တ္ၚဲသၟတ်မန်ဝွံ သ္ပအစာံကဵုသၟတ်ခေတ်တၟိကၠောန်ဗဒှ်ကၠုင် ကောံဓရီုလၟေင်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကျာ်သုက် ဍုၚ်မတ်မလီု သၞာံ (၁၉၄၆) ဂိတုဒဳဇြေမ်ဗာ (၂၈) သွက်ဂွံဒစးဒုင်ဂၠာဲဂၠံင်ကောန်ဂကူ သွက်ဂွံဗၠးၜး၊ နကဵုဂၠံင်တရဴပေါဲဗတိုက်ရပ်လွဟ် သၟဝ်တၠအဝဵု (ပဆပလ)တုဲ ပ္ဍဲပေါဲသၠာဲဂတးလညာတ်သၟတ်မန် အလန်တတိယ ပ္ဍဲသၞာံ ၂၀၁၂၊ ဂိတုအေဗရေဝ် (၂၁) စဵုစိုပ် (၂၄) ဗၞတ် (၃) တ္ရဲ ဒၞာဲကွာန်ဝါဗိုင် ပွိုင်ဍုင်ရေဝ်သၠုင်ကျာဂှ် သ္ပကၠုင်ဒတန် တ္ရဲသၟတ်မန် ရ။

ကၠာအိုတ်ဂှ် ဂရိခေတ်တြေံ၊ ရဝ်မခေတ်တြေံ စိုပ်ကၠုင်ခေတ်လဒေါဝ်ဂှ် ဨကရာဇ်ရဝ်မ ကေုာံ သွက်သ္ဂောံရုဲစှ်ပတိုန် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် စပ်ကဵုပရေင်အုပ်ဓုပ် ညံင်ရဴသၟိင်လကျာ်ပုက် (သၟိင်လကျာ်ခရေတ်) စသုင်စောဲကၠုင် ပေါဲရုဲမာဲရ။ သ္အာင်နူဂှ် အိန္ဒိယျခေတ်တြေံ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် ပရေင်ဘာသာ မောတ်သလေန်ဂမၠိုင်ကီု၊ အောတ်မန် ကေုာံ အလဳ၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဘာသာ ရာယှဳဒေါန်ဂမၠိုင် ပ္ဍဲအရာပရေင်အုပ်ဓုပ်မ္ဂး ဂါနတံ ရုဲစှ်ရာဇာကီု၊ အခိင်ခေတ်လဒေါဝ်စတမ်တေံ ရုဲစှ်ဨကရာဇ်ပါလ ဂိုဝ်ပါလ ပ္ဍဲကဵုဗေန်ဂဝ် စသုင်စောဲကၠုင်လဝ် ပရေင်ရုဲစှ်မာဲ ဂွံဆဵုကေတ်ဝင်ရ။

ဒေသကွာန်မွဲဒမြိပ်ဂၠံၚ်ကျာ်ပိ ကဵု ဇြပ်ဗုဂှ်ဝွံ ပေဲါပၞာန်ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် အခိၚ်လအ်ကၠုၚ် ကြပ်ပေၚ်ကဵုသၞာံဒှ်တုဲ ညးဍုၚ်ကွာန်ရဲဒးဂြိပ်ပဲါဒဴဘဲပေဲါပၞာန်တံ ပရေၚ်ရီုဗၚ်ဟွံမွဲတုဲ ဒှ်မံၚ်ခက်ခုဲကဵု ပရေၚ်စသုၚ်မံၚ်စံၚ်ရောၚ် ညးဘိုၚ်ရေၚ်တၠုၚ်မံၚ်မွဲတၠဂှ် ဟီုထ္ၜးရ။

ပေါဲဗ္တိုက်ရပ်လွဟ် မမံက်တိတ်ကၠုင်နူပေါဲဗ္တိုက်ညးဍုင်ကွာန် သၞာံ ၂၀၂၁ တေံဂှ် စိုပ်သၞာံ ၂၀၂၄ စဵုကဵုဂိတုဒဳဇြေမ်ဗါဏအ် သာတုဲ ဖန်ဗဒှ် ဂရုပ္တိုန်ကဵုစိုတ် ကုညးမပါလုပ်အပ္ဍဲပၠန်ဂတးတအ်ရ။

ဗွဲကြဴနူကဵု ဂကောံပၠန်ဂတးပံၚ်တောဲဂမၠိုၚ်တံ လုပ်ပန်ဗတိုက်လဝ် ဒပ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်(ယာယဳ) ပ္ဍဲကွာန်ကျာ် ဗဒဲါကွာန်တၟံကၞေၚ်ဂှ်တုဲ အာဂတဏံ ဂကောံပၠန်ဂတးဂမၠိုၚ်တံ ယဝ်ရ လုပ်ပန်ဗတိုက် တမ်ဒပ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံမ္ဂး ထောံဖျေံဗမ်ပ္ဍဲကွာန်ဂမၠိုၚ်ရောၚ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ ဟီုဘကၠုၚ်နွံရ။

ဒပ်ရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတးမန် ၄ ဒပ်တံ ပံင်ကောံတုဲ ညံင်ဂွံဒှ် ဒပ်ပၞာန်မန် မွဲဒပ်ဓဝ်ဂှ် ဗမံက်အာရုပ်ရဴရောင် တုဲကၠုင်ဒဳဇြေမ်ဗာ ၁၉ ဂှ် အလုံသီု ၄ ဒပ် (ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးဍုင်မည် (Mon Liberation Army- MLA)၊ ဒပ်ပၞာန်ဗၠးၜးကောန်ဂကူမန် (Mon National Liberation Army- MNLA-AD)၊ ဒပ်စဵုဒၞာဍုင်မန် (Mon State Defense Force -MSDF)၊ ဒပ်ပၠန်ဂတးဍုင်မန် (Mon State Revolutionary Force- MSRF) ပတိတ်လိက်လလောင်တြးပံင်တောဲရ။