လညာတ်သ္ရဳဂၠိပ်၊ ဗညာတၞိင်

ဂလာအိန္ဒိယျတံဝွံ ကိုပ်ကၠာနူပေါဲပၞာန် ရုယှာကဵုယူခရိန် ဟွံဂွံဒှ်ဏီဂှ် ရာန်ဒၟံင်ကၠေင်နူရုယှာ ဗၞတ်ၜိုတ် (၂) ဍိုပ်ကၠံဓဝ်ရ။ ဆဂး ကြဴနူပေါဲပၞာန်ရုယှာကဵုယူခရိန်ဒှ် စနူသၞာံ ၂၀၂၃ တုဲ ရာန်ကၠေင်နူရုယှာ ဂၠိုင်တိုန်ရိုဟ်သၞာံ နူ (၂) ဍိုပ်ကၠံဂှ် လၟုဟ် ဒှ်အာအကြာ (၃၅-၄၀) ဍိုပ်ကၠံရ။

ဟိုတ်နူအမေရိကာန် ကေုာံ မဟာမိတ်တံ ကၟာတ်လဒဵုကၠုင် ပရေင်ပိုန်ဒြပ် လ္တူရုယှာ၊ ဗၞတ်ထောံၚုဟ်မးကၠေင်ရုယှာ နကဵုၚုဟ်မးတန်တန်တုဲ ကၠေင်ရုယှာ ၚုဟ်သဝ်စှ်ေအာရ။ အခိင်ကၠေင်ရုယှာ ၚုဟ်မးဍေံသဝ်စှ်ေအာဏံဂှ် ဂလာအိန္ဒိယျ ကေတ်အခေါင်ခိုဟ်တုဲ ရာန်လဝ်ဂၠိုင်ဂၠိုင် ကြိုင်လဝ်ကၠေင်ရ။ နူကၟာကြိုင်ကၠေင်ဂှ် ကလေင်ဖျေံဗၞိက်ဖျာမွဲကဆံင် ကလေင်သွံစမံင်ကဵုဍုင်မဆေင်စပ်သွံရာန်ပရေင်ပိုန်ဒြပ်တံပၠန်ရ။ နနဲသာ်ဝွံ ဂလာအိန္ဒိယျတံ ကၠောန်သ္ပဏာ သီုပရဲတိတ် သီုဒှ်အထံက်အပင်ကဵုပုတေန် ဂွံဆက်ထပက်ပၞာန်ကုယူခရိန်တံရ။

ဟိုတ်နူဂလာအိန္ဒိယျတံ ကၠောန်သ္ပဒၟံင်ပွထံက်ပင်ကဵုပၞာန်ပုတေန်သာ်ဝွံတုဲ လောန်ဂွံၜိုတ် (၄) တ္ၚဲဂှ် ညးမကဵုကသပ်စပ်ကဵုပရေင်ပိုန်ဒြပ်ကူသာန်သွံရာန်ဗၞိက်ကုသမ္မတထြာမ် မၞုံယၟု (ပဳတာ နာဗ်ဗာရော =Peter Navarro) သ္ပသၟာန်သွဟ်လဝ်ကဵု ဋ္ဌာန်ပရိုင် Bloomberg News ဂှ် ညးခုတ်ကဵုယၟုပေါဲပၞာန်ရုယှာ- ယူခရိန်ဂှ် နဒဒှ်ပေါဲပၞာန်မဝ်ဒဳ (Modi’s war)  (ဝါ) ပေါဲပၞာန်သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော် အိန္ဒိယျ မဝ်ဒဳရ။

ဍုင်ဂလာအိန္ဒိယျဂှ် ပလဝ်ဍုင်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဇၞော်အိုတ်မွဲ လ္ပာ်အာယှတေံတုဲ ကၠောန်သ္ပတဴ ပွဒှ်အထံက်အပင်ကဵုပုတေန် ဂွံဝေင်ပၞာန်၊ ဒှ်အထံက်အပင်ကဵုရုယှာဂှ် နကဵုအလဵုအသဳထြာမ် ဟွံပေင်စိုတ်လးလးရ။ အိန္ဒိယျဂှ် ဒှ်ဒၟံင်ညံင်ရဴတဲမွဲလ္ပာ်ဂှ် ရပ်ပၟတ်၊ တဲမွဲလ္ပာ်ဂှ် ရပ်ဍာ်တုဲ ပလှ်ေဒၟံင်အကြာ အမေရိကာန်ကဵု ရုယှာ၊ အမေရိကာန်ကဵု ချာင်ဏာ တၟာလံရ။ ညးတံကြီုဒၟံင် ဍုင်အိန္ဒိယျဂှ် ဒှ်ဍုင်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဇၞော်မွဲတုဲ ညံင်ကဵုပမိတ်ကဵုအမေရိကာန်ညံင်ညံင်ကီုလေဝ် ဍာံဍာံတေံဂှ် မဝ်ဒဳတံ ရပ်လဝ်ဝါဒ ၚေက်ဗတေက် ရေက်တိုန်လေဝ်စ ရေက်စှ်ေလေဝ်စရ။

ဟိုတ်ဂှ်ရ အလဵုအသဳထြာမ်တံ ဟွံပေင်စိုတ်တုဲ လၟုဟ်ထြာမ်ဟီုလဝ် ကေတ်အခေါန်ဖလှာလ္တူကပေါတ်အိန္ဒိယျ လုပ်ဍုင်အမေရိကာန် ဗၞတ် (၅၀%) ဏောင် လလောင်တြးလဝ်ရ။ ယဝ်ရအိန္ဒိယျ ဒေါံထောံရာန်ကၠေင်နူရုယှာ (ဝါ) ရာန်ဖအောန်ဖျေံ ဗီုတြေံမဂး အမေရိကာန် ကလေင်ဖျဝ်ဖျေံကဵုအခေါန်ဖလှာပၠန်ဏောင်ဂးရ။

ဆဂး ဟိုတ်နူအမေရိကာန်သၠုင်ပ္တိုန်အခေါန်ဖလှာတုဲ လ္ပာ်မဝ်ဒဳတံ ဗီုပြင် ဂွံယှအ်ဖျေံရာန်ကၠေင်နူရုယှာဟၟဲသၟးဟွံက ဍုင်ပိုဲ ပိုဲပိုင် အခေါင်ရာန်ကၠေင် နူဍုင်လဵုဒှ်ဒှ် အခေါင်ပိုဲရာန်နွံမံင်၊ ဍုင်ပိုဲဂှ် ဒှ်ဍုင်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဇၞော် ပ္ဍဲလိုက်ဏံမွဲရောင်ဂးတုဲ ကလေင်ကော်ဆဴကဵုအမေရိကာန်ပၠန်ရ။

ဆၜိုတ်ဂှ်သၟးဟွံက ဟိုတ်နူအမေရိကာန် သၠုင်ပ္တိုန်အခေါန်ဖလှာတုဲ ဂွံမသုန်တ္ၚဲဓဝ် ဝန်ဇၞော်မဝ်ဒဳအိန္ဒိယျ အာတိုန်စိုပ် ပေါဲဆဵုဗဂက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဍုင်ဂမၠိုင် စပ်ကဵုပရေင်ဂီုကၠီု မကၠောန်ဗဒှ်ပ္ဍဲဍုင်ကြုက် နကဵုယၟု (Shanghai Cooperation Organisation_SCO) ကောန်မျူနေတ်ကြုက် ဇြဳကျေန်ပေန်တံ မအာဍိုပ်ရ။ ပ္ဍဲပွိုင် (၇) သၞာံ မဝ်ဒဳတိုန်စိုပ် ဝိုင်ကြုက်အာက္ဍိုပ်အလန်ကိုပ်ကၠာအိုတ်ရ။ ပ္ဍဲဝိုင်ဝွံ ဍုင်မဟာမိတ်ကြုက်ဂမၠိုင် မပ္တံရုယှာတံကီု သီုဍုင်ကောန်ကွးကြုက် မပ္တံ မျာန်မာ(ဗၟာ)၊ ပါကေဿတာန်တံကီု ပံင်ဍုင်ကောန်ဂကောံ၊ ဍုင်ညးလ္ၚတ်၊ ဍုင်ကၟုဲ သီုဖအိုတ် ဗၞတ် (၂၄) ဍုင်တံ တိုန်စိုပ်တဴအိုတ်ရ။

ပ္ဍဲဝိုင်ဆဵုဂဗညးသ္ကအ်ဂှ် မဝ်ဒဳကဵုဇြဳကျေန်ပေန်ဟီု ညးတံဂှ် ဒှ်ဍုင်ပြိုင်ပ္ကာန်ဟွံသေင်၊ ဒှ်ဍုင်ပံင်တောဲကၠောန်ကမၠောန်မွဲစွံရောင် ဂးရ။ ညးတံ ညးၜါ တက်ကျာတုဲ ပရေင်ညိင်ဝတ်ဒေသကီု သီုပရေင်ဂွံဇၞော်မောဝ်ဖောအ်ဗြေဝ်ပရေင်ပိုန်ဒြပ်ကီု ဟီုဂးသဳကၠဳတက်ကျာလဝ်ရ။ မ္ၚးနူဂှ်ပၠန် မဝ်ဒဳ ထပ်ဆဵုဂဗကဵု ပုတေန်တုဲ တက်ကျာသဳကၠဳလဝ် စပ်ကဵုဂွံသှ်ကလး ပဋိပက္ခ ကုယူခရိန် နနဲကဲၜိုဟ်ဟ်သြိုဟ်ဟ်ရောင် ပ္တိတ်လဝ်ပရိုင်ရ။

မဝ်ဒဳဆဵုဂဗတက်ကျာကဵုတၠအဝဵုပၞာန် နူဍုင်ဗၟာ မေန်အံင်လှာင်ဂှ် သဳကၠဳတဴ ပရေင်ၜံက်ခါဲ ဗကောဝ်၊ ပ္သဲဒါန် မတိတ်နူတိ ကော်ဂး (rare earth)  နွံရောင် ပရိုင်လ္ၚဵုတံ ချူလဝ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ကိစ္စမဝ်ဒဳ ချဳဒရာင်ဒၟံင်ဖအိုတ်ဝွံ ဒှ်ဒၟံင်ညံင်ရဴ ခဍိခရိ (ဝါ) တေက်ဓရေတ်ဏာ အလဵုအသဳထြာမ် နနဲတိုက်ရိုက်လေဝ်ကီု နနဲမွဲလစှ်ေလေဝ်ကီုဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ဝိုင်ဆဵုဗဂဝွံ ကၠောန်ဗဒှ်လဝ် (August 31 to September 1, 2025) ရောင်ဂးလဝ်ရ။

ကလေင်လ္ၚတ်ရံင် စပ်ကဵုဍုင်မရာန်ဒၟံင်ကၠေင် ကဵုဒၟံင်ဇြဟတ်ကဵု ပုတေန် ဂွံဝေင်ပၞာန်မဂး ဂွံဆဵုကေတ် ဍုင်ကြုက်ဂှ် ပထမ၊ ဍုင်အိန္ဒိယျဂှ် ဒုတိယ၊ ဍုင်တူရကဳဂှ် တတိယ၊ ဍုင်ယူရောပ်တံဂှ် စတုတ္ထရ။ ပၞောဝ်ကဵုဍုင်မရာန်ဒၟံင်ကၠေင် နူရုယှာတံဂှ် ဍုင်ကြုက် ၜိုန်ရရာန်ဒၟံင်ဂၠိုင်နူရုယှာကီုလေဝ် ကြုက်ကဵုအမေရိကာန်ဂှ် မၞုံသဘဴဍေံ ဒှ်ဒၟံင်မဟာမိတ်ဟွံသေင်၊ အမေရိကာန်စွံလဝ်စိုတ် မဟာမိတ်ဟွံသေင်၊ ဒှ်ဒၟံင်ဍုင်ပြိုင်ပ္ကာန်တုဲတုဲရောင်တုဲ စပ်ကဵုပရေင်ကၟာတ်လဒဵုဂှ်လေဝ် အမေရိကာန် ၜိုတ်ကၠောန်ဂွံ ၜိုတ်ကၠောန်ထေက် ကၟာတ်လဒဵုဒၟံင် သွာင်နာနာနွံဒၟံင်တုဲတုဲရ။

ဍုင်ယူရောပ်ကေုာံ ဍုင်တူရကဳတံပၠန်ဂှ် ညးတံ ရာန်ကၠုင်ဒၟံင်ကၠေင်နူရုယှာ ကၠာတေံ နူလၟိဟ်ဂၠိုင်ဂှ် ညးတံ ဖအောန်ဖျေံ ၜိုတ်ဖအောန်ဂွံတုဲဒၟံင်ကီုတုဲ ရာန်ဒၟံင် ဆၜိုတ် ဟွံရာန်ဒေါံဟွံဂွံ ဂွံစကာရုံဂပ်ဟေင်တုဲ ပရေင်ကၟာတ်လဒဵုနူအမေရိကာန်ဂှ် အလဵုအသဳထြာမ် ဟွံပတေင်ကွေံကွေံ ဂွံဆဵုကေတ်ရ။

ဆဂး ဍုင်အိန္ဒိယျဂှ် အမေရိကာန် ပလဝ်မဟာမိတ်၊ စွံလဝ်စိုတ် ဍုင်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳမွဲစွံတုဲ အခိင်လၟုဟ် ပြဝမဝ်ဒဳ ကၠောန်သ္ပဏာသာ်ဂှ် ညးတံ ဒှ်တဴအမ်သဝ်တုဲ ညာတ်ကၠုင် ဒဒှ်ရ ဂလာအိန္ဒိယျ ပဒၟံင်မၞိဟ်ဍိုဟ် ပတိတ်စပရဲ လ္တူသကအ်ရဲရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵုအလဵုအသဳထြာမ် သၠုင်ပ္တိုန်အခေါန်ဖလှာ နူ (၂၅%) ဂှ် ဒှ်အာ (၅၀%) တုဲ ဂလာအိန္ဒိယျလေဝ် ဟွံယှအ် အမေရိကာန် ပတေင်လ္ပာ်ဏံ ညးတံ ဂြိပ်အာကဵုကြုက် အာဂၠုက်တမ်ဇိုင်ဇြဳကျေန်ပေန်မဂး အနာဂတ်ဂတဏံ ပရေင်ဆက်ဆောံအိန္ဒိယျကဵု အမေရိကာန် ပရေံစှ်ေမာန်ရ။

ပရေင်ဆက်ဆောံအိန္ဒိယျကဵု အမေရိကာန် ပရေံကၠုင်မဂး စပ်ကဵုအကာဲအရာပရေင်ဍုင်ကွာန် ပထဝဳဒေသ ရဲဒပ်ပၞာန် (ကမ္မယှေန်ပၞာန်) မေန်အံင်လှာင်တံ ပၞော်ယီုသၠဲတိုန်မာန်ရ။ အိန္ဒိယျကီု၊ ကြုက်ကီု ရုယှာကီု ဍုင်မဟာအဝဵု သီုပိဂှ် ဒှ်ဍုင်ထံက်ဂလာန်ကဵုရဲတၠအဝဵုပၞာန်၊ မၞိဟ်ဂွိုက်ကြာန်ကြာန် အလဵုအသဳဍဵုဍိုက် ညးဍုင်ကွာန်တံမာန်ဏောင် စၟဳညာတ်အာရ။ ဍုင်မဟာအဝဵုတံ ပူဗိုင်ရီုဗင်ထံက်ဂလာန်ကဵု ဒပ်ပၞာန်မေန်အံင်လှာင်တံမဂး လ္ပာ်ရဲပၠန်ဂတးတံ ဒးဆဵုဂဗတင်ဝါတ်ဂါတ်၊ တင်ကော်ဆဴ ဂၠိုင်ကၠုင်မာန်ဏောင်ဂှ် ပ္တိုန်ထၜးဏာရအဴ။