တ္ၚဲဏံ စပ်ကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ မူမိက်သ္ဂောံဂွံမံၚ်ရော ယဝ်ရဟီုတှေ် မိက်ဂွံအခေါၚ်ဗၠးၜး သွက်ဂ ကူမန်၊ အခေါၚ်အရာ အဝဵုဂကူမန် မန်တံဖန်ဖက်ကောပ်ကာဲကေတ်တ်ရောၚ်ဂှ် ဒါတ်တိဟွံဗၠးအာရ။ ရန်တၟံသာ်ဂှ် တုဲ ညးက္ဍိုက်က္ဍိုပ်ကောန်ဂကူမန်တံလေဝ် ဂိုတ်ဂစာန်လုပ်ဒၟံၚ်ပေဲါဗတိုက်
စိုပ်ဂိတုဘဒ် ၊ ဗြဲထတ်ကျာဍိုန် ၊ ဗ္ဂန်သၞကဵုတ္ၚဲ
ကၠံဘာသာမွဲ ၊ ကောံဂၠောဲအာဘာ ၊ ညးအာဗဝ်သၟုတ်
ညာတ်ညးကဵုညး ၊ ရပ်ထးဇၞောဝ်က္ဍိုၚ် ၊ စိုတ်ဂၠိုၚ်လၞီ
(ဒွက်စှ်ၜါရာသဳမန်တြေံ)
စဒက်ပတန်ဂကောံ
ဂကောံမန်အလုံဍုၚ်အမေရိကာန်ဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ်နူသၞာံ ၁၉၉၃ ပ္ဍဲဂိတုအံက်ဗာ ပ္ဍဲဍုၚ် Lafeyatte ပ္ဍဲတွဵုရးအေၚ်ဒဳယျာဏာ (Indiana) ရ။ နာဲသိုက်အံၚ် မဒှ်ဥက္ကဋ္ဌဂကောံကၠာအိုတ် အာက္ဍိုပ်တုဲ ဒက်ပတန်လဝ်ရ။ ညးမပါလုပ်ပ္ဍဲမဒက်ပတန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် မပ္တံကဵု နာဲသိုက်အံၚ်၊ နာဲပညာမန်၊ နာဲအံၚ်မန် (နာဲထောန်ယျဳု)၊ နာဲ ဇနဲမာန်၊ နာဲမဟာမန် (နာဲပၚ)၊နာဲဇၞူဇန်၊ နာဲဆာန်လွဳ၊ နာဲသုခ၊ နာဲမျေတ်သဵု (နာဲဗညာသူရိယ)၊ တအ်ပါလုပ်အိုတ်ရ။ အခိၚ်ဂှ် ဂကူမန်စိုပ် ကၠုၚ်ဍုၚ်အမေရိကာန်ဟွံဂၠိုၚ်ဏီရ။ ဟိုတ်နူစိုတ်ဓာတ်ဆာန် ဂကူထတ်တုဲ မၞိဟ်ၜိုတ်နွံကဵုနွံ ဂှ် ပံၚ်ကောံညးသကအ်တုဲ စဒက်ပတန်ကၠုၚ်လဝ်ဂကောံဝွံရ။ ယၟုဂကောံဗီုမန်ဂှ်ကဵုလဝ် “ဗော်မန်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်” တုဲ ဗီုအၚ်ဂလိက်ဂှ် “Indigenous Mon Council of Burma (IMCB) မဒှ်ရ။ ဂကောံဝွံဟိုတ်နူရန်တၟံလဝ်သွက်ဂကူမန်တန်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်သအာၚ်ဖအိုတ်တုဲ မန်မၞုံဒၟံၚ်ဍုၚ်တၞဟ်ဟ်လေဝ်ပါလုပ်ပ္ဍဲဂကောံဝွံကီုရ၊ နာဲခိုၚ်ဝၚ် (ကျာ်ဇၞော်ကွာန်လှာတြေံ၊ ဍုၚ်ခါဏါဒါ) နာဲမံၚ်မံၚ်တံၚ် (ဍုၚ်အဝ်သတြေလျ) တၠဂုဏ်အ္စာဝ္ၚိာန်ဘာဝါတ်ပြော် (ဍုၚ်သေံ) တအ် ပါလုပ်နဒဒှ် နာယကရ။ သၞောဝ်ဂကောံ ဗီုမန်ဂှ် နာဲခိုၚ်ဝၚ် ချုဓဇက်လဝ်အပြောံတုဲ နာဲမံၚ်ၚ်တံၚ်ကၠာဲလဝ်နကဵု ဘာသာအၚ်ဂလိက်ရ။
ဒက်ပတန်ဂကောံဝွံတုဲ ရုဲစှ်နာဲသိုက်အံၚ်နဒှ်ဥက္ကဌ၊ နာဲအံၚ်မန် နဒဒှ်ဒှ်ညးအုပ်ကာရ။ ဒက်ပတန်ဂွံပ္ဍဲမွဲၜါဂိတုတုဲ ပ္ဍဲဂိတု ဒဳဇြေန်ဗာ သၞာံ ၁၉၉၃ ဂှ် ဌာန်ဂအုပ်ဇၞော်ဂကောံဂှ် ပြံၚ်ဏာဍုၚ်အဝ်ဗနဳ ( Albany) တွဵုရးနယူယံက်တေအ်ရ။ ဟိုတ်နူဍုၚ်လာတ်ဖယာတ်ဂှ် ဒှ်ဍုၚ်ဍောတ်တုဲ ကၠောန်ပရေၚ်ဍုၚ်ဟွံကိတ်ပုဟ်ဂးတုဲ ပါဲနူအိန်ထံၚ်နာဲမျေအ်သဵုတအ်တုဲ မန်မၞုံဒၟံၚ်ပ္ဍဲဍုၚ် လာတ်ဖက်ယာတ်ဖအိုတ်ဂှ် ပြံၚ်အာဍုၚ် အဝ်ဗနဳတေအ်ရ။ ဗွဲကြဴဏအ် အိန်ထံၚ်နာဲမျေတ်သဵု တအ်ပြံၚ်အာဍုၚ် အကြန် တွဵုရးအဵုဟာအဵုရ။ လၟုဟ်ဍုၚ်အကြန်ဂှ်ဒှ်အာဒၞာဲ ဂကူမန်မံၚ်ဂၠိုၚ်အိုတ်မရနုကဵုဒုတိယရ။ နာဲပညာမန် ညးမဒှ်ဂကူမန်စိုပ်ဍုၚ်ဝှတ်ဝုၚ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဗွဲကြဴမှ ပြံၚ်ဂးတုဲ ဟွံဒှ်ပြံၚ်ဗက်အာ ဍုၚ်အဝ်ဗနဳတေအ်ရ။ ဗွဲကြဴဏအ်ဟိုတ်နူ ဂကူမန်စိုပ်ကၠုၚ်ဍုၚ်ဝှတ်ဝုၚ်ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်တုဲ ဌာန်ဂအုပ်ဇၞော်ဂကောံဂှ်ပြံၚ်စိုပ်အာ ဍုၚ်ဝှတ်ဝုၚ်တုဲ နာဲပညာမန် ဟွံဒှ်ပြံၚ်အာ အဝ်ဗနဳတေအ်ရ။ လၟုဟ်ဍုၚ်ဝှတ်ဝုၚ် တွဵုရးအေၚ်ဒဳယျာဏာဂှ် ဒှ်ဒၞာဲဂကူတန်တဴဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။
နူဂကောံမန်ဍုၚ်သအာၚ်ဒှ်အာဂကောံမန်ဍုၚ်အမေရိကာန်
ဂကောံဝွံနူစတမ်တေအ်ဒက်ပတန်လဝ်နဒဒှ် ဂကောံမန်ဍုၚ်သအာၚ်မွဲမဒှ်ရ။ မန်စိုပ်ဍုၚ်သအာၚ်ဖအိုတ်ညံၚ်ဂွံဒှ်မွဲဂကောံ မွဲကရောမ်တုဲ ဒက်ပတန်လဝ်ဂကောံဝွံရ။ ဗွဲကြဴဏအ်ဟိုတ် နူဂကောံမန်ပ္ဍဲဍုၚ်တၞဟ်တၞဟ် ဒှ်ကၠုၚ်တုဲ ဂကောံဝွံသှ်ၜေက်အာပ္ဍဲဍုၚ်အမေရိကာန်ဏအ်မွဲဓဝ်ရ။ နာဲခိုၚ်ဝၚ်ညးမဒှ်နာယကဂကောံဝွံ ဗွဲကြဴဏအ် ဂကောံမန်ခါဏါဒါဒှ်ကၠုၚ်တုဲ ညးဒှ်အာနာယကဂကောံမန်ခါဏာဒါရ။ ဟိုတ်နူဂကောံဝွံတန်တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲအမေရိကာန်ဝွံတုဲ ညးတာလျိုၚ်ဂကောံဗွဲဂၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်ညးမတန်တဴ ပ္ဍဲဍုၚ်အမေရိကာန်ဏံသၟးရ။ ဗွဲကြဴဏအ် သၞောဝ်ဂကောံကီု ဗီုပြၚ်ဒက်ပတန်ဂကောံကီုဂှ် ပြံၚ်လှာဲအာနဒဒှ် အာဂကောံမန်ဍုၚ်အမေရိကာန် မွဲပေၚ်ၚ်ရ။
ပြံၚ်လှာဲယၟုဂကောံ
ပ္ဍဲကဵုပွိုၚ် ၂ဝ သၞာံဏအ်ဂှ် ယၟုဂကောံဂှ် ပြံၚ်သၠာဲဂွံ ဗၞတ်ပိဝါရ။ နူစဒက်ပတန်ကၠာအိုတ်ဂှ် ယၟုဂကောံဝွံ တၚ်လဝ် ဗော်မန်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ် မဒှ်ရ။ ယၟု ကောန်ဍုၚ်ရေၚ် (indigenous ) ဂှ် သ္ပပဓာန်ကဵု ဂကောံ ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်အလုံလိုက် ဒက်ပတန်လဝ်ပ္ဍဲယူအေန် (United Nations) တေအ်တုဲ ခုတ်လဝ်ယၟုဝွံရ။ တၚ်ရန်တၟံခုတ်လဝ်ယၟု မွဲဂှ် သၟိက်မိက်ဂွံလုပ်ဂကောံကောန်ဍုၚ်အရေၚ် ဂှ်လောဲသွာတုဲ ရုဲစှ်လဝ်ယၟု ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ရ။
ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၄ ဂိတုဒဳဇြေန်ဗာဂှ် ကၠောန်ကောံဓရီုဇၞော်ကၠာအိုတ်ပ္ဍဲဍုၚ်ဝှတ်ဝုၚ် တွဵုရးအေၚ်ဒဳယျာဏာရ။ အခိၚ်ဂှ် ဂကူမန်ပ္ဍဲဍုၚ်ဝှတ်ဝုၚ်လေဝ်စိုပ်ကၠုၚ်ဂၠိုၚ်တိုန်ညိရ။ မန်နူအဝ်ဗနဳ နူဖလဒါဖဳယျာ(Philadelphia) တအ်လေဝ် ကၠုၚ်တိုန်စိုပ်ကောံဓရီုအိုတ်ရ။ သၞာံဂှ်လေဝ်နာဲသုန်ဓုန် ကၠုၚ်တိုန်ကောံဓရီုကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ဂၠးကဝ်ပ္ဍဲ ရုၚ်ဇၞော်ယူအေန် ပ္ဍဲဍုၚ်နယူယံက်တုဲ တိုန်စိုပ်ကောံဓရီုကီုရ။ ပ္ဍဲကောံဓရီုဂှ် သဳကၠဳက္ဍိုပ်လိက်ဇၞော်အိုတ်မွဲဂှ် သွက်ဂွံပြံၚ်လှာဲ ယၟုဂကောံရ။ ယၟုဂကောံဗော်မန်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ဂှ် ၜတ်အာမဒှ်ရ။ ဆဂးဂှ် နာဲသိုက်အံၚ် မဒှ်ဥက္ကဌဂကောံ ပတိုန်ထ္ၜးဂှ် ယၟုဝွံၜတ်အာတုဲ ဟွံကိတ်ညဳကဵု ယၟုကေတ်ဍုၚ်မန်ရ။ ညး မိက်သ္ဂောံ ဂွံ ယၟုကြံၚ်ၚ်မဒှ်ရ။ တၚ်ရန်တၟံညးသွက်ဂွံပံက်ဗော်ရပ်လွဟ်နွံတုဲ မိက်ဂွံတၚ်ယၟုဂကောံကြံၚ်ၚ်မ္ၚိုဟ်ဟ်မဒှ်ရ။ နာဲသိုက်အံၚ်ပတိုန်ထ္ၜးယၟုတၟိ နဒှ် ဗော်ကလေၚ်ဒက်ပတန်ဍုၚ်မည်မဒှ်ရ။ တၚ်ရန်တၟံညးဂှ် မွဲတ္ၚဲမ္ဂး ဗော်ဏအ်စဴကၠောန်ပၠန်ဂတးပ္ဍဲပယျဵုတုဲ ကၠောန် အာပၠန်ဂတ နဲကဲရပ်လွဟ်မဒှ်ရ။ ညးဂမၠိုၚ်တုပ်စိုတ်တုဲ ယၟုညးပတိုန်ထ္ၜးဂှ် ဒှ်အာဒတန်အာရ။ ဗီုအၚ်ဂလိက်ဂှ် Monland Restoration Council (MRC) မဒှ်ရ။ ဗွဲကြဴဏအ် မၞိဟ်ဗွဲဂၠိုၚ်ကော်မံၚ် အမ်အာဇြီ သၟးရ။ အတိုၚ်ညးရန်တၟံလဝ်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၉၅ နာဲသိုက်အံၚ်လုပ်အာပၞာန်အမေရိကာန် သွက်ဂွံကတ်ကွတ်ပၞာန်တုဲ ဂွံကလေၚ်စဴဒက်ပတန်ဗော် ရပ်လွဟ်မွဲဂးရ။
(တၚ်စၟတ်။ နာဲသိုက်အံၚ်လုပ်အာပၞာန်အမေရိကာန်ၜိုတ်ပိသၞာံတုဲ တိတ်အာနူပၞာန်ဂှ်ရ။ အတိုၚ်ညးရန်တၟံလဝ်ဂှ် နကဵုတၚ်ခက်ခုဲနာနာတုဲ ဟွံဒှ်ကၠုၚ်ရ။ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၀၈ ဂှ် ဟိုတ်နူဂိယဲတုဲ ဒးစုတ်တိအာရ။ )
ယၟုဗော်ကလေၚ်ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ဂှ် သုၚ်စောဲကၠုၚ်ဒဵုစိုပ်သၞာံ ၂ဝ၁၁ ဂှ်ရ။ ပ္ဍဲကောံဓရီုဇၞော်မရနုက် ၁၈ ဝါဂှ် ပြံၚ်လှာဲအာ ယၟုဂကောံနဒဒှ် ဂကောံမန်အလုံဍုၚ်အမေရိကာန် ရ။ ဆဂးဂှ် ဂကောံမန်ဝှတ်ဝုၚ်ဆက်သုၚ်စောဲအာ ယၟု ဗော်ကလေၚ်ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန် (ဍုၚ်ဝှတ်ဝုၚ်ရ)။ တၚ်ရန်တၟံပြံၚ်လှာဲ ယၟုအလန်ဏအ်ဂှ် ရံၚ်ကဵုပရေၚ်ဓဝ်ညဳသာအကြာဂကောံမန်ဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်အမေရိကာန်တုဲ ပြံၚ်လှာဲလဝ်ရ။ ဂကောံမန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ဟိုတ်နူဂကောံမန်ဝှတ်ဝုၚ်ဂှ် သုၚ်စောဲလဝ်ယၟု ဗော်ကလေၚ်ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန် တုဲ ယၟုဝွံဒှ်ဒၟံၚ်ညံၚ်ယၟုကောံဝှတ်ဝုၚ်မွဲဓဝ်ရ။ ဟွံဒှ်ယၟုသ္ပစၞး ဂကူမန်အလုံဍုၚ်အမရိကာန်မွဲရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂကောံဒေသလ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ဟွံဒးဂၞပ်စိုတ်လတူယၟုဂှ်တုဲ ပ္ဍဲကောံဓရီုဇၞော် ပ္ဍဲဍုၚ်အကြန် သၞာံ ၂ဝ၁၁ ဂှ် ပြံၚ်လှာဲယၟု ဂကောံ နဒဒှ် ဂကောံမန် အလုံဍုၚ်အမေရိကာန်ရ။ ဗီုအၚ်္ဂလိက်ဂှ် Mon American Association (MAA) မဒှ်ရ။
ကလေၚ်ဒက်ပတန်
ပ္ဍဲပွိုၚ် ၂ဝ သၞာံဝွံ ယၟုသၟး ပြံၚ်လှာဲအာ ဗၞတ်ပိ အလန် ဟွံသေၚ် ဗီုပြၚ်ဒက်ပတန်လေဝ်ပြံၚ်လှာဲဂွံ ပိအလန်ကီုရ။ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ဂကောံဝွံဒက်ပတန်လဝ်နဒဒှ်ဂကောံမန်ဍုၚ်သအာၚ်မွဲမဒှ်ရ။ ဗွဲကြဴဏအ် ဟိုတ်နူဍုၚ်ညးကဵုညးဂှ် ဂကောံဒှ်ကၠုၚ်တုဲ ဂကောံဝွံ ဒှ်အာဂကောံ ဍုၚ်အမေရိကာန်မွဲဟေၚ်ရ။ ပ္ဍဲဍုၚ်အမေရိကာန်ဏအ်လေဝ် ဟိုတ်နူဂကူမန်စိုပ်ကၠုၚ်ဂၠိုၚ်တုဲ ဒေသညးကဵုညး ဒက်ပတန်ကၠုၚ်ဂကောံအိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူဒေသတၞဟ်ဟ်ဂှ် ဒက်ပတန်တိုန်ဂကောံတုဲ ဗော်ကလေၚ်ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန် နဒဒှ်ကောံမန်အလုံအမေရိကာန်မွဲဂှ် ဒှ်အာဆၜိုတ်အယာံမာတ် ဂကောံဒေသ ဍုၚ်ဝှတ်ဝုၚ်ဓဝ်ဟေၚ်ရ။ ညးမလုပ်လဝ်ဂကောံဗော် ကလေၚ်ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်တြေံ ဗီုနာဲသိုက်အံၚ်တအ်ဂှ် ဂကောံမန် ဍုၚ်အကြန်ဒှ်တုဲ ညးဒှ်အာဥက္ကဌ ဂကောံမန်ဍုၚ်အကြန်ရ။ ဂကောံဗော်ကလေၚ်ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ဂှ် ဒှ်ဆၜိုတ် အယာံမာတ်ဂကောံ ဍုၚ် ဝှတ်ဝုၚ်ဟေၚ်ရ။ ဂကောံဝွံ ညံၚ်သ္ဂောံကလေၚ်ဒှ် ဂကောံမန်အလုံဍုၚ်အမေရိကာန်ပၠန်ဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂ဝဝ၆ ဂှ် ကလေၚ်ဒက်ပတန်ဗီုပြၚ်တၟိ ဗီုပြၚ် ဂကောံပံၚ်ကောံမွဲရ။ ဂကောံဒေသလ္ၚဵုတအ်ဂှ်လေဝ် လုပ်ကၠုၚ်ဂကောံပံၚ်ကောံအိုတ်ရ။ ဂကောံဒေသဂမၠိုၚ်ဂှ် တၚ်လဝ်ယၟုဂကောံညး နကဵုယၟုဒေသညးတအ်တန်တဴဒၟံၚ်ဂှ်တုဲ ဂကောံမန်ပ္ဍဲဍုၚ်ဝှတ်ဝုၚ်ဂှ် ဆက်သုၚ်စောဲအာ နကဵုယၟုဗော်ကလေၚ်ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန် နဒဒှ်ဒေသဝှတ်ဝုၚ်ရ။ ဟိုတ်နူဂကောံ ပံၚ်ကောံကဵု ဂကောံဒေသဝှတ်ဝုၚ် သုၚ်စောဲယၟုတုပ်တုဲ ဒၞာဲလ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ် ပရေၚ်ကမၠောန်ဂကောံၜါဂှ် ပါ်ခြာဟွံဒး ဒှ်ကၠုၚ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲသၞာံ ၂ဝ၁၁ ဂှ် ဂကောံပံၚ်ကောံ ဗော်ကလေၚ်ဒက်ပတန်ဍုၚ်မန်ဂှ် ပြံၚ်လှာဲယၟု ဂကောံမန်အလုံဍုၚ်အမေရိကာန်ရ။
ပရေၚ်ချဳဒရာၚ်
ပ္ဍဲပွိုၚ်ၜါစှော်သၞာံဏအ် ပရေၚ်ချဳဒရာၚ် နွံကၠုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ပရေၚ်ချဳဒရာၚ်တၟေၚ်မွဲဂှ် ကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ် တ္ၚဲဟံသာဝတဳလီုမဒှ်ရ။ ဂကောံမန်အလုံဍုၚ်အမေရိကာန် ကၠောန်ကၠုၚ်တ္ၚဲဟံသာဝတဳလီု နူသၞာံ ၁၉၉၄ တေံရ။ ပ္ဍဲစၟတ်သမ္တီတ္ၚဲဍုၚ်ဟံသာဝတဳလီုကၠာအိုတ်ဂှ် ကောန်ဂကောံဂမၠိုၚ် ထ္ၜးဆန္ဒ ဂတမုက်ရုၚ်ဇၞော်ယူအေန်ပ္ဍဲဍုၚ်နယူယံက်ဂှ်ရ။ စနူသၞာံဂှ်တုဲ ဇၟာပ်သၞာံဂှ် ထ္ၜးကၠုၚ်ဆန္ဒဂမုက်ရုၚ်ယူအေန် ဟွံသေၚ်မ္ဂး ရုၚ်ကလုတ် အလဵုသဳဗၟာပ္ဍဲဝါရှေန်တာဒဳဇြဳရ။ အခိၚ်ဂှ် ဂကူမန်ပိုယ်ကၠောန်ဗဒှ် တ္ၚဲဟံသာဝတီလီု သ္ပစၟတ်သမ္တီတ္ၚဲဟံသာဝတဳလီုအောန်ကွေံကွေံရ။ မန်ပ္ဍဲဍုၚ်မန်ကီု မန်ပ္ဍဲဍုၚ်သေံကီုဂှ် ဟွံကၠောန်ဗဒှ် တ္ၚဲဟံသာဝတဳလီု်ဏီရ။ လၟုဟ်တ္ၚဲဟံသာဝတဳလီုဂှ် ကၠောန်ကၠုၚ်အလုံလိုက်မွဲရ။ ဂကူမန်ပိုယ် ဗွဲမဂၠိုၚ်သ္ပကၠုၚ်စၟတ်သမ္တီရ။
မွဲပၠန်ဂှ် သြန်ဂအုံဂကူမဒှ်ရ။ သြန်ဂကူမန်ဂှ် ဂကောံမန်အလုံအမေရိကာန်ဂစာန်ကၠုၚ်နူသၞာံ ၁၉၉၆ ရ။ ကသပ်သြန်ဂအုံဂကူဂှ် ကိုပ်ကၠာအိုတ် ကၠုၚ်နူ ဥက္ကဌ တြေံ နာဲသိုက်အံၚ် မဒှ်ရ။ အဃောညးနွံဒၟံၚ်ပ္ဍဲဒၞပ်ပၞာန်အမေရိကာန်ဂှ် ညးကဵုကၠုၚ်ကသပ် သွက်ဂွံဒက်ပတန်သြန်ဂအုံဂကူမွဲရ။ သြန်ဂအုံဂကူဟၟဲမ္ဂး ကၠောန်ပၠန်ဂတး ဍာ်ဇမၠိၚ်ဟွံမာန်ရ။ စှ်သၞာံပြၚ်လောန်အာတုဲ ပ္ဍဲသၞာံ ၂ဝဝ၆ဂှ် ဂကောံပံၚ်ကောံမန်ဍုၚ်သအာၚ် ပတိုန်ထ္ၜးပ္ဍဲကောဓရီုဇၞော် အလုံဂကူမန် မရနုက်ကဵုပိဝါ ကၠောန်ဒဒှ်ပ္ဍဲ ညဳသာ ဗဒါဲဗဟဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတေအ်ရ။ ကောံဓရီူဇၞော်တုပ်စိုတ် ဖျေံသဂုတ်သွာတ် သွက်ဂွံဒက်ပတန် သြန်ဂအုံဂကူအလုံလိုက်မွဲရ။ ဟိုတ်နူတၚ်သဂုတ်သွာတ်ဝွံတုဲ ဂကောံမန်အလုံဍုၚ်အမေရိကာန် စဒက်ပတန်ကၠုၚ်သြန်ဂအုံဂကူရ။ ၜိုန်ရ သြန်ဂအုံဂကူ ဟွံဒှ်ကၠုၚ်လုံလိုက်ကၠာလေဝ် ဂကောံမန်မလေယှာကဵုဂကောံမန်အလုံဍုၚ်အမေရိကာန် ဆက်ကၠောန်ကၠုၚ်ရ။ လၟုဟ်သြန်ဂအုံဂကူပ္ဍဲဍုၚ်အမေရိကာန်ဏအ်ဇၞော်မောဝ်ကၠုၚ်ၜိုတ်ဓမ္မတာရ ။
ပရေၚ်ချဳဒရာၚ်မွဲပၠန်ဂှ် ကေတ်ကၠုၚ်တာလျိုၚ်သွက်ဂွံတိုန်ကောံဓရီုကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ယူအေန်ရ။ ဂကူမန်ပိုယ်စတိုန်ကၠုၚ်ကောံဓရီုကောန်ဍုၚ်အရေၚ် ယူအေန်ဂှ် နူသၞာံ ၁၉၉၄ တေံရ။ ညးကၠုၚ်တိုန်စိုပ်ဂှ် နဲသုဓုန်မဒှ်ရ။ စနူသၞာံဂှ်တုဲ ဂကောံမန်အလုံအမေရိကာန်ဆက်တိုန်ဒၟံၚ်ကောံဓရီုဂှ်ဒဵု လၟုဟ်ရ။ ဗွဲကြဴ ဏအ် သွက်ဂွံတိုန်စိုပ်ကောံဓရီုဂှ် ဂကောံမန်အလုံအမေရိကာန် ဘိက်ပၟိၚ်ကၟဳတၟေၚ် မပ္တံကဵု ညးအုပ်ကာဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ အ္စာဟံသာ၊ နာဲယက၊္ခ နာဲမေန်ဇေယျ၊ တၠဂုဏ်အဇ္ဇ တအ်အိုတ်ရ။
ပ္ဍဲကဆံၚ်ဒေသလေဝ် ဂကောံဒေသညးကဵုညး ညံၚ်ဂွံဗိုန်ခိုၚ်ဂှ် ချဳဒရာၚ်မံၚ်အိုတ်ရ။ စိုပ်ဥတုကညၚ်မ္ဂး ဒေသညးကဵုညး ပ္တောန်လိက်မန်ကုကောန်ၚာ်မန်ဂမၠိုၚ်ရ။ ဗ္တောန်ယေန်သၞာၚ် ဗက်လှေ်ယေန်သၞာၚ် ညံၚ် ဂကူညးတၞဟ်ဂွံတီပရောဂကူမန်အိုတ်ရ။ တုဲပၠန်ဇၟာပ်ဒေသဒၞာဲမန်နွံဂှ် ညံၚ်ဘာမန်ဂွံဒှ်ဂစာန်ဒၟံၚ်ညးသကအ်အိုတ်ရ။ လၟုဟ်ပ္ဍဲဍုၚ်အမေရိကာန်ဘာမန်ဒှ်ဂွံ ၄ ဘာရ။ ဘာမန်ဒှ်ဂွံပ္ဍဲ ဍုၚ်ဝှတ်ဝုၚ်၊ ဍုၚ်အကြန်၊ ဍုၚ်နယူဗာန်၊ နဝ်ခရဝ်လာၚ်ဏာ၊ ဍုၚ် သုၚ်ဖဝ် တွဵုရးမာန်နဳသဵုတာမဒှ်ရ။ ဍုၚ်ဒိန်ဗာ တွဵုရး ခရဝ်လဝ်ဒဝ်ဂှ်ဂိုတ်ဂစာန်ဒၟံၚ်ဖိုဟ်ရ။
နီဂီု
ဂကောံမန်အလုံအရေိကာန်ဂှ်ဒှ်ရိုဟ်ကၞက် ဂကူမန်ပ္ဍဲဍုၚ်အမေရိကာန်ရ။ ဟိုတ်နူဂကောံဝွံတုဲဒေသမွဲကဵုမွဲ ပရေၚ် ဓဝ်ညဳသာ ပရေၚ်ဆက်ဆောံ ပရေၚ်ပံၚ်တောဲကၠောန်ကမၠောန်လေဝ်ခိုၚ်ကၠုၚ်ရ။ ပရေၚ်ထံက်ပၚ်ဂကူ ရီုဗၚ်ဂကူပ္ဍဲဍုၚ်မန်တေအ်လေဝ်လောဲသွာကၠုၚ်ရ။ တုဲပၠန်သွက်ဂွံမၚ်မွဲစေဒၞာအာ ဂကူမန် ညံၚ်ဟွံဂွံဒးဒုၚ်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ကဵုဂကူညးတၞဟ် ပ္ဍဲဍုၚ်အမေရိကာန်ဏအ်ဂှ် ဂကောံဏံကိစ္စဇၞော်ကွေံကွေံရ ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညံၚ်ဂကောံဏအ်ဂွံတန်တဴအာ ၂ဝ သၞာံမာန်ပၠန်ဂှ် တာလျိုၚ်ဂကူမန်တန်တဴပ္ဍဲ ဍုၚ်အမေရိကာန်တအ်ဖအိုတ်ရ။
ဥက္ကဌ ဂကောံဂမၠိုၚ်
နာဲသိုက်အံၚ် ၁၉၉၃ – ၁၉၉၅
နာဲပညာမန် ၁၉၉၆- ၂၀၀၆
မိစရာဲမန် ၂၀၀၇-၂၀၀၈
နာဲဗညာထဝ်ဝၚ် ၂၀၀၉-၂၀၁၀
နာဲပညာမန် ၂၀၁၁ – ၂၀၁၂
နာဲဇနဲမာန် ၂၀၁၃- ဒဵုလၟုဟ်
ဗညာအံၚ်
