လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ် ဆေၚ်ကဵုပရေၚ်လ္ၚတ်စၟဳစၟတ် သဘာဝပွဳပွူ ကေုာံအကာဲအရာပွဳပွူမၞိဟ် နူရုၚ်စက်တိဗုတ် MCL ဂှ် ဂိတုအဝ်ဂါတ် ၁၇ ကၠောန်သ္ပပေါဲသောၚ်က္လး ကုမှာဇန်တံ ပ္ဍဲရာမညဟိုဝ်တေဝ် ဍုၚ်မတ်မလီုတုဲ မၞိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ထံက်ဂလာန်ကၠာရလေဝ် ဒတုဲဖိုလ်မၞိဟ်ဒ္စဵုဒ္စး လၟိဟ်မအောန်တံဂှ်လေဝ် ဒးရံၚ်ကီုဏောၚ် သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်တွဵုရးမန် ဟီုဂးကဵု ပုရိသာတ်မတိုန်စိုပ်တံရ။
ပ္ဍဲအခိၚ်အခါ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဒှ်ဒၟံၚ်ဓဝိၚ်ကဵုယဲဇှ်ချာံရာသဳ H1N1 ဏံ ပ္ဍဲရုၚ်ဂဥုဲပွိုၚ်တိုက်ခေါဇာ ပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ် တွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် အ္စာဂဥုဲလေဝ်ဟွံမွဲတုဲ ညံၚ်ဂွံခါန်ကၞက်ကဵု အ္စာဂဥုဲပၠန်ဂှ် သ္ကိုပ်ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်အရာပ် (၁/၂) ၝောံဍုၚ်ခေါဇာ သ္ပစၞးကောန်ဒေသတုဲ အာတ်မိက်ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲပေါဲကဵုပညာယဲဇှ်ချာံရာသဳ မကၠောန်သ္ပပ္ဍဲဂျူလာၚ် (၃၁) ဂှ်ရ။
ရန်ကဵုမိက်ဂွံစဵုဒၞါ ဝါဲရာတ် ယဲ H1 N1 က္တဵုဒှ်ဒၟံၚ်လၟုဟ်ဏံတုဲ စာၚ်နူဍုၚ်ထဝါဲ ညံၚ်ဂွိုအ်စိုပ်ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် ပပ္တံနူဂျူလာၚ် (၂၈) တုဲ နူကမ္မတဳစဵုဒၞါဲဂစေံကၞေမ်စာၚ်အဒါ ပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ် မၚ်ဒၞါဒၟံၚ် ပ္ဍဲသၞေဟ်ကၚ်ဒဒန်ဇၞော် ပါၚ်လုပ်ဍုၚ်ရေဝ်တေံရောၚ် ဂွံတီကေတ်ရ။
ဥပဒေပရေၚ်ဗဂဵုလဟဵုဍုၚ်ကွာန် တွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် နူကၠတ်ထဝ်တွဵုရးဍုၚ်မန် သ္ပလဝ်ဒ္တန်တုဲဒၟံၚ်ရတုဲ သှေ်ဒၟံၚ်ဥပဒေသ နဲကဲသွက်ဂွံဓမံက်ရုပ်ရဴကမၠောန်ဂှ် အပ္ဍဲပွိုၚ် ၃ ဂိတု ညံၚ်ဂွံတုဲဒှ် ချူခၞံအာဏောၚ် ဥူမေန်ကျဝ်လွေန် ဝန်ဇၞော်ဗဂဵုလဟဵုဍုၚ်ကွာန် တွဵုရးဍုၚ်မန် ဂးရ။
ပ္ဍဲစရၚ်အံၚ် တန်လုပ်တက္ကသိုလ် သၞာံ ၂၀၁၆-၂၀၁၇ တိတ်ကၠုၚ်တ္ၚဲဏံဂှ် ကွးဘာ နူဘာကောန်ဂကူမန် လုပ်သှ်လဝ်ဂှ် ဂွံအံၚ်ကေတ် ၂၃% သာ်ဝွံ ဂွံတီကေတ် နူဌာနပရေၚ်ပညာ ကောန်ဂကူမန်ရ။
သွက်ဂွံရုပ်သီကဵု မာၚ်တၟံ ကမ္ပဏဳ Long Life Aggregate Mining Co.Ltd နွံပ္ဍဲဒေသ (ဥတ္တံတား) ပွိုၚ်ဍုၚ်ပံၚ် တွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ်တုဲ ပ္ဍဲစၟတ်တ္ၚဲ ၁၂ ဂိတုဂျောန်ဂှ် ကောန်ဒေသ လၟိဟ်ၜိုတ် ၃၀၀ ပြၚ်တံ ထပ်ထ္ၜးဆန္ဒအလန်တတိယ ဇက်ကွာ်အာ ဒဵုကဵုကမ္ပဏဳမာၚ်တၟံတေံရ။
စပ်ကဵုကမၠောန်အလဵုအသဳ တွဵုရးဍုၚ်မန် ရေၚ်တၠုၚ်ကၠုၚ်လဝ်အပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံဂှ်တုဲ ပ္ဍဲဂိတုဂျောန် (၁) မံက် ကၠောန်သ္ပပေါဲသောၚ်က္လးလိက်ပရိုၚ် ပ္ဍဲၝောံခန်ဟံသာ၊ ရုၚ်အလဵုအသဳတွဵုရးမန်တုဲ ယဝ်ဟွံဒုၚ်တဲကဵုချးတၟံမ္ဂး ပရေၚ်ဇၞော်မောဝ် ဟွံမွဲ သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်မန် သောၚ်ကၠုၚ်လဝ် သာ်ဂှ်ရ။
ဒေသပရၚ်ၜဳမုတ္တမ ဨရိယျာ ဗၞတ် ၅၃၅၁၀ ဨက လုပ်အဝေါၚ်ဗွိုၚ် ပွိုၚ်ဍုၚ်ကျာ်ထဝ် ကဵု ပွိုၚ်ဍုၚ်ၜဳက္လေၚ် ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် နူကဵုရာမ်သာ ကောန်ဗေန်ယှေန် (Ramsar Convention) ဍုၚ်သွေဿလာန် သ္ပစၟတ်သမ္တီပၠောပ်စရၚ် နဒဒှ်ဒေသဍာ်ဍာ (ဒေသဍာ်မၚ်) Ramsar site ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဏံရ။
ရုၚ်စက်တိဗုတ်မတ်မလီု Mawlamyine Cement Ltd. (MCL) နွံပ္ဍဲဒေသဒဵုသာဲ ပွိုၚ်ဍုၚ်ကျာ်မြဟ် တွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် ဒးက္လေၚ်ပ္တိုန်လိက်ဒုၚ်စဳရေၚ် စၟဳစၟတ်အကာဲအရာ မလေပ်ဇီုကပိုက် သဘာဝပွဳပွူ EIA ကုအလဵုအသဳ တွဵုရးပၠန်ဏောၚ် နူဌာနဝန်ဇၞော်ထိၚ်ဒဝ် သယံဇာတကေုာံသဘာဝပွဳပွူ ကၟိန်ဍုၚ် ၜိုန်ကဵုလဝ်စၞောန် နူဂိတုမာတ်တေံကီုလေဝ် ဒဵုလၟုဟ် ဟွံဂွံပ္တိုန်ဏီဖိုဟ် ဂွံတီကေတ် နူရုၚ်ဂကောံအလဵုအသဳ တွဵုရးဍုၚ်မန်ရ။
ပ္ဍဲတွဵုရးမန် နွံ ၁၀ ပွိုၚ်ဍုၚ်ဂှ် ပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ်မွဲရ ဟွံဂွံပၟတ်အလဵုအသဳဏီတုဲ ပပ္တံနူတ္ၚဲဏံ အပ္ဍဲပွိုၚ် ၁၈ ဂိတု အလုံပွိုၚ်ဍုၚ်ရေဝ် ဒးက္လိဂွံပၟတ် (ပၟတ်ဒးတၟး) ရောၚ် ရဴဝွံ ပ္ဍဲဂိတုမေ ၁၂ မံက် သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်တွဵုရးမန် ဒံက်တာအေဇြာန် သ္ပပေါဲဆဵုဗဂ ကုမှာဇန်ကောန်ဍုၚ်ရေဝ် ပ္ဍဲဇြပ်သ္ဘၚ်ဓရ်ကျာ်စေတဳဒေါဝ်ဍုၚ်တုဲ ဟီုပ္တိတ်ဏာဂလာန်သာ်ဂှ်ရ။