ဗညာအံင်
အမာတ်ကၠတ်ထဝ်တွဵုရး အ္စာသဝ်စောန်တၟး နူဗော်ကောန်ဂကူမန် MNP ပ္တိတ်ထောံကရောံကမ္မတဳဗဟဵု ၆ တၠ ပ္ဍဲဂိတုဂျူလာၚ် ၁၈ တုဲကၠုၚ်ဏံတုဲ ကုဒံက်တာအံၚ်နာၚ်ဥူ (ဒုဥက္ကဌကၠတ်ထဝ်တွဵုရးမန်) ညးအုပ်ကာနာနာ ပွိုၚ်ဍုၚ်တ္ကံခၟိုၚ်ဂှ်လေဝ် နူဗော်ဒဳမဵုကရေဇြဳ အလုံရးမန် AMDP ကဵုအခေါၚ်နုက်တိတ် ဂွံမိၚ်ကေတ်။ အစာသဝ် ၂ တၠဏံဝွံ ညးကေၚ်ဇၞးလဝ်မာဲ ၂ ဝါဒှ်ကီုတုဲ သြဇာပရေၚ်စန်ဒက်ပ္ဍဲဒေသညးတံညးတံမ္ဂး ဍာ်ဒကေဝ်ညးတံ ၜိုတ်လဵုနွံဂှ် ချိၚ်ဆကေတ်မာန်ကီုရောၚ်။
သ္ကိုပ်ပရေၚ်စန်ဒက်အဓိက နာဲမန်ရာဇာ (ဝါ) နာဲသဵုဝေန် (ဗော် MNP)၊ နာဲအံက်သာ(ဗော် AMDP) တံပၠန်လေဝ် ဗော်ဇၞော် ၂ ဗော်တံ ပ္တိတ်ထောံလဝ်တုဲကၠုၚ်မံၚ်ကီုရ။ ပူဂဵုဓမံက်ထ္ၜးလဝ်ဗွဲလ္တူတေံဂှ်ဝွံ ပ္ဍဲကမၠောန်ဗော်ညးတံမ္ဂး ဒှ်ညးချဳဒရာၚ်ကၠုၚ် က္တိုၚ်ၚ်ကၟဟ်ဟ်တုဲ ပ္ဍဲဗွိုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန် ဂတမတ်ဏံမ္ဂး ဒှ်မၞိဟ်ပြာကတ် ညးဂလိုၚ်တံ တီညာတ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရောၚ် ဟီုစမာန်ကီုရ။
ညံၚ်ဗော်မန်တံကီု ဒုဥက္ကဌကၠတ်ထဝ် တွဵုရးရခေၚ် ဥူဥူမျတာန် နူဗော်ကောန်ဂကူရခေၚ် ANP ဂှ်လေဝ် ဟွံဂွံအခေါၚ်နူဗော် ဟိုတ်နူလုပ်ဒုၚ်ရုဲ ဒၞါဲဒုဥက္ကဌ ကၠတ်ထဝ်တွဵုရးဂှ်ရ ဒးဒုၚ်ပ္တိတ်ထောံညးတေံတုဲ ဒဝ်ထုမေ ညးစၞးကၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူ နူဒေသမာဲစၟတ် (၁၁) တွဵုရးရခေၚ်ဂှ်လေဝ် ပ္တိုန်လိက်နုက်တိတ် နူဗော် ALP ကီု ဂွံမိၚ်ကေတ်ပရိုၚ်ရ။ ဗော် ANP မ္ဂးဂှ် ဗော်ဂဥုပ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳရခေၚ် ALD မဇၞးလဝ်ပေါဲရုဲမာဲ သၞာံ ၁၉၉၀ တေံ ကဵု ဗော်ပရေၚ်တဴတက်ဍုၚ်ရခေၚ် RNDP မဇၞးလဝ် ပေါဲရုဲမာဲ သၞာံ ၂၀၁၀ တံ ရန်ကဵုဗော်ရခေၚ် သ္ဂောံဒှ်မွဲဗော်တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၄ ဂှ် ပံၚ်ကောံဒက်ကၠုၚ်ဗော်ကောန်ဂကူရခေၚ် ANP ရ။
ဆဂး ဗော်ရခေၚ် ၂ ဗော်တံ ၜိုန်ရပံၚ်ကောံအာကီုလေဝ် ဟိုတ်နူဟိုတ်နာနာသာ်တုဲ လၟုဟ်မ္ဂး ဗော်ဂဥုပ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳရခေၚ် (Arakan League for Democracy-ALD) ဂှ် နဒဒှ်ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တၟိမွဲ နူကမ္မယှေန်ပေါဲရုဲမာဲအဆံၚ်ကၟိန်ဍုၚ် ကဵုအခေါၚ်ပ္တိုန်စရၚ်ဗော် ဗဗွဲသၞောဝ် ပ္ဍဲဂိတုဂျူလာၚ် ၁၈ ဂှ်တုဲဣရ။ ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲကောန်ဂကူရခေၚ်လေဝ် အတိုၚ်တြေံတေံဂှ်ဟေၚ် က္လေၚ်ဒှ်အာ ၂ ဗော်ပၠန်ဣရ။
ဗော်မန် ၂ ဟွံဒှ်ကောံကၠုၚ်
က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗော်မန် ၂ AMDP ကဵု MNP တံ ၜိုန်ဟီုကဆမ်ဒၟံၚ် ပရေၚ်ပံၚ်ဗော် ၂ မွဲဏှေံမွဲဏှေံကီုလေဝ် ဒဵုလၟုဟ် ဟွံဒှ်ကၠုၚ်ဏီရ။ နူသၞာံ ၂၀၁၂ တေံရ ဂတမုခ်ခၟဳသၚ်တံ တုပ်ကၠုၚ်စိုတ်သွက်ဂွံပံၚ်ကောံအာ ရုဲစှ်ညးစၞးဗော်တံတုဲ ချူဓဇက်ဗီုတိထ္ၜးဂၠံၚ် ပ္တိတ်ပရိုၚ် လလောၚ်တြးကၠုၚ်လဝ်ကီုလေဝ် သွဟ်ပံၚ်ကောံဂှ် ဒဵုတ္ၚဲဏံဟွံတိတ်ကၠုၚ်တုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဇၞော်ဇၞော်လ္ၚဵုလ္ၚဵု နူဗော်တံဂှ်ရ ကၟေက်ကလှေ်တိတ်အာနွံကၠုၚ်။ လၟုဟ်ပၠန် ဟွံကေတ်ဂကောံအကြာတုဲ ဗော်ၜါတံ ဆဵုဂဗတက်ကျာ တိုက်ရိုက်ဏောၚ် ဂးကၠုၚ်ပၠန်ရ။ ဆ္ဂး “ဒှ်သိုၚ်ဍာံမှ ကော်စဒကာဘာဂွံ” ဏောၚ်။
ပေါဲရုဲမာဲကေုာံဒဒှ်ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန် ဗွဲခမၞောန်
ပ္ဍဲပ္ၚံက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဗၟာ သၞာံ ၁၉၈၈ တေံ ဒက်ပ္တန်ဗော်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကောန်ဂကူမန် Mon National Democracy Front-MNDF မသ္ပစၞး အလုံကောန်ဂကူမန်တုဲ လုပ်ကၠုၚ်ပေါဲရုဲမာဲ သၞာံ ၁၉၉၀ တေံရ။ အခိၚ်တေံ ဗော်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဘဝတုပ်တံ ဟိုတ်နူဒ္စဵုဒ္စး အလဵုအသဳတၠအဝဵုပၞာန်ကီုဂှ်ရ ဒတူလိုၚ်ကၠုၚ်မွဲစွံ ကရောံဗော်ဂဥုပ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကောန်ဂကူ NLD ကီုရ။ ဒၟါနူဂှ်ရ ညံၚ်ဗော် NLD ကီု ဗော် MNDF လေဝ် ဟွံဒုၚ်တဲကဵုသၞောဝ်ဥပဒေအုပ်ဓုပ်ဍုၚ် ၂၀၀၈ (သၞောဝ်နာဂေတ်) တုဲ လလောၚ်ကၠုၚ် ဟွံလုပ်ပေါဲရုဲမာဲ သၞာံ ၂၀၁၀ ရ။
ၜိုန်ဂှ်လေဝ် အမာတ်သ္ပစၞးကောန်ဂကူမန် ညံၚ်ဂွံနွံပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်ကီုဂှ် ညးဍုၚ်ကွာန်မန်တံနွံပၟိက် သွက်ဂွံလုပ်ပြိုၚ်ပေါဲရုဲမာဲ သၞာံ ၂၀၁၀ တေံရ။ မ္ၚးနူညးအဆံၚ်လ္တူ နူဗော် MNDF ဟွံမိက်လုပ် ပေါဲရုဲမာဲ သၞာံ ၂၀၁၀ တံဂှ်တုဲ ညးကေၚ်ယိုက်ဂၠေၚ်ကၠုၚ်တာလျိုၚ် ပ္ဍဲအလဵုအသဳ၊ ညးလ္ၚဵုဒိုအ်ဇူလဝ် နူဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ၊ သၟတ်နူပွိုၚ်ဍုၚ်နာနာ၊ ရဲဂကောံလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန်တံ ပံၚ်ကောံပ္တန်ကၠုၚ် ဗော်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳအလုံရးမန် AMDP တုဲ လုပ်ပြိုၚ်ပေါဲရုဲမာဲ သၞာံ ၂၀၁၀ ဂှ် ဇၞးကၠုၚ် ၁၆ ဒၞါဲရ။
ဗွဲကြဴဏံ အကာဲအရာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဗၟာ တၟးဇးတိုန်ညိတုဲ ဗော် NLD က္လေၚ်ပ္တိုန်ကၠုၚ် စရၚ်ဗော်ပၠန်ရ။ ဒၟါနူဂှ်ရ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၂ ဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်နူဗော် MNDF ကေုာံ ပူဂဵုဒိုအ်ဇူလဝ် နူဗော်ဍုၚ်မန်တၟိလ္ၚဵုလ္ၚဵုတံ သ္ပက္ဍိုပ် က္လေၚ်ပ္တန်ဗော်ဒဳမဝ်ကရေသဳမန် Mon Democracy Party-MDP ပၠန်တုဲ ဗော်မန် ဒှ်ကၠုၚ် ၂ ဗော်ရ။ ပတွဵုနူဂှ်တုဲ ဂစာန်ကၠုၚ် သွက်ဂွံပံၚ်ပကောံဗော် ၂ ဏံရ။ ဆ္ဂးပရေၚ်ပံၚ်ကောံဂှ် ဟွံဒှ်ကၠုၚ်တုဲ ကေၚ်ကာဗဟဵု ၂ တၠ နူဗော် AMDP ဂှ် ပြံၚ်ကၠောံအာဗော် MDP တုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၄ ဂှ် ပြံၚ်ကၠေံယၟု “ဗော်ကောန်ဂကူမန် MNP” ပၠန်ရ။
အခါစိုပ် ပေါဲရုဲမာဲသၞာံ ၂၀၁၅ ဂှ် ဗော်ညးဗြဴ (မန်) မံက်ကၠုၚ်မွဲဗော်ကီုလေဝ် ဗော်ဇၞော် ၂ ဗော်တံ ယဝ်ဒှ်ပံၚ်မ္ဂး အခိၚ်ဟွံရုဲ လုပ်ပံၚ်ကီုဏောၚ် ဟီုဂးလဝ်နွံ။ ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲ ၂၀၁၅ ဂှ် ညးစၞးဂမၠိုၚ် နူဗော် AMDP, MNP, ဗော်ညးဗြဴ (မန်) ကေုာံ သၟာပုဂ္ဂလတံကီု သီုဖအိုတ်ညးစၞးမန် လုပ်ပြိုၚ်ရုဲကၠုၚ် (၉၀) တၠပြၚ်ဂှ် ဆ ၄ တၠဟေၚ် ဇၞးကၠုၚ်မာဲရ။ ဍေံဂွံဒှ်ဗီုဏံဂှ် ဒၟါနူဗော်မန် နွံဂၠိုၚ် မာဲပြးအိုတ်တုဲ သွဟ်ကျမာဲရ ဍေံတိတ်ကၠုၚ် စၟတ်သမ္တီကေတ် သာ်ဏံအိုတ်ရ။
တၠုၚ်လအာဗော်မန်တၟိမွဲ မံက်ကၠုၚ်ပၠန်ဏောၚ်
AMDP ကဵု MNP တံ ဘိုအ်ဂွံပံၚ်ဂှ် ဟွံညာတ်ဏီတုဲ သ္ဂောံပဠေဝ်စဂတာပ် သွက်ပေါဲရုဲမာဲ ၂၀၂၀ တေံဂှ် ညးနွံပၟိက်မိက်ဂွံပံၚ်ကောံတံကီု၊ ညးဒးဒုၚ်ပ္တိတ်နူဗော်ၜါ ကေုာံညးနုက်တိတ်နူဗော်ၜါတံ က္ဍိုက်ပ်သ္ပဇြဟတ်တတိယမွဲတုဲ သွက်ဂွံပ္တန်ဗော်မန်တၟိဂှ် တၠုၚ်လအာနွံမံၚ်ရ။ နူဂိတုဂျူလာၚ်ဖါမံက်တေံရ ညးတံအာစိုပ်ပွိုၚ်ဍုၚ်လ္ၚဵုတုဲ ဗီုလဵုကေတ်ဒၟံၚ်ဆန္ဒကောန်ဂကူမန်တံရောဂှ် ၜိုန်တီကေတ်ဟွံမာန်ကီုလေဝ် က္လိဂွံပရေၚ်ထံက်ဂလာန် ၜိုတ် ၆၀% ဣရ ညးက္ဍိုက်ပ်တံဂးမံၚ်။ ပြဟ်ဟ်ဏံ ဗော်မန် ၂ ဂှ် တၠုၚ်လအာပံၚ်ဍာံနွံမ္ဂး ဒိုအ်ကၠေံအစဳဇန် ပ္တန်ဗော်တၟိဏံဏောၚ် ဂးလဝ်ကီုရ။ ယဝ်ဟွံဒှ်ပံၚ်တှေ် သၞာံ ၂၀၁၈ မံက်တေံမ္ဂး ပ္တိုန်စရၚ်ဗော်တၟိ အတိုၚ်သၞောဝ်ဏောၚ် ပရိုၚ်ပြးမံၚ်ရ။
အရာစၟဳစ ကေုာံ က္တဵုဒှ်ဓဝိၚ် လ္တူဗော်တၟိ
သွက်သ္ဂောံဗဒှ်ဗော်တၟိဂှ် ညးသံယောဇိုန်ပိုတ်ကၠုၚ်လဝ်နူဗော်မိ AMDP, MNP, NMSP တံ ဂၠံၚ်ဍာန်ကၠက်အာတုဲ တက်က္ဍိုပ်ပံၚ်ကောံ ပတဴတိုန်စၚ်တၟိမွဲစၚ်ဏောၚ် ညးဟီုပါ်ပါဲမံၚ်နွံကီုလေဝ် ညးတံဝွံ ဟိုတ်နူဒှ်ရဲနွံပၟိက်ကဵုပရေၚ်ပကောံဗော်ၜါဂှ်တုဲ က္လိဂွံပရေၚ်ထံက်ဂလာန် နူမှာဇန်မန်တံ ဂၠိုၚ်ၚ်ဂၠၚ်ၚ်မာန်ဏောၚ် ညးပတှေ်ကေတ်သာ်ဏံလေဝ် နွံမံၚ်ကီုရ။ ဗော်မန် ၂ ဏံ ဆက်နွံကဵုပရေၚ်ပြိုၚ်ပကာန်အတိုၚ်ဏံရမ္ဂး ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲ ၂၀၂၀ တေံ လၟိဟ်ညးစၞးမန်ၜိုတ်ထေက်ကြိုက်တံ သ္ဂောံစိုပ်ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်ပၠန်ဂှ် ဟွံလောဲသွာဒှ်တုဲ သၟာၚ်နူဂၠံၚ်ပ္တန်ဗော်တၟိဏံတုဲ နဲတၞဟ်ဟွံမွဲရောၚ် ညာတ်ကေတ်လေဝ်နွံ။ ပ္တန်ဗော်မန်တၟိဂှ် ဒှ်ပၞော်တိတ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်လၟုဟ်ဏံရောၚ် ညာတ်ကေတ်ဗီုဏံနွံဟီုမံၚ်ကီုလေဝ် ဓဝိၚ်လုပ်ကၠုၚ်မွဲသာ်ဂှ်မ္ဂး ရန်တၟံမိက်ဂွံကဵုခိုဟ်တုဲ ပ္တန်ကၠုၚ်ဗော်တၟိဏံတုဲ ဟိုတ်နူဟိုတ်နာနာသာ် ယဝ်ရထပ်စာ်ပါ် ထ္ကးပြးရေၚ်သ္ကံပၠန်မ္ဂး ဝဲခၞံၚ်သံသာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်ဂှ် ညးတၠကလိဂွံဇျှာန်လေဝ် သောင်ကလးဟွံမာန်ရအဴ။