တ္ၚဲဏံ စပ်ကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ မူမိက်သ္ဂောံဂွံမံၚ်ရော ယဝ်ရဟီုတှေ် မိက်ဂွံအခေါၚ်ဗၠးၜး သွက်ဂ ကူမန်၊ အခေါၚ်အရာ အဝဵုဂကူမန် မန်တံဖန်ဖက်ကောပ်ကာဲကေတ်တ်ရောၚ်ဂှ် ဒါတ်တိဟွံဗၠးအာရ။ ရန်တၟံသာ်ဂှ် တုဲ ညးက္ဍိုက်က္ဍိုပ်ကောန်ဂကူမန်တံလေဝ် ဂိုတ်ဂစာန်လုပ်ဒၟံၚ်ပေဲါဗတိုက်
အကြာညးဍုၚ်ကွာန်၊ အကြာ ပရေၚ် ဍုၚ်ကွာန် ဗီုညးကဵုညး၊ ဂကောံညးကဵုညး၊ ဗော်ညးကဵုညးဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ဂွံညာတ်ကေတ်ဂှ် ပတိုန်ဏာစရာဲကဵု ညးအာမံၚ်ဂတ ပၠတရဴတံအိုတ်ရ။
ယဝ်ရဒးဟီုပရူပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အကြာညးဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး ပရေၚ်ပၠန်ဂတး (Revolution) ဝွံ ဍေံပါလုပ်ကၠုၚ်ရ။ မူဟိုတ်ပရေၚ်ပၠန်ဂတဂွံဒှ်ရော ယဝ်ရဟီုတှေ် ဟိုတ်နူအကာဲအရာ အလဵုအသဳပစ္စုပ္ပန်တံ ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ကောပ်ကာဲ ပရေံတုဲ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဒးဒုၚ်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက် ကၠောဝ်ဗျဵုတဟၚ် ဝါတ်ဂါတ်ဒိုက်ဂတ်ကၠုၚ်ဂၠိုၚ် မိက်ဂွံပြံၚ်သၠာဲ ကၠဟ်ပထောံ သၞောတ်ပရေံပရေံဏံတုဲ ဂိုတ်ဂစာန်တဝ်စၞောဟ်ကၠေံ သၞောတ်တြေံရောၚ် ညးကော်ဂးရ။ ပ္ဍဲပၠန်ဂတးဂမၠိုၚ်ဝွံ ပရေၚ်ပၠန်ဂတး ဍုၚ်ပြေၚ်သေတ် ၊ ပရေၚ်ပၠန်ဂတး “အံက်တဝ်ဗာ” ဍုၚ်ရာတ်ယှာ ၊ ပရေၚ်ပၠန်ဂတး ဍုၚ်အမေရိ ကာန်တံ မြဟ်တမ္ညဝ်တဴ ပ္ဍဲဂၠးတိဏံ ဗွဲမလောန်ရ။
မူဟိုတ်ရောဟီုတှေ် ပရေၚ်ပၠန်ဂတးဍေံတံဝွံ အာဆအယာံမာတ်ပၠန်ဂတသၟးဟွံသေၚ် မွဲဒမြိပ်ပရေၚ်ဒက်ပတန် ကောပ်ကာဲဖန်ဗဒှ်တံလေဝ် ဒၞာဲဍေံကဵုဍေံ ညံၚ်သ္ဂောံကိတ်ညဳဒၟံၚ်ဂှ် ဍေံဒစးဒုၚ်ပလေဝ်လဝ်တုဲတုဲရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပၠန်ဂတဍေံ အံၚ်ဇၞးဗက်ဟွံဂတာပ် ပရေၚ်သိုၚ်ခၞံဒက်ပတန်ဍုၚ် ဍေံခိုၚ်ဗက်အာ မွဲဒမြိပ်ဂှ်ရ။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲပေဲါ ဗတိုက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဝွံ ဆအယာံမာတ် ပရေၚ်ပၠန်ဂတးမွဲဓဝ် ဟွံရုမ်ဂပ်တုဲ ဒစးဒုၚ်ဒးပလေဝ်လဝ် ပရေၚ်ဒက် ပတန်ကောပ်ကာဲဖန်ဗဒှ် သွက်သိုၚ်ခၞံဒက်ပတန်ဍုၚ် မွဲဒမြိပ်ကဵု ပရေၚ်ပၠန်ဂတးထေက်ရောၚ် ဂွံဆဵုကေတ်ကဵု ဥပမာနူဍုၚ်သၟာၚ်တံကီုရ။
မွဲပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲခေတ် ဗွဝ်ကၠံ (၂၁) ဏံ နဲလုပ်ပေဲါဗတိုက်ဂှ် ပရေၚ်ပၠန်ဂတး (Revolution) သၟး ဟွံသေၚ်မွဲသာ် ပရေၚ် ပြံၚ်သၠာဲကဆံၚ်ကဆံၚ် (Evolution) တံလေဝ် ပါလုပ်မၞိဟ်ဒးစိုတ်ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်ကီုရ။ မူဟိုတ်ဟီုတှေ် ပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲက ဆံၚ်ကဆံၚ် (Evolution) ဝွံ ဒးတဝ်စၞေဟ် ဆီပါ်ဍာ်ဇွောဝ်တုဲ အတိုၚ်မွဲတၞံ ပါ်တမ်ထဝေၚ်ကၠဟ်ထောံဟွံသေၚ် ပရေၚ်ပံၚ်တောဲ ပလေဝ်အာညးသ္ကအ် ကေတ်ဓဝ်ပတှေ်တၚ်တုပ်စိုတ် လ္တူညးသ္ကအ်တုဲ သဳကၠဳပ္ညဳပ္ညပ် ပလေဝ်အာညး သ္ကအ် မွဲကဆံၚ်တုဲမွဲကဆံၚ်ရောၚ် ညးကော်ဂးရ။
“ အလဵုအသဳပရေံမွဲ ဂွံပြံၚ်သၠာဲအာမာန် ဒးလုပ်ပေဲါဗတိုက် နနဲပၠန်ဂတးမ္ဂး ဒဒှ်ဆီပါ်ဍာ်ဇွောဝ်ဝွံ ဍေံဒှ်ကၠုၚ်ဗွဲဨကန်တုဲ ဂွံပေဲါအံၚ်ဇၞးရောၚ်ဟီုမ္ဂး ပရေၚ်ဆီပါ်ဍာ်ဇွောဝ်ဂှ် ၚုဟ်မးနွံတဴ ဗွဲမလောန်ရ ။ ဆဂး သ္ပတမ်ကဵုဆီဗဠက် ညးဍုၚ် ကွာန်တံတုဲမှ ၚုဟ်မးပၠန်ဂတးဇၞော်ရောၚ် ဟီုမ္ဂး ယြၚ်ပူဂဵုဂှ်ဝွံ ဒှ်ညးဆီမွဲတော်လေဝ် ဟွံဒးဓဇူလဝ်မွဲသာ် ဂုဏ်ဖဵုပရဲ တိတ်မံၚ် နူကဵုပရေၚ်ပၠန်ဂတးဂှ်ရောၚ်” သာ်ဝွံ ညးတၠပညာ Ambrose Bierce -1906 သ္ဂးလဝ်ရ။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲဇၟောဝ်ခေတ်တ္ၚဲဏံ သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်တံ စိုတ်လုပ်စကၠုၚ် လ္တူပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲကဆံၚ်ကဆံၚ် (Evolution) ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်မံၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုညာတ်ကေတ်ရ။
ရံၚ်ကေတ်ကဵုဂလာန်လ္တူတေံတုဲ ညးက္ဍိုက်က္ဍိုပ်အာဂတပၠတရဴ သွက်ကောန်ဂကူမန်ဂမၠိုၚ်တံလေဝ် ပ္ဍဲပေဲါဗတိုက် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် နဲကဲလဵုလုပ်လုပ် ဝိုတ်တၠိၚ်ထောံညးဍုၚ်ကွာန်တံဟွံဂွံ ဒးကေတ်ဇြဟတ်နူကဵုညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဍာံ ဍာံရောၚ်။ ပ္ဍဲကဵုကေတ်ဇြဟတ် လ္တူညးဍုၚ်ကွာန်ဂှ်လေဝ် ဗွဲမယျေလဂူတပ်တး ဒးဆက်ဆောံကဵုညးဍုၚ်ကွာန်တံ ထေက်ရောၚ်။ ညးအာဂတပၠတရဴ ဂကောံလဵုဒှ်ဒှ် ဗော်လဵုဒှ်ဒှ် ဂၠံၚ်တရဴမူဝါဒဂကောံဇကုဗီုလဵု မူဇကုကၠောန်ပတုဲဖဵု ကဵု ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဂွံသာ်လဵု ဗီုလဵုဂိုတ်ဂစာန်ကၠောန်ပတုဲအာကဵုရောၚ် သာ်ဝွံ သ္ဒးလုပ်လုက်စုက်ကဵု ညးဍုၚ်ကွာန် တံ ဗွဲမဍိုန်ၜတ်ရောၚ်။ ဟီုဗျုတ်ဗဒေက်ညးမွဲလ္ပါ်ကီု ပၟိက်ဇကုမိက်ဂွံဒှ်မွဲဟေၚ် ပၠောပ်ဗီုလ္တူညးဍုၚ်ကွာန်ရောၚ် ဟီုမ္ဂး ရံၚ်ကဵုလညာတ်ညးဍုၚ်ကွာန် ပ္ဍဲခေတ်တ္ၚဲဏံတှေ် ပူဂဵုကၠောန်ဟီုဂှ်ရ စိုပ်အာမ္ၚးဂၠံၚ် ဒတုံဗြံၚ်ရောၚ် ပတှေ်ကေတ် လဝ်ရ။
နဲကဲလဵုဟီုဟီု ဗီုလဵုလုပ်လုပ်ပေဲါဗတိုက် ကာလဂွံအခေါၚ်အုပ်ဓုပ်ကောပ်ကာဲ အခေါၚ်အရာအဝဵုဇကု ဇကုဖန်ဖက် ကေတ်တ်ရောၚ် ဟီုမ္ဂး ညးက္ဍိုက်က္ဍိုပ် အာတဂပၠတရဴဂကူမန်ကီု ညးဍုၚ်ကွာန်ကောန်ဂကူမန်တံကီု ဗီုလဵုဖန်ဖက် ညးသ္ကအ်ရော။ ညးက္ဍိုက်က္ဍိုပ်အာဂတတံ ကာလလုပ်ပေဲါဗတိုက်ဂှ် ကေတ်ဇြဟတ်ညးဍုၚ်ကွာန်တုဲ ကာလဂွံအဝဵု မ္ဂး ဝိုတ်တၠိၚ်ထောံညးဍုၚ်ကွာန်တံဟာ။ အကာဲအရာဏံဝွံ ဒးစွံဓဝ်သတိ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ထေက်ရောၚ်။
ဗဗွဲဓဝ်ပရေၚ်ဘဝမၞိဟ်ဟီုဂှ် သွက်မၞိဟ်တံ ဂွံဒုၚ်စအခေါၚ်အရာ ခိုဟ်ကီု ပရေံကီု ဒးညဳသၟဟ်ထေက်ရောၚ်။ ညးပ တိတ်ဇြဟတ် ပရေၚ်အာက္ဍိုပ်ဂှ် ထေက်ကဵုသ္ပက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တုဲ ဟိုတ်နူဂွံကၠုၚ်ဇြဟတ်ညးဍုၚ်ကွာန်တံဂှ်ရ သ္ဒးပတုဲဖဵု သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဗိုန်န်ရောၚ်။ လ္တူညးမွဲကဵုမွဲ ကေတ်အခေါၚ်တက်ပရဲ ဟွံဂွံတုဲ မွဲလ္ပါ်ကဵုမွဲလ္ပါ် ဒးသ္ပစၟတ်သမ္တီ ညးသ္ကအ် (Recognition) ဒးနွံ ကေုာံ အခေါၚ်ညးဍုၚ်ကွာန်တံ မပါလုပ်ကမၠောန်ပံၚ်တောဲ (Participation) ဒးနွံ ရောၚ်။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်မှ အကြာဂကောံမၞိဟ်ပိုဲကဵုပိုဲတံ ပါ်ပရအ်ကဵုကေတ်အဝဵုတုပ်သၟဟ် ဒှ်ကၠုၚ်ဗဗွဲဓဝ် (Distributive Justice) တုဲ သ္ပကၠုၚ်စၟတ်သမ္တီညးသ္ကအ်ရောၚ်။ သ္ပကၠုၚ်စၟတ်သမ္တီညးသ္ကအ်မာန်မ္ဂး ပေဲါဗတိုက်ပိုဲ ဂွံလဝ်အံၚ်ဇၞးဂှ် တန်တဴဍာ်ဇမၠိၚ်မာန်ရောၚ်။
ဆဂး ဗီုဟီုလဝ်ဏံ ပ္ဍဲကောန်ဂကူမန်ပိုဲတအ် ဒဂေတ်ဗက်မံၚ်ရဟာ သ္ဒးသ္ၚဳဂၠိပ်တဴထေက်ရ။ ညးမွဲကဵုညးမွဲ သ္ပစၟတ် သမ္တီညးသ္ကအ် မာန်အိုတ်ရဟာ။ ကၟောန်လဝ်အတ္တဇကုဇကုတုဲ အဲပါမှကၠောန် အဲကၠောန်မှဒး အဲဂးမှတုဲ ဒၞာဲလဵုဟွံရုဲ ဒှ်မၞိဟ်ဗက်ပထုဲမံၚ်ဝိုၚ်ဟာ။ သွာၚ်လဵုကၠောန်ကၠောန် ဍေံကၠောန်လေဝ် သွက်ဂကူ၊ အဲကၠောန်လေဝ် သွက်ဂကူ ညံၚ်ပ္ကဴရာၚ် ကၠးတၟးကေတ်ပ္ဍဲစိုတ် ပၠိုတ်ကၠေံဓဝ်အတ္တ စွံစိုတ်ပရတုဲ အာဂတပၠတရဴဏာ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဟွံမာန် ဟာ သ္ဒးဗ္စာရဏာထေက်ရ။ ယဝ်စိုတ်ဓာတ်အတ္တကၠေံအိုတ် စိုတ်ဓာတ်ပရသၠဲလးဂၠိုၚ်တိုန်ကၠုၚ်မာန်မ္ဂး သၟာပရေၚ် ဍုၚ်ကွာန်တံ ဂိုတ်ဂစာန်ဒၟံၚ်တ္ၚဲဏံ ဂွံပေဲါအံၚ်ဇၞးမာန်ရောၚ်။
ကလေၚ်သ္ၚဳဂၠိပ်ကေတ် ဝၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဏံမ္ဂး စဂွံဗၠးၜး နူကဵုသၟဝ်တဲကိုဝ်လိုဝ်နဳအၚ်္ဂလိက်တံ ဗက်ဟွံဂတာပ် ပၞာန်ပ္ဍဲဍုၚ် က္တဵုဒှ်ကၠုၚ် မွဲဒမြိပ်ဟဂှ်ရ။ မူဟိုတ်ရောတှေ် ပြဿနာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ဟွံပသောၚ် နကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မွဲသာ် ပသောၚ်ကဵုလွဟ် နဲတၠအဝဵုတုဲ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲ ယှုက်ထုဲဂၠိုၚ်တိုန်ကၠုၚ်ရ။ ဟိုတ်နူအလဵုအသဳပၞာန်တံ ရပ်စပ်စကာနဲတၠအဝဵုဂှ်ရ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ နဗဗွဲဓဝ်ဟွံမွဲ ဒဒုၚ်ဍဵုဍိုက်ကၠုၚ် နကဵုသၞောဝ်ဟၟဲတုဲ ဒှ်တဴဒဒိုက်ဗွဲမဂၠိုၚ် စဵုကဵုစိုပ်အာ ဘဝဒိုက်ဂတ် ဒှ်အာဍိက်ပဠက်ညးတၞဟ်ကီုရ။ ဟိုတ်နူဒုၚ်အဘဳဂှ် ဟွံမာန်တုဲ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ လေဝ် ရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတး ၊ ညးဍုၚ်ကွာန်တံလေဝ် ဒုၚ်တဲဟွံမာန် ရုန်ဂစာန် လုပ်ပေဲါဗတိုက် ဖအိုတ်ကၠေံသၞောတ် တၠအဝဵုတံဂှ်ရ တ္ၚဲဏံဂါမ်ကွာ်လုပ်ကၠုၚ် သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကီုရ။
တၠအဝဵုတံဝွံ ခေတ်အဆက်ဆက် မၞိဟ်လညာတ်ဟွံတုပ်ကဵုဇကု ၊ မၞိဟ်ဟွံကေတ်ဝါဒဇကု ၊ မၞိဟ်ပါ်ပဲါမံၚ်ဇကုပရေံ တံဂှ် ကၟာတ်လဒဵုအခေါၚ်အရာ ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ရပ်စုတ်ကၠေံသ္ၚိစါတ် (ထံၚ်) ရဴသာ်ဝွံ ပသောၚ်ကၠုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဟၟဲကဵုဗ ဗွဲဓဝ် နနဲတၠအဝဵုဂှ် ဟွံအံၚ်ဇၞးရောၚ် ညာတ်ကၠုၚ်ရ။ ပြဿနာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဝွံ ဆဵုဂဗတက်ကျာသဳကၠဳ ကဵုကေတ် ညးသ္ကအ် မွဲလ္ပါ်ကဵုမွဲလ္ပါ် နနဲသၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳမှ ပြေပြံၚ်ဍေံအံၚ်ဇၞးမာန်ရောၚ် ညာတ်ကၠးကၠုၚ်တုဲ ပြံၚ်လှာဲကၠေံ နဲကဲအိုတ်ရ။
နနဲသာ်ဂှ်ကီုရ ပ္ဍဲကောန်ဂကူမန်ပိုဲ ညးက္ဍိုက်က္ဍိုပ် အာဂတပၠတရဴတံကီု ညးဍုၚ်ကွာန်တံကီု မၞိဟ်မွဲကဵုမွဲ မွဲဂကောံကဵု မွဲဂကောံ ဗော်မွဲကဵုမွဲ ပ္ဍဲကဵုပသောၚ်ပြဿနာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး စိုတ်ဓာတ်အတ္တ အဲပါမှ အဲကၠောန်မှဒး မၞိဟ်ဝါဒ ဟွံတုပ်ကဵုအဲဂှ် ဟီုဗျုတ်ဗဒေက်ဍဵုဍိုက် စွံလဝ်စိုတ် “သၞ” ရောၚ် ရဴသာ်ဝွံ စိုတ်ဓာတ်နနဲသၟိၚ်တၠအဝဵု လ္ပရပ်စပ်စ ကာအိုတ်ညိ။ လစွံစိုတ် သၠောဲသၠောဲလးလးညးသ္ကအ်တုဲ ဆဵုဂဗတက်ကျာသဳကၠဳ ညးမွဲကဵုမွဲ မွဲဗော်ကဵုမွဲဗော် ကဵု ကေတ်သောၚ်ကလး ပြဿနာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်အိုတ်ညိ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ရန်တၟံကၠောန်ပတုဲဖဵု သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်တံရောၚ် ဟီုတှေ် အပ္ဍဲဇကု လစွံစိုတ်နွံဒၟံၚ် ဗီုလဵုဂှ် ဇကုဇကုဒးသ္ၚဳဂၠိပ်ကၠာထေက်ရ။ ယဝ်ရ စိုတ်ဓာတ်လစွံစိုတ်သၠောဲသၠောဲလးလးမာန် ဒုၚ်တဲသောၚ်ကလး ပြဿနာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မာန်ရောၚ် ဟီုမ္ဂး လုပ်ကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂွံရောၚ်။ ယဝ်စိုတ်ဓာတ်ဟွံသၠောဲလး ကၟောန်ရပ်လဝ် စိုတ်တၠအဝဵု ပသောၚ်ပြဿနာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်လေဝ် ဟွံကေတ်ဂၠံၚ် ကေတ်မံၚ်လညာတ်ဇကုသၟး ရောၚ် ယဝ်ဒှ်မ္ဂး စနူအခိၚ်ဏံတုဲ လစွံစိုတ်ဓာတ် “ဓဝ်သ္ပစၟတ်သမ္တီ” လ္တူညးတၞဟ်တုဲ ကေတ်အာပရေၚ်ညဳသာညး သ္ကအ်အိုတ်စိုအ်ဂှ် မိက်ဂွံပတိုန်ထ္ၜးဏာရအဴ ။ ။