ဂကောံဗော်တအ်ဂှ်ရ။ ဆေၚ်စပ်မံၚ်ကဵု ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဂကူလဵုဟွံဟီု သီုအလုံဍုၚ်ပံၚ်ကောမ်ဗၟာမွဲဂှ်ရ ညးဍုၚ်ကွာန်လ္ၚဵုတအ် စိုတ်လုပ်စကဵု ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ဟွံသ္ပတီကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကဵုဒှ်ကၠာရလေဝ် အလိုန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် တေက်ဒးမံၚ်ဇကု၊ အသိၚ်လပှ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ကပိုက်ဒးမံၚ်ဇကုဏောဝ်ဂှ်သ္ဒးကၠိုဟ်လဝ် တီလဝ်ထေက်ရောၚ်၊ စပ်ကဵုပေဲါရုဲမာဲဏအ် ဂကောံ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ မၞိဟ်ကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တအ် စချဳဒရာၚ်ဒၟံၚ်အိုတ်ရ။
ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် မဒှ်ပရေၚ်မၞိဟ်ဂမၠိုၚ်၊ မၞိဟ်အလုံဒေသ၊ အလုံတွဵုရး၊ အလုံကၟိန်ဍုၚ်မွဲရောၚ်၊ မၞိဟ်ကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် မဒှ်ကၠောန်ပရေၚ်ကိစ္စသွက်မၞိဟ်ဂမၠိုၚ်၊ ဒတုဲဖဵုသွက်မၞိဟ်ဂမၠိုၚ်ရောၚ်၊ ရန်တၟဟ်ကဵုမၞိဟ်ဂမၠိုၚ်အဓိကတုဲ မၞိဟ်ကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် သွက်ဂကူ၊ သွက်ကၟိန်ဍုၚ်မ္ဒးနွံရ။ ဂကူနွံကဵု ကၟိန်ဍုၚ်သၠးၜးမံၚ်တုဲတုဲဂှ် ဂကူညးတအ်သ္ဂောံဇၞော်မောဝ်တဴတက်တိုန်အာ၊ ဘဝဂကူသ္ဂောံသၠုၚ်တိုန်အာတုဲ၊ ဂကူဟၟဲကဵုကၟိန်ဍုၚ် ဂကူဟွံသၠးၜးဏီတအ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံသၠးၜး၊ ဂွံနွံကဵုကၟိန်ဍုၚ် အလဵုအသဳ ဂကူဇကုဂှ် ဒှ်အဓိက ကမၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ရ။
ဂကူမၞိဟ်ကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဟၟဲ၊ ဂကူဟွံဂံၚ်ကၠောန်ဟၟဲ၊ ဂကူဟွံဂွံကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် မဒှ်ဂကူချိုတ်ချိုတ်။ ပရေၚ်ချဳဒရာၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မဒှ်လတေၚ်ဆီဇၞော်သွက်ဂကူသ္ဂောံဂျိုၚ်တဴအာဂှ်ရောၚ်။ မၞိဟ်ကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် နွံသတိ ပညာ၊ ကေတ်သ္ကာ၊ ဝဳရိယ၊ သမာဓိတုဲစွံမေတ္တာ ဂံၚ်သောၚ်ကလးကဵုပြဒ္ဒညာ ဂကူ-မၞိဟ်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်မာန်၊ သၠုၚ်ကဵုဘဝဂကူ-ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်မာန်မ္ဂး မဒှ်တၠဂုဏ်ဂကူ၊ အာဇနဲဂကူရ။ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် မဒှ်ပရေၚ်ကေတ်အဝဵုအလဵုအသဳ၊ ပရေၚ်သ္ပသၟိၚ်သွက်ဂွံဖန်ဖက်လ္တူဂကူ-ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ရ။ အဝဵုအလဵုအသဳဟၟဲ ဟွံဒှ်သၟိၚ်မွဲသာ် ဖန်ဖက်လ္တူညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ဟွံဂွံ။ မၞိဟ်ညးဍုၚ်ကွာန်လဵုလေဝ် ဟွံဒုၚ်ဖန်ရ။ ပရေၚ်ကေတ်အဝဵုအလဵုအသဳ၊ ပရေၚ်သ္ပသၟိၚ်ဂှ်နွံနဲကဲနာနာသာ်ရ။
ရံၚ်အာကၟိန်ဍုၚ်ဒုၚ်ကေတ်လဝ် သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတအ်မ္ဂး ပ္ဍဲပေဲါရုဲမာဲ ဂကောံဂမၠိုၚ်မ္ဒးလုပ်ပြိုၚ်ပ္ကာန် ကေတ်ဆန္ဒမာဲညးဍုၚ်ကွာန်တအ် သွက်ဂွံဇၞးလ္ပာ်ဂအုံဂၠိုၚ်(ဂွံအမာတ်ဂၠိုၚ်)ရ။ တုဲကလိဂှ်မ္ဂး ဂွံအဝဵုအလဵုအသဳ၊ ဂွံဒှ်သၟိၚ်-ဂွံအခေါၚ်ဖန်ဖက်ရ။ ဂွံဒှ်သၟိၚ်နကဵုဆန္ဒမာဲညးဍုၚ်ကွာန်ဂှ်ရ ဗီုဂတိပါၚ် ဂကောံ(ဇကု) တွံဟီုလဝ် ဒုၚ်လဝ်ပါၚ် ကုညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ဂှ်ရ မ္ဒးဓမံက်ရုပ်ရဴကၠောန်အာရောၚ်။ ဥပမာ-ဗီုဍုၚ်ဗၟာခေတ်သၟိၚ်သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဉူဏုတေံကီု၊ ဗီုဍုၚ်အံၚ်ဂလိ(ယှ်)၊ ဍုၚ်ဂလာ(အေန်ဒဳယျာ)၊ ဍုၚ်အဝ်သတြေလျာ-စတံတအ်ကီုမဒှ်ရ။
ယဝ်ရ ဂွံအလဵုအသီ ဂွံဒှ်သၟိၚ် နကဵု သၞောတ်ဂကောံ ဗော်မွဲဓဝ် (ဟွံဒးပြိုၚ်ရုဲမာဲကဵုဂကောံ ဗော်တၞဟ်တၞဟ်) (ဝါ) နကဵုသၞောဝ်သၞောတ်ဗော်ဇကုမွဲဓဝ်မ္ဂး ဟွံဒးကလၚ် ဆန္ဒရမျှာၚ်ညးဍုၚ်ကွာန် ဓမ္မတာ ဂအုံဂၠိုၚ်တအ်မွဲသာ်ရ။ ကလၚ်ဆဆန္ဒမၞိဟ်လုပ်ဗော် (ကောန်ဗော်) ဇကုသၟးရ။ မၞိဟ်နူပ္ဍဲဂှ်ရဟေၚ် ဒှ်သၟိၚ်ဇၞော်-သၟိၚ်ဍောတ် အတိုၚ်လၟေၚ်ဆက်စှေ်အာရ။ ယဝ်ရဒးဟီု ဒဳမိုကရေဇြဳနွံလေဝ် နွံပ္ဍဲဗွိုၚ်မွဲဍောတ်ရ။ ပ္ဍဲဗွိုၚ်မွဲဍောတ်ရ။ ပ္ဍဲဗွိုၚ်ဍန်ဍန်ရ။ ဣဏအ်ဂှ်မဒှ်ဂကောံ ဗော်တၠအဝဵုလေဝ် ဟီုစဂွံရ။ ညံၚ်ရဴဗီုဗော် ခေတ်ဗိုလ်နေဝေဏ်ဂှ်ရ။ ဗီုဍုၚ်ကြုက်၊ ဍုၚ်ဗဳယျေတ်နာမ်-စကာမံၚ်သၞောတ်ကမ်မျူဏေတ်-ဂှ်ရ။ ညးမဂွံအဝဵုအလဵုအသီ ဂွံဒှ်သၟိၚ် ဟွံဒးရုဲမာဲမွဲသာ်၊ ဟွံဒးကေတ်ဆန္ဒညးဍုၚ်ကွာန်တအ်မွဲသာ်၊ ဂွံဒှ်သၟိၚ် ဖန်ဖက်လ္တူညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ဒးကလၚ်ဂှ် တၠအဝဵုပၞာန် (ညးမရပ်လဝ်လွဟ်နက်)ရဒှ်ဂွံ။ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်တုဲ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဍောတ်ဍောတ်တအ် အတိုၚ်လၟေၚ်လၟေၚ်ဒှ်သၟိၚ်ဍောတ်တ်အိုတ်ရ။ ညံၚ်ရဴခေတ် နဝတ-နအဖဂှ်ကီုရ။ ဗွဲအပြောံသရောပ်ဂွံ ညးမဂွံအဝဵုအလဵုအသဳ ဂွံဒှ်သၟိၚ်နွံပိသာ်ရ။
ၜိုန်ဂှ်လေဝ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဗၟာတ္ၚဲဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲဗီုပိသာ်ဟီုကၠုၚ်လဝ်ဂှ်ဟွံသေၚ်၊ တၟေၚ်အာနူဂှ်ပၠန်ရ။ သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဒပ်ပၞာန်ရပ်သၞေဝ်ဟီုဟီု ၊ ဒပ်ပၞာန်ရပ်ဇုက်(တံၚ်ဇုက်) ဟီုဟီု ကော်ခဴစဂွံကီုရ။ မူဟိုတ်မ္ဒးကော်ခဴဟီုသာ်ဂှ်ရော နကဵုပေဲါရုဲမာဲ ညးဍုၚ်တအ်ရုဲစှ်ပ္တိုန် ဂွံဒှ်မၞိဟ်စၞးညးဍုၚ်ကွာန် (အမာတ်) နွံကၠံမ္ဂးနူဒပ်ပၞာန် တိုတ်ရိုက်ရုဲစုတ်ညးစၞးကေတ်တ် (နကဵုမာဲညးဍုၚ်ကွာန်ဟွံသေၚ်) လၟိဟ်၂၅% က္ဍိုပ်ကၠံ သွက်ဂွံဂဇအ် ကရောမ်ညးစၞးညးဍုၚ်ကွာန် ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ် (ပါလဳမာန်) ဂွံကဵုလဝ်အခေါၚ်နကဵု သဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ အုပ်ဓုပ်ဍုၚ်နွံရ။ ကၠတ်ထဝ် (ပါလဳမာန်) မ္ဂးဂှ် မဒှ်ဒၞဲါ ခၞံဗဒှ်သၞောဝ် (ထၜုတ်သၞောဝ်)၊ ဇိုတ်သၞောဝ်၊ ပလေဝ်သၞောဝ်၊ ဖျေံဗီုပြၚ်ကိစ္စပရေၚ်ကၟိန်ဍုၚ်နာနာသာ်ရ။ ကဵုသ္ဂုတ်သွာတ်ကိစ္စမွဲမွဲသာ် (မ္ဒးထောံမာဲ) မ္ဒးမာဲ ရ၅% က္ဍိုပ်ကၠံမ္ဒးၜက်တိုန်အာရောၚ်၊ ဟွံၜက်လောန်တိုန်နူဂှ်မ္ဂး ဟွံဒှ်ကမၠောန်၊ ဓမံက်ရုပ်ရဴဟွံဂွံရ။ ညးစၞးနူဒပ်ပၞာန်တုပ်စိုတ်မှ ဒှ်ဒတန်ဒှ်ကမၠောန်မ္ဂး သဘာဝဒပ်ပၞာန်ဂှ် ဒးကလၚ်ပၟိၚ်မၞိဟ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗဵုဍေံရ။ ဗဵုဍေံ ဟအေက်မ္ဂး မူသာ်လေဝ်သ္ပဟွံဂွံ။ ကိစ္စမွဲမွဲကတဵုဒှ်မ္ဂး အရာမကဵုသ္ဂုတ်သွာတ်ဂှ် နွံပ္ဍဲပၞာန် တုဲကော်ဂးစ ဒဳမဝ်ကရေဇြဳပၞာန်ရပ်ဇုက် မ္ဒးဟီုစသာ်ဂှ်ရ၊ ဣဏံဂှ် မဒှ်သၞောတ် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာခေတ်တၟိရောၚ်။
ဗီုလဵုဒှ်ဒှ်သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳနွံမ္ဂး ပရေၚ်ပေဲါရုဲမာဲမ္ဒးနွံရ။ ၜါတ်ညးမချူလိက်ပရေၚ်ဝွံ ဂတာပ်ဒးဟီုအာစပ်ကဵုပရေၚ်ပေဲါရုဲမာဲ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဗၟာမ္ဂး ပ္ဍဲခေတ်သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဉူဏု ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၆၀ တေံကီု၊ ပ္ဍဲခေတ်နဝတ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော် သဝ်မိုၚ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၀ တေံဂှ်ကီု၊ ပ္ဍဲခေတ်နအဖ သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်တာန်ယှိုဲပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၀ ဏအ်ကီုဂှ် ဗော်ဂကောံမလုပ်ပြိုၚ်နွံၜါသာ်ရ။ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂကူဗၟာကဵုဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တအ်မဒှ်ရ။ စိုပ်အခိၚ်ကာလဒး ပြိုၚ်ရုဲမာဲမ္ဂး ဂကောံကောန်ဍုၚ်အရၚ် (လၟိဟ်အောန်) တအ်ဂှ်ပ္ဍဲဒေသဇကု ပ္ဍဲဗွိုၚ်ဂကူဇကုရလုပ်ပြိုၚ်မာန်တုဲ သီုကဵုမ္ဒးရုန်ထပါ်ပြိုၚ်ကဵု ဂကောံ ဗော်ဗၟာဇၞော်ဇၞော်တအ်ဏီရ။
ဂကောံဗၟာတအ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဂစာန်ကေတ်ဆန္ဒမာဲညးဍုၚ်ကွာန် သ္ဂောံဂွံအဝဵုအလဵုအသဳတုဲ သ္ဂောံဖန်ဖက်သွက်ဂကူဗၟာ ဂွံဇၞော်မောဝ်တဴတက်ဂှ်ရ မဒှ်အဓိကရောၚ်။ အခါရုဲမာဲမ္ဂး ဂကူဗၟာဂှ် ဒှ်ဂကူမၞိဟ်ဂၠိုၚ်ဂြဟတ်ဇၞော်တုဲ စှေ်ပရေၚ်စန်ဒက် ထၜေါဝ်္ၚှာပ်ဏာသီုမာဲ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တၞဟ်ဟ်တအ် လေဝ်အိုတ်ရ။ ညးဍုၚ်ကွာန်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်လၟိဟ်အောန် တၞဟ်ဟ်တအ်လေဝ် ဟွံကၠိုဟ်ဟွံကၠးပ္ဍဲအရာ ဂကူကီုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ အထေၚ်ဇၞော်ကဵု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကောံဗၟာ၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာ ပါ်ပဲါဟွံဒး ကဵုဏာဆန္ဒမာဲဗွဲမဂၠိုၚ်နွံကၠုၚ်ရ။ ဂကောံပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဗၟာအာက္ဍိုပ်ဂှ် ဍေံဖျေံမူဝါဒ (ပဝ်လဇြဳ) ပရေၚ်ကမၠေန်အဓိက သွက်ဂကူဍေံရဏောဝ်ဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန် ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်သာမညဗွဲမဂၠိုၚ်တအ် ဟွံတီဟွံကၠိုဟ်၊ လ္ပာ်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် လၟိဟ်အောန်တအ် ဟိုဟ်နူဂြဟတ်အောန်ကီု ဒၞဲါလ္ၚဵုကဆံၚ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပတဝ်ပၞးကဵုဗၟာ စရာဲဟွံစိုပ်တုဲ ဂကူဇကုရ ဇကုကလေၚ်အထေၚ်သောဲ၊ အထေၚ်သဝ် ဟွံတီၚုဟ်မး မာဲမွဲမၚုဟ်ဍေံၜါတ်လဵုဇၞော် တော်ထောံသာသာသ္ပအ်သ္ပအ်စိုတ်လောဲတုဲ စုတ်ကဵုဏာမာဲလ္ပာ်ညးတၞဟ်နွံကီုရ။
မ္ၚးနူဂှ်ပၠန် မၞိဟ်ဂကူဇကုဂှ်ရ ရံၚ်ကဵုဂုန်ဖဵုဇကုတုဲဒုၚ်သ္ပတဝ်မုဲဂကောံဗမာ၊ ဒုၚ်သ္ပညးစၞးဂကူဗၟာ တံၚ်ဏာဆန္ဒမာဲ ဂကူဇကုဂှ်လေဝ်နွံရ။ နနဲသာ်ဏအ်ရဂကောံဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်လၟိဟ်အောန်တအ်ဒးကျ ကၠုၚ်မာဲ ဟွံဂွံ မၞိဟ်စၞး (အမာတ်) ဂကူဇကုဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။
ပ္ဍဲဗွိုၚ်သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ဂကူလုပ်ပေဲါဗတိုက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် သွက်ဘဝဂကူဇကု သ္ဂောံဂွံအခေါၚ်သၠးၜးဂှ် ကမၠောန်လောဲလောဲဟွံသေၚ်။ မ္ဒးကေတ်အခိၚ် မ္ဒးတတ်ကၠောံ ပရေၚ်ဝါတ်ဂါတ်ခက်ခုဲ တၟာဂလိုၚ်ရောၚ်။ အခိၚ်အခါလေဝ်ဒး၊ အစောံစရာဲက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်လေဝ်စိုန်သ္ကီု၊ ဂၠံၚ်တရဴဝါဒဂကူလေဝ်ဍာံ၊ ညးဍုၚ်ကွာန်ဂကူဇကုတအ်လေဝ် သမ္တီဂကူကြံၚ်မ္ဂိုဟ်ဗိုန်ခိုၚ်၊ မၞိဟ်လဵုဂကူလဵုလေဝ် ဓရိုက်ဟွံချဳ ဒဂိုဟ်ဟွံဒေါမ်ရမ္ဂး တိုၚ်ပ္ကဴဂကူသၠးၜးဂှ် ဂွံမာန်ဍာံဍာံရောၚ်။ ဂွံဒှ်သာ်ဏအ်မာန်ဂှ် သမ္တီဂကူ မ္ဒးသၠုၚ်တုဲ မ္ဒးသ္ပလွဳဒက်ပ္တန် ပရေၚ်ဂကူညဳသာသၟဟ်န်လၟိုန်ရောၚ်။
ဣဏအ်ဂှ် တဴလျိုၚ် ဂကောံ/ဗော်ယိုက်ဂၠၚ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူ၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပၠတရဴ ပရေၚ်ဂကူ ကဆံၚ်ကဆံၚ်တအ်နွံဇၞော်ဗွဲမလောန်။ ဇၟာပ်ညးမဆာန်ဂကူတအ်လေဝ် မ္ဒးဇြိုဟ်နက်ပ္ဍဲပရေၚ်တအ်ဏအ်ရောၚ်။ မ္ဒးရံၚ်ပွဳဗွိုၚ်ဂကူဇကု လၟိုန်ကာလတုဲ မ္ဒးစှေ်စိုတ် ဂကူလဵုလေဝ်ဆာန်ဂကူဇကု ၜါတ်ဇကုဟွံဒှ်။ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂကူဇကုညံၚ်ဟွံဂွံဇၞော်မောဝ်တဴတက်၊ ညံၚ်ဟွံဂွံချဳဟွံမာန်ဂှ်လေဝ် မဟာဝါဒဳဂကူတၞဟ်ဟ်တအ် ရံၚ်အကာဲအရာဇကုတုဲ ချပ်သ္ပ၊ ပထုဲပခက်ဒၟံၚ်လၟိန်နွံမံၚ်ဏေါဝ်ဂှ်လေဝ် မ္ဒးကၠိုဟ်လဝ်တုဲ မ္ဒးစွံသတိဗလ လၟိုန်ရောၚ်။
ရံၚ်အာ အာယုက် ဂွံချဳဒရာၚ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူမာန် ပ္ဍဲဗွိုၚ်သၞောဝ်သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဗၟာမ္ဂး ဂွံကၠုၚ်အခိၚ်အောန်ဗွဲမလောန်။ ဂကောံမန်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် စပ္တန်နူသၞာံ ၁၉၄၅ ဒူစိုပ် ၁၉၄၈ ဂွံဆပိသၞာံဍောတ်တ်ရ။ ၁၉၄၇ ဂှ်ပကောံကဵု ဂကောံမန်သၠးၜးတုဲ ဒှ်ကၠုၚ် ဂကောံကေၚ်ကာဂကူမန်။ (ချဳဒရာၚ်ဂွံ ဟွံလအ်မွဲသာ် မန်တိ်တ်ဂြိုပ်ရပ်လွဟ်တဝ်စၞေဟ်ကဵု အလဵုအသဳဥူဏု)။ စနူသၞာံ ၁၉၄၈ ဒူစိုပ် ၁၉၅၈ အခိၚ်ကာလ မန်တိတ်ဂြိုပ်တဝ်စၞေဟ်အလဵုအသဳပွိုၚ် ၁၀ သၞာံဂှ် ပ္ဍဲဗွိုၚ်သၞောဝ်သၞောတ် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ရဲဟွံရပ်လွဟ် ချဳဒရာၚ်ရေၚ်ဂကူ ဗော်/ဂကောံပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူမန် ကၠးကၠးဟွံမွဲကၠုၚ်။ လ္ပာ်ရဲရပ်လွဟ်ပ္ဍဲဂြိုပ်လေဝ် ဟွံတဴတက်တိုန်။ ဂကူမန်ပိုဲ မ္ဒးဂဇုဲလလုဲအာ ပ္ဍဲအရာဇြဟတ်သမ္တီ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဗွဲမဂၠိုၚ်။ ညးဍုၚ်ကွာန်မန်ပိုဲ မ္ဒးဒုၚ်ပထုဲဒးဒုၚ် ဗဂေတ်ဂၠုဓီုမံၚ်အကြာ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဗၟာတအ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပွိုၚ် ၂၅၀ သၞာံပြၚ် နဲကဲနာနာသာ် ဗၟာတအ်ၚိတ်ကၠုၚ် မန်ကြပ်အိုတ်မံၚ်ရလေဝ် ပ္ဍဲဂကူမန်ပိုဲ မၞိဟ်အာယုက်ဇၞော်ဇၞော်လ္ၚဵု၊ မၞိဟ်တြေံတြေံလ္ၚဵုတအ် ဗွဲမဂၠိုၚ် စောဲစပ်မံၚ်အထေၚ်ဇၞော်မံၚ်ကဵု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗၟာ၊ ဂကောံဂကူဗၟာတအ်ဏီဖိုဟ်ရောၚ်။
ရံၚ်ကေတ်စိုတ်ဓါတ်ဂကူမန် ညံၚ်ကဵုဟွံဂွံတုပ်ကဵု ဂကူကေၚ်ပိုၚ်ကၠုၚ်ဍုၚ် နွံကၠုၚ်ကဵုနန်ဨကရာဇ်-သၟိၚ်ဒယှ်တဟ်တအ်ဂှ် ဟီုညံၚ်ကဵုညးတၞဟ် ကြပ်ဟွံဂံၚ်ပတေဟ်ရ။ စိုတ်ဓါတ်ဍိုန်လျဗွဲမလောန်ဟေၚ်။ ပ္ဍဲပေဲါရုဲမာဲသၞာံ ၁၉၉၀ ဂှ်လေဝ် ညးဍုၚ်ကွာန်ဂကူပိုဲအထေၚ်ဇၞော်ကဵု ဂကောံ NLD တုဲ ကဵုထောံမာဲဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ဂကူမန်ပိုဲလုပ်စလ္ပာ် ဂကောံဗၟာဂၠိုၚ်ခ္ဍၚ် ညးစၞး (အမာတ်) ဂကောံဗၟာဂၠိုၚ်ခ္ဍၚ်ရ။ တုပ်တဴညံၚ်ရဴဂကူဇကု ဒုၚ်ကဵုဗၟာ ဖန်ဖက်၊ ဒုၚ်ကဵုဗၟာၚိတ် ဒုၚ်သ္ပထောံဗၟာရ။ သ္ပကဵုဂကူမန်ဇကု ကၠေံကၠက်ပြဟ်ခ္ဍၚ်ရ။ ဗော်/ဂကောံဗၟာဂှ် သွက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဂကူတၞဟ်တအ် ပရေၚ်ဝေါဟာမၞိဟ် (လူမှုရေး) ဟေၚ် ဍေံကၠောန်ကဵုတုပ်ပ်ဂွံမာန်။ ပရေၚ်လိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်ဇကု၊ ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ဇကု၊ ပရေၚ်မၚ်မွဲအာဲကၟာဲဇုဇဗဲလဂကူဇကုဂှ် ကာလလဵုလေဝ် မၚ်မွဲဇၞော်ပၟဝ်ဗဂဵုလဟဵု သ္ဂောံတဴတက်တို်န်အာတအ်ဂှ် ဒှ်ဟွံမာန်၊ နကဵုနဲပြယာဲ နာနာသာ် နွံဆဗၟာပလီုဗလိုက် ဖအိုတ်ဂကူမန်ရ။
သာ်ဂှ်ရ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကဵု ပရေၚ်ဝေါဟာမၞိဟ် (လူမှုရေး) ဟွံတုပ်ပေၚ်ၚ် တၞဟ်ခြာနွံမံၚ်ဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်ဂကူမန်ပိုဲ မ္ဒးကၠးလဝ်ရောၚ်။ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂကောံဗၟာဂှ် စပ်ကဵုကိစ္စဂကူဗၟာ အရာကိစ္စ ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တၞဟ်ဟ်တအ်မ္ဂး မ္ၚးနူပရေၚ်ကိစ္စ ပရေၚ်ဝေါဟာမၞိဟ် (ပရေၚ်စသုၚ် မံၚ်စံၚ် ဗွိုက်လ္တက်) မ္ဂး ဍေံတအ်သ္ပကဵုမာန်ဟွံသေၚ်။ ဒၟါနူဂှ်ရ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ တ္ၚဲဏံဂှ် ဂကောံ/ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂကူညးကဵုညး မ္ဒးဒက်ပ္တန် နွံတိုန်ဇၟာပ်ပ် ဂကူအိုတ်ရ။ ပ္ဍဲအရာကိစ္စပြိုၚ်ပကာန် ပေဲါရုဲမာဲဏအ်ဂှ် ပ္ဍဲဒေသကောန်ဍုၚ်အရၚ်တၞဟ်ဟ်တအ်လေဝ် မ္ဒးပြိုၚ်ကဵု ဂကောံဗၟာဇၞော်ဇၞော်ဂှ် နွံကီုရ။
ပ္ဍဲပေဲါရုဲမာဲဂှ် ယဝ်ရ ဂကောံဂကူဇကု လုပ်ပြိုၚ်ဒှ်အာၜါ ဂကောံမ္ဂး (ဝါ) ပိဂကောံမ္ဂး လၟိဟ်မာဲဂကူဇကုပြးအာတုဲ ဂွံမာဲအောန်စှေ်ရ။ မၞိဟ်စၞးဂကောံဗၟာ (အလံၚ်အမာတ်ဗၟာ) မလုပ်ပြိုၚ်ကဵုမန်ဇကု ထ္ၜးဒၟံၚ်ၜါ-ပိဂှ် ဍေံဂွံဇၞးမာန်ဏာလောဲလောဲရောၚ်၊ ပ္ဍဲဒေသတွဵုရးဇကု ညးစၞးဂကောံဗၟာ ဂွံဏာဂၠိုၚ်ခ္ဍၚ် အဝဵုအလဵုအသဳ သြဇာ ဗၟာဂၠိုၚ်ခ္ဍၚ်ရ။ ဗီုပၟိက်စိုတ်ဗၟာဍေံ ဍေံဖန်ဖက်ဂွံဂၠိုၚ်ခ္ဍၚ်ရ။ ညးစၞးဂကူဇကု ဂွံဒှ်အမာတ်ဂၠိုၚ်ခ္ဍၚ် အဝဵုအလဵုအသဳ သြဇာဗော်/ဂကောံဇကု လုပ်ပေဲါဗတိုက်မာန် ဂၠိုၚ်ခ္ဍၚ်ရ။ လၟိဟ်ညးစၞးအမာတ်ဇကု ပ္ဍဲတွဵုရး ဒေသဇကု ဂွံလ္ပာ်ဂအုံဂၠိုၚ်မ္ဂး အဝဵုသြဇာဂကူဇကု ဓလီုဂွံမာန်တုဲ ဖန်ဖက်သွက်ဂကူဇကု ဂွံမာန်ဂၠိုၚ်ရောၚ်။ တွဵုရးဂကူဇကု အလဵုအသဳ (သၟိၚ်) ဇကု ဒှ်ဂွံရောၚ်။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲပေဲါရုဲမာဲ သၞာံ ၂၀၁၅ ဏအ်ဂှ် သွက်ဂကောံ/ဗော် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တၞဟ်ဟ်တအ် ဂွံအခိၚ်ပလေဝ်ပလေတ်၊ အခိၚ်ချဳဒရာၚ် တွံဓဝ် ၜါတ်ဒးရးကီုရ။ ဂကောံပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် မ္ၚးနူဗၟာတအ်ဂှ် မဒှ်ဂကောံပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ရန်တၟအ်ကေတ်အခေါၚ် ဂကူသၠးၜးသီုဖအိုတ်ရောၚ်။ ညးဍုၚ်ကွာန် ဂကူကောန်ဍုၚ်တၞဟ်ဟ်တအ်လေဝ် ယဝ်ရကၠိုဟ် ရန်တၟအ်တိုၚ်ပကဴ ဂကောံ/ဗော် ဂကူဇကုကၠးဖ္ဍး ဂၠိုၚ်ခ္ဍၚ်ခိုဟ်ခ္ဍၚ်ရ။ ပရေၚ်ညဳသာ ဂကူဇကုနွံဂၠိုၚ်ခ္ဍၚ် ကၟောန်ဒရောန်ခ္ဍၚ် ခိုဟ်ခ္ဍၚ်ရ။ တိုၚ်ပကဴနွံတဴ လ္တူဓဝ်ညဳသာ ဂကူဇကုဟေၚ်ရောၚ်။