လိက်ပရေင်၊ မာံပိုင်ပြဳ

နူစပလာတ်သတေတ် (Plastic) စမံက်ကၠုင် ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ်တုဲဂှ်ဗက် ပရေင်မံင်စံင် ပိုဲမၞိဟ်တအ် ကဠိတ်ကဠောတ်ကၠုင် တၟာဂလိုင်ဏောင် ဒးဟီုရ။ ပလာတ်သတေတ်တအ်ဂှ် ဒှ်အာ အရာဟွံမွဲဟွံတုဲ မွဲသာ်ကီုရ။ ဟိုတ်နူပလာတ်သတေတ်တုဲ စၞးဒးရာန်သုင်စောဲ ခုင်ဂ္ဇအ်ဆုဂှ် ရာန်သုင်စောဲကၠုင် ခုင်ပလာတ်သတေတ်ၚုဟ်မး ဒးဒး တအ်ရ။ ကပေါတ်သုင်စောဲပ္ဍဲသ္ၚိ စနူ ဗူ ၜဵု ခရံက်၊ ရိုက်သ္ၚု၊ ပိုက်ဍာ်၊ ဇုက်ကၟတ်ဓါတ်လလဳ (လ္ပာ်မ္ၚး) တအ် သုင်စောဲကၠုင် ပလာတ်သတေတ်ရ။ ပလာတ်သ‌တေတ်ဝွံ ပတုဲဖိုလ် ညးဍုင်လိုက် ဗွဲမလောန်ရ။ ကျောဝ်ရံင်ကေတ် ပ္ဍဲဍုင်မွဲမွဲ (ဥပမာ – ဍုင်မတ်မလီု) မ္ဂး ပိုက်ဍာ်ဇမၠဲလဝ် မွဲသ္ၚိကဵု မွဲသ္ၚိဂှ် သုင်စောဲလဝ် ပလာတ်သတေတ်တအ် ဖအိုတ်ရ။ ယဝ်ပလာတ်သတေတ်ဟွံမွဲ၊ ပိုဲတအ်ဒးစကာ ပိုက်ပသဲမ္ဂး ၜိုတ်လဵုၚုဟ် က္ဍင်တိုန်ဟွံတီရ။

ညံင်ရဴသာ်ဂှ်ကီု ဇုက်ဓါတ်လလဳ ဆက်စၠောံလဝ် မွဲကွာန်ကဵုကွာန် မွဲဍုင်ကဵုမွဲဍုင်တအ်ဂှ်လေဝ် ယဝ်ပလာတ်သတေတ် ဟွံပါမ္ဂး ၜိုတ်လဵုဝါတ်ဂါတ် ဟွံတီရ။ ပလာတ်သတေတ်တအ်ဂှ် ညံင်ကပေါတ်သုင်စောဲ ပိုဲမၞိဟ်တအ် ၚုဟ်မးဂွံသက်သာကၠုင်ဂှ် ဖန်ကဵုမံင်ရ။ ကပေါတ်ကိရိယာ ကၠောန်ပ္တိတ်လဝ်ကဵု ပလာတ်သတေတ်တအ်ဂှ် လျိုင်ဍေံသာတုဲ ပ္ဍဲအရာပရေင် ပလံင်ဗစိုပ် မွဲဒၞာဲကဵု မွဲဒၞာဲလေဝ် လောဲသွာတဴလောန်ရ။

ယဝ်ပလာတ်သတေတ်မွဲ ဟွံမွဲပ္ဍဲဂၠးတိဏအ် ယဝ်ဒှ်မ္ဂး ပ္ဍဲအခိင်ဗြဲဂှ် က္ဍိုင်၊ ယာတ်ပလောံစဵုဒၞာဗြဲတအ်ဂှ် နွံကၠုင်မာန်ဟွံသေင်ရ။

ယဝ်ပလာတ်သတေတ်ဟွံမွဲမ္ဂး သၞော်ကွဳလိုန်ဓါတ်တအ် ဗီုလဵုဒှ်ကၠုင်မာန်ဏီရော?

ပလာတ်သတေတ်တအ်ဂှ် သွက်ပိုဲမၞိဟ်တအ် ၜိုန်ရ ပၟိက်ဇၞော်တဴဗွဲမလောန်ကီုလေဝ် နူစပလာတ်သတေတ်တအ် မံက်ကၠုင် ပ္ဍဲဂၠးတိဏအ်တုဲဗက်ဂှ် ပြဿနာ မွဲတုဲမွဲ ဒှ်ကၠုင်မံင်ကဵု ပွဳူသဘာဝ ပိုဲတအ်ရ။

ပလာတ်သ‌တေတ်တအ်ဂှ် စံင်ထောံလေဝ် ကျာဒှ်ဂျိ၊ တပ်ထောံပ္ဍဲတိလေဝ် တိဒှ်ဂျိ၊ ကၠဟ်ဖျေံထောံ ပ္ဍဲဍာ်လေဝ် ဍာ်ဒှ်ဂျိ ပၠန်ရ။ ပါဲနူဂှ်ပၠန် ပ္ဍဲအခိင်ဏအ် ညးအလုံလိုက်မွဲ ဒးဒှ်ဓဝိင်ထေက်ဂှ် ဘယ်အမှိက်အမှံင် မိုက်ခရိုဝ်ပလာတ်သတေတ် (Microplastic) တအ်ရ။

မိုက်ခရိုဝ် ပလာတ်သတေတ် Microplastics ဟီုဂှ် ဒှ်ခၟိက်ပလာတ်သတေတ် ဍောတ်တ်သောဲသောဲ လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ပိုဲတအ် ညာတ်ကေတ်နမတ် ပကတိဏအ် ဟွံမာန်ရ။ နူကပေါတ်ပလာတ်သတေတ် မပ္တံကဵု ထိုင်၊ ဒၞပ်၊ လေံပေါတ်ၚက်၊ ဇန်ပလာတ်သ‌တေတ်နာနာတအ်ဂှ် အခိင်လအ်လကၠုင်မ္ဂး ဟိုတ်နူ ဒုင်ဘဲဍာ်၊ လျးတ္ၚဲ၊ ကျာတအ် ဟွံမာန်တုဲကီု ဟိုတ်နူမွဲကဵုမွဲ ပေါတ်ဒွံဒးညးကအ်ကီုတုဲ သရိုဟ်သၠေက်တိတ်အာ နအဝဲဍောတ်တ်သောဲသောဲတအ်တုဲ ဒှ်ကၠုင် Microplastics တအ်အိုတ်ရ။

ရုင်စက်လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ပလာတ်သတေတ် အဝဲဇၞော်တအ်ဂှ် ကလေင်ဗုတ်ထောံကဵုစက် စဵုကဵုဒှ်အာ ဓဗိုက်ပလာတ်သတေတ်တအ်ရ။ နူဓဗိုက်ပလာတ်သတေတ်ဂှ်ပၠန်ရ ကလေင်ကၠောန်ပ္တိတ် ကပေါတ်တၞဟ်ဟ်တအ် မပ္တံကဵု ကပေါတ်ဝေင် ကောန်ၚာ်၊ ပ္ၚာန်၊ တောဝ်ပလောံ၊ မပ္တံသာ်ဝွံအိုတ်ရ။ ဓဗိုက်ပလာတ်သတေတ်တအ်ဂှ် ပြးဇးစိုပ်အာ အကြာစၞစသုင်ကီု လုပ်စိုပ်ပ္ဍဲခန္ဓမၞိဟ်တအ်ကီု၊ ပြးဇးစိုပ်အာကြာပွဳူသာဘာဝတအ်မ္ဂး ဒှ်ကၠုင်အန္တရာယ်ပၠန်ရ။

Microplastics ပလာတ်သတေတ်တအ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုင် အကြာ၊ ၜဳကြုင်၊ မှာသၟိတ်တအ် ဂွံဆဵုကေတ်ဂၠိုင်ရ။

ပလာတ်သတေတ် ပ္ဍဲၜဳကြုင်မှာသၟိတ်တအ်ဂှ် အခိင်လအ်ကၠုင်တုဲ သရိုဟ်သၠေက်တိတ်အာ ဍောတ်တ်သောဲသောဲဂှ်ရ၊ သတ်ဍာ် ကၚုဲ ဍောတ်တ်သောဲတအ်ဂှ် ထေင်ဂးစၞစတုဲ စကၠေံအိုတ်ရ။ ကဇၞော်ညိဂှ် ကလေင်စ သတ်ဍာ် ကၚုဲ ဍောတ်တ်သောဲတအ်ရ။ ကဇၞော်နူဂှ်ပၠန် ကလေင်စကဇၞော်ညိဂှ်ပၠန်ရ။ အိုတ်ကၞောတ် မၞိဟ်တအ် ဖျေံဇာ၊ ဖျေံဇၞိက်တုဲ ကၚုဲတအ်ဂှ် ဍုန်တိုပ် ဒှ်စၞအဟာရ သွအမာဲတအ်အိုတ်ရ။ သာ်ဝွံဏအ်ဂှ် ဗီု Microplastic တအ်လုပ်စိုပ်ကၠုင် အကြာစၞစ သဘာဝတအ်ရ။

ဍာ်သ္အးဇ္ၚးနူဖျာ မစုတ်လဝ်ကဵုဗူ (စေဝ်) ပလာတ်တအ်ဂှ် လုက်စုက်ဒး ကဵု လျးတ္ၚဲမ္ဂး ကတဵုဗဒှ်ကဵု Microplastics ပ္ဍဲဍာ်သုင်တအ်ရ။ အခိင်ကာလ ပိုဲတအ် ကဝဲပံက်ကၟာတ် ထ္ကပ်၊ ကသအ် ဗူ တအ်ပၠန်လေဝ် ခၟိက်ပလာတ်သတေတ် ဍောတ်တ်သောဲသောဲ ဒှ်ကၠုင်မာန်ဏီရ။

ပ္ဍဲကပေါတ်ကျိုင်ကျဝ် မပ္တံကဵု (Make – up) ဓစေအ်၊ ဖျောန်အရံင်နာနာ တအ်ဂှ် (မိုက်ခရိုဝ် ပလာတ်သတေတ်) ပါလုပ်မံင် ဗွဲမဂၠိုင်ရ။ နူကဵုသၠာ (Tire) ကွဳစက် ကွဳစက်တအ်မွဲကဆံင် လေဝ် (မိုက်ခရိုဝ်ပလာတ်သတေတ်) စိုပ်ကၠုင် အကြာကျာတအ်အိုတ်ရ။

အကြာဂၠံင်ဍာန် (ဗွဲတၟေင်အကြာဍုင်) အခိင်ပိုဲတအ် အာကၠုင်မံင်အကြာဂၠံင်ဍာန်တအ်လေဝ် ပိုဲတအ် ယီုပၠုပ်မံင် Microplastics ပလာတ်သတေတ်တအ် အရိုဟ်တ္ၚဲရ။ ဂၠိက်ယာတ်ဗွိုက်လတက် လ္ၚဵုတအ်ဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်လဝ်ကဵု တောဝ် ပလာတ်သတေတ် တအ်ဂှ်ရ။ ဇၟာပ်ပ်ပိုဲတအ် ကဆံင် ဂၠိက်ယာတ်တအ်ဂှ် Microplastics တအ် ဟဳဇွောဝ် ပြးဇးအာ အကြာဍာ်တအ်အိုတ်ရ။

အကြာသ္ၚိဗွဲမဂၠိုင် ပ္ဍဲအရာတံင်ဍာ်၊ ပ္တိုန်ဍာ်နူပလိုင်၊ ဓလဲဍာ်မွဲဒၞာဲကဵုမွဲဒၞာဲ တအ်ဂှ် သုင်စောဲတဴ ပိုက်ပလာတ်သတေတ်တအ်ရ။ နူပိုက်တအ်ဂှ် မွဲကဆံင် Microplastics လုပ်စပ်မံင် အကြာ ဍာ်သုင်စောဲပိုဲတအ်အရိုဟ်တ္ၚဲရ။

Microplastics ပလာတ်သတေတ်တအ်ဂှ် နွံမံင်ဇၟာပ်ဒၞာဲရ။

“မိုက်ခရိုဝ်ပလာတ်သတေတ်တအ်ဂှ် လုပ်စိုပ်မံင်ပ္ဍဲခန္ဓပိုဲတအ် အရိုဟ်တ္ၚဲတုဲ လုပ်ကေတ်မံင်ဒၞာဲ ပ္ဍဲခန္ဓကာယ ပိုဲမၞိဟ်တအ်ယျ” သာ်ဝွံတၠပညာတအ် သ္ဂးရ။

မိုက်ခရိုဝ်ပလာတ်သတေတ် တအ်ဂှ် နူစသုင်စၞစ၊ မလုက်စုက်ဒးကီု၊ ဟိုတ်နူယီုပၠုပ်ကျာတအ်မွဲကဆံင် လုပ်စိုပ်ကၠုင်ပ္ဍဲ ခန္ဓကာယပိုဲတအ်ရ။ လုပ်စိုပ် အပ္ဍဲခန္ဓကာယပိုဲမၞိဟ်တအ်တုဲ အန္တရာယ်သောဲသောဲဗြောဲတအ် ဗီုလဵုဒှ်ကၠုင်မာန်ရော ၜိုန်ရ ဟီုဟွံမာန်ကီုလေဝ် အတိုင်တၠပညာတအ် ဓမံက်ထ္ၜးလဝ်မ္ဂး – ဍေံတအ်လုပ်စိုပ်ပ္ဍဲ ခန္ဓပိုဲမၞိဟ်တအ်တုဲမ္ဂး လုပ်ကေတ်ကၠုင်ဒၞာဲ ကောံကၠောံကၠုင် ပ္ဍဲဂြိုဟ်၊ စွေက်ဂြိုဟ်၊ အကြာကြုတ်ဗုင်အိက်တအ်အိုတ်ရ။ ပါဲနူဂှ်ပၠန် လုပ်စိုပ်ကၠုင် အကြာကောန်ကၞိ၊ ကၠေင်က္ဍဟ်ပိုဲမၞိဟ်တအ် မာန်ရ။

ဟိုတ်ဂှ်ရ အန္တရာယ်ပလာတ်သတေတ်တအ်ဂှ် ပါဲနူကဵု တိဒှ်ဂျိ၊ ဍာ်ဒှ်ဂျိ၊ ကျာဒှ်ဂျိတုဲ သီုကဵုပလီုပလာ်မံင် ပွဳူသဘာဝတအ်ကီုတုဲ အန္တရာယ် ဗီုကဵု “မိုက်ခရိုဝ်ပလာတ်သတေတ်” တအ်လေဝ် မွဲတ္ၚဲမ္ဂး ပိုဲမၞိဟ်တအ် ဒးဆဵုညာတ်ကေတ် ဍာံဍာံရောင် တၠပညာတအ် စၟဳညာတ်ကေတ်မံင်ရ။

ပ္ဍဲကဵုတ္ၚဲဏအ် June 5th ဂှ် ဒှ်တ္ၚဲပွဳူသဘာဝ အလုံလိုက် World Environment Day ရ။ ရမျာင်အကြီု သွက်သၞာံဏအ်ဂှ် “ဖအိုတ်ကၠေံခၟိက်ပလာတ်သတေတ်” Putting an End to Plastic Pollution တုဲ ညံင်ဂွံဖအောန်ဖျေံ ပလာတ်သတေတ် မာန်ဂှ် ညးအလုံလိုက်မွဲ ဖတိုက်ဖအောဝ်ကၠုင် ပ္ဍဲတ္ၚဲဝွံရ။

တင်ကဵုသမ္တီ – လိက်ပရေင်မာံပိုင်ပြဳ မချူလဝ်ဝွံ ကံက်နုက် နူကဵုမုက်လိက် ပြဝါတိဍာ်မန် https://www.facebook.com/MonLandInstitute တုဲ က္လေင်ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ်ရောင်။