ချူ – မယံင်(ဍုင်မန်)

တ္ၚဲပၠန်ဂတးမန်ဂှ် စတမ်နူ ဗိုလ်တုင် နာဲပါန်တာ ကေုာံ သၟတ်လ္ၚဵုတအ် ပံင်ကောံတုဲ တ္ၚဲစဗတိုက်လုပ်သီလွဟ် ပ္ဍဲဗဒိုပ် ဒပ်စဵုဒၞာကွာန်ထဝ်ပၠင် ပွိုင်ဍုင်ဖာအင်ဂှ်တုဲ စိုပ်ဂိတုခ္ဍဲသဳပေင် (၁၃၈၇) ဏံမ္ဂး လုပ်ဂါမ်စိုပ်ကၠုင်ပွိုင်(၇၈)သၞာံရ။

ပရေင်ပၠန်ဂတးမန်ဂှ် စတမ်ကၠုင်နူ ပရေင်အာတ်မိက်အခေါင်အရာဂကူမန် နနဲၜတ်ၜတ်သာ ပ္ဍဲဗွိုင်သၞောဝ်ဟွံဂွံဂှ်ရ ကၞောတ်တဲ ပါဲဟွံဂွံ ဒိုအ်ဟွံဗၠး ဂကူမန်တအ် ဒးရုဲဏာဂၠံင် ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ရ။

ပရေင်အာတ်မိက်အခေါင်အရာပရေင်ဍုင်ကွာန်ဂကူမန်ဂှ် နူၜတ်ၜတ် ပြံင်ကၠောံစိုပ်ကၠုင် ဂၠံင်တရဴကြံင်ကြံင်မွဲပ္ၚံက်တုဲ မွဲပ္ၚံက် ဂါမ်တတ်ကၠုင်မံင်ရ။ ရံင်အာမ္ဂး ပၠန်ဂတး ခေတ်အလဵုအသဳ ဖဆပလ၊ ပၠန်ဂတး ခေတ်အလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာ၊ ပၠန်ဂတး ခေတ်ပၞာန်ၜးကယျိုင်၊ ပၠန်ဂတး ခေတ်အလဵုအသဳဒဳမဵုကရေဇြဳ၊ တ္ၚဲဏံပၠန် ကလေင်စိုပ်ကၠုင် ပၠန်ဂတး ခေတ် ကံင်သဳပၞာန်-ကမ္မယှေန်ပၞာန် ပၠန်ရ။

∆ မုဟိုတ်မန်ဒးတိတ်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ရော

ကလေင်ရံင်ဝင်အတိက်တုဲကၠုင်တေံမ္ဂး- ကၟိန်ဍုင်ဗၟာအခိင်ရုန်ဂစာန်ဒၟံင် သွက်ဂွံဗၠးၜးနူသၟဝ်တဲအေဂႅလိက် ခရေတ် (၁၉၄၆) ဂှ် ကၠောန်ဒၟံင်သဘင်သဳကၠဳ (တိုင်းပြုပြည်ပြုလွှတ်တော်ညီလာခံ)ရ။ ကာလသ္ပဒတန် သၞောဝ်ဥပဒေ ၁၉၄၇ ဂှ် တွဵုရးရမန် ကဵု တွဵုရးရခေင် ဟွံပါကၠုင်ရ။

အခေါင်အရာဂကူမန်ထေက်ကဵုဒးကလိဂွံထေက်ဂှ် ညးအုပ်ဓုပ်ဍုင်တအ် ဟွံချပ်သဳကၠဳကဵုတုဲ အခိင်ဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်နူကဵု “ဂကောံမန်ကောန်ဍုင်အရင်” နာဲအံင်ထောန်၊ နာဲဗလောန်၊ နာဲသာန်တူ က္ဍိုက်ပ်တုဲ ကၠောန်သ္ပပေါဲသဳကၠဳ ပ္ဍဲဗလးကျာ် ကျာ်သုက် ဍုင်မတ်မလီုဂှ် လစွံစိုတ်အခေါင်အရာဂကူမန် ပ္တိတ်ကၠုင်(၇)တင်ရ။

၁။ ဆေင်စပ်ကဵုလိက်ပတ်ပရိယတ်တုဲ ပေါဲသၟာန်သွဟ်လိက်(ပထမ)နကဵုဘာသာမန် ညံင်ဂွံရေင်တၠုင်ကဵုကီု။

၂။ ပ္ဍဲစၠတ်ထဝ်(တိုင်းပြုပြည်ပြု)ဂှ် ညးစၞးစၠတ်ထဝ်ဂကူမန် လၟိဟ်(၁၅)တၠ ညံင်ဂွံကဵုဒၞာဲကီု။

၃။ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုင်မန် ညံင်ဂွံကဵုအခေါင်ပံက်ဗ္တောန်လိက်မန်တုဲ သွက်ဩန်ဘဏ္ဍာပရေင်ပညာဂှ်လေဝ် ညံင်ဂွံပံက်စွံကဵု တၞဟ်ခြာကီု။

၄။ ပ္ဍဲရုင်သၞောဝ်ဓဝ်တွဵုရးဍုင်မန်ဂမၠိုင်ဂှ် ညံင်ဂွံခါန်ကၞက်ကဵု တၠပညာမန် (ဟွံသေင်မ္ဂး) ညးလေပ်လိက်မန် ညးဟီုအ ရေဝ်မန်လေပ်ဂှ်ဟေင် ညံင်ဂွံခါန်ကၞက်ကဵုကီု။

၅။ ဆေင်စပ်ကဵုပရေင်ဂကူမန်အိုတ်သီု ဂွံဖန်ဇန်ရေင်တၠုင်အာမာန်ဂှ် အောန်အိုတ်မၞိဟ်(၅)တၠ ပါလုပ်တုဲ ညံင်ဂွံကဵုအ ခေါင်ပံက်ကဵုဂကောံမွဲမာန်ကီု။

၆။ ဆေင်စပ်ကဵုပရေင်ကိစ္စဂကူမန်တုဲ တင်တၞဟ်ခြာ ညံင်ဂွံဖန်ကဵုကီု။

၇။ သွက်ဂွံစဵုဒၞာပရေင်ဂကူမန်တုဲ ဒပ်ပၞာန်မန် တၞဟ်ခြာ သွက်ဂွံကဵုအခေါင်ပံက်ကီု။

အတိုင်လစွံစိုတ်ဂကူမန်(၇)တင်ဏံ ပ္ဍဲသၞာံ(၁၉၄၇) ဂိတုဂျူလိုင် သတ္တာဟလက္ကရဴအိုတ်ဂှ် နာဲဗလောန်၊ နာဲသာန်တူ၊ နာဲသိင်ထောန် က္ဍိုက်ပ်တုဲ လိက်လစွံစိုတ် ပရေင်အာတ်မိက်ဂကူမန်(၇)တင်ဂှ် ပလံင်ဗစိုပ်ကဵု သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဥုနု ရ။

သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဥုနု ဟီုတိုန် “မန် ကဵု ဗၟာ တုပ်တုပ်ရ အခေါင်အရာတၞဟ်ခြာ သ္ဇက်ဒးကဵုဟွံမွဲ” ဟွံစွံသ္ဇိုဟ်နက်လတူက္ဍိုပ် သ္ကိုပ်ဂကူမန်၊ ဟွံစွံဂရုကဵုဂကူမန်တအ်တုဲ ကလေင်ဟီုကၠုင် မအရေဝ်ဓမ္မတာ ဓဝ်ရ။

သၞာံ ၁၉၄၇ ဂိတုအံက်တဝ်ဗာဂှ် နူကဵု ဂကောံမန်ကောန်ဍုင်အရင် က္ဍိုက်ပ်တုဲ ကၠောန်သဘင်သဳကၠဳကောန်ဂကူ ပ္ဍဲကွာန်ကၟာဝက်ရ။ ပ္ဍဲသဘင်သဳကၠဳဝွံ အတိုင်လစွံစိုတ်ဂကူမန်အာတ်မိက်ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲအလဵုအသဳ ပဆပလ ဂှ် ဒးဒုင် တးပါဲဏာရောင် သောင်ကလးရေင်သ္ကအ်ရ။

ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၈ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ(၂၄)ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ်ပေါဲထ္ၜးဆန္ဒအလုံဂကူမန် ပ္ဍဲဍုင်မတ်မလီုရ။ ပေါဲထ္ၜးဆန္ဒဝွံ ဂကောံခၟဳ သင်ဂမၠိုင်၊ ကောန်ဂကူမန်ကွပ်နာနာ ဇြဟတ်လၟိဟ်(၃၀၀၀၀)ပိလက်ပြင် ကွာ်ဇက်ဂေတ်ဍုင်တုဲ “တွဵုရးဍုင်မန် ကဵုပြဟ်ပြဟ်” ကညာင် လလောင်တြး သီုလိက်ရ။

အခိင်ဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန် ကောန်ဂကူမန်ကောံကလောံဒှ်ဇြဟတ်ဇၞော်တိုန်တုဲ ပရေင်အာတ်မိက်အခေါင်အရာဂကူမန်ဂှ် သၠုင်တိုန်သၠုင်ကၠုင်သိုက်သိုက်ရ။

အခိင်ပရေင်ဍုင်ကွာန်မန်ချဳဂရံက်ဂရိုက်ကၠုင်ဒၟံင်ဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကောံမန်ကောန်ဍုင်အရင် မန်ဖဵုချိုဝ်၊ နာဲအံင်ထောန်၊ နာဲဆာန်မန်၊ ဥက္ကဌဂကောံသၟတ် MYO မန်သာန်လှာင်၊ ညးအုပ်ကာ မန်ဗုင်နံင်(ကော်)ဒံက်တာ သိင်ထောန်အံင် ကေုာံ ဂကောံမၞိဟ်ပတှ်ေစဂွံဂမၠိုင် ကၠောန်သ္ပကောံဓရီုကာပၞုက် လတူဍုင်လ္ဂုင်မွဲဒၞာဲရ။

ပရေင်အာတ်မိက်ထ္ၜးဆန္ဒတွဵုရးဍုင်မန်ဂှ် ယဝ်ဟွံဂွံမ္ဂး ဒးရပ်လွဟ်လုပ်ပေါဲဗတိုက်ကဵုလွဟ်မှ ဂွံရောင် နာဲအံင်ထောန် သဳကၠဳစပၠုပ်ကၠုင်ဂလာန်ရ။ ပ္ဍဲအခိင်ဂှ် ကိစ္စပရေင်ဒးတိတ်ဂြိုပ်လွဟ်လွဟ်ဂှ် နကဵု ဥက္ကဌ နာဲဖိုဝ်ချိုဝ် ဟွံမိက်ကဵုချပ်ဏီ ရောင်သ္ဂးရ။

ဆဂးဂှ် ဗွဲကြဴဂှ် အကာဲအရာပရေင်ဍုင်ကွာန်မန်တေင်ကြံင်ကၠုင် နူလ္ပာ်အလဵုအသဳ ဖဆပလ တအ် သ္ပထောံမဇ္ၛဟ် ခ္ဍင် တုဲ အခေါင်အရာပရေင်ဍုင်ကွာန်ဂကူမန်ဂှ် ပါဲနူကဵုဂၠံင်တရဴပေါဲဗတိုက်ရပ်လွဟ်တုဲ ဂၠံင်တၞဟ်ဟွံမွဲရောင် စှ်ေကၠုင်စိုတ် ရေင်သ္ကအ်အိုတ်ရ။

ဇဖန်ချဳဒရာင်ရေင်တၠုင်အာတ်မိက်ဒၟံင် အခေါင်အရာပရေင်ဍုင်ကွာန်ဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်လ္ၚဵု ဒးဒုင်ကၠတ်ပန်ဂစိုတ်၊ လ္ၚဵု ဒး ဒုပ်ရပ် ကရေပ်ဂရတ်ကၠုင် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တအ်ကီု သ္ပမာန်ဍဵုဍိုက်ကၠုင်ဂကူမန် ကွာန်မန် နာနာသာ်တုဲ ကၞောတ်တဲ မန် ဒး ရုဲစှ်ဏာဂၠံင်တရဴပေါဲဗတိုက်ရပ်လွဟ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဍုင် ၁၃၁၀ သၞာံ ဂိတုခ္ဍဲသဳပေင် (၁၉၄၈ အဝ်ဂေတ် ၁၉) ဂှ်ရ။

ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်မန်ဂှ် ခေတ်ပၠန်ဂတး အလဵုအသဳဖဆပလ၊ ခေတ်ပၠန်ဂတး ဗော်ပၠတရဴဍုင်မန်၊ ခေတ်ပၠန်ဂတး ဗော် ဍုင်မန်တၟိ၊ တ္ၚဲဏံမ္ဂး စိုပ်ကၠုင်ပၠန်ဂတးခေတ်တၟိ ပၠန်ဂတးကုကံင်သဳပၞာန်-ကမ္မယှေန်ပၞာန်တအ်တုဲ ပၠန်ဂတးမန်ဂှ် ဂၠိင် သ္ၚောဲကၠုင် လအ်ဂွံပွိုင်(၇၈)သၞာံဣရ။

∆ တၞးတြေံကြံင်ဍုဟ် တၞးၜတ်ကလေင်ကၟဝ်

၁၉၉၅ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ စဒေါံပန်ပှော် ကု အလဵုအသဳပၞာန်တုဲ စိုပ်သၞာံ ၂၀၁၀ ဂှ် အလဵုအသဳပၞာန်တအ် ကရေပ်ဂရတ်ကၠုင် သွက်ဂွံပြံင်သၠာဲဗီုပြင် ဒပ်မင်ပယျဵု၊ ဒပ်မင်ကင်ကွာန် ရ။ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ဟွံဒုင်တဲတုဲ စိုပ်သၞာံ ၂၀၁၀ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ကလေင်တိတ်အာတိတ်အာဂြိုပ်မွဲချိုန်ခဏရ။ တုဲဂှ် ၂၀၁၀ ဂှ် အလဵုအသဳဥုတိင်သိင် တိုန်ဒှ် အလဵုအသဳတုဲ စိုပ်သၞာံ ၂၀၁၂ ဂှ် ကလေင်ကော်ဘိက် ဒေါံပန်ပှော်ပၠန်ရ။

သွက်ဂွံတက်ကျာပရေင်ဍုင်ကွာန်သ္ဂးတုဲ စိုပ်သၞာံ ၂၀၁၈ ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ ထ္ပက်ကၠုင်လိက်ကသုက်ဒေါံပန်ပှော် အလုံ ဍုင်(NCA)ရ။ ၂၀၂၀ ဂှ် ပေါဲရုဲမာဲအလန်တတိယ ဒှ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ် ထ္ၜးဟိုတ်ပေါဲရုဲမာဲဟွံဓဝ်ယာရ။

ခရေတ် ၂၀၂၁ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁ ဂှ် ပၞာန်ဗၟာသီအဝဵုတုဲဂှ် စိုပ်ခေတ်ပၠန်ဂတးတမ်ကညင်ပၠန်ရ။ ပၠန်ဂတးအလန်ဝွံ ကၠာ တဲ ၜိုန်ရ ပုန်ဒစဵုဒစးအကြာ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ်ကဵု ဇြဟတ်ထံက်ဂလာန် ဒဳမဵုကရေဇြဳ တအ်ကီုလေဝ် ကြဴဏံ သီုကဵု ကၠောံ ထၞာန်ကၠုင် ပၠန်ဂတးကောန်ဍုင်အရင်တအ် ရ။

ပ္ဍဲပၠန်ဂတးတမ်ကညင် ဆက်စပ် ပၠန်ဂတးကောန်ဍုင်အရင်တအ်ဂှ် စိုပ်သၞာံ ၂၀၂၁ ဂိတုသေပ်တေမ်ဗာဂှ် ဂကောံပၠန် ဂတးရပ်လွဟ်မန် စမံက်က္တဵုဒှ်ကၠုင်ရ။

၂၀၂၁၊ ၂၀၂၂၊ ၂၀၂၄ ဂှ် ဒပ်စဵုဒၞာဍုင်မန် Mon State Defense Force – MSDF ၊ ဒပ်ပၠန်ဂတးဍုင်မန် (Mon State Revolutionary Force- MSRF)၊ ဒပ်ဗၠးၜးဍုင်မန် Mon Liberation Army (M.L.A)၊  ဗော်ဍုင်မန်တၟိ (ဗတိုက်သ ရိုဟ်တၠအဝဵုပၞာန်) ဂကောံပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်မန် ဒှ်ကၠုင်(၄)ဒပ်ရ။

ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၂၅ ဂိတုမေ(၂၄)ဂှ် ဗော်ဍုင်မန်တၟိ(ဗတိုက်သရိုဟ်တၠအဝဵုပၞာန်) ကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးဍုင်မန် ပံင်ကောံတုဲ ဒက် ပ္တန်ဏာ “ဒပ်မန်ရာမည Ramonnya Mon Army (RMA)” ရ။

တ္ၚဲဏံမ္ဂး ရးတၞင်သဳ၊ တွဵုရးဍုင်မန်၊ တွဵုရးဍုင်ကရေင် ဒပ်ပၠန်ဂတးမန်ဂမၠိုင် ပံင်ကောံ ပံင်တောဲလုပ်မံင်ပေါဲဗတိုက် မွဲက ရောံကဵု ဒပ်ပၠန်ဂတးကောန်ဍုင်အရင်ဆက်စပ်ကဵုမန်တအ်နွံရ။

ဂကောံပၠန်ဂတးမန်ဂမၠိုင်တအ်ဂှ် ပါဲနူဖျေံလဝ်သဇိုင်တိဍာ်တုဲ ပရေင်ဂွံဖန်ပေါဲဗတိုက် သၠုင်အသိင်ဂှ် ဟွံဆဵုဏီရ။ ၜိုန်ဂှ် ပွိုင်ဍုင်ကအ်ကြိက်၊ ပွိုင်ဍုင်လှာဒကှ်၊ ပွိုင်ဍုင်ကျာ်မြဟ်၊ ပွိုင်ဍုင်မုဟ်ဍုင်၊ ပွိုင်ဍုင်ဇြပ်ဗု၊ ပွိုင်ဍုင်ရေဝ်သၠုင်ကျာ သၟဝ် ကျာ၊ ပွိုင်ဍုင်ဍာ်ဗု စတမ် လုပ်ဖျေံလဝ်သဇိုင်တိဍာ်တုဲ ချဳဒရာင်ဒၟံင်ပရေင်ဍုင်ကွာန် ပရေင်ပၞာန်ရ။

ရံင်လ္ပာ် ကမ္မယှေန်ပၞာန်တအ်မ္ဂး ကၠာသၞာံ ၂၀၁၅ ဟွံအိုတ်ဏံမ္ဂး ရာန်ဗျာမ်လဝ် သွက်ဂွံကၠောန်အာပေါဲရုဲမာဲဂှ် ဖန်ဂၠံင် ပၞော်တိတ် သွက်တၠအဝဵုပၞာန်တအ် ဟွံပယျေဝ်မုက်မတ် ဍုင်ဇိုင်ဝုတ်ဒိုဟ်တအ်ကီု၊ ဍုင်ဂၠးတိတအ်ကီု နွံဒၟံင်ရ။

အကြာဏံဂှ် ကလေင်ဗၠအ်နာပ်ဂွံကၠုင် သၞောဝ်ဥပဒေယိုက်ဂၠေင်ပၞာန်ဗၟာဂှ်တုဲ ရပ် တံင်ဂြဲ သၟတ်ညးဍုင်ကွာန်တအ် ကဵု လုပ်ပၞာန်အတေင်တုဲ ဗပေင်ဇြဟတ်ပၞာန်မာန်ကၠုင် ဗၞတ်ထေက်ကြုက်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ဒေသလ္ၚဵု ကလေင်ထ္ပက်ပၞာန် တုဲ သၠုင်ပ္တိုန်ဒၟံင်အသိင်ပၞာန်နွံ၊ ဒေသလ္ၚဵုလေဝ် ကလေင်သီဂွံလေဝ်နွံကၠုင်ရ။

ပ္ဍဲကဵုကိုန်စဳဇန် ပေါဲရုဲမာဲကမ္မယှေန်ပၞာန်ဗၟာတအ်ဏံဂှ်လေဝ် သွက်ဂွံဒစဵုဒစး ဗတိုက်ပလီုအာဂှ် ဂကောံပၠန်ဂတးမန် တအ်ကီု ဂကောံပၠန်ဂတးတၞဟ်ဂမၠိုင်တအ်ကီု ဟီုလလောင်လဝ်ရ။

ရံင်အာတ္ၚဲဏံမ္ဂး ဒေသရခေင်၊ ဒေသသေတ်ကိုင် ဆက်စပ်ရးတၞဟ်တၞဟ်၊ ဒေသရးကချေင်၊ ဒေသရးကရင်ဍာဲ၊ ရးက ရေင် မန် ပေါဲပၞာန်ဆက်က္တဵုဒှ်ဒၟံင် သ္ကာတ်မြဟ်လေဝ်နွံ၊ ဒှ်ဒၟံင်သိင်သိင်လေဝ်နွံရ။

ဂကောံပၠန်ဂတးမန်ဂမၠိုင်တအ် ကၞပ်သ္ၚိတ်ဒေင်မံင်တ္ၚဲဏံဂှ် ဖန်ပလေဝ်ပလေတ်စ သွက်ဂွံကေတ်ဇြဟတ် ဗတိုက်ပလီု ကမ္မယှေန်ပၞာန်ဗၟာတအ်ဟာဂှ်လေဝ် ညးလ္ၚဵု သ္ၚဳဂၠိပ်လဝ်တုဲ အခိင်ကမ္မယှေန်ပၞာန်ဗၟာတအ် စလလောင်ချဳဒရာင် ပရေင် ပေါဲရုဲမာဲဂှ် ပၠန်ဂတးမန်တအ် ချဳထတ်တိုန်မာန်ဟာဂှ် ဒးမင်ရံင်အာ မတ်စေအ်စေအ်ပၠန်ရောင်။