မာန်ဏီ – တိုၚ်ပ္ကဴဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မွဲဂှ် သွက်ဂွံဂွံအဝဵုအလဵုအသဳရ။ လုပ်ပြိုၚ်ပ္ဍဲပေဲါရုဲမာဲဂှ် မိက်ဂွံဂွံအဝဵု ခၞံဗဒှ်ဥပဒေကဵု အဝဵု ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ရောၚ်။
နွံပၟိက်ကဵုပတုဲဖဵုညးဍုၚ်ကွာန်၊ ပၠတရဴယိုက်ဂၠေၚ် ရေၚ်တၠုၚ်လေဝ်ဒှ်ကီုရောၚ်။
အလဵုအသဳဍုၚ်မွဲမွဲ ခိုဟ်ကီု၊ ဍိုဟ်ကေက်ကီု၊ ဒှ်ကမၠောန်ကီုဂှ် တန်တဴမံၚ်ကဵုကောန်ညးဍုၚ်ကွာန် တၠဆန္ဒမာဲသီု ဖၟိုတ်ရ။ ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန်ခိုဟ်/ဍိုဟ်မ္ဂး ဂွံအလဵုအသဳခိုဟ်/ဍိုဟ်တုဲ ယဝ်စရာဲသဝ် ဍာ်ဒကေဝ်ဍိုန်မ္ဂး ဂွံအလဵု အသဳပရေအ် ယုတ်သဝ်ရောၚ်။ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ဂှ် ဂွံအလဵုအသဳ ၜိုတ်ထေက်ကြိုက်ကဵုဇကုဟေၚ်ရ။
ပ္ဍဲညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ဂှ် ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်နွံမံၚ်တုဲ အလဵုအသဳထေက်ကြိုက်ကဵုဇကုဂွံဂွံမာန်ဂှ် ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ် ကွာန်ထေက်ကြိုက်ကဵုဇကုဒးနွံပၠန်ရောၚ်။ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဝွံ လ္တူညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ဂှ် ပရေၚ်ကေတ်လျိုၚ် မာန်၊ ဒုၚ်လျိုၚ်မာန် ဒးနွံပေၚ်ၚ်ရောၚ်တုဲ ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန်တၠဆန္ဒမာဲတအ် မ္ဒးရုဲစှ်ဗော်သာ်ဂှ်ဂွံလေပ်မာန် ပၟိက် ဇၞော်ဗွဲတၟေၚ်ရ။
ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် မ္ဒးဒက်ပ္တန်ပရေၚ်ညဳသၟဟ် အပ္ဍဲဗော်ဗွဲကိုပ်ကၠာရောၚ်။ မ္ဒးဒက်ပ္တန်ပရေၚ်ညဳသၟဟ် အပ္ဍဲ ဗော် ဗွဲကိုပ်ကၠာရောၚ်။ အပ္ဍဲဗော်ဂှ် အဲဟေၚ်တီ၊ အဲဟေၚ်လေပ် မၞိဟ်မိက်ဂွံသ္ပအ္စာဇၞော်တအ် ၜိုတ်အောန်မာန် ညံၚ်ဂွံအောန် မ္ဒးသောၚ်ပတိတ်ထောံရောၚ်။ ရဲနွံပၟိက် မိက်ဂွံတက်က္ဍိုပ်ဂိုဏ်ဂနတအ်၊ တၟော်တော်ဆမံၚ် ကမၠောန် ညး၊ ကမၠောန်အဲတုဲ ပၠေၚ်မံၚ်အခိၚ်တအ် ညံၚ်ဟွံဂွံမွဲဂှ်လေဝ် မဒးစၟဳစၟတ်ခ္ဍိုဟ်ပတိတ်လဝ်ရောၚ်။
တုဲပၠန် မၞိဟ်မိက်ဂွံဒယှ်တှ် ဣတေံလေဝ် ကၠောန်၊ ဣဏံလေဝ် ပါ (ဟွံကေတ်သၞောဝ်တ် စေဝ်ပၞောန်ဗော်) တအ်ဂှ် လေဝ် မ္ဒးဆဵုဂဗရောၚ်။ ကမၠောန်ဗော် ၝလဵုလေဝ် ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ် ဟွံကေတ်တုဲ ဗက်ပါလုပ်မံၚ်ဗီုဂှ်ဂှ် ဒှ်မံၚ်ယိုက် ပၠောပ်နၚ်စိုက် ပြသၞာရောၚ်တုဲ မဒးဗက်သောၚ်မံၚ်ပြသၞာသာ်ဏံဂှ် သၟးကမၠောန်ဗော် ဒိုအ်ဒေၚ်အာမာန်ရ။ ကမၠောန်ပၟိက်ဇၞော် သွက်ဍုၚ်တအ်ဂှ် ချပ်ဟွံမာန်၊ လ္ၚတ်ဟွံဂတာပ် ဒှ်ကၠုၚ်ရောၚ်။ သဳကၠဳဖျေံကိုန်အစဳအဇန် ဟွံမွဲ ဒှ် ကၠုၚ်ရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ယဝ်နွံပၟိက်အလဵုအသဳခိုဟ်မ္ဂး ဗော်ခိုဟ်မွဲ ညံၚ်ဂွံဒှ် မဒးပလေဝ် မဒးပ္တန်ဗဒှ်ကၠာရောၚ်။
ပရေၚ်ဝဳၜံၚ်ကောန်ဗော်ခိုဟ်ဟ်ဂှ် အပ္ဍဲကမၠောန်ဒက်ပ္တန်ဗော်ခိုဟ်ဟ်မွဲ ဒှ်ကမၠောန်စှေ်အဓိကအိုတ်ရ။ “ဗော်ဝွံ စရာဲ ဍာ်ဒ္ကေဝ် ဒက်ပ္တန်အလဵုအသဳခိုဟ်ဟ်မွဲရောၚ်” ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဂွံစၟဳခယျစွံဂလာန်ပတှေ်မာန်ဂှ် နွံပၟိက်ကောန် ဗော်ခိုဟ်ဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ကမၠောန်သၠုၚ်စရာဲ (Capacity building) ကောန်ဗော်တအ် အဆက်ဟွံပိုတ် မဒးကၠောန် မံၚ်ရောၚ်။ မဇပထမ၊ မဇဒုတိယ၊ မဇတတိယ စတံတုဲ ရံၚ်ကဵုမဇ ရံၚ်ကဵုအာယုက်စၠတ်ထဝ်တုဲ မဒးဖျေံကိုန်အစဳဇန် ပလေဝ်ပလေတ် ပ္ကတ်ပ္ကေၚ်ရောၚ်။ မဇပရေၚ်အာက္ဍိုပ် ညံၚ်ဟွံဂွံပိုတ်အာ၊ ညးဂှ်တုဲ ညးဂှ်ကၠုၚ် မ္ဒးဖျေံရိုဟ်ကၞက် စဳဇန် အပ္ဍဲဗော်ရောၚ်။
ခါရရုဲစှ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗော်မ္ဂး ညးမဍိုက်ပေၚ်ကဵုစရာဲဍာ်ဒ္ကေဝ် ပညပ်လဝ်တအ်ဂှ် နူကဵုဂကောံစၟဳစၟတ်ရုဲစှ်တအ် ဂၠိုက်ဂၠာဲပ္တိုန် ထ္ၜးတုဲ နူကဵုကောန်ဗော်ဂမၠိုၚ် မဒးကဵုမာဲရုဲစှ်ရောၚ်။ သၞောတ်ဗီုဏံနွံမှ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်စရာဲနွံဍာံပြတအ် တိုန်ကၠုၚ်မာန်တုဲ ဂွံမၞိဟ်ဍာံ၊ ဒၞဲါဍာံ (လူမှန် နေရာမှန်) ရောၚ်။
သာ်ဏံဟွံသေၚ်တုဲ ယဝ်ကဵုအခေါၚ်ဗီုညးစှေ်စိုတ် ရုဲစှ်ပတိုန် နကဵုသၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳမ္ဂး မၞိဟ်ဟွံကိတ်ညဳ ဟွံစှေ်ဗီု ပြၚ်ကဵုမူဝါဒ လၟေၚ်ကမၠောန်၊ စေဝ်ပၞောန်တအ် ပါလုပ်ကၠုၚ်မာန်ရောၚ်။ တုဲပၠန် ညးဍာ်ဒ္ကေဝ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်သဝ်ဝ်၊ ကၠောန်ကမၠောန်ကဵုညးဂမၠိုၚ် (ဂကောံ) ဟွံလေပ်တအ် ပါကၠုၚ်မာန်ရောၚ်။ ပူဂဵုနူကဵုကောန်ဗော်သဇိုၚ်သၟဝ်တအ် ရုဲစှ်နၚ်ဂှ် နကဵုဍာ်ဒ္ကေဝ်အစောန်စရာဲပူဂဵုၜိုတ်ဒးရး သၠုၚ်မာန်ကီုလေဝ် ဟွံရုံဂပ်ရ။
သွက်ဗော်ခိုဟ်မွဲဂှ် နွံပၟိက်ကဵုကောန်ဗော်ခိုဟ်တအ်ရ။ ပဵုနူဂှ်ပၠန် နူကောန်ဗော်ခိုဟ်တအ် နွံပၟိက်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ခိုဟ်ပၠန် ရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ မဒးရုဲစှ်သၞောတ်ဝ်စှေ်စှေ်တုဲ ဒၞဲါညးကဵုညး၊ တာလျိုၚ်ညးကဵုညး ကဆံၚ်ပအပ်ကဵုတာလျိုၚ်ဂှ် ပၟိက် ဇၞော်ကွေံကွေံရ။ ကၠောန်သ္ပသာ်ဂှ်မာန်မှလေဝ် ဒှ်ဗော်ခိုဟ်မွဲတုဲ ဗော်ဝွံ ပံက်ပတန်အလဵုအသဳခိုဟ် တၚ်ဝါတ်ဂါတ်ဟၟဲ ဒှ်ကၠုၚ်ရောၚ်။ ခန်သၟာန် “ ဗော်ဝွံ ယဝ်မာန်အာပေဲါရုဲမာဲတုဲ ပံက်အလဵုအသဳကဵုညးဂှ်ရော” ဂှ်လေဝ် သွက်ဒးနွံဟၟဲရ။
ကမၠောန်သၠုၚ်စရာဲပူဂဵု၊ ကမၠောန်ဖောအ်ဗြေဝ်ပတိုန်ရိုဟ်ကၞက် အစောန်စရာဲပူဂဵုတအ် ကၠောန်သ္ပသၞောတ်စှေ်စှေ်၊ ပလေဝ်ဖန်ဇန်ကောပ်ကာဲခိုဟ်ဟ်တုဲမ္ဂး ဗော်ဂှ်ဝွံ စရာဲဍာ်ဒ္ကေဝ် ပံက်အလဵုအသဳခိုဟ် ဍိုက်ပေၚ်အာဣယျ။ ညးဍုၚ် ကွာန်မှာဇန် နွံပၟိက်ကဵုအလဵုအသဳခိုဟ်တအ်ဂှ် မဒးကဵုမာဲကဵုဗော်ခိုဟ်ဂှ်ရောၚ်။ မာဲတိတ်ကၠုၚ်နူဂၠံသြိုဟ်ဇကုဂှ် ္ၚေုဟ် မးဇၞော်မံၚ်တုဲ ဒှ်မံၚ်အထံက်အပၚ်ကဵုအလဵုအသဳခိုဟ် ဂွံမံက်ရောၚ် ညးတအ် မဒးတီလဝ်ရောၚ်။
ညးဍုၚ်မှာဇန်တအ်ဂှ် နွံပၟိက်မိက်ဂွံဂွံ အလဵုအသဳခိုဟ်အိုတ်ရ။ အလဵုအသဳဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် မဒးရုဲစှ်ရောၚ်တုဲ ညးဍုၚ်ကွာန်ခိုဟ်မ္ဂး အလဵုအသဳခိုဟ်ရောၚ် ညာတ်ကေတ်အိုတ်ရ။ စွံစိုတ်ဇြိုဟ်နက်ကဵု ပရေၚ်ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ခိုဟ်အောန်မံၚ်ရ။
ညးစၞးဒုၚ်ရုဲ နူဗော်တအ် ခိုဟ်မှ ကၠတ်ထဝ်ခိုဟ်ရောၚ်။ ကၠတ်ထဝ်ခိုဟ်မှ အလံၚ်သမ္မတခိုဟ်ရောၚ်။ ညးမဒှ်သမ္မတ နူကၠတ်ထဝ် ရုဲကဵုနၚ်ဂှ် ဍိုက်ပေၚ်ကဵုစရာဲ သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ခိုဟ်၊ ဍိုက်ပေၚ်ကဵုလက်သန် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ခိုဟ်မှ အလဵု အသဳ ညးမဒးက္ဍိုက်ပ်ပၠတရဴဂှ် ခိုဟ်မာန်ရောၚ်။
အလဵုအသဳခိုဟ်၊ အလဵုအသဳသၟးဇ္ၚး၊ အလဵုအသဳဟွံဗက်မုက်၊ အလဵုအသဳသောၚ်ကဵုစလာဘ်သ္ကာ၊ အလဵုအသဳ ဒဒိုက်ညးဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ညံၚ်ကဵုဒဒိုက်ဇကု ပၠောပ်လဝ်စိုတ် အလဵုအသဳဗီုတံဏံ ဂွံမံက်ဂတဝ်တိုန်ဂှ် သီုညးသီုအဲ အလုံဖၟိုတ်ဂှ် ဒးခိုဟ်ရောၚ်။
သရောပ်မ္ဂး ကၠာဟွံဂွံဗၠးၜး နူတဲအေၚ်္ကလိက်တေံ ပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲ ဗော်ခိုဟ်ကေၚ်နွံကၠုၚ်မွဲဗော်ရ။ ပ္ဍဲမွဲအခေတ်တေံ ဗော်
(ဖဆပလ) ဝွံ ဒှ်ကၠုၚ်ဗော်ခိုဟ်မွဲရ။ ပ္ဍဲ (ဖဆပလ) ဂှ် ရဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ခိုဟ်၊ စရာဲဍာ်ဒ္ကေဝ်ခိုဟ်တအ် နွံဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ၜိုန် ဂှ်လေဝ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်က္ဆံၚ်လ္တူတအ် ထိၚ်ပရေၚ်ညဳသၟဟ်ဟွံမာန်တုဲ လက်ကြဴဏအ် မဒးထ္ကးအာ ၜါစြေက်ရ။ လ္တူဒဒှ် ဏအ် ပိုဲမဒးကေတ်ခန်လ္ၚတ်ရောၚ်။
ပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲလၟုဟ် ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်နွံမံၚ်ၜိုတ် (၈၀) ဗော်ရ။ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် မဒးဒက်ပ္တန်ပရေၚ်ညဳ သၟဟ် အပ္ဍဲဗော်ကၠာတဲတုဲ စရာဲဍာ်ဒ္ကေဝ်ကမၠောန် ညံၚ်ဂွံသၠုၚ် မဒးဖန်ဇန်ရောၚ်။ တံရိုဟ်ဇြဟတ်အစောန်မၞိဟ် ညံၚ် ဂွံသၠိုၚ်ပတိုန် မဒးပ္ကတ်ပ္ကေၚ်လဝ်ရောၚ်။ ရုဲစှ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗွဲမစှေ်သၞောတ်တုဲ မဒးခါန်ကၞက်ကဵုတာလျိုၚ်ရောၚ်။ သာ်ဂှ် ကၠောန်မှ ဒှ်ဗော်ခိုဟ်ရောၚ်။ ယဝ်ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တအ် ခိုဟ်ကၠုၚ်မ္ဂး ဒါတ်တိ ဗၠးတိ ဗၠးအာ-အလဵုအသဳခိုဟ်မွဲ ဟွံဆောတ်ဟွံယောၚ် မဒးမံက်ဂတဝ်တိုန်ရောၚ် ပ္တိုန်ထ္ၜးဏာရ။
(နိဿဲ- လိက်ပရေၚ် “ဝေဖျဝ်ဟာန် ချူလဝ် ပ္ဍဲဂျာနေဝ်- Politics-ရ)