Categories
ဂလာန်ညးဒါန်လိက်

တ္ၚဲပၠန်ဂတး၊ စိုတ်ဓာတ်ပၠန်ဂတး၊ တာလျိုၚ်ပၠန်ဂတး

ပၠန်ဂတးဂကူမန်ပိုဲတအ် ဍေံစပ္တံကၠုၚ် လောန်ကၠုၚ် (၆၇) သၞာံတအ် ပ္ဍဲတ္ၚဲခ္ဍဲသဳပေၚ်ရောၚ်။ စဵုကဵုလၟုဟ် ဟိုတ်နူကဵုဂကူပိုဲတအ် ဟွံဗၠးၜးတိတ် နူဘဝဍိက်၊ ကံကုသဵုဂကူပိုဲ ဂကူပိုဲဖန်က်ကေတ်ဟွံဂွံဏီ။

ပၠန်ဂတးဂှ် မုရော။ မုဟိုတ် ဒးပၠန်ဂတးရော။ ဝေါဟာအရေဝ်ပၠန်ဂတး (Revolution) ဝွံ မံက်ဂတဝ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲကဵု (၁၈) ဗွဝ်ကၠံသၞာံ နူကဵုဍုၚ်ပြၚ်သေတ်ရ ဂွံတီ။ သၟိၚ်တၠဨကရာဇ်တအ် စကာဘဏ္ဍာဍုၚ်ကွာန် ဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ကီုလေဝ် ညးဍုၚ်ကွာန် ဝါတ်ဒိုက်တအ်ဂှ် သွက်ဂွံစကွာၚ် (ပေါၚ်မုန့် ) ဟွံမွဲ ဝါတ်ဒိုက်လောန်ကာဲ၊ အလဵုအသဳဂှ် ဟွံဖန်ဇန်ကဵုကမၠောန်၊ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် သြန်လုပ်ဟွံမွဲ စၞစဟွံမွဲတုဲ အာတ်မိက်ကွာၚ် (ပေါၚ်မုန့်) ပ္ဍဲကဵုဝၚ်နန်ပြၚ်သေတ်တုဲ ပၠန်ဂတးဂှ် စကတဵုဒှ်ကၠုၚ်ရောၚ်။

ပၠန်ဂတးဟီုဂှ် ရံၚ်အာ နကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး ‘မိက်ဂွံကဵုပြံၚ်သၠာဲထောံ သၞောတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပရေၚ်အုပ်ဓုပ် ပရေၚ်သၞောဝ်ဓရ် ဂွံနွံဂုဏ်ဖဵုကဵု ညးဍုၚ်ကွာန်’ တအ်ရောၚ် ဗွဲအပြောံ ဟီုစဂွံရ။ ပၠန်ဂတး ပ္ဍဲအခိၚ်တေံဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ် ဟွံဂွံဒုၚ်စသိုၚ်နူကဵုသၟိ်ၚ်တၠတအ်ဂှ် ပၠန်ဂတးကဵု သၟိၚ်တၠတအ်ရောၚ်။

ပၠန်ဂတးလက္ကရဴဏအ်ဝွံ ဍေံဆက်စပ်အာကဵု ဍုၚ်မွဲမွဲ ဂကူမွဲမွဲ ဒးဒုၚ်သ္ပဍိက် တိဍာ်ဍုၚ်ဇကု ဒးဒုၚ်သီလဝ် တိဍာ်သယံဇာတ အာဲကၟာဲဂကူဇကု ဒးဒုၚ်ဇြောတ်ပတိတ်ဏာဂှ် ဟွံပေၚ်စိုတ်တုဲ ပၠန်ဂတးရ။ ပ္ဍဲကဵုခေတ်ညးသမၠဲတိကဝ်လဝ်နဳ (Colony) ဂှ် သၟိၚ်အၚ်္ဂလိက်၊ သၟိၚ်ပြၚ်သေတ်၊ သၟိၚ်ပဝ်တူဂဳ၊ သၟိၚ်ဒါတ် (Dutch) တအ် ကေၚ်သီကေတ်ကၠုၚ်တိဍာ် ပေၚ်အာမွဲအလုံဂၠးကဝ်ရ။ တိဍာ်ဍုၚ်အၚ်္ဂလိက်ဂှ် ‘အေန်ပါယာတ္ၚဲဟွံပၠိုတ်’ (နေမဝၚ်အၚ်ပါယာ) ရဴဝွံတမ္ညဝ်ရ။

ကြဴဏအ် ပၞာန်ဂၠးကဝ် အလန်ဒုတိယ တုဲဒှ်အာတုဲ ဍုၚ်ဒးဒုၚ်သ္ပလဝ်ဍိက်ပၠက်တအ် ရုန်ဂစာန်ကၠုၚ် နနဲပၠန်ဂတးနာနာ ဍုၚ်ဇကု ဂကူဇကု ဂွံကၠုၚ်ဗၠးၜးရ။ သၟိၚ်အၚ်္ဂလိက်တအ်ဂှ် ရှေ်သှေ်အခေါၚ်အရာ ညးဂမၠိ်ုၚ်တအ် ပ္ဍဲဗွိုၚ်သၞောဝ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတုဲ ဍုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် မၞုံသၟဝ်တဲအၚ်္ဂလိက်တအ် ဂွံအာဗၠးၜးရ။

ပၠန်ဂတး အပ္ဍဲဗွိုၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဝွံ ပကောံဒြဟတ် ထ္ၜးဆန္ဒမ္ဂး အလဵုအသဳတအ် ကလေၚ်ပညဳပညပ်တုဲ သွက်အခေါၚ်အရာဇကု သဳကၠဳကေတ်မာန်ရ။ ဆဂး ပၠန်ဂတး ပ္ဍဲကဵုသၞောတ်တၠအဝဵုပၞာန်ဝွံ ဒးကၠောန်ၜိုတ် ‘ပၠန်ဂတး ရပ်လွဟ်’ တုဲ ကၠောန်မှ ဂွံပေဲါအံၚ်ဇၞးမာန်ရ။

ဂကူမန်ပိုဲ မုဟိုတ်ဒးရပ်ပၠန်ဂတးရော။ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်ပိုဲ ပၠန်ဂတးကၠုၚ်အခိၚ်တေံဂှ် အခိၚ်ကာလမၞုံ ပ္ဍဲသၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳရ။ ဆဂး အာတ်မိက်ဗွဲမၜို်ဟ်သြိုဟ်ဂှ် အလဵုအသဳဥူဏုတအ် ဟွံသ္ပကေၚ်ကာ ဟွံတက်ကျာ သီုကဵုဍဵုဍိုက်ကဵု လွဟ်လက်နက်ပၠန်တုဲ လက္ကရဴအိုတ် ဂကူမန်ကဵု ဂကူကရေၚ်တအ် ဒးရပ်လွဟ် ပၠန်ဂတးရောၚ်။ စိုပ်လက်ထက် အလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာ ‘နေဝေန်’ ဂှ် သ္ပပရေၚ်ဍဵုဍိုက်ဂၠိုၚ်တဴ ဗွဲမလောန်တုဲ ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ဖအိုတ် ဒးရပ်လွဟ် ပၠန်ဂတးကၠုၚ်ရ။

စိုတ်ဓာတ်ပၠန်ဂတးပိုဲဝွံ ဟီုသရုပ်မ္ဂး မွဲအခိၚ်တေံ ဂကူမန်ပိုဲ ကေၚ်ဒှ်ကၠုၚ် ‘တၠ’ ရ။ လၟုဟ် ဂကူမန်ပိုဲ ဒှ်မံၚ်ဍိက်ရ။ ‘ဒုၚ်ဂိုၚ် ကၠောန်ၜိုတ်အာ ပရေၚ်နာနာ ဂကူမန် ဂွံက္လေၚ်ဒှ် ဘဝတၠ မွဲဝါ’ ပၠန်ဂှ် ဒှ်စိုတ်ဓာတ်ပၠန်ဂတးရ။

လညာတ်ဗဗိုန်စၟောံ ဒးနွံမွဲသာ်ဂှ် ‘ယဝ်ရ အခေါၚ်အရာဂကူပိုဲ ပိုဲတအ် ဟွံဂွံဖန်က်ကေတ်တ်၊ တိဍာ်ပိုဲ ပိုဲဟွံဂွံပိုၚ်ပြဳမ္ဂး ဂကူပိုဲ ဒးတၞီဗၠိုက်ဒၟံၚ်လၟိုန်ဒှ်တုဲ စဵုကဵုဂကူပိုဲဗၠးၜး ဒးကၠောန်ၜိုတ်အာရောၚ်’ ရဴဝွံ ရန်တၟံဒးနွံပေၚ်ၚ်ရောၚ်။

တာလျိုၚ်ကမၠောန်ပၠန်ဂတးဂှ် သာ်လဵုရော။ အခိၚ်တေံ ပၠန်ဂတးစကတဵုဒှ်ကၠုၚ်ဂှ် ရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတးရ။ ဇၟာပ်ဂကူပိုဲ ဒးရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတးဟာ။ ဒှ်ဟွံမာန်ရ။ ဟိုတ်နူ အကာဲအရာနာနာကီု ဇၟာပ်ဂကူမန်တအ် ရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတး ဟွံမာန်ရ။ ဆဂး ဟွံရပ်လွဟ်မွဲသာ် ပၠန်ဂတးဂွံဟာ။ ဂွံရ။ ပ္ဍဲကဵုစိုတ်သန္ထာန်ပိုဲ စိုတ်ဓာတ်ပၠန်ဂတး လညာတ်ပၠန်ဂတးနွံမ္ဂး ဟွံဒးရပ်လွဟ် ပၠန်ဂတးမွဲသာ် ကၠောန်ပၠန်ဂတးဂွံရ။

တာလျိုၚ်ပၠန်ဂတးပိုဲတအ်၊
၁။ စဵုဒၞာလုပ်ပေဲါဗတိုက်နနဲနာနာသာ် လတူသ္ပလဝ်ပရေၚ်ဍဵုဍိုက်ဂကူ၊
၂။ ဒစဵုဒစး လုပ်ပေဲါဗတိုက် ပွမဟွံမွဲကဵုဗဗွဲဓရ်၊ သွက်အခေါၚ်အရာတုပ်သၟဟ်၊
၃။ ဂစာန်ပကောံပကေဝ်ပတိုန်ဒြဟတ်ညးဍုၚ်ကွာန် ပ္ဍဲအရာပ်ဇကု ကွာန်ဇကု ပွိုၚ်ဍုၚ်ဇကုဂှ် ကံကုသဵုဇကုဂှ် ဇကုဂွံဖန်ကေတ်မာန်၊

ပ္ဍဲကဵုဇၟာပ်ပၠန်ဂတးဂှ် ဒးကဵုလမျီု၊ ဆီ၊ ပဠက်ရောၚ်။ ဟွံဖအိုတ် လမျီု ဆီ ပဠက်တှေ် ပေဲါအံၚ်ဇၞး ပၠန်ဂတးဂှ်လေဝ် ကလိဂွံလောဲဟွံသေၚ် ပ္ဍဲကဵုသက်သဳပၠန်ဂတးဂၠးကဝ်တအ် ဓမံက်ထ္ၜးလဝ် နွံရောၚ် ပတိုန်ထ္ၜးဏာ ပ္ဍဲအခါသမယပြဲ တ္ၚဲပၠန်ဂတး မရနုက် (၆၇) ဝါဝွံရ။

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.