ခြာဟွံလအ်ကၠုၚ်တေံ ပ္ဍဲကဵုဂိတုနဝ်ဝေန်ပါဏံ မံက်ဂှ် နူကဵုအလဵုအသဳတံ လလောၚ်တြးပတိတ် လိက်အမိၚ်မွဲ ကော်ခဴစ ဗီုဘာသာဗၟာမ္ဂး “မြေလွတ်၊ မြေလပ်နှၚ့် မြေရိုၚ်းများကို လျှောက်ထားနိုၚ်ကြောၚ်း” ရဴဝွံ ပတိတ်နၚ်တုဲ သၟာဂူ သၟာဗ္ၚ သၟာကၠအ် နွံတန်တဴ ကၠောန်ၜိုတ်မံၚ် လတူတိသၠာတ်၊ တိပလး ကေုာံ တိအရိုၚ် အိုဿီုတံဂှ် အဓိက သွက်ဂွံအာတ်ပတိုန်လိက် အခေါၚ်ကၠောန် လတူတိဂှ် ပ္ဍဲကဵုပွိုၚ် (၆) ဂိတုတုဲ သောၚ်ဂှ်ဟွံသေၚ်တှေ် နကဵုအလဵုအသဳဂှ် အခေါၚ်သီကေတ်ထောံတိဍာ်တံဂှ် နွံဒၟံၚ်ရောၚ် လလောၚ်တြးလဝ် သာ်ဝွံရ။

လတူပရေၚ်လိက်အမိၚ်ဏံဂှ်တုဲ အကြာရဲကၠောန် အခေါၚ်အရာတိ၊ အခေါၚ်အရာမၞိ်ဟ်၊ ပွဳပွူသဘာဝကဵု သံယံဇာတတံ လညာတ်ဒှ်ကၠုၚ် (၂) သာ်ရ။ လညာတ်မွဲသာ်ဝွံ ယဝ်ရ အလဵုအသဳတံ ရပ်စပ်ထောံဗီုဏံရောၚ်တှေ် ကိစ္စဖန်ဇန်ကောပ်ကာဲပြုပြေၚ်တိဍာ်အိုဿီုတံဂှ် ဍေံပြေပြံၚ်အာမာန်ရောၚ်။ အရာဖန်က်ပြုပြေၚ်တိဍာ်တံ ဍေံပြေပြံၚ်အာရောၚ် ဒှ်မ္ဂး၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ဍုၚ်လေဝ် ဍေံတဴတက်တိုန်မာန်ရောၚ် ညးတံ စှေ်စိုတ်အိုတ်ရ။ လညာတ် ဗီုဏံဂှ် နွံမံၚ် အကြာဂကူဗၟာတံ ဂၠိုၚ်ရောၚ်။

ဆဂး လညာတ်မွဲပၠန်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် လညာတ်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံရ။ အလဵုအသဳတံ ဂံါကၠုၚ်ဇိုၚ် လလောၚ်တြးပတိတ် ဗီုဏံဂှ် အဓိက မိက်ဂွံသီကေတ်ထောံ တိဍာ်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံရောၚ် ညးတံ ညာတ်ကေတ်အိုတ်ရ။ တိဍာ် ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ဂမၠိုၚ် စပ္တံနူကဵု ဂကူမန်၊ ကရေၚ်၊ သေံဇၞော်၊ ကချေၚ်၊ ကရေၚ်ဍာဲတံဂှ် တိဍာ်ညးတံ ညးတံ စကာကၠုၚ် အတိုၚ်အခိုက်ကၞာညးတံကီုရ။ တိဍာ်ညးတံဂှ် ပၠောပ်လဝ်စရၚ် ပ္ဍဲကဵု အလဵုအသဳဖအိုတ်လေဝ် ဟွံသေၚ်ရောၚ်။ ယဝ်ရ အခိုက်ကၞာဂကူကရေၚ်မ္ဂး ညးတံ ဗာ်ဂူတုဲ ကၠောံအာ မွဲဒၞာဲတုဲမွဲဒၞာဲ ကၠောန်ၜိုတ်အာကမၠောန်ဝါဗ္ၚ ညးတံရ။ တိဍာ်ဒေသညးတံ အလုံအိုဿီုဂှ် ဒှ်မံၚ် တိညးဂမၠိုၚ်ရ။ ဆဂး ပ္ဍဲကဵု ဗီုတိအလဵုအသဳတှေ် တိတံဏံအိုဿီုဂှ် ဒှ်မံၚ်တိအရိုၚ် ဒှ်လေပ်ရ။

လၟုဟ်မ္ဂး လညာတ်ၜါသာ်ဏံ ဒှ်ပဋိပက္ခရ။ အဓိက လညာတ် မိက်ဂွံထိၚ်လဝ်အဝဵုဗဟဵုရပ်ဇုက်ကဵု အခေါၚ်အရာ ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံရ။

လောန်ကၠုၚ် ဂိတုဂျူလာၚ် ၂၀၁၈ တေံ ပေဲါသဘၚ်သဳ်ကၠဳ ပရေၚ်ၜိ်ုဟ်လလံ (၂၁) ဗွဝ်ကၠံ ကၠောန်ဗဒှ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲကဵုဍုၚ်ဇၞော် ‘နေပျဳဒဝ်’ (နေပြည်တော်) ရ။ ကၠာဂှ်တှေ် ပ္ဍဲအခိၚ်အတးလောန်ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိလေဝ် ဟိုတ်နူကဵု ထ္ပက်လဝ်စၟတ်တဲ ပရေၚ်ဒေံါပန်ပှေ်ာ အလုံဍုၚ် (NCA) တုဲ ဂွံအခေါၚ် ကၠောန်သ္ပပေဲါသဳကၠဳ ပရေၚ်ၜိ်ုဟ်လလံ အဆံၚ်ကောန်ဂကူမန်ရ။ ပ္ဍဲအရာ ကၠောန်သ္ပပေဲါသဳကၠဳ အဆံၚ်ကောန်ဂကူမန် ပ္ဍဲဍုၚ်ရေဝ်ဂှ်မ္ဂး သွက်ဂွံတိုန်အာသဳကၠဳ ပ္ဍဲနေပျဳဒဝ်တေံဂှ် အလုံဂကူမန်တံ ချူဂွံ လိက်စံၚ် (၄) စံၚ် စပ်ကဵု ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်မၞိဟ်၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်ကဵု ပရေၚ်တိဍာ် သံယံဇာတ ကဵု ပွဳပွူသဘာဝ တံရ။

ပ္ဍဲကဵု လိက်စံၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ်မ္ဂး လိက်စံၚ်မန်ပိုဲ စပ်ကဵု ပရေၚ်တိဍာ် သံယံဇာတ ကဵု ပွဳပွူသဘာဝ တံဂှ်မ္ဂး စဵုဒၞာလဝ် တိဍာ်ဂကူမန် မန်ပိုဲတံ သွက်ဂွံပိုၚ်ပြဳတုဲ အခေါၚ်စကာရပ်စပ်ပြုပြေၚ်အာ ဗွဲသၠးပွးတုဲ အခေါၚ်အလဵုအသဳဗဟဵုတေံ ဖန်က်ဟွံမွဲရောၚ်။ အလဵုအသဳဂှ် အဓိ်က စအကံက်အခေါန်ရရောၚ်။ ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံဂှ် အခေါၚ်ပိုၚ်ပြဳတိဍာ် ဒးနွံရောၚ် ရဴဝွံ ချူလဝ်ရောၚ်။

တုပ်သၟဟ်ကဵု လိက်စံၚ်ကောန်ဂကူမန်တံကီု လိက်စံၚ် ဂကူကရေၚ် ဂကူသေံဇၞော် ဂကူချေၚ်တံလေဝ် ညးတံ ဟီုဂးလဝ် အတိုၚ်ဏံကီုရ။ ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံ အခေါၚ်ပိုၚ်ပြဳ တိဍာ်ညးတံ ဒးနွံရောၚ်။ လ္ၚဵုဟီုပၠန်ဂှ် ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ဌာန်ဒတန် ဝါ တံမူလ ကော်ခဴဘာသာဗၟာမ္ဂး (ဌာနေတိုၚ်းရၚ်းသား) တံဂှ် အခေါၚ်ပိုၚ်ပြဳတိ ဒးနွံရောၚ် ဂးရ။

လညာတ်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ် ဖအိုတ်တံဂှ် ဍေံအာဇီုကပိုက်ကဵု လညာတ် သၞောတ်ဝ်ဥပဒေ (၂၀၀၈) တေံရ။ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂှ်တှေ် အဓိ်က ဍေံတံ စဵုဒၞာမံၚ်ကဵု သၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ကီုရ။ အတိုၚ်သၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ဂှ်တှေ် တိကီု၊ သံယံဇာတ လတူတိ သၟဝ်တိ အိုဿီုတံဂှ် ကၟိန်ဍုၚ် (နိ်ုၚ်ၚံတော်) ဟေၚ် ပိုၚ်ပြဳရောၚ် ဂးလဝ်ရ။ အဓိပ္ပာဲ ‘နိုၚ်ၚံတော်’ ဂှ်တှေ် ဒှ်မံၚ်အလဵုအသဳရောၚ် ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ကၠိုဟ်ကေတ်သာ်ဂှ်ရ။ လၟုဟ်မ္ဂး အလဵုအသဳဂှ် ဒှ်မံၚ်ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ (NLD) တုဲ ဗော်အလဵုအသဳလေဝ် ဒးမံၚ်အဂၞပ်စိုတ် ကဵုသၞောတ်ဝ် (၂၀၀၈) ကီုရ။

မွဲလ္ပာ်ဂှ် ဟီုတိုန်တိဍာ်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ဂှ် ကောန်ဍုၚ်အရေၚ် ဒးပိုၚ်၊ မွဲလ္ပာ်ဂှ် အလဵုအသဳရ ဒးပိုၚ် ဟီုတိုန်သာ်ဝွံတုဲ ဂၠံၚ်ဍေံဂှ် ဗၟံက်ကဵု ပလိုတ်၊ ပိ ကဵု ပန်ရ။ ပ္ဍဲကဵု သဘၚ်သဳကၠဳပၚ်လုၚ် (၂၁) ဗွဝ်ကၠံ ပ္ဍဲနေပျဳဒဝ်တေံ စပ်ကဵုအခန် တိဍာ် ကေုာံ ပွဳပွူသဘာဝဂှ်တှေ် လ္ပာ်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ် ဂကောံရပ်လွဟ် (EAOs) တံကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ/ အလဵုအသဳအေန်အေဝ်ဒဳတံ ဒးကယျာန်ဓဝါတ်ညးသကအ် တၟာဂလိုၚ်ရ။ ပ္ဍဲအရာ ဟီုဂး ညးသကအ် ပိုၚ်ပြဳတိဍာ်ရောၚ် ဟီုတှေ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာကဵု ဗော်ဗၟာတံ ပၠလဝ်တရဴဂှ် ညဳသၟဟ်အာညးသကအ်ရ။

လက္ကရဴအိုတ် ကယျာန်ဓဝါတ် ညးသကအ် ဇၞော်ကဵုဒြဟတ်တုဲ “တိဍာ်ဂှ် ကောန်ဍုၚ် (နိုၚ်ၚံသား) ပိုၚ်ပြဳရောၚ်” လညာတ်စှေ်အာသာ်ဂှ်ရ။ ဆဂး ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံ ဟွံပေၚ်စိုတ်ရ။ ဒပ်ပၞာန်တံ အီမံၚ်ရ။ အလဵုအသဳလေဝ် အီမံၚ်ရ။ ကောန်ဍုၚ် (နိုၚ်ၚံသား) ဟီုဂှ် သၠဲလးမံၚ်ရ။ ဇၟာပ်ညးနွံလတူဍုၚ် ၜံၚ်ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဂှ် ကောန်ဍုၚ်ရောၚ် ဒှ်တုဲ ဂကူဗၟာဂှ် ဂၠိုၚ်အို်တ်ရောၚ်။ ဂကူကြုက် ဂကူဂလာတံလေဝ် ဒှ်အာ ကောန်ဍုၚ်ဖအိုတ်ရ။ အဓိပ္ပာဲဍေံဂှ်တှေ် ပ္ဍဲကဵုတိဍာ် ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံဂှ် ညးမဒှ်မံၚ် ကောန်ဍုၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာတံ ဗၟာဟီုဟီု ကြုက်ဟီုဟီု ဂလာဟီုဟီု လုပ်စိုပ်အာတုဲ ပိုၚ်ပြဳတိဍာ်ညးတံဂွံရောၚ်။ တၠဓနတံလေဝ် ယဝ်ရ သြန်နွံတှေ် အာရာန်ကေတ်တိဍာ်တံဏံ ဂွံရောၚ် ဒှ်မံၚ်အဓိပ္ပာဲ သာ်ဝွံရ။

တ္ၚဲဏံ လိက်လလောၚ် တိသၠာတ်၊ တိပလး ကေုာံ တိအရိုၚ်ဏံဂှ်လေဝ် ဆက်စပ်မံၚ်ကဵု ပရေၚ်ဏံဟာဟွံတီ၊ လိ်က်လလောၚ်ဗီုဏံဂှ် သွက်အလဵုအသဳတံ သွက်ဂွံသီကေတ်တိဍာ် ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံ ဗွဲမလောဲသွာတုဲ က္လေၚ်သွံကဵုသေဌဳတၠဓနတံလေဝ် ပြေပြံၚ်မံၚ်ရ။

ပၠံၚ်ၜး တိဍာ် ကေုာံ သံယံဇာတ ညးသကအ်ဟာ။
အတိုၚ်ပတိုန်ထ္ၜးလဝ် ဗွဲလတူတေံကီုရ၊ တၚ်တုပ်စိုတ် စှေ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲကဵုပေဲါသဳကၠဳပၚ်လုၚ်တေံကီု၊ လိက်လလောၚ်အမိၚ် အလဵုအသဳ စပ်ကဵုတိသၠာတ် တိပလး တိအရို်ၚ်တံဏံဂှ် တုပ်တဴ ညံၚ်ရဴ မိက်ဂွံသီကေတ်ရ တိဍာ်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံရောၚ်။ ဟွံလ္ၚတ် ပရူကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံ ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်တုဲ ဖျေံသၞောဝ် ဖျေံဗီု လုပ်ကေတ်တိဍာ်ညးတံ အတေၚ်ဗီုဏံဂှ် တုပ်တဴ ညံၚ်ရဴ လုပ်ပၠံၚ်ကေတ် တိဍာ်ညးတံရောၚ်။

ပ္ဍဲကဵုသဘၚ်သဳကၠဳပၚ်လုၚ်ဏံမ္ဂး စပ်ကဵုပရူသဳကၠဳဏာ ပရေၚ်တိဍာ်ဏံဂှ်မ္ဂး၊ အလဵုအသဳအေန်အေဝ်ဒဳလေဝ် ညးတံ ညာတ်ကေတ်ဗဟဵုရပ်ဇုက်ရ။ ယဝ်ရ အလဵုအသဳဗဟဵု အခေါၚ်အရာပိုၚ်ပြဳတိဍာ် အလုံဍုၚ် (သီုကဵုတိဍာ်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်) တံတှေ် ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ကီု၊ ကိုန်အစဳအဇန် သိုၚ်ခၞံကီု၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်တံကီု သာ်လဵု ဂွံကၠောန်အာရော ဟီုဂးကၠုၚ်ရ။ အဓိက အလဵုအသဳအေန်အေဝ်ဒဳလေဝ် ညးတံ မိက်ဂွံကဵုအခေါၚ် ကမ္မဏဳ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်တံ လုပ်အာ တိဍာ်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ရ။

ဟိုတ်ဂှ်ရ၊ စပ်ကဵုတိသၠာတ်၊ တိပလးကဵု တိအရိုၚ်တံဂှ် အန္တရာဲဇၞော်တဴ သွက်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ် အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။
၁။ ။ လိက်အမိၚ်ဏံဂှ် ဒစဵုစဒးမံၚ်ကဵု မူဝါဒတိဍာ်ဖေဝ်ဒရေဝ် (ဖက်ဒရယ်မြေယာမူဝါဒ) ရောၚ်။ အဓိက ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံ အခေါၚ်ဖန်က်ပြုပြေၚ်တိဍာ်ညးတံ ဟွံမွဲတုဲ ဒးဗက်ကဠၚ်အမိၚ်ဗဟဵုတုဲ ဟွံဒှ်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်ရ။
၂။ ။ ပ္ဍဲကဵုစရၚ်အလဵုအသဳဝွံ တိပလး တိအရိုၚ် တိဟွံဂွံစကာဏီတံဂှ် နွံတဴဒၟံၚ် ဗၞတ် (၅၀) ပြကောတိကိုဋ်ဧကတုဲ ဗွဲမဂၠိုၚ် (၈၀) တၟအ်ကၠံဂှ် နွံမံၚ် ပ္ဍဲကဵု တိဍာ်ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ခြာဟွံလအ်မ္ဂး တိဍာ်ဇကုကၠောန်မံၚ်ဖိုဟ် ဟွံပတိုန်လဝ်စရၚ်တံဂှ် လုပ်အာအဝေါၚ် တိအရို်ၚ်ရောၚ်တုဲ ဒးဒုၚ်သီမာန်ရ။
၃။ ။ ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံ ကေၚ်ပတိုန်ထ္ၜးလဝ် ဂၠိုၚ်ကဵုလတုန် သွက်ဂွံသ္ပစၟတ်သမ္တီ အခိုက်ကၞာစကာတိ ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံရ။ အလဵုအသဳတံ လလောၚ်ပတိတ်ဗီုလၟုဟ်ဂှ် ညိလေဝ် ဟွံသ္ပစၟတ်သမ္တီ ဗီုပြၚ်စကာတိ ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံတုဲ အဓာန်ဂတ ပရေၚ်ပၠံၚ်ၜးတိ ဂၠိုၚ်ကဵု ကၠံလ္ၚီ ဨက ဒှ်မာန်တုဲ အလဵုအသဳဂှ် ဖျေံထောံကဵု တိတံဏံဂှ် သွက်တၠဓန ညးဓလိုက်တံရိုဟ်တံရောၚ်။

ဇီုကပိုက်ကဵု ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံ
ညးစၞးကောန်ဍုၚ်အရေၚ် နူကဵုဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကီု၊ ဗော်ရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတးကီု စိုတ်အိုတ်ကၠုၚ်မံၚ်ကဵု သဘၚ်သဳကၠဳပရေၚ်ၜိုဟ်လလံရ။ သဘၚ်သဳကၠဳဂှ် ဒှ်မံၚ်ပရေၚ်ပၠံၚ်ကေတ်ဇၞးညးသကအ်၊ ပရေၚ်ပၠံၚ်အဝဵု၊ ပရေၚ်ပၠံၚ်ဒြပ်ကသပ်ပိုန်ဒြပ် စဵုဒၞာ ဂုဏ်ဖဵုညး ဂုဏ်ဖဵုအဲရ။ ပိုဲ သာ်လဵုဂွံမံၚ်ညးသကအ် မွဲစွံ ၜိုဟ်ဟ်သြိုဟ်ဟ် သာ်လဵု ဂွံကဵုကေတ်ညးသကအ် ဟွံသေၚ်ရ။ ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံ ညာတ်ကေတ် ညးတံ ဒးဒုၚ်သ္ပမာန်၊ ညးတံ ဒးဒုၚ်ဍိုက်ဓရိုက်မံၚ်ရ။ လိက်အမိၚ် တိအရိုၚ်ဏံလေဝ် ပရေၚ်ဍဵုဍိုက်ဘပဠ ညးသကအ် မွဲသာ်တုဲ လက္ကရဴအိုတ် ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်တံ သ္ပဟွံမာန် တြဴစးကဵု သဘၚ်သဳကၠဳ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံဏံ ဒှ်မာန်ရောၚ်။