ဇၟန်ဗၠဲ – “နူကဵုညးဍုၚ်ကွာန်တအ်လေဝ် ညးတအ်သဒ္ဒါဇၞော်မံၚ်၊ ကာလညးတအ်ကဵုဒါန်လေဝ်နွံကီုရ ဥပမာ ဍတ်ဟွံရုံမ္ဂး ညးကဵုဒါန်ဍတ် မံက်ကၠုၚ်မာန်မံၚ်ဏောၚ်” သာ်ဝွံ ဂွံမိၚ်ကေတ်ရမျှာၚ်တုဲ ဆဵုညာတ်အာကွးဘာတအ် ကယျာန်ဓဝါတ်မံၚ်ညးမွဲပါၚ် အဲမွဲပါၚ်တုဲ သဳကၠဳမံၚ် ဂကောံညးကဵုညးရ။ ကွးဘာတအ်ဏံ မုသဳကၠဳမံၚ်မုရော စိုတ်လုပ်စတုဲ စှေ်အာကရပ်ဍေံတအ်ရ။

သဳကၠဳမံၚ် သွက်အစဳအဇန်ၜါ (Plan B) ရ။ ယဝ်ခါရ ဗီုဓဇက်ချူလဝ် လၟိဟ်သြန်၊ လၟိဟ်ကပေါတ်တံဏံ ရုံဂပ်၊ ဟွံရုံဂပ် ကလေၚ်သဳဂၠိပ်တုဲ ယဝ်ခါရ ဟွံရုံဂပ်မ္ဂး နဲလဵုဂွံပလေဝ်မာန် ပ္ဍဲအစဳအဇန်ဖောအ်ဗြေဝ်ပ္ဍဲကွာန်ရးတေံရ။

တန်ဗတောန်ဆဝ်ဗ္ၚုဟ်ညးဍုၚ်ကွာန် ကေုာံ ဖောအ်ဗြေဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် (Community Organizing and Community Development Training) ဝွံ အခိၚ်လအ် ၃ ဂိတုရ။ ပွိုၚ်အခိၚ် ၃ ဂိတုဝွံ ဂွံကတ်ဗတောန်ကွတ်ပညာနာနာ မပတမ်လိက်ကတ္တိကအခေါၚ်အရာမၞိဟ် (International Covenantion on Human Rights)၊ ပရေၚ်ဖံက်ပကဝ်အခေါၚ်အရာမၞိဟ်၊ ပရေၚ်ဒက်ပတန်ဂကောံ၊ ပရေၚ်အာက္ဍိုပ်၊ ပရေၚ်ဖန်ဖက် ကောပ်ကာဲဂကောံ၊ သ္ၚဳဂၠိပ်ကမၠောန် တၚ်ဍိုန်လျ၊ တၚ်ခိုဟ်၊ ပရေၚ်ချူဇန်လိက် ပကောံတၚ်နၚ် ဒုၚ်စဳရေၚ်၊ ကွတ်ပညာစကာကောန်ပျူတာ၊ ကေုာံပရေၚ်ဝဳသတ် (animals) ကီုမဒှ်ရ။

နူကဵုဂကောံ Pattan Rak Foundation လေဝ် ကဵုရီုဗၚ်တန်ဗ္တောန် စပ်ကဵု နဲကၠောန်ဝဲါသဘာဝ EM ကေုာံ ကွတ်ပညာတဵုလွဳ (agriculture) တအ် ပွိုၚ် (၂) သတ္တဟ ကီုရ။
ပဲါနူဂှ်ပၠန် နူကဵု ဂကောံတၠဒါန် Sling Shot Foundation ဂှ်ထံက်ပၚ်ကဵု သြန်စရိတ်စကာကဵု သီုကွတ်ပညာချူဇန်လိက် နဲဂွံဖျေံဗီုပြၚ်ကိုန်ကမၠောန် Project Proposal ကီု၊ နဲဂွံသ္ၚဳဂၠိပ်ကမၠောန် monitoring၊ နဲဂွံတော်ဆဂုန်ဖဵုကမၠောန် evaluation၊ သီုကဵုနဲကဲ ချူလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ် reporting ကီုရ။
နူကဵုဂကောံမှာဇန်ဖောအ်ဗြေဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် (Civil Society Development Program) ရေၚ်တၠုၚ်တုဲ ပံက်ဗဒှ်ကဵုတန်ဗတောန်ပရေၚ်ဆဝ်မ္ၚုဟ်ညးဍုၚ်ကွာန် ကေုာံပရေၚ် ဖေါအ်ဗြေဝ်ဍုၚ်ကွာန် ပ္ဍဲရုၚ်ဌာန်ဒတန်ယေန်သၞာၚ်မန် ကွာန်ဝၚ်က ပွိုၚ် ၃ ဂိတု နူဂိတုမေ စိုပ်ဂိတုအဝ်ဂါတ် သၞာံ ၂၀၁၂ တုဲဒှ်အာ သ္ပသဘၚ်ကၞာကဵုတဆိပ်တြာ ကုကွးဘာ ၁၇ တၠ သၟတ်တြုဟ်ကီု သၟတ်ဗြဴကီု ညးမကၠုၚ်နူဒေသပွိုၚ်ဍုၚ်နာနာ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် မပတမ် ပွိုၚ်ဍုၚ်ပံၚ်၊ ဖါအၚ်၊ ကျာ်မြဟ်၊ မုဟ်ဍုၚ်၊ ဇြပ်ဗု ကေုာံ ရေဝ် တအ်ရ။
ဘာသၠုၚ်လညာတ်ဖောအ်ဗြေဝ်ဗီုဏံ သွက်အပ္ဍဲဒေသမန်ပိုဲ နွံပၟိက်မံၚ် ကွေံကွေံဏောၚ်ဂှ် သၟတ်တြုံ ကွးဘာတန်ဗ္တောန် ဆဝ်ဗ္ၚုဟ်ညးဍုၚ်ကွာန် ကေုာံ ဖောအ်ဗြေဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် နူဇာတိကွာန် ယံၚ်ရေဝ် မွဲတၠသောၚ်ကလးရ။

“သွက်ဍုၚ်မန်ပိုဲ ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ် ဂွံတဴတက်ကၠုၚ်ဂှ် က္ဆံၚ်ပထမကၠာအိုတ် ညးဍုၚ်ကွာန်မန်ပိုဲ လညာတ်ဂွံသၠုၚ်တိုန်ဂှ် ပိုဲဒးစကၠောန်ကၠာရ။ အကာဲအရာလၟုဟ်ဏံတှေ် ဆေၚ်ကဵုပရေၚ်ပညာ အပ္ဍဲဍုၚ်မန်ပိုဲဂှ် လဇုဲမံၚ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးဍုၚ်ကွာန် မန်ပိုဲ လညာတ်ပညာ ဂွံသၠုၚ်တိုန်ဂှ် နွံပၟိက်မံၚ်ကွေံကွေံရ။ ဗီုပိုဲကၠုၚ်လ္ၚတ် တန်ဗ္တောန်သၠုၚ်လညာတ် ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ဏံဂှ် ထေက်ကဵု ဒးဖျေံကဵု ပ္ဍဲဒေသမန်ပိုဲဂၠိုၚ်ၚ်ဏောၚ်ဂှ် အဲညာတ်ကေတ်ရ။” သာ်ဝွံ ကွးဘာဂှ် ဟီုရ။
ပ္ဍဲတန်ဗ္တောန်ဂှ်ဝွံ ကွးဘာမၞုံ ၁၇ တၠတုဲ၊ မၞိဟ်ဗြဴ ရ၊ မၞိဟ်တြုံ ၁၀ တၠ ပါလုပ်ရ။ ကွးဘာတအ်ဏံ ပါ်လဝ် ၄ ဂကောံတုဲ တန်ဗတောန်ဏအ်တုဲမ္ဂး သွက်ဂွံစှေ်အာကၠောန်ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ် လ္ပာ်ဒေသတွဵုရးဍုၚ်မန် သ္ကုတ်သၠုၚ်ကျာတေံနွံရ။
“လၟုဟ်ပြဟ်ဟ်ဏံ သွက်ဂွံဓမံက်ရုပ်ရဴ စပ်ကဵုသိုၚ်ခၞံ၊ တဵုလွဳ၊ သၠုၚ်တိုန်လညာတ်ဂှ် နွံဏောၚ်။ ဂတနူဏံ သွက်ညးဍုၚ်ကွာန် မန်ပိုဲမွဲဓဝ် ဟွံသေၚ်၊ နကဵုဂကူတၞဟ်ဟ် နွံမံၚ်ပ္ဍဲဒေသမန်ဂှ်လေဝ် သွက်ဂွံကၠောန်ကဵုဂှ် ရန်လဝ်နွံရ” သာ်ဝွံ မိသိုက်စန္ဒာ ညးကောပ်ကာဲကွးဘာ ဆဝ်ဗ္ၚုဟ်ညးဍုၚ်ကွာန် ကေုာံ ဖောအ်ဗြေဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် ဟီုရ။
ပ္ဍဲကဵုစၟတ်တ္ၚဲ ၁၆၊ ဂိတုအဝ်ဂါတ် ၂၀၁၂ ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် တ္ၚဲစှေ်ဘာ တန်ဗ္တောန်ဆဝ်ဗ္ၚုဟ်ညးဍုၚ်ကွာန် ကေုာံ ဖောအ်ဗြေဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် မဒှ်ရ။ ညးတိုန်စိုပ် ဗၞတ် (၈၀) တၠ နွံရ။ နူဂကောံတၠဒါန် Sling Shot Foundation၊ နူဂကောံ Pattana Ruk Foundation၊ နူဂကောံညဳသၟဟ်ဂကူမန် ကေုာံ နူဂကောံနာနာတအ် တိုန်စိုပ်ရ။

“ကွးဘာတံဏံလေဝ် ဍေံတအ်ကၠိုဟ်အာ ဗၞတ်ထေက်ကြိုက်မွဲဏောၚ် ဂွံညာတ်ကေတ်ရ။ ဂွံဒြဟတ်စိုတ်ကဵု စိုတ်ဓာတ် ဍေံတအ်ကွေံရ။ လးဏာဂၠံၚ်တှေ် မိက်ဂွံဒှ်ဂှ် ဆန္ဒဍေံတအ်နွံဂၠိုၚ်၊ ဂွံကၠောန်ဂှ်လေဝ် စိုတ်ဓာတ်ကတိုၚ်ကၟဟ်မံၚ်ဖအိုတ်ရ။ ဍေံတအ် စှေ်နူတန်ဗ္တောန်ဏံတုဲ ၜိုတ်ဗၞတ်ထေက်ကြိုက်မွဲ ကၠောန်ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်စိုပ်တရဴဏောၚ်ဂှ် အဲစှေ်စိုတ်ရ။ သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်လေဝ် ဒှ်ထံက်ပၚ်ဏောၚ်ဂှ် စၟဳကေတ်ရ” သာ်ဝွံ မိသိုက်စန္ဒာ ဆက်ဟီုရ။
“ဍုၚ်ပိုဲတေံ အကာဲအရာၜိုဟ်သြိုဟ်တိုန်ကီု၊ အပ္ဍဲဒေသမန်ပိုဲတေံလေဝ် နွံပၟိက်မံၚ် ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ် စပ်ကဵုရုၚ်ဂဥုဲဟၟဲ၊ ဘာဟၟဲ၊ ပၟတ်ဟၟဲ နာနာသာ်ရ။ ယဝ်ပိုဲဂွံကၠောန်ဖောအ်ဗြေဝ်ဒေသပိုဲဏောၚ်တှေ် ခိုဟ်ရ။ ယဝ်ခါရ ပိုဲတအ်ကၠိုဟ်လဝ် ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ဏံမ္ဂး ဂတနူဏံ ပိုဲတအ်အာဆက်ကဵုတၠဒါန်ပ္ဍဲဍုၚ်တေံဏောၚ်။ ညးတၠဒါန် ကဵုသြန်ထံက်ပၚ်လုပ်အာ အပ္ဍဲတေံမ္ဂး သြန်တအ်ဏံ ညံၚ်ဂွံဇွောဝ်လုပ်အာ သွက်ဍုၚ်မန်ပိုဲ မွဲသွာၚ်ကီုရ” သာ်ဝွံ နာဲကသုမန် ညးက္ဍိုပ်မှာဇန်ဖောအ်ဗြေဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် (Civic Society Development Program) သောၚ်ကလးဏာ တၚ်ရန်တၟံ ဂွံပံက်တန်ဗ္တောန်ဏံ အပ္ဍဲသဘၚ်စှေ်ဘာတန်ဗတောန်ရ။
တွဵုရးဍုၚ်မန် လ္ပာ်ရေဝ်သၠုၚ်ကျာတေံဝွံ ဟိုတ်နူဒးဘဲပၞာန်ဂၠိုၚ်တုဲ ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်အောန်ရ။ မွဲလ္ပာ်ပၠန် နူဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ် တံၚ်ရပ်ပဝ်တာ၊ သီကၠအ်ဝါဗ္ၚ၊ ကဵုပြံၚ်ဒၞာဲဝဲါ၊ စကာကဵုမၚ်ဒပ် ကေုာံနာနာသာ်တအ် ဒှ်ကၠုၚ်မံၚ်လၟိုန်ရ။
“စပ်ကဵုကၟာတ်ကၠအ် ကၟာတ်ဝါဗ္ၚနွံတုဲ အခေါၚ်ကၠောန်ကမၠောန်တံဂှ် အောန်ကၠုၚ်ဗက်ဟွံဂတာပ် စသုၚ်ဝါတ်ဂါတ်ကၠုၚ်ရ။ ညးရပ်လွဟ်တံ ဘပဠဒၟံၚ် ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဇၞော်ကဵုဒြဟတ်ရ။ အခေါၚ်အရာကၠောန်ကမၠောန်အောန်ဗက် သြန်လုပ်အောန်ရ။ သြန်လုပ်အောန်ဗက်ဂှ် လဇုဲလဇဒၟံၚ်ကဵု ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်လၟိုန်ရ။ မွဲပၠန် ပရေၚ်ထတ်ယုက်၊ ပရေၚ်ပညာတံလေဝ် ယုတ်ဒေက်မံၚ် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ” သာ်ဝွံ ကွဘာသၟတ်ဗြဴ ဇာတိကွာန်ယံၚ်ရေဝ် နူတန်ဗ္တောန်ဆဝ်ဗ္ၚုဟ်ညးဍုၚ်ကွာန် ကေုာံ ဖောအ်ဗြေဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် မွဲတၠဟီုရ။

ဟိုတ်နူဘဲပၞာန်ဒှ်ကၠုၚ်တုဲ နူကဵုအ္စာဂဥုဲ၊ အ္စာဗ္တောန်လိက်တအ် ဟွံဂံၚ်စှေ်ကၠုၚ်ဒေသဂှ်အိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ အ္စာဗ္တောန်လိက်ရုံဂပ်တုဲ မၞိဟ်ဂွံလေပ်လိက်ဂှ်လေဝ် အောန်ကၠုၚ်ရ။ စပ်ကဵုရုၚ်ဂဥုဲ၊ အ္စာဂဥုဲ၊ အ္စာဘာ ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်သၠုၚ်လညာတ် ကဵုညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ဂှ် ယုတ်ဒေက်ကၠုၚ်ရ။

“နူကဵုပၞာန် ကော်စကာမၞိဟ် ရပ်ပဝ်တာတုဲ စကာကဵုသိုၚ်ခၞံ ဒၞဲါမံၚ်ဍေံတအ်၊ ပွမသီတိ ကၠအ် ဝါဗ္ၚ၊ ပွမကၟာတ်လဒဵု အခေါၚ်ကၠောန်ကမၠောန်၊ အာကၠအ်တအ်ရ။ လပါ် ပရေၚ်ပညာပၠန်ဂှ် ဟဒမ် ဗ္တောန်လိက်၊ အ္စာဗ္တောန်လိက် ဟွံရုမ်ဂပ် ဟွံဍိုက်ပေၚ်တုဲ မၞိဟ်လေပ်လိက် လေဝ်အောန်ကၠုၚ်ရ။ တုဲပၠန် ရုၚ်ဂဥုဲဟၟဲ၊ အာစာဂဥုဲဟၟဲ က္ကမိလေဝ်ဟၟဲတုဲ ဂွံဝဳယဲဂှ် ဒှ်ခက်ခုဲရ” သာ်ဝွံ သၟတ်တြုံ ကွးဘာတန်ဗ္တောန်ဆဝ်ဗ္ၚုဟ် ညးဍုၚ်ကွာန် ကေုာံ ဖောအ်ဗြေဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် နူဇာတိကွာန်ခဒုၚ်ဇၞော် ဟီုရ။

ဟိုတ်နူကဵုညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဒးဒုၚ်ကၠုၚ်ဘဲဂၠိုၚ်ကဵုသၞာံတုဲ စပ်ကဵုပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ဟီုဂှ် ညးတအ် ဟွံတီကေတ် ကၠးကၠးမးမးရ။

“ညးဍုၚ်ကွာန်ဒေသမန်ပိုဲ ကၠိုဟ်မံၚ်ဂှ် သိုၚ်ပတိုန်ဇၞော်ဇၞော်မွဲမှ ဒှ်ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ဏောၚ်။ ဆေၚ်စပ်ကဵု သိုၚ်ခၞံမှဟွံသေၚ် သၠုၚ်ပတိုန်စိုတ်ဓာတ်လညာတ်တအ်ဂှ်လေဝ် ဒှ်ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ကီုဏောၚ်ဂှ် ဟွံကၠိုဟ်ကေတ်လဝ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးဒေသဍုၚ်မန်ပိုဲတအ် ဂွံကၠိုဟ်ကေတ် ဂွံတီကေတ် စပ်ကဵုပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ဏံဂှ် ကိစ္စဇၞော်မံၚ်ဏောၚ် အဲညာတ်ကေတ် မွဲတၚ်ရ”သာ်ဝွံ မိသိုက်စန္ဒာ ဆက်ဟီုရ။

နူကဵုဂကောံစေတနာ ကေုာံ (ငြိမ်းဖောၚ်းဒေးရှၚ်း) တအ်လေဝ် စပ်ကဵုပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ဏံ ရေၚ်တၠုၚ်မံၚ်ကီုဏောၚ်ဂှ် ဂွံတီကေတ်ရ။ မွဲလ္ပာ်ပၠန် လ္ပာ်အလဵုအသဳတအ်လေဝ် ညးတအ်ကၠောန်မံၚ် ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ညးတအ်ကၠောန်ဗဒှ်ဂှ် သိုၚ်ခၞံပ္တိုန်ဇၞော်ဇၞော် ညာတ်ကၠးမံၚ်ရ။

ဂွိၚ်ဖေက်ညးတအ် ထေၚ်ဗၠေတ်အာ အကြာဖောအ်ဗြေဝ်အလဵုအသဳတအ်ကဵု ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ပိုဲကၠောန်ရ။ နူဂကောံလဵုဒှ်ဒှ် ကၠောန်ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်တှေ် သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်ပိုဲ ဂုဏ်ဖဵုနွံဟလိုၚ်လဵု၊ ပိုဲနွံပၟိက်မံၚ်ဟလိုၚ်လဵုဂှ် မိက်ဂွံကဵုညးတအ်ချပ်ကေတ် ဇြိုဟ်ဟ်နက်နက်ရ သာ်ဝွံ မိသိုက်စန္ဒာ ဆက်ဟီုရ။

“ပိုဲဒးကၠောန်မွဲစွံကဵု ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ဏောၚ်။ ကာလစှေ်ကၠောန်ကမၠောန်ဂှ် ခက်ခုဲနွံယျေယျေဏောၚ်။ ဒၞာဲလဵုဒှ်ဒှ် ပြသၞာနွံဏောၚ်။ ဖေက်ပြသၞာဟွံဂွံပုဟ် အကြာပြသၞာဂှ် ညံၚ်ဂွံဂၠာဲဂၠံၚ်ပသောၚ်ပြဿနာညိ။ ညံၚ်ဟွံဂွံ ဆုတ်ထောံ” သာ်ဝွံ ဇြဳရဳတံၚ်မာတ် (Seri Thongmak) ညးက္ဍိုက်ပ် ဂကောံ Pattana Rak Foundation ကဵုဏာဒြဟတ်စိုတ်ကု ကွးဘာတအ် ပ္ဍဲသဘၚ်စှေ်ဘာတန်ဗ္တောန်ဂှ်ရ။

ကမၠောန်လဵုဒှ်ဒှ် စကၠာအိုတ်မ္ဂး ခက်ခုဲနွံတွဵုရ။ ၜိုန်ရခက်ခုဲနွံကီုလေဝ် ညံၚ်ဂွံတတ်အာခက်ခုဲဂှ် ဂၠာဲနဲညိ။ ကၠောန်ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ညးဍုၚ်ကွာန်ဟီုဂှ် ပြသၞာညးတအ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံသောၚ်ကဵုညးတအ်ရ။ နူကဵုဇကုဂှ် လ္ပကဵုညးတအ် ပြသၞာရ သာ်ဝွံ ညးဆက် ဟီုရ။

“ၜိုတ်ကၠောန်မံၚ်ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ကီုလေဝ် သွက်ညးဍုၚ်ကွာန် ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဟာ၊ ဟွံဒှ်ဂုဏ်ဖဵုပုဟ်ဟာဂှ် ချပ်ညိ။ နူညးဍုၚ်ကွာန်တအ် နွံပၟိက်ဂှ်ရ မိက်ဂွံကဵုဒှ်။ အတိုၚ်ညးတအ် နွံပၟိက်ဟေၚ် ဓမံက်အာရုပ်ရဴရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ မိက်ဂွံကဵုညးဍုၚ်ကွာန်တအ် အာတ်မိက် တၚ်နွံပၟိက်ပ္ဍဲကွာန်ကီု၊ ညံၚ်ဂွံပါလုပ်မွဲစွံကီု၊ ပံၚ်တောဲကၠောန်ကဵုပိုဲ မွဲစွံညိဂှ် အာတ်မိက်ဏာကီုရ။” သာ်ဝွံ မိသိုက်စန္ဒာ ဟီုရ။