မယှေန်ပေါဲရုဲစှ်မာဲတံတုဲ ပရေၚ်တပ်တးဟၟဲကၠုၚ်၊ ပရေၚ်လီဠာန်မာဲဆက်နွံမာန်မံၚ်ဏီ။
၃။ နကဵုညးစၞးကၠတ်ထဝ်ဒပ်ပၞာန်ကီု၊ ဗော် NLD ကေုာံ ဗော်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဖအိုတ်ဟွံဒုၚ်တဲဏီ။

အပ္ဍဲပရေၚ်စုတ်မာဲသၞောတ် PR နွံဒၟံၚ်ဗီုပြၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ယှုက်ယှုဲထုဲထံၚ်မံၚ်တံဂှ် သၞောတ် PR လဵု ဂပ်ဂဝ်ကိတ်ညဳကဵု အကာဲအရာဍုၚ်ပိုဲဏံ ဒးကေတ်အခိၚ် ဒးဆက်လ္ၚတ်ဂၠိုက်ဂၠာဲအာဒၟံၚ်ဏီရောၚ်။ အာယုက်ပါလီမာန်ကၠတ်ထဝ်ကီု ပရေၚ်ဆဵုဂဗအမာတ်ပိုဲတံကီု လၟုဟ်ပွိုၚ် ၄ သၞာံလေဝ်ဟွံပေၚ်ဏီတုဲ တုပ်တဴညံၚ်ရဴ ဆၜိုတ်အာယုက် ကောန်ၚာ်ဍောတ်တ်မွဲဟေၚ် ဟီုမံၚ်ကၠောန်မံၚ် ထမံက်မံၚ်ရုပ်ရဴရောၚ်ဂှ် မိက်ဂွံပါ်ပါဲထံက်ထ္ၜးဏာရ။ ဟိုတ်ဂှ်တုဲ အခိၚ်ကာလလၟုဟ်ဏံ သၞောတ်ရုဲစှ်မာဲ PR စကာဟွံထေက်ဏီဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုဏာလညာတ်ကၠာရအဴ။
နိဿဲ -proportional Representation- Wikipedia
– ပရိုၚ် Internet ဂမၠိုၚ်

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.