ဂကူမည်ပိုဲလ္ၚဵုလ္ၚဵုဂမၠိုၚ်တံဂှ် “အထေၚ်သောဲ၊ အထေၚ်သဝ်၊ အထေၚ်ဍောတ်ကဵု လိက်ပတ်မည်” လောန်အာဗၞတ် တုဲ တၞီဗၠိုက်စှေ်ကၠုၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုလ္ၚီသၞာံရ၊ ဖျေံထောံၚုဟ်မးညံၚ်ရဴ ခၞေဝ်ဂတာခွက်ကီုရ၊ ပ္ဍဲအခိၚ်ညးပံက်ဘာမည်ဂှ်၊ ဇကု လေဝ်ဟွံအာဗ္တောန်၊ ကဵုကောန်ဇာတ်လေဝ်ဟွံထဴဖအောဝ် သ္ပလဝ်မၞိဟ်ကတောဝ်၊ မတ် ကၠက်ကၠက်တုဲ “လေပ် လိက်မည်မူဂွံသ္ပ အလဵုဂွံသုၚ်စောဲစကာဏီရော၊ ကတ်ဗ္တောန်လိက်ဗၟာ အဆံၚ်သၠုၚ် ဂွံဂဇံခုၚ်သၟဝ် စက်ပၞိက်ကျာသေၚ်ဟာ”။

ဣဏံရ- သွက်ဒးဗျိခိုဟ်၊ ဂရိုဟ်ဖျေံကတိုၚ်အိက်၊ တၞိက်ဖျေံကတိုၚ်ပၟတ်၊ နှိၚ်ပသဲ၊ စပသဲ၊ ဗၞုဟ်ကၠိက် ထပက် ကၠိက်၊ ဆာန်မံၚ်ဘဝဍိက်၊ ဘဝဂၠုဲ၊ ဘဝပၠက်၊ ဘဝဒးဒုၚ်ၚိတ်ကမၠက်ကဵုဂကူညးတၞဟ်၊ မံၚ်ပ္ဍဲရှ် ဟွံတီရှ်၊ ဒှ်မည်ဂကူရိပၞဟ် ဇေတ်ဇေတ်ရ၊ ရန်တၟံကဵု ဗုၚ်ဂၞဴတုဲ၊ ကတ်ဗ္တောန်မံၚ်ဘာသာ ညးတၞဟ်ကၠးကၠး၊ မၞိဟ်ဒိုဟ်ဒိုဟ်ဟေၚ် ကလေၚ်ထိုၚ်သးဇကုရ။

ကတ်ဗ္တောန်လိက်ဂှ် လေပ်ခိုဟ်လေပ်ပြဟ်၊ ဒှ်မည်တီပရေၚ်ဝၚ်လိက်ပတ်ဇကု၊ တီပရေၚ်ဝၚ်ဂကူဟေၚ်ရဒှ်တုဲ၊ ယဝ် ရ လေပ်တိုန်လိက်မည်မ္ဂး၊ ပ္တန်ၚုဟ်မးဘဝဇကုဟွံမာန်ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ- လိက်မည်ဂှ်- ဒှ်လမျီုဂကူပိုဲ၊ လမျီုဂကူပိုဲဂှ် လိက်မည်၊ အရေဝ်မည်ဂှ် ဒှ်ကြက်ဂကူပိုဲ၊ ကြက်ဂကူပိုဲဂှ်- အရေဝ်မည်၊ လိက်ကဵုအရေဝ်ၜါသွာၚ်ဏံ၊ ယဝ်ရကၠေံ အာ၊ ကၠက်အာမ္ဂးဂကူမည်ကၠေံ- ကၠက်ဂိဂိ၊ တုပ်ကဵုဂကူပျူဟေၚ်ရဒှ်တုဲ၊ တာလျိုၚ်မၚ်မွဲဂကူမည်ဇကု၊ အရေဝ်မည် ဇကု၊ လိက်မည်ဇကုဒးနွံပေၚ်ပေၚ်ရောၚ်။

မွဲသာ်မွဲပြကာပၠန်ဂှ်၊ လိက်ပတ်မည်ပိုဲဝွံ မၞုံကဵုသဇိုၚ် ခိုၚ်ကၠိုက်ဍိုက်ပေၚ်ကဵုရှ်သာ ဒယှ်ပြာကတ်ကၠုၚ်တုဲ၊ ရဲဂကောံ သုတေသန- တၠပညာဍုၚ်သၟာၚ်တံလေဝ်ဂၠာဲ လ္ၚတ်ကတ်ဗ္တောန်ဒၟံၚ် ဗွဲမလံရ၊ ပ္ဍဲဍုၚ်ရးဂၠးတိဂမၠိုၚ် ဒးဂၞပ်စိုတ်လုပ်စတုဲ ဗ္တောန်ကၠုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်အၚ်ကလိက် ၁၈၇၄- သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ကျာ်- ၂၄၁၇- သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ်- ၁၂၃၅- သၞာံတေံဂှ် “ဒံက်တာဂျေအေမ်ဟာသ်စေလ” ချူပတိတ်လဝ် “ဂကောံပိုဒ် ဟီုအရေဝ်မည်ကောန် ညးဍုၚ်ဗဂေါ” မွဲကၞပ်ရ။

ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်အၚ်ကလိက်- ၁၉၂၂- သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ကျာ်- ၂၄၆၅ သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ်- ၁၂၈၃- သၞာံတေံဂှ်၊ အ္စာပ္တန် သာသနာ မၞံုယၟု “မေဿတာဟောလဳဒေ” မေဿတာဟဝ်လဳဒေ ချူခၞံလဝ်အဘိဓါန်မည်ကဵု အၚ်ကလိက်တုဲ၊ ဂကောံသုတေသန ဍုၚ်သေံ (က္ၜၚ်ကံက်) တက်ပ္တိက်လဝ်ရ။ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်အၚ်ကလိက်- ၁၉၆၂- သၞာံ၊ သက္ကရာဇ် ကျာ်- ၂၅၀၅ သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် ၁၃၂၃- သၞာံတေံဂှ် “မေဿတာဖျဵုတဝ်” ချူလဝ်အဘိဓါန်၊ ဟီုအရေဝ်မည် ခေတ်တၟိမွဲကၞပ်တုဲ၊ ဂကောံတက္ကသိုလ်ဍုၚ်လာန်ဒါန်တက်ပ္တိတ်ရ။

ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်အၚ်ကလိက်- ၁၉၀၁- သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ကျာ် – ၂၄၄၄- သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် -၁၂၆၂- သၞာံတေံဂှ်၊ အ္စာ ကဝိ “အဳဟဝ်သတဳဗေန်” ချူဇန်လဝ်အဘိဓါန်မည်၊ ဗၟာ၊ အၚ်ကလိက် ပိဘာသာ မွဲကၞပ်ပၠန်ရ၊ လိက်မည်ပိုဲဂှ်ဂကူ ကောန်ဍုၚ်ရးဂၠးတိ တၞဟ်သၟာၚ်ဂမၠိုၚ်ပ္တိတ်မံၚ်ဇြဟတ် ဂိုတ်ကတ်လ္ၚတ်မှတ်လွဳပရာဂၠိုက်ဂၠာဲဒၟံၚ်ကွေံကွေံရ၊ ဘာ တက္ကသိုလ်ဂမၠိုၚ် မပ္တံတက္ကသိုလ်ဍုၚ်လာန်ဒါန်၊ တက္ကသိုလ် (ဟိုဒိုလူလူ) ဟဵုနဝ်လူလူ- နွံပ္ဍဲတ္ကံ (ဟာဲဝဲါအဳ) ဍုၚ် အမေရိကာန်ဂှ်ကီု၊ ပ္ဍဲဍုၚ်ဂျာပါန် (နဳပေါန်) ဘာတက္ကသိုလ် (တဵုကျဝ်) ဂှ်ကီု၊ ပံက်လဝ်ဌာနလိက်ပတ်မည်တုဲ၊ ကတ် ဗ္တောန်ဒၟံၚ်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ၊ ပဲါနူဂှ်ပ္ဍဲဘာတက္ကသိုလ် ဍုၚ်သၟာၚ်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ်လေဝ်၊ သွက်ဂွံကတ်ဗ္တောန်ဗှ်လိက်မည် မာန်ဂိုတ်ဂစာန်ဒၟံၚ်အိုတ်ရ၊ တက္ကသိုလ်ဍုၚ်မည်၊ ဗၟာပိုဲလေဝ်ပ္ဍဲဌာနလိက်ဗၟာဂှ် ဒးဗ္တောန်လိက်တၟံမည်မွဲဘာသာရ၊ ဗ္တောန်လေဝ်ဗ္တောန်ဒၟံၚ်ရ။

အလဵုအသဳဍုၚ်မည်၊ ဗၟာပိုဲလေဝ်ပ္ဍဲသဇိုၚ်သၞောဝ်စေဝ်ပၞောန်စန်ဒက်အခန် (၁၁) ပိုဒ် (၁၅၃) – ခ – ကေုာံပိုဒ် (၁၅၇) ခ – ဂှ်၊ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံညးဂမၠိုၚ် လိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်ကဵု အခိုက်ကၞာ ဘာသာဇကုမသ္ဍိုက်မၠိုက် သၞေံသၞဴညံၚ် ဂွံတဴတက်ဂံါဗက်တိုန်ခေတ်တၟိ၊ ဗွဲမသၠးပွးအခေါၚ်ရေၚ်တၠုၚ်နွံဒၟံၚ်ရောၚ်၊ ဂလာန်အချုက်ဂှ် (အဆတ်) ဂှ် လိက်မည်- ဂကူမည်တံ ကတ်ဗ္တောန်မာန်၊ ယေန်သၞာၚ်မည်- ဂကူမည်တံ ဗိုက်လတက်ကျိုၚ်ကျဝ်မာန်၊ လှေ်ဒယှ် တိၚ်တိုက်အခိုက်မည်မာန် ရှေ်သှေ်ဒေဝတဴကလော်မည်မာန်ရောၚ်။

ဒဒှ်ရ- အဆံၚ်လိက်ပတ်မည်ပိုဲ၊ စိုပ်ၜိုတ်လဵုရော၊ ဟီုဂှ်၊ ဂကူညးကောန်ဍုၚ်မ္ၚးဂၠးတိတၞဟ်သၟာၚ်စကာဗ္တောန်ဒၟံၚ်လိက် မည်နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ဂကူမည်ပိုဲလ္ၚဵုလ္ၚဵုဂှ်၊ ၜိုန်ရအထေၚ်သောဲကဵုလိက်ဇကုကီုလေဝ်၊ ဂကူညးတၞဟ်ဍုၚ်ရးဂၠးတိဇၞော် လ္ၚဵုလ္ၚဵုညးတံအထေၚ်ဒုတ်တၟာအကး၊ တၟာဒဵု- ညးတံယဵုလဝ်လိက်မည်၊ ဗ္တောန်ဒၟံၚ်လိက်မည်အိုတ်ရ။

ဂကူမည်လ္ၚဵုလ္ၚဵု၊ လိက်မည်အနှေန် ဂွံစှေ်ဖျေံ ထောံမွဲမး/ မွဲဂတှေ်ကီုလေဝ်၊ ဂကူညးဍုၚ်မ္ၚးဂၠးတိဇၞော်လ္ၚဵုလ္ၚဵုပ္တိုန်လဝ်ၚုဟ်မွဲအသၚ်ဃဲ၊ ကၠံ၊ ကိုတ်အသၚ်ဃဲဟွံက ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်ရ- ဂကူမည်ညးမစဳကၠးပ္ဍဲပရေၚ်ကောန်ဂကူဇကုဂမၠိုၚ်တံဂှ်၊ ဒက်ပ္တန်လဝ်ဂကောံ၊ ဗော်၊ ကမ္မတဳ လိက်ပတ်မည်ကဵု ယေန်သၞာၚ်တုဲ၊ သွက်ဂွံလံၚ်ဝဲါဆာဲဍာ်၊ ဗဒှ်ဇြဟတ်ကဵုလိက်ပတ်မည်ဂှ်၊ အာဂတပၠတြဴမံၚ်အိုတ်ရ။

နူကမ္မတဳလိက်ပတ်မည်ကဵု ယေန်သၞာၚ်မပ္တံကဵုဍုၚ်လ္ဂုၚ် ဍုၚ်မတ်မလီုတံဂှ်ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ဇြဟတ်တုဲ ဗ္တောန်ကဵုလိက်မည်၊ အရေဝ်မည်ရိုဟ်ဒဒှ်သၞာံအိုတ်ရ၊ နူကမ္မတဳဝွံတက်ပ္တိတ်လိက်မည် “ညံၚ်ရဴလိက်ဗွဟ်မည်တန်ကောန်ၚာ်” လိက်အ ခိုက်ကၞာမည်တံဂှ်ရ။

အလုံဂကူရာမညဂွံဆဵု ဂွံဗှ်၊ ဂွံဗ္တောန်လိက်မည်ဂှ်တုဲ၊ နူဂွံမိၚ်ရမျှာၚ်၊ ဂွံမိၚ်ပရိုၚ်၊ ဂကူမည်သၞေံသၞဴကဵု လိက်ပတ်မည် တံဂှ် မိပ်စိုတ်ထိုၚ်သးဗွဲမလောန်အိုတ်ရ၊ ဇၟာပ်ဂကူမည်ဍာံဍာံဟွံဟီုဂးမၞိဟ်ဇၞော်၊ ကောန်ၚာ်ဍာ်သွ၊ လိက်မည်ဂှ်ဒး ဗ္တောန်၊ အရေဝ်မည်ဂှ်ဒးဟီု၊ ဂကူမည်ကီုမည်ဂှ်ဟေၚ် ဒးပြေၚ်- ဝိဝါဟ မ္ၚဵုထပ်တဲ- လၟိုန်ကာလ- ရ။

ယေန်သၞာၚ်မည်ဇေတ်ဇေတ်ဂှ် ဒးထိၚ်ဒက်မၚ်မွဲအာလၟိုန်တုဲ၊ ဒးဆာန်ဂကူမည်ဇကု စဵုကဵုကဝ်တူတန်တေံရ၊ ပိုဲဂကူ မည်ပြဲအိုတ်ရောၚ်ဂးတုဲ၊ ဗီုလဵုပြဲအိုတ်ဂှ်ရော၊ ပိုက်တံ ဂၠာဲရိုဟ်ဇြိုဟ်ဇြိုဟ်အိုတ်ညိ၊ ဂကူဂွံပြဲအိုတ်ဂှ်၊ နွံကဵုလိက်ပတ် ယေန်သၞာၚ်၊ နွံကဵုအခိုက်ကၞာဘာသာရှေ်သှေ်ကျာ်၊ ဓဝ်သၚ်ရောၚ်၊ ဟီုဂးစ- ဂကူမည်ပြဲအိုတ်ရ၊ တီပြဲဍာံဍာံဇေတ် ဇေတ်တုဲ၊ ဒးယွံသွံ သ္ဍိုက်မၠိုက်အာဲကၟာဲ အပါနော်အပါနက်ဇကု မပ္တံလိက်ပတ်မည် ဒဵုကဵုဇုတ်စိုပ်တိရောၚ်။

ဟိုတ်ဂှ်ရ- (ဂၠုၚ်သာဂတာလိုက်၊ စိုတ်သာ- ဂကူဗၠိုက်၊ လိက်မည် ယဵုလဝ်၊ ဂကူမံက်ဂတဝ်၊ လိက်မည်ဍဵုဗလိုက်၊ ဂကူဗၠိုက်သဝ်) သမ္တီလဝ်ဗိုန်ဗိုန်တုဲ ဒးလွဳစိုတ်တၠ၊ ဆီနာဲ၊ ဒးပဲါစိုတ်သမၠီု “အကြီုလိက်မည်ဒယှ်၊ ဂၠးတိဗှ်ကတ်ဗ္တောန်” စၞောန်ထ္ၜးကဵုဂကူရာမညတံရောၚ်။