မယံင် (ဍုင်မန်)

ပ္ဍဲကဵုပ္ၚံက်ဂၠံင်တရဴရပ်လွဟ် ပေါဲဗတိုက်ပၠန်ဂတးတ္ၚဲဏံဂှ် နကဵုဇြဟတ်အလုံဂကူမန် ကွပ်ဇဳ သ္ဂောံပါလုပ်မာန် ဟွံမွဲကၠုင်ဏီဂှ်တုဲ ပ္ၚံက်ပၠန်ဂတးမန်တံ အသိင်ဂွံသၠုင်တိုန် ဗီုဇွိုန်လပှ်ဍာ်ဒဳ မွဲချိုန်ခဏဍောတ်ဓဝ် ဒှ်ဟွံမာန်ရ။

ဂၠံင်တရဴပေါဲဗတိုက်ပၠန်ဂတးမန်ဂှ်ဟွံတုပ်ကဵု ဂကူရခေင်၊ ချေင်၊ ကချေင်၊ ကရေင်ဍာဲတံလးလး ဏီရ။ ညးတံဂှ် ဒုင်သၠးဂုဏ်ဖဵု လမျီုဆီပဠက်၊ သၠးပရေင်ပိုန်ဒြပ်၊ ဒုင်သၠးနာနာသာ်တုဲ နဗီုပြင်အလုံ ဂကူညး ဂကူညး လုပ်ပၠန်ဂတး သွက်ဍုင် သွက်ဂကူညးတံအိုတ်ရ။

နကဵုဇြဟတ်ဂကူမန်ပိုဲရော မုဟိုတ် ဇြဟတ်အလုံဂကူ ပါလုပ်ပ္ဍဲဗွိုင်ပရေင်ပၠန်ဂတးတ္ၚဲဏံဟွံမာန်ဂှ်ရော ကလေင်ဇွိတ်သပေါတ်မ္ဂး ညးအာဂတပၠကၠုင်ဂၠံင်တရဴဂကူ အတိက်တုဲကၠုင်တေံကီု၊ ညးအာဂတပၠတရဴဂကူတ္ၚဲဏံကီု ဍံင်ဗက် မံင်ဇိုၚ်ဂၠိက် အလဵုအသဳပၞာန်အဆက်က်နွံကၠုင်ဂှ်ရ ပ္ဍဲပရေင်ကမၠောန်ပၠန်ဂတးတ္ၚဲဏံ ဇြဟတ်အလုံဂကူမန် ဂွံပါဗက်အလုံဂကူမန် နကဵုကွပ်ဇဳ သွာင်ဇဳ ဟွံမာန်ဏီ ဂွံဆဵုကေတ်ရ။

∆ ဂၠံင်တရဴပရေင်ဍုင်ကွာန်ရပ်လွဟ် ပြံင်ကၠောံ ပရေင်ဍုင်ကွာန် လ္တူခုင်

ဂၠံင်တရဴပရေင်ဍုင်ကွာန်ဗော်ဍုင်မန်တၟိဂှ် ၜိုန်ရဒှ်ဂၠံင်တရဴပရေင်ဍုင်ကွာန်ရပ်လွဟ်ဟီုကၠာဂှ်လေဝ် စတံနူ သၞာံ ၁၉၉၅ ဒိုအ်ပန်ပှော်တုဲ ကေတ်ကၠုင်ဓဝ်ညဳသာကဵု အလဵုအသဳပၞာန် ဒဵုကဵုစိုပ်သၞာံ ၂၀၁၀ ရ။ ဒိုအ်ပန်ပှော်လအ်ပွိုင် ၁၅ သၞာံဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗော်ဍုင်မန်တၟိတံ ဟဳသ္ပဝ်အာ ပ္ဍဲတင်စၟဳ ပွမမင်သဳကၠဳတက်ကျာ ပရေင်ဍုင်ကွာန်ကၠးကၠး လအ်ပွိုၚ် ၁၅ သၞာံတေင်င်ရ။

၂၀၁၀ ဂှ် အလဵုအသဳပၞာန် (နဝတ၊ နအဖ) တံ ကရေပ်ဂရတ်ကၠုင် ကဵုပြံင်သၠာဲဗီုဒပ် ဒပ်မင်ကွာန် (ပြည်သူ့စစ်) ဟွံသေင်မ္ဂး ဒပ်မင်ပယျဵု (BGF) ရ။ ဒပ်မင်ကင်ကွာန်၊ ဒပ်မင်ပယျဵုဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဟွံဒုၚ်တဲတုဲ ဒိုအ်ပန်ပှော်လီုအာမွဲဒကုတ်ရ။

ပေါဲရုဲမာဲ ၂၀၁၀ တုဲ အလဵုအသဳအရာပ်မွဲဒကုတ် သမ္မတဥုတိင်သိင် တိုန်ဒှ်အလဵုအသဳတုဲ နကဵုရမျှာင် ဟွံဒးဗလးလွဟ်မွဲသာ် သွက်ဂွံသဳကၠဳတက်ကျာပရေင်ဍုင်ကွာန်ဂးတုဲ ၂၀၁၂ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ကလေင်ဂွံတင်တုပ်စိုတ် ဒိုအ်ပန်ပှော် (အလန်ဒုတိယ) မွဲဝါပၠန်ရ။

ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဒိုအ်ပန်ပှော်အလန်ဒုတိယ ၂၀၁၂ ဂှ် ဒက်ပခိုင် ဒပ်ပံင်ကောံ (UNFC) ရ။ ပ္ဍဲကဵု ဒပ်ပံင်ကောံခိုင်ဗိုန်တိုန်ညိ၊ ဂစာန်ဒက်ဒပ်ပၞာန်ပံင်ကောံဂှ် ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၅ ဂှ် ဗော်သွးကောန်ဂကူ ကရေင် (KNU) က္ဍိုက်ပ် ပါ်တိတ်အာနူဒပ်ပံင်ကောံ (UNFC) တုဲ သီုဗော်ကရေင် (KNU) ဖအိုတ် (၈) ဗော် ဒှ်ထပက်ဏာလိက်ကသုက်ဒိုအ်ပန်ပှော်အလုံကၟိန်ဍုင် ကော်ဂး (Nationwide Ceasefire Agreement–NCA) ရ။

မွဲလ္ပာ်ဂှ် ပရေင်စန်ပကောံဒပ်ပံင်ကောံကောန်ဍုင်အရင်ဂမၠိုင် ဂၞိင်ကဝ်အာတုဲ ဂၠံင်တရဴဒပ်ပံင်ကောံဂှ် လီုလာ်စာ်ထောင်အာ ကရောံသၞာံ ၂၀၁၅ ဂှ်ကီုရ။

ဂၠံင်တရဴဒပ်ပံင်ကောံဂှ် ဂၞိင်ကဝ်အာတုဲ စိုပ်သၞာံ ၂၀၁၈ ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ကဵု ဂကောံလာဟူ LDU ဒးလုပ်ထပက်လိက်ကသုက်ဒိုအ်ပန်ပှော်အလုံဍုင် (NCA) ပၠန်ရ။

စနူသၞာံ ၂၀၁၅ တုဲဂှ် ဂကောံရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတးကောန်ဍုင်အရင်ဗွဲမဂၠိုင် လုပ်စိုပ်အာ ဗွိုင်စင်သဳကၠဳ ပရေင်ဍုင်ကွာန် သၟဝ်သၞောဝ် ၂၀၀၈ အလဵုအသဳပၞာန် ကေုာံ အလဵုအသဳ ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ကော်ဂး သဘင်သဳကၠဳကောန်ဂကူပရေင်ၜိုဟ်လလမ်(၂၁ ဗွဝ်ကၠံ ပေန်လုင်) အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ လေဝ် ဂါမ်လုပ်စိုပ်အာ အပ္ဍဲဗွိုင်စင်သဳကၠဳပရေင်ဍုင်ကွာန် ပရေင်ၜိုဟ်လလမ်ဂှ်ကီုရ။

သဘင်သဳကၠဳပရေင်ဍုင်ကွာန်ပရေင်ၜိုဟ်လလမ်ဂှ် ကၠောန်ဂွံနူ အလန်ပထမ စိုပ်အလန်စတုတ္ထ ရ။ မူတင်သဳကၠဳဂွံလဝ် သီုဖအိုတ်ဂမၠိုင်တံဂှ် ပ္ဍဲအရာပရေင်ဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုၚ်အနာဂတ်ဂတဏံမ္ဂး သွက်ဂွံအာသၞောဝ် “ဖေဝ်ဒရာဒဳမဝ်ကရေဇြဳ” တုပ်လဝ်စိုတ်ရ။

စင်ပရေင်ဍုင်ကွာန်ပရေင်ၜိုဟ်လလမ်ဂှ် ဒက်ပ္တန်လဝ် နကဵုဗွိုင်စၠတ်ထဝ်၊ ဗွိုင်ဗော်ပရေင်ဍုင်ကွာန်၊ ဗွိုင်အလဵုအသဳ၊ ဗွိုင်ဒပ်ပၞာန်၊ ဗွိုင်ဂကောံရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတးဂမၠိုင် ဖအိုတ်(၅)ဗွိုင်ပါလုပ်ရ။ သွက်ဂွံတတ်ကၠောံအာ သၞောတ်ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုင်ဖေဝ်ဒရာဒဳမဝ်ကရေဇြဳ တုပ်လဝ်စိုတ်ညးသ္ကံဂှ် ပေါဲရုဲမာဲ ၂၀၂၀ ဂှ် ဗော်အေန်အေလ်ဒဳ (NLD) ဇၞးအာမာဲပိုတ်သကုတ်တုဲ အလဵုအသဳ အေန်အေလ်ဒဳ (NLD) ဆက်ဒှ်အလဵုအသဳပၠန်မ္ဂး ပေါဲသဳကၠဳပရေင်ဍုင်ကွာန်ပရေင်ၜိုဟ်လလမ် သွက်ဂွံဆက်ကွာ်အာ ဂၠံင်တရဴသၞောတ်ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုင်ဖေဝ်ဒရာဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ် နကဵုဒပ်ပၞာန် စိုပ်ကၠုင်ကရေပ် ဍာ်စိုပ်ကံ ဂှ်ရ။ ပါဲဟွံဗၠး ဒိုအ်ဟွံဂွံ ထ္ၜးဟိုတ်ကဵု မမာဲဟွံဓဝ်ယာဂးတုဲ ဂကောံဒပ်ပၞာန်ဗၟာ မေန်အံင်လှာင်တံ သီကၠေံအဝဵု ပ္ဍဲသၞာံ (၂၀၂၁ ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁) ဂှ်ရ။

အဓိပ္ပါဲဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ သွက်ဂွံရုပ်သီအုပ်ကၠေံနိဂီု တင်သဳကၠဳဂွံလဝ်တင်တုပ်စိုတ် သွက်ဂွံဒက်ပတန်အာကၟိန်ဍုင် သၞောတ်ဂၠံင်တရဴ ဖေဝ်ဒရာဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ်တုဲ သီထောံအဝဵု၊ သရောပ်ပလီုထောံဇာတ် စင်သဳကၠဳပရေင်ဍုင်ကွာန်ပရေင်ၜိုဟ်လလမ်ဂှ်ရ။

ဗော်ဍုင်မန်တၟိကီု ဂကောံပၠန်ဂတးတၞဟ်ဟ်ဂမၠိုင်တံကီု အတိုင်မရန်စၟဳစလဝ် အခေါင်အရာပရေင်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူ ညးကဵုညး သွက်ဂွံဒက်ပတန်အာ ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရာဒဳမဝ်ကရေဇြဳ မဍာံပြမွဲဂှ် ဟဳကဝက်အာဍာ်အိုတ်၊ ဂၠံင်ကၠေံအာအိုတ်ရ။

ဗော်ဍုင်မန်တၟိဝွံ စနူသၞာံ ၁၉၉၅ ဒဵုစိုပ်သၞာံ ၂၀၂၀ ပွိုင် ၂၅ သၞာံဂှ် ဝိုတ်ကၠဟ် ထောံလသာလဝ် ဂၠံင်တရဴပၠန်ဂတးပေါဲဗတိုက်တုဲ ရုန်ဂစာန်လုပ်မံင်ပေါဲဗတိုက် ပ္ဍဲလတူစင် လတူခုင် နနဲသဳကၠဳပရေင်ဍုၚ်ကွာန် မွဲဒမြိပ် ဟီုမ္ဂး ဟွံဗၠေတ်ရောင်။

ဂၠံင်တရဴသဳကၠဳပရေင်ဍုင်ကွာန်ဂှ် ဒးဒုင်ဆောံလေၚ် ဟဳအာဍာ် ပ္ဍဲပ္ၚံက်အလဵုအသဳပၞာန် သီအဝဵု (၂၀၂၁) ဂှ်တုဲ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ထပ်တုဲ ဂၞိင်ကဝ်သြိုဟ်ပါ်အာ မွဲဝါပၠန်ရ။ လတူအကာဲအရာဏံတုဲ ဂၠံင်တရဴပရေင်ဍုင်ကွာန် အလုံဂကူမန် ဝိဝိင် ဘိင်တၠိင်အာအိုတ်တးရ။

အကြာတရဴပ္ၚံက်ပရေင်ၜိုဟ်လလမ် လအ်ပွိုင် ၂၅ သၞာံဏံဂှ် ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ညးဍုင်ကွာန်တံ သာယာဖောအ်ဗြေဝ်ကၠုင်၊ ပရေင်ပညာကောန်ဂကူမန် ဗွိုင်ပ္ဍဲဍုင် တန်ကြန်ပြာကတ်ကၠုင်၊ ကွာန်ဇၞော်လ္ၚဵု ဒှ်ကၠုင်ဍုင်၊ ကွာန်ဇၞော်လ္ၚဵု ပံက်ကဵု ကွာန်စဳပျး(စံပြ)၊ မပ္တံကဵုဂၠံင်ဍာန် ပၟတ်ဍုင် ညးဍုင်ကွာန်တံ ဂွံဒုၚ်စသိုင်ဖဲသ္အဳ ဗၞတ်ထေက်ကြိုက် မိပ်လဟိင်အာကဵုပရေင်ၜိုဟ်လလမ် မွဲကရောံ ပ္ဍဲဂၠံင်တရဴပရေင်ၜိုဟ်လလမ် ဒတူလာင်ဗော်ဍုင်မန်တၟိအိုတ်ရ။

ပ္ဍဲကဵုကာလဗော်ဍုင်မန်တၟိ ကေတ်လဝ်ပရေင်ၜိုဟ်လလမ်ဂှ် ကောန်ဗော်၊ ကောန်သ္ဂံင်၊ ညးတာလျိုင်ကဆံၚ်ပွိုင်ဍုင်၊ ကဆံင်ခရိုင်၊ ကဆံင်ဗဟဵု ဒိုအ်ဇူအာဗွဲမဂၠိုင်ဂၠင်သၟးဟွံက ညးဍုင်ကွာန်ဂကူမန်တံ ကွပ်ဇဳဂှ် စိုတ်ဓာတ်ပၠန်ဂတး ခ္ဍောပ်ကဝေန်အာအိုတ်တးရ။

∆ ပၠန်ဂတးမန်ကလေၚ်ဇဝ်တိတ်မွဲဝါပၠန်

ကြဴနူဒပ်ပၞာန်ဗၟာ သီအဝဵု (၂၀၂၁ ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁) တုဲ ပၠန်ဂတးခေတ်တၟိ ကော်ဟီုမံင် ပၠန်ဂတး တမ်ကညင်မံက်တိုန်ကၠုင် ပ္ဍဲအခိင်အောန်န်တုဲ ပ္ဍဲဂှ်မ္ဂး ဒပ်စဵုဒၞါဍုင်မန်၊ ဒပ်ပၠန်ဂတးဍုင်မန်စတမ် ပၠန်ဂတးမန် ဒုင်သ္ဇိုင်ကဵုဂကူမန်လေဝ် မံက်ဂတဝ်ကၠုင် မွဲဂကောံတုဲ မွဲဂကောံရ။

ပ္ဍဲကဵုဂကောံပၠန်ဂတးမန်ဂမၠိုင်ဂှ်ဗော်ပၠန်ဂတး မဍတ်ပါ်တိတ်ကၠုင် နူဗော်မိမ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၂၄ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁၄ နကဵုယၟု ဗော်ဍုင်မန်တၟိ (ဗတိုက်သရိုဟ်တၠအဝဵုပၞာန်) ဂှ် ပၠန်ဂတးမန် ကလေင်ဒှ်တိုန်ဇြဟတ်စိုတ် ဆဗၞတ်နွံတဴကီုရ။

ကြဴနူကဵုဗော်ဍုင်မန်တၟိ (ဗတိုက်သရိုဟ်တၠအဝဵုပၞာန်) မံက်တိုန်ကၠုင်တုဲ ပရေင်ဍုင်ကွာန်မန် ပတဝ်အာကဵု ဂၠံင်တရဴပေါဲဗတိုက်ရပ်လွဟ်မွဲဝါပၠန်ဂှ် မံက်ပြာကတ်ကၠုင် ပ္ဍဲပၠန်ဂတးမန် မွဲပ္ၚံက်ပၠန်ရ။

တော်ရံင်ကဵုဂကောံပၠန်ဂတးဂကူတၞဟ်တၞဟ်တံ တ္ၚဲဏံမ္ဂး ဖန်ဗဒှ်ကၠုင်ပေါဲဗတိုက် သီဗ္ဒိုပ် သီဍုင်တုဲ ပၠန်ဂတးမန်တံ ဖန်ဗဒှ်ပေါဲဗတိုက်ဇၞော်ဇၞော်ဟွံမာန်ကၠုင်ဏီရ။ ၜိုတ်ဆဖန်ဇန် သဳကၠဳပညဳပညပ် သွက်ဂွံလးဖျေံပရေင်ကမၠောန် ဗီုပြင်သၠုင်အသိင်ပေါဲဗတိုက်ဟေင် မၞုံတဴရ။

ဇြဟတ်ပၠန်ဂတးမန် အသိင်ဟွံဇၞော်၊ အလိုန် ဟွံထတ်ဗီုကဵုဂကူညးတၞဟ်တုဲ သတ်ပၟဝ်ဇဝ်ပ္ကဴပၠန်ဂတး ဗီုကဵုဂကူတၞဟ်တံဂှ်လေဝ် ဂုဏ်ဖဵုဟွံမံက်ဏီရ။

∆ ကောန်သၟိင်လှ်ေခိုဟ်မ္ဂး ပရိသာဒ်ဂၠိုင်

နကဵုအခိင်ကာလဒေသတုဲ ပၠန်ဂတးမန် ကလေင်ဇဝ်တိတ်မွဲဝါပၠန်ရ။ နူကဵုဇဝ် ညံင်ဂွံဒှ်ပကဴ၊ နူကဵု ပကဴ ညံင်ဂွံဒှ်သတ်မာန်ဂှ် ညးအာဂတ ပၠတရဴပၠန်ဂတးမန်ဂမၠိုင်တံ ဒးပတိတ်ဇြဟတ် ၜိုတ်အစောန်နွံရောင်။

ကမၠောန်ပၠန်ဂတး နူတမ်ဝါဒိတေံ ထောံကၠေံလဝ် ဗီုကာလ (၁၉၉၅-၂၀၂၀) တုဲကၠုင်တေံ လၟုဟ်မှ ဂွံစဗတောန်ဇဝ် ဗတောန်ပကဴ ဗတောန်သတ်ဂှ် အလုံညးဂမၠိုင် ဂွံပါဗက်ဍိုက်ဂၠုင်ဇကု အလုံဖအိုတ်ဂှ် ဇြိုင်ညိဒှ်လေပ်ရ။

တော်ကဵုမုဟွံမွဲမ္ဂး ပကောံဂွံဇြဟတ်ၜိုတ်ဏံလေဝ် သွက်ဂွံဒှ်ဂုဏ်ဖဵု ဇဝ် ပကဴ သတ် ဒးဟီုရ။ စန်သီဗ္ၜောဝ်ဂွံ ကောန်ဂကူဇကု ဇြဟတ်ပၠန်ဂတး ၜိုတ်လၟုဟ်ဏံလေဝ် ဆက်ကွာ်တရဴဂွံမံင်ဏီ ဒးဟီုရ။

ပ္ဍဲကဵုဒမြိပ်ဂၠုင်ပၠန်ဂတးဏံ အလုံဂကူမန် ကွပ်ဇဳ ဂွံပါဍိုက်ဗက်မာန်ဂှ် ဂကောံပၠန်ဂတးဂမၠိုင်တံ ဒးပတိတ်ဇဲ၊ ဒးပတိတ်ဝိရိယ၊ ဒးပတိတ်အစောန်တုဲ နကဵုဇြဟတ်အလုံဂကူမန် ဂွံဍိုက်ပါဗက်မာန်ဂှ် ညးအာဂတတံ ဒးဍိုက်လေဲ ခတှ် ညးအာဂတခလံက်ကၠုင်လဝ် တုဲကၠုင် ပွိုင် ၂၅ သၞာံတေံတုဲ ဒှ်ကမၠောန်ဇြိုင်အိုတ် သၠုင်အိုတ် စိုပ်ကၞောတ်အိုတ် ဟီုမာန်ရောင်။

ဇာတ်မွဲမွဲ ဂွံဗဵုခိုဟ် ပရိသာဒ်ဂွံဂၠိုင်ဂှ် တန်တဴကဵု ညးပၠဇာတ်၊ တန်တဴကဵု ကောန်သၟိင်တံလှ်ေရ။ ညးပၠဇာတ်တံ ကောန်သၟိင်တံ လှ်ေခိုဟ်မ္ဂး ပရိသာဒ်ဂှ် ဂၠိုင်တိုန်ဗွဲစၟတ်ဨကန်ရောင် စှ်ေစိုတ်ပတှ်ေကေတ်ရ။