နာဲအံၚ်ဇၞး (ရုတ်တံၚ်)

ညးချူလိက်ဝွံ ရန်တၟံဒ္စးဒုၚ် တ္ၚဲအ္စာကဝိမန် မရနုက်ကဵုမသုန် (၅) ဝါ ကၠောန်ဗဒှ်သ္ဘၚ်ကၞာ လ္တူဍုၚ်ရေဝ်တုဲ လိက်ပရေၚ်ဝွံ မံက်ကၠုၚ်ရ။ BC 2000 ဂှ် ဂကူမန်တံ စိုပ်ကၠုၚ် ရးမညဒေသ သုဝဏ္ဏဘုံဏံရ။ စိုပ်တုဲ ခၞံဗဒှ်ဍုၚ် သိုၚ်နန်ထဝ် ပ္တိုန်ဨကရာဇ်ကဵု မၚ်ဗၠာဲသုဓမာနဝတုဲ ဗဒှ်ဍုၚ်မန် သုဓမ္မဝတဳ ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ အဆက်သၟိၚ်အုပ်ဓုပ်ဍုၚ်ဏံ ဂွံ (၂၄) အဆက်တုဲ အဆက်ဨကရာဇ် ပိုၚ်ဍုၚ် လီုအာရ။
သၟိၚ်ကဏ္ဏကာရ ဆက်ပ္တန်ဍုၚ် သုဘိန္နနာဂရ အလန်ဒုတိယပၠန်ရ။ သၟိၚ်အုပ်ဓုပ်ဂွံပိအဆက်တုဲ အဆက်သၟိၚ်ပိုတ် ဍုၚ်လီုအာပၠန်ရ သာ်ဝွံ အ္စာကၞေဟ်ၜိုပ်ဍာဲ ချူလဝ်လိက်ပရေၚ် ပ္ဍဲဂျာနေဝ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ လၟေၚ် (၃၉) ဂှ် ဂွံဆဵုလဝ်ရ။
BC 602 သၟိၚ်သဳဟသုဓမ္မရာဇာ ထပ်ပ္တန်ဍုၚ် ပထမသုဝဏ္ဏဘုံပၠန်ရ။ ဂကူမန်တံ လေပ်ကၠုၚ်ကွတ်-ပညာစုၚ်လေၚ်တုဲ ကၠုၚ်စိုပ်ရးမညဏံရ။ ကွတ်တဵုသြောံ ကၠောန်ဝါဗ္ၚ၊ တက်ကၟိုန် ခြိုၚ်ဍာ်၊ ၜံက်ဗရံၚ်ပၠောပ်ဍာ်၊ ဗဒှ်ခံက်ဝါဗ္ၚ၊ ကၠောန်ဂၠုၚ်ဖံၚ် တတ်ကၠောံၜဳ၊ ကၠောန်ဂၠုၚ်ယာ တတ်မှာသၟိတ် ကွတ်မပ္တံသာ်ဝွံ ဂကူမန်တံ နွံဍိုက်ပေၚ်မံၚ် သီုဖအိုတ်ရ။ နကဵုကမၠောန်တဵုသြောံ ကၠောန်ဝါဗ္ၚ တဵုကၠံသွဝ် သၞေဝ်ကေဝ် ဂွံစသုၚ်ဂှ် ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်မန် ဇၞော်မောဝ်တောတက်ကၠုၚ်တုဲ နကဵုဂၠုၚ်ယာဂှ် ကူဂတးသွံရာန်ဗၞိက် ပ္ဍဲဍုၚ်အန္ဒိယ ဍုၚ်ဂလာ မာန်ကၠုၚ်ရ။ ကပေါတ်ရပ်စပ် ကျိုၚ်ကျဝ် နူဍုၚ်ဂလာအိန္ဒိယတေံလေဝ် ဂကူဂလာတံ ကၠုၚ်သွံရာန်သၠာဲဂတး ပ္ဍဲဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဏံကီုတုဲ မန်တံ ဆဵုယေန်သၞာၚ် ဂကူဂလာတံတုဲ ယေန်သၞာၚ်ဂကူမန်တံ သၠုၚ်တိုန် ဒဵုကဵုဍုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ် ဟီုထိုၚ်သးရ။ ညးဍုၚ်ဝုတ်ဒိုဟ်တံ အထေၚ်ဇၞော်ကဵု ယေန်သၞာၚ်ဂကူမန် ဟီုထ္ၜးဟွံအိုတ်ရ။
အခိၚ်ဝွံ ၜိုန်ပိုန်ဒြပ်မန်တံတောတက်၊ ယေန်သၞာၚ်မန် ဇၞော်သၠုၚ်ကီုလေဝ် လိက်မန် ဟွံမွဲဏီရ။ သ္ပလဝ်စၟတ်သမ္တီကဵု အရေဝ်ဖအိုတ်ရ။ ပရေၚ်ကမၠောန်ဒးကၠောန်ဂတ၊ ကၠောန်ကၠုၚ်တုဲတံဂှ် သမ္တီလဝ် ပ္ဍဲစိုတ် ပ္ဍဲက္ဍဟ်ဖအိုတ်ရောၚ် ညးချူလိက် မိက်ဂွံဟီုဖျေံသ္ဂုတ်သွာတ်ရ။ ပထမသုဝဏ္ဏဘုံ ဂွံသၟိၚ် (၅) အဆက်တုဲ လီုအာပၠန်ရ။
BC 401 သၟိၚ်ဗလဒေဝ ထပ်ပ္တန်ဍုၚ် ဒုတိယသုဝဏ္ဏဘုံ မွဲဝါပၠန်ရ။ အဆက်သၟိၚ် (၃၉) ဒတောဝ် ဂွံအုပ်ဓုပ်မၚ်မွဲလဝ်ရ။ BC 318 – သက္ကရာဇ်သာသနာ (၂၃၅) လက်ထက်သၟိၚ်ရိမာသောက ဂ္ဇံနန် က္ဍိုၚ်ဗ္တာၚ်ဂှ် သောဏထေဝ် ဥတ္တရထေဝ်တံ မသုန်ဇကု ကၠုၚ်ပ္တန်သာသနာ စိုပ်ကၠုၚ်ဍုၚ်သဓီုဏံရ။ ညးတံစိုပ်တုဲ သွက်ဂွံပ္တန်သာသနာမာန်ဂှ် ဒးကၠောန်ကိစ္စ သၟိတ်သီကၠာအိုတ်ရ။ ဂွံသီတုဲ ဗှ်ပယျၚ်ကဵု ကောန်ဂကူမန်၊ ကဵုကတ်လိက်ပရိယတ် ပိဋကတ် ပါဠိပါၚ်ကျာ်တြဲတုဲ ခမဳသၚ်မန်ဗွဲမဂၠိုၚ် လေပ်ကၠုၚ် ပိဋကတ်ပိ ပါဠိပါၚ်ကျာ်တြဲအိုတ်ရ။ ခမဳသၚ်မန် လေပ်ပိဋကတ် ဂၠိုၚ်ကၠုၚ်တုဲ သွက်ဂွံပ္ညဳပ္ညပ် ပိဋကတ်ပိ ပါဠိပါၚ်ကျာ် ဂွံဒှ်မွဲဗီုဓဝ်ဂှ် ညးတံပံၚ်ကောံ ဖ္ဍောတ်သှ်ဇျှာဲ ပါဠိပိဋကတ်တုဲ ပ္တိုန်သံဂါယန ပ္ဍဲရးမည ဍုၚ်သဓီု ကၠာအိုတ်ရ။
သၟာန်လုပ်ကၠုၚ်မွဲဂှ် ညးတံပ္တိုန် ပထမသံဂါယနဏံ နကဵုလိက်ပတ်လဵုရော? ညးတံပ္တိုန် ပထမသံဂါယန နကဵုလိက်ပတ်မန်ဟွံသေၚ် ချိုတ်ပၠိုတ်ရ။ ညးတံပ္တိုန်သံဂါယန နကဵုပါဠိ ဘာသာမဂဓ ပါဠိပါၚ်ကျာ်တြဲသက်က်ရ။ အခိၚ်ဏံ လိက်ချူ နကဵုတၟံ စက္ခူ ဟွံမွဲဏီရ။ ခမဳသၚ်တံ ဂွံလဝ်ပါၚ်တိုက် သက်က်တုဲ ညးမွဲကဵုညးမွဲ ဖ္ဍောတ်ပါၚ်တိုက် ညံၚ်ဟွံဂွံဗၠေတ်ဗၠေၚ်အာညးသ္ကံဂှ် ပံၚ်ကောံတုဲဖ္ဍောတ်ရ။ ပ္ဍဲခေတ်ဏံလေဝ် မအက္ခဝ်လိက်မန် ဟွံမံက်ကၠုၚ်ဏီရ။
သၚ်မန် မၞုံပ္ဍဲဍုၚ်သဓီုတံဂှ် ပေၚ် (၁၀၀) သၞာံမ္ဂး သၚ်တံပံၚ်ကောံတုဲ ပ္တိုန်သံဂါယနမွဲဝါရ။ ဇၟာပ်ပ်ပေၚ် (၁၀၀) သၞာံ ပ္တိုန်ကၠုၚ်သံဂါယန ဂွံမရနုက်ကဵုဒ္စါံဝါ-အဋ္ဌမသံဂါယနဂှ် AD 391 သၟိၚ်သဳလရာဇာ အုပ်ဓုပ်ဍုၚ် ဒုတိယသုဝဏ္ဏဘုံ မှာထေဝ်အနောမဒဿဳ သ္ပက္ဍိုပ်၊ သၟိၚ်သဳလရာဇာ ဒၟံၚ်ဒါယကာပစ္စဲပန် တုဲ ပ္တိုန်အဋ္ဌမသံဂါယန မရနုက်ကဵုဒ္စါံဝါရ။ ပ္တိုန်သံဂါယနတုဲ မှာထေဝ်အနောမဒဿဳ ကော်ခမဳသၟတ် ဗုဒ္ဓဃောသာတုဲ သာ်ဝွံ မှာထေဝ် ဟီုကဵုဗုဒ္ဓဃောသာရ။ “ယွံကောန်တၠ နာဲဗုဒ္ဓဃောသာ-ပ္ဍဲဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံပိုဲဏံ လိက်ပါဠိပါၚ်ကျာ်တြဲ ဂွံနၚ်နူမဇ္ဇျိမဒေသဟေၚ် မၞုံတဴရ။ အဋ္ဌကထာ မဒှ်ပွံက်ပါဠိပါၚ်ကျာ်တြဲဂှ် ဟွံမွဲဏီရ။ ကောန်တၠမွဲဟေၚ် အဲညာတ်သၟဟ်ရထအိုတ်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ကောန်တၠပြာပ်အာ တ္ကံသိၚ်ဃဵုတုဲ အာချူကှေ် အဋ္ဌကထာ မဒှ်ပွံက်ပါဠိပါၚ်ကျာ်တြဲ ပ္ဍဲတ္ကံသိၚ်ဃဵုတေံညိ။ ခမဳသၟတ် ဗုဒ္ဓဃောသာ ဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ်ဒၠေါံဗ္တောန် မှာထေဝ်အနောမဒဿဳတုဲ AD 410 ဂှ် တိတ်အာနူသၞေဟ်ဍုၚ်သဓီုဏံရ။ နူဍုၚ်သဓီု လုပ်ဍုၚ်အိန္ဒိယ ဗုဒ္ဓဂါယာ ဒၞါဲကျာ်တြဲဒှ်တုဲ ဆက်ကတ်လ္ၚတ် လိက်ပတ်ဘာသာတမဳကၠာရ။ ကၠိုဟ်ကေတ်လိက်ပတ်ဘာသာတမဳတုဲ ကၠောံအာ တ္ကံသိၚ်ဃဵုရ။ မံၚ်ပိသၞာံ ချူဂွံလိက်အဋ္ဌကထာ (၁၃) အုပ် နူပါဠိဘာသာတ္ကံသိၚ်ဃဵုဂှ် ဗုဒ္ဓဃောသာ ချူကၠာဲကေတ် နကဵုပါဠိမအက္ခဝ်မန် အ္စာဝၚ်တံဟီုလဝ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ကံက်နုက်ကေတ် နူလိက်အုပ် ဝၚ်ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံမိ ဂကောံဗ္တောန်လိက်ပတ်မန် ကေုာံ ယေန်သၞာၚ်ဗုဒ္ဓဘာသာ အလုံဒေသရးမန်ရ။
မအက္ခဝ်လိက်ပတ်မန်ဂှ် AD 413 မှာထေဝ်ဗုဒ္ဓဃောသာ ခၞံဗဒှ်လဝ်ရောၚ် ညးချူလိက် ပတှေ်စှေ်လဝ်စိုတ်ရ။