Category: လိက်ပရေၚ်

?????????????

?????? ???????????????????? ?????????????????????? ???????????? ?????????????????? ???????????? ????????????????? ??????????? ???????????????? ?????????????????????????????????? ????????? ?????? ???????????????????? ????????? ????? ??????????????????? ???????????? ??????????? ?????????????????? ????????????? ????????????? ??????????????? ??????????????????? ????????? ?????????????????? ?????????? ?????????????????? ???????????????????????????? ???????????????????????? ????????????

????????????
?????????????????? ????????????????? (??) ?????????? ????????????? ???? ???????? ??????????? ????? ???????????? (?????????????) ?? ???????? ??????????????????????? ??????????????????? ????????????? ????????????????????? ??????????????????????? ???????? ???? (??????) ?? ?????????? ?????? ??????????????????? ??????? ???????????????? ?????????? ?????????????????????? ????? ?????????????? (?????????) ????? ??????? ???? (??????) ??????? ????????????? ????????? ??????????????????????????? ?????????? ????????? ???? (??????-??????) ????????????? ????? ‘?’ ????? ??????????? ????????????? ????????????????? ????????? ???????????????????? ????????????????????? ???????? ?????????????????? ‘?????????????’ ?? ???????????? ???????????? ???????????????? ?????????? ????? ??????????? ????????????????? ??????? ???? (??????) ????????? ?????????????????? ???? (?????) ??? ????????????? ??? ????????? ????????????? ??????????????????????

????????? ?????? (??) ????????? ????? ??????? ????????? ??????????????? ?????????????? ?????? ?????????????????? ???????????? ???????? ????????? ?????????? ??????????????? ?????????? ???? (??) ??????? ????????????? ??????? ?????????????????? ??????????? ???????????????? ?????? ???????????? (????) ????????????? ????????????? ?????????? ?????????????? ?????????? ????????????? ???????????? ?????????? ?????????????? (????) ??? ????????????? ???????? ???? (??????) ????????? ????????????? (????) ????? ?????????????? ????? ???? (??????) ???? ??????????? ?????????????????????????? ???????? ???????????? ???????? ??????? ????????????? ?????????? ?????????? ??????????? ???????????? ????????????? ????????? ?????? (??) ??????????????????? ???????????????? ??????????????? ??????? ????????? ????????? ??????????????????????

?????????????????????? ????????????????????
???????????????????? ???????????????? ?????????????????? ????????????? ????????????????????????? ??????????????????????? ????????????????? ??????????????????????? ????????? ???????????????? ????????????? ?????????????? ??????????? ????????????????? ?????? (??) ???? ????????????? ???????????? ???????? ????????????? ?????????????? ??????????????????? ???????????? ???????????? ?????????????????? ???????????????????? ???????????????????? ?????????????????????????? ?????????????????????????? ??????????????????? ?????????????????? ???????????? ????????????????????? (??) ?????????????? (?????????) ???? ?????

??????????????????? ???????????????? ????????????????????? ???????????????? ???????????? ?????????????????? ?????????????? ????????????? ????????????? ?????????? ????????????????????? ????????? ???????????? ??????????? ??????????????????????? ????????? ????????????????????? ?????????? ???????????????????? ?????????? ??????????????????????????????? ????????????????? ????????????? ?????????????????? ????????????????? ???????????????????????? ?????????? ????????????????????? ??????????????? ????????????? ?????????????????? ??????????????? ???????? ??????????????? ????? ??????????? ???????? ?????????????????? ?????????? ?????????????????? ??????????? ???????????????? ??????????????

?????????????????? ?????????????????????????? ???? ???????????? ????????????????? ???????? ???????????? ????????????? ?????????????? ?????????????????????? ?????????????????? ???? ????????????? ???????????????? ??????????????? ????????? ??????????????? ??????????????????? ?????????
??????????????????????????? ?????????????????? ?????????? ??????? ????????????? ????????? ??????????????????????????? ??????????????? ????????????????????? ??????????? ???????????????????? ??????????????? ?????????????? ?????????????????????????? ???????????? ??????????????????? ????????? ?????? ?????????????????? ???????????????????

????? ???????????????
?????? ???????????????? ?????????? ??????????????? ??????????????????? ????????????? ???????????????????? ???????????? ????????????????????? ????????? ??????????????? ?????????????? ???????????? ??????????????? ??????????????????? ???????????? ?????????????? ????????????????? ??????????????????????? ?????????
????????????? ???????????????????? ????????? ????????? ??????????????? ????? ??????????? ?????????????? ????????????????????? ??????? ??????????????????? ?????????????? (????) ????? ????? ???????????? ??????????????? ?????????????????? ???????????????? ??????????????????????? ??????????? ??????????????????? ??????????? ???????????????? ????? ??????????????? ???????? (????) ????????????? ?????????????
????????? ????? ???????????????????? ???????? ???????????? ????????????????? ????????? ????????????????????????????????????? ????????? ?????????????????? ????????????? ???????? ?????????????????????? ????????? ???????????????? ????????????????????? ???????????????? ???????????????? ???????? ???????????????????? ???????????? ??????????? ??????????????? ???????????? ??????????????

ဝဏ္ဏမာန်၊ ၁၃၈၄၊ ဂိတုဘတ် ၁၄ စွေက်

အခိၚ်အကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ က္တဵုဒှ်ဒၟံၚ်တ္ၚဲဏံဂှ် ခမဳသၚ်၊ ညးဍုၚ်ကွာန်ဂကူမန်ဗွိုၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်တအ် စှေ် ကၠုၚ်စိုတ်ကဵု ပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန်တုဲ သိုၚ်ခၞံပ္တန်ကၠုၚ် ဘာကောန်ဂကူမန် ဗီုပြၚ်နာနာသာ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုဘာကောန်ဂကူဗီုပြၚ်နာနာသာ်ဂှ် ဘာကောန်ဂကူဗ္တောန်လိက်အတိုၚ်ဇုတ်ဓရံၚ်ဗ္တောန် သၞောတ်ပရေၚ်ပညာ၊ ဒုၚ်ယၟုဘာကောန်ဂကူတုဲ ဘာဗ္တောန်ကွတ်ပညာပရေၚ်ပညာနာနာနွံ၊ ပ္ဍဲကဵုသိုၚ်ခၞံပ္တန်ဘာကောန်ဂကူဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် နကဵုဇြဟတ်ခမဳသၚ်၊ ဇြဟတ်ညးဍုၚ်ကွာန် ဇြဟတ်ဇကုကဵုဇကု ဂစာန်တုဲ သိုၚ်ခၞံပ္တန်ကၠုၚ် ဘာတန်သၠုၚ်၊ ဘာတန် လ္ဒောဝ်၊ ဘာတန်မူလ အဆံၚ်ဆံၚ်ရ။
အခိၚ်ခမဳသၚ် ညးဍုၚ်ကွာန်ဂကူမန်တအ် စှေ်စိုတ်ကဵု ပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန်ဂှ် ဟိုတ်နူအသိၚ်အလိုန်ပရေၚ် ဍုၚ်ကွာန်တုဲ လ္ၚဵုဒှ်ကၠုၚ်ဂဝိၚ်ကဵု ပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန်လေဝ်နွံကၠုၚ်ရ။ ဟိုတ်နူညာတ်ဒၟံၚ် အကာဲအရာပရေၚ် ဍုၚ်ကွာန် ပရေၚ်ပၞာန်ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံတုဲ ခမဳသၚ်လ္ၚဵု ညးဍုၚ်ကွာန်လ္ၚဵု ဒှ်ဂဝိၚ်တုဲ ပ္တိတ်ကၠုၚ်တၚ်သၟာန် စပ်ကဵုပရေၚ်ပ ညာမန် အနာဂတ်ရ။
သေပ်တေမ်ဗာ (၂၀) ဂှ် အာဆဵုကဵု ဂကောံတၠဒါန် MEC ပ္ဍဲဘာကောန်ဂကူမန် ပွိုၚ်ဍုၚ်ဇြပ်ဗုမွဲဒၞာဲတုဲ သၟာန်ဏာအကာဲအရာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဆက်စပ်ဂကောံတၠဒါန် MEC တအ်ရ။ ညးတာလျိုၚ်ဂကောံတၠဒါန် MEC ဂှ် ဟီုသွဟ်သာ်ဝွံရ။
“ဂကောံပိုဲဂှ် ဟွံသ္ပသ္ဇိုၚ်ကဵု ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ရန်တၟံ သွက်ကောန်ၚာ်သၟတ်ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် နကဵုကဏ္ဍလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ဂွံဖေါအ်ဗြေဝ်တဴတက်တိုန်အာတုဲ ရီုဗၚ်ထံက်ပၚ်ဒၟံၚ်ရ၊ ပ္ၚံက်အကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ ဗီုလဵုနွံနွံ ညံၚ်ကောန်ၚာ်သၟတ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ဂွံဖေါအ်ဗြေဝ်ဂှ် နကဵုဂကောံတၠဒါန်ပိုဲ ပံၚ်တောဲအာ ကုဂကောံပရေၚ်ပညာကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တအ်ရောၚ်” ရဴသာ်ဝွံ ညးဟီုရ။
အဓိပ္ပဲါညးတေံဟီုဂှ် ဂကောံတၠဒါန် MEC ညးတအ်ဂှ် ဟွံဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု ပ္ၚံက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဟွံဆေၚ်စပ်ကဵု ပရေၚ်ဍုၚ် ကွာန်ရ၊ ရန်တၟံကဵု ကောန်ၚာ်သၟတ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ဂွံလေပ်လိက် ဂွံလေပ်ပညာ ဘာသာမိညးတအ်တုဲ ပံၚ် တောဲရေၚ်တၠုၚ်ဒၟံၚ် စပ်ကဵုပရေၚ်ပညာ ကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်သ္ဂးရ။ လ္တူတၚ်သၟာန် ဒေံါပန်ပှော်လီု ယဝ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်လီုလာ်ကဵု (နစက) ဂှ် ညးတေံ ဟွံဟီုသွဟ်မွဲသာ်ရ။
အကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် အခိၚ်သဳကၠဳတက်ကျာ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် ကုဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်မ္ဂး ရမျာၚ်လွဟ်သ္ၚိတ်ဇြနွံ၊ အခိၚ်သဳကၠဳတက်ကျာဟွံပြေပြံၚ်မ္ဂး ရမျာၚ်လွဟ်ကလေၚ်ဗြုနွံရ။ တ္ၚဲဏံလေဝ် သ္ပဟိုတ်ကဵု အကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အကြာဇြဟတ်ၜါလ္ပာ်တအ်တုဲ ဒေသရးဗွဲမဂၠိုၚ် ပေဲါပၞာန်ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ်ဇဳဒိုဟ်နွံရ။
လ္တူပေဲါပၞာန်ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် ရးဒေသဇဳဒိုဟ်ဏံဂှ် ပ္ဍဲဒေသရးမန် ညိၚ်သ္ၚိတ်မံၚ်ဏီဖိုဟ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ပရေၚ်ပညာ၊ ပရေၚ်ထတ်ယုက်၊ ပရေၚ်ဖေါအ်ဗြေဝ် ပ္ဍဲဒေသရးမန် ဟွံရုသံၚ်ကွေံကွေံရ။
ဆဂး တုဲကၠုၚ်ရံၚ်ကေတ်ပေဲါတက်ကျာ အကြာ (နစက) ကဵု ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်လၟုဟ်ဂှ် လ္ပာ် (နစက) တအ် ဟီုဓမံက်ကဵုကၠုၚ်ဇြဟတ်ဓရိုဟ် လ္ပာ်ပြံၚ်လှာဲဒပ် (ဒပ်မၚ်ပယျဵု) တုပ်ကဵု (၂၀၁၀) တေံပၠန်တုဲ လ္ပာ်ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် သီုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ လ္တူဏံ ဟွံစှေ်စိုတ်ရောၚ်ဂှ် ရံၚ်ကဵုတုဲကၠုၚ် (၂၀၁၀) တေံတုဲ ပ္တိတ်သွဟ်မာန်ရ။
ယဝ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဟွံစှေ်စိုတ်ကဵု ဂၠံၚ်တရဴ (နစက) မ္ဂး ဒးတရဴစးကၠေံ လ္တူဂၠံၚ်တရဴ (နစက) မ္ဂး ဒးချပ်ကၠုၚ် ပရေၚ်ဒေံါ ပန်ပှော်လီု ဒှ်ကၠုၚ်မာန်ရ။ ယဝ်ဒေံါပန်ပှော်လီုမ္ဂး ပ္တန်လဝ်ပရေၚ်ပညာဂှ် ဒးဒှ်ဂဝိၚ်နွံမာန်ဟာဂှ်လေဝ် တၚ်သၟာန်မံက် ကၠုၚ် အကြာခမဳသၚ် ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်နွံရ။
“ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဗီုလဵုဒှ်ဒှ် ညံၚ်ပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန် ဟွံဂွံလီုဂှ် ပိုဲဂစာန်ဆက်စၠောံလဝ်ကဵု ဌာနဝန်ဇၞော်ပရေၚ် ပညာ (အလဵုအသဳ) တုဲမံၚ်ရ၊ ပ္ၚံက်အကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဗီုလဵုဒှ်ဒှ် စပ်ကဵုပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန် ညံၚ်ဟွံဂွံလီုလာ်အာဂှ် ပိုဲဖန်လဝ်တုဲရ” ကမ္မတဳပရေၚ်ပညာ နာဲရတ်ဂကူ (ကော်) အ္စာဇြေ ဟီုရ။
လ္တူညးတာလျိုၚ် ကမ္မတဳပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန် အ္စာဇြေဟီုဂှ် စဵုကဵုဂွံဖျေံစိုတ် ဍာ်ကၠံပေၚ်ပေၚ် ဟီုဟွံဂွံရ။ မု ဟိုတ်ရောဟီုမ္ဂး ပရေၚ်ကမၠောန်ဗၟံက်ဒၟံၚ်ရုပ်ရဴ အကြာ (နစက) ကဵု ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ အိုတ်သီုဂှ် ပညဳပညပ်ကေတ်ဓဝ် ပလိုဟ်ရေၚ်သ္ကအ်တုဲ ရေၚ်တၠုၚ်ကၠောန်ၜိုတ်ဒၟံၚ်ရ။ တၚ်ဒုၚ်ဝန် တၚ်ဒုၚ်လျိုၚ် သက်သဳတၞးစက္ခူ ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ် ဟွံသေၚ်ရ။
“ယဝ်အကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန် အဓိက ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဒေံါပန်ပှော်လီုလာ်အာမ္ဂး ပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန်ဂှ် ဇီုကပိုက်ကၠုၚ်မာန်ဏောၚ်၊ ပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန်ဂှ် နွံဒၟံၚ်သၟဝ်တဲ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိပေၚ်ပေၚ်ဏောၚ်၊ တန်တဴကဵု ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ကေုာံ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ် ပရေၚ်ဇီုဓဗတ်ၜိုတ်က ဆံၚ်လဵုဒှ်မာန်ဂှ်တှေ် ပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန်လေဝ် ဒးဒုၚ်ဇီုဓဗတ်နွံမာန်ဏောၚ်” ဂှ် သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန် ဟွံမိက်ဓမံက်ယၟုမွဲတၠ ညးသ္ၚဳဂၠိပ်ရ။
အခိၚ်ကာလအလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာ ကဵုဇြဟတ်ဓရိုဟ်ကုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ သွက်ဂွံသၠာဲဗီုပြၚ်ဒပ် ဒပ်မၚ်ပယျဵု၊ ဒပ်မၚ်ကၚ် ကွာန် အခိၚ် (၂၀၁၀) တေံလေဝ် ဟိုတ်နူဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဟွံဒုၚ်ကေတ် အတိုၚ်စၞောန်အလဵုအသဳပၞာန်ဗၟာတအ်တုဲ ပရေၚ်ပညာကောန်ဂကူမန် ဗွိုၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ သၠောဲပအပ်ကဵုတာလျိုၚ် ကုဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပ္ဍဲဍုၚ်ရ။ နူ ဂှ်မွဲတဆံၚ် ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပ္ဍဲဍုၚ်တအ် ကလေၚ်သၠောဲပအပ်ကဵု ဂကောံလိက်ပတ် မွဲချိုန်ခဏရ။
ဗွဲကြဴဏံ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ကလေၚ်ကေတ်ဓဝ်ၜိုဟ်လလမ်ပၠန်တုဲ နူကဵုဂကောံလိက်ပတ်တအ် ကလေၚ်သၠောဲပအပ် ကဵု ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိပၠန်ရ။
အခိၚ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ သၠောဲပအပ်လဝ် ကုဂကောံဗော်ပ္ဍဲဍုၚ်၊ ဂကောံလိက်ပတ်တအ်ဂှ် စပ်ကဵုစက်ယန်ပရေၚ်ပညာ ပ္ဍဲဍုၚ်အလုံအိုတ်သီုဂှ် ဒးဆဵုဂဗတၚ်ခက်ခုဲ တၚ်ဆိုအ်ဗ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။ ပရေၚ်ကောပ်ကာဲအုပ်ဓုပ်ဂကောံကီု၊ ပရေၚ်ကောပ်ကာဲအုပ်ဓုပ်ဘာ ကေုာံ အ္စာကီု၊ ပရေၚ်တၚ်ကေတ်လျိုၚ် ပရေၚ်တၚ်ဒုၚ်လျိုၚ် စဵုဒုၚ်မုလေဝ်ပလေဝ် ပလေတ်လဝ်ဟွံမွဲတုဲ အခိၚ်ကာလ ဒးသၠောဲပအပ်ဏာဂှ် ဂကောံဂွံလဝ်တာလျိုၚ်ဂှ် မုလေဝ်ကၠောန်ရေၚ်တၠုၚ် ကၠောန်ၜိုတ်ဟွံဒးရ။ အခိၚ်ဂှ် ဘာကောန်ဂကူမန် ဗွိုၚ်ပ္ဍဲဍုၚ်ရောအ်ရေၚ်အာ တၟာဂလိုၚ်ရ။ ပရေၚ်ဆိုအ်ဗဂှ် သၞာံဟွံဂၠိၚ်မွဲသာ်တုဲ မုဟွံလအ်ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ကလေၚ်ဒုၚ်ကေတ်တဲပၠန်ဂှ် ပြေပြံၚ်အာရ။
တၠုၚ်လအာ အကာဲအရာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဂၠံၚ်တရဴဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ အနာဂတ်အာဂၠံၚ်လဵုရောဂှ် ဟွံတီကၠးဏီရ။ လ္တူပ္ၚံက်ဂၠံၚ်တရဴပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တ္ၚဲဏံဂှ် ညးတၠခန္ဓ ကောပ်ကာဲအုပ်ဓုပ်တအ်ဂှ်ဟေၚ် ကၠးဂၠိုၚ်ရ။ လ္တူပ္ၚံက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်အနာဂတ် အာဂၠံၚ်လဵုဂှ် ညးဖန်ဇန်ရေၚ်တၠုၚ်ဒၟံၚ်ရောၚ် ပတှေ်စိုတ်ရ။

စေတနာ လှာၜိုပ်

ဆဵုဒးက္ဍိုပ်လိက် ကြက်ဂလာန်သၟတ်တံ ကဵုဒၟံၚ်ပညာ တာဒၞါဂဥုဲၜူမာဲ “ရီုဗၚ်ညိ လ္ပကဵုဒုဟ်” နွံရှ်ဂုဏ်ဖဵု သွက်ညးဂမၠိုၚ် ဒးဂိုၚ်စၟတ်သမ္တီထေက် ဒၞါဲသၠုၚ်ဂှ် ၜံက်ဖျဝ် ဒၞါဲသဝ်ဂှ် ဗဝ်ပ္တိုန် အတိုၚ်ပကတိ နူဘဝပိုဲမၞိဟ် စတန်ပဋိသန္ဓိ ပ္ဍဲဂဝ်ဂၞဴမိတေံ ဒက်ပ္တန်လဝ် သ္ၚိခန္ဓရုပ်နာမ် သီုကၠေၚ်က္ဍဟ် ဍိုက်ပေၚ်ကဵု လက္ချန်အဝဲခန္ဓ ကာယ ဓမ္မတာဘဝမၞိဟ်မွဲ ဂျိုၚ်ကၠုၚ်တုဲတုဲတံဂှ် “ဝတ် ကေုာံ တာလျိုၚ်” မုဟိုတ်တၠပညာတံ ဒးဗၟံက်ပ္တိတ် ကြက်ဂလာန်ဏံရော၊ ယဝ်ပါ်ပါဲကေတ် ကၠးကၠးမ္ဂး သွက်ဇကု ကေုာံ သွက်ဂကူ မံက်ထေၚ်လဵု တၟးမံၚ် တၟံကၠံပေၚ်ၚ်ရောၚ်။
ယွံသၟတ်ဆာန်ဂကူ အာဇာနဲတ္ၚဲဏံ တ္ၚအ်ဗဵုဒၟံၚ်ဘဝပၠန်ဂတးပိုဲ မွဲပ္ၚံက်တုဲ မွဲပ္ၚံက်ဂှ် ဂကူဍံက် ဂကူပြံက် ဂကူပြး ဂကူကၠာဲဏောၚ်၊ ဇကုလေဝ်မန် ဒှ်ဆီမဇ ဨကရာဇ်ဇေတ်တ် စိုတ်ဓါတ်တၟိ က္လေၚ်ဓဇန်ကဵု သွက်ဂကူဗၠးၜးဂှ် ဝိုတ်တၠိၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲလညာတ်သမ္တီဇကုတံ အိုတ်ရဟာ သွက်ဂကူဇကု ဂွံက္လေၚ်ဒက်ပ္တန် အခေါၚ်အရာဂှ် တၟာဒဳရုဲလေဝ် ဇကုတံ ဟွံစွံလဝ်ဓဝိၚ် ဟွံကူချပ်လဝ် ပ္ဍဲကၠေၚ်က္ဍဟ်မ္ဂး ဒုဟ်ညးလောကတံ ကၠုၚ်ဘပဠလဝ်ဟွံသေၚ် ဇကုဇကုဟေၚ်ရ ထေက်ကဵုဒးတီကေတ် တာလျိုၚ်သွက်ဂကူ ဒးလုပ်ပေါဲဗ္တိုက်ဂှ် မၞးလေဝ် ပါလုပ်လၟိဟ်မွဲကီုဏောၚ်၊ မၞးရပ်လဝ်စိုတ်ဓါတ် စေတနာ ဆာန်ဂကူ သာ်ဏံမ္ဂး အခေါၚ်အရာဂကူဂှ် ဟွံလအ် က္လိဂွံတွဵုရ။ ယဝ်ဇကု ဒှ်ဒၟံၚ်ကောန်ဗုဒ္ဓဘာသာ ဂကူမန်ဇေတ်တ်မ္ဂး ဘဝဂကူ ဒးကၠၚ်ဒၟံၚ်အခေါၚ်တ္ၚဲဏံဂှ် ဓဇန်ဒးလေပ် ဂိဒးလေပ် ဒးဂွကဵု ဂကူညးမဂွံလဝ် အခေါၚ်အရာတံထေက်ရ။
လၟုဟ်ပ္ဍဲဂၠးကဝ်ဏံ သၞဂဥုဲပလီုဂကူ ထုဲဒၟံၚ်ပ္ဍဲဗွိုၚ်မၞိဟ် မံက်ဂတဝ် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်မွဲဂကူဏံ ညးအဲ ထေက်ကဵု ဒးတက်သရိုဟ်ပြဟ်ဟ်ဂှ် ဒှ်အဓိကတုဲ အကာဲအရာတ္ၚဲဏံ ပိုဲမၞိဟ်တံ လ္ပာ်ပရေံဂှ်ဆာန်ဂၠိုၚ် လ္ပာ်ခိုဟ် ပိုဲမၞိဟ်တံ ဝိုတ်ဒၟံၚ်ဓဝ်သတိတုဲ ဇၟာပ်ညးပၠောပ်က္တောဝ် ဇကုဇွောဝ်ဗက်အာ ဍာ်ဇြိုဟ် ဍာ်ဍာ ဟွံချပ်ဗ္စာ၊ စမ်ရံၚ်ဂဥုဲဏံ ကိတ်ညဳကဵုယဲ ဂးတုဲ ကၠောန်ကမၠောန် ဇိုၚ်တဲသာဍာ သုၚ်သ္ပလဝ်ဂဥုဲသွုၚ်ဂှ် ဒှ်လလေၚ်ဖဵုကဵု ဘဝဇကုဏောၚ် ဟွံတော်လဝ်ရ။
ဒၟါနူဇကုမွဲ မၞိဟ်ခိုဟ်နွံကၠံ မၞိဟ်ဗြံနွံမွဲ လ္ပာ်ဇြဟတ်မွဲဂှ် တံၚ်ဏာဇြဟတ်မၞိဟ်ကၠံ မာန်ရောၚ်။ သွက်ဘဝမၞိဟ်ဗြံမွဲ မၞိဟ်ကဵုကၠံတံ ဒးပဓဝ် ဖျုၚ်ဒၟံၚ်ဂဥုဲပညာ သွက်အနာဂတ် ယဲဇကုဍေံ ဂွံတၟး ဟွံတးပါဲ ခုတ်ပ္တန်လဝ်ယၟု ထံၚ်ရာဇာဝတ် ပတပ်လဝ်ဂၠံၚ် သွက်ဘဝဍေံဂွံကျေဝ် ပဠေဝ်ဂၠံၚ်သွက်ဂကူ ယၟုဂွံတၟး ထ္ၜးလဝ်သက်သဳ “ရီုဗၚ်ညိ လ္ပကဵုဒုဟ်” လၟုဟ်စိုပ်ကၠုၚ်ခေတ် ကောန်ဂကူညးကဵုညး ဒးကေတ်အရေဝ် ဒးချူသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်,မူဝါဒ ဂဥုဲၜူမာဲအိုတ်ရ။
ထံက်ရံၚ်ကဵုကြက်ဂလာန် “ရီုဗၚ်ညိ လ္ပကဵုဒုဟ်”ရမျှာၚ်ဍေံၜတ် ဇြဟတ်ဍေံကာတ် ရံၚ်ချပ်အးအးမ္ဂး ဆဵုအာလဴဂျိ စၚ်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲသြိုဟ်ဇကု လုလောန်လဝ်ဍာံဍာံတံဂှ် ညးရီုဗၚ်မၚ်မွဲ ကဵုအာပညာရောၚ်။ လ္ပကဵုဒုဟ်ပၠန်လေဝ် ဂဥုဲၜူမာဲဏံ ထၞာန်ဂွံအလုံဂကူပိုဲ အိုတ်အာမာန်ဏောၚ်။ “ဆ္ဂး” လ္ပကဵုဒုဟ်ဟီုဂှ် တန်တဴကဵုပူဂဵုဂှ် လျိုၚ်ဇြိုၚ်သာရ။ လ္တူဇကုၜက်ၜေတ် ဒ္ဂေတ်ပဋိပတ်ဇကု ပလီုယၟုသိက္ခာဂကူ ဂျိုၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲမတ်ညးလောကတံဏောၚ်။
သၟတ်တံ ကေတ်ဍုၚ်မန် ဗ္တောန်ကေတ်ဒၟံၚ်ကွတ် သုၚ်စောဲဂဥုဲၜူမာဲတုဲ လုပ်ပေါဲဗ္တိုက် အခေါၚ်အရာဂကူဂှ် “မတ်ဍေံ” သွက်ဂကူ သ္ဂောံကၠာဲ ကၠေံ ကၠက်အာရနွံ။ အကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပြံၚ်သၠာဲမ္ဂး သၟတ်တံလေဝ်ပြံၚ်သၠာဲ စကာကၠုၚ်ဂဥုဲၜူမာဲရ။ နူဂဥုဲချေံဂှ် ဒှ်အာဍာ်တၞးဆု (ၝာဲကထီု)၊ ခေတ်ဂၠးကဝ် ပြံၚ်လှာဲဏံ သၟတ်ညးစောဲလာံ ဂဥုဲၜူမာဲလေဝ် အဆံၚ်သၠုၚ်၊ နူမကၠတ်သုၚ် အကြာအုပ် အကြာဃရော် ဒၞါဲမၞိဟ်သောၚ်ၜးဂှ် လၟုဟ်တိုန်ဍုန်ၜိုဟ် တိုန်သုၚ်လ္တူသ္ၚိ မိပ်ပ်ဇြိပ်ပ်ဂှ် ဒှ်အာအခိုက်ကၞာမွဲ ဣရ၊ စိုပ်ကၠုၚ်အခိၚ်ခေတ်ဟီုတုဲ “သၟတ်တံလ္ၚဵု” ဂၠံၚ်တ္ၚံက် စဴသ္ၚိဟွံဒး၊ မိမတၠပညာတံ ဟီုဒၠေါံဗ္တောန်လေဝ် ဟွံကေတ်၊ ဟီုဂၠိုၚ် ပါၚ်သာ်လိုက်ကတောဝ်လေဝ် ဟွံက္လၚ်၊ ဆၚ်စှေ်နူသ္ၚိတုဲ ပြိုၚ်ပ္ကာန်သုၚ်ဂဥုဲ က္ဍဟ်ထုဲကြအ်မှ ဂွံပေါဲအံၚ်ဇၞး ဗၠးဘဝဍိက်ဏောၚ်လ္ပထေၚ်၊ ယၟုဂဥုဲ သုၚ်တုဲ က္ဍဟ်ထုဲကြအ် ညးဂမၠိုၚ်လေဝ် ကော်ပရအ် ဇကုမွဲဓဝ်ကြအ်အာတုဲရ ဟွံသေၚ် ဗက်ပရအ်ကဵုညးတၞဟ်ကြအ် ကြအ်မွဲကြအ်ၜါ ကြအ်ဂတာလာ်မ္ဂး ဘဝဇကုဗြံ ဂကူယၟုလီုရ သၟတ်။
ရံၚ်ကဵုအယျဲအဝဲမ္ဂး သၟတ်တံ အဃောထတ်စောန်မြက်စာ ဇိုၚ်တဲပြဟ်ပြေဟ်သာဍာ ကွတ်ပညာလေဝ် ကေက်သ္ကာ ဗီုပြိုၚ်သုၚ်ဒၟံၚ်ဂဥုဲဏံ ယဝ်ပြိုၚ်ပ္ကာန် ကေတ်ဗၠးၜးဂကူကီုမ္ဂး တိုၚ်ပ္ကဴဂကူပိုဲ ဟွံလအ်ရသၟတ်၊ အတိုၚ်သၟတ်တံ ပၠေၚ်ထောံသြန် ဖန်ဖၟိုတ်ဒၟံၚ် လ္တူမိမဂှ် ဒှ်ဒ္ဂေတ်ကဵုဒဒိုက်စိုတ် ကုမိမဟေၚ်ရဏောၚ်သၟတ်။
စၞးဒးပၠေၚ်ထောံသြန် ဒၞါဲညိဟွံမွဲကဵုဖဵုဂှ် ယဝ်က္လေၚ်ပကောံ အလုံညးမသုၚ် သီုဖအိုတ် ပ္ဍဲကောန်ဂကူမန်ပိုဲမ္ဂး ရာန်ကပေါတ် လွဟ်ဍောတ်ဇၞော် က္ၜၚ်ကျာဗ္တိုက်ပၞာန် ကွဳစက်ခြပ် က္ၜၚ်ဗၠိုပ်ဍာ် လၟိဟ်ကဵုကၠံမလေဝ်ဟွံက ကလိဂွံမာန်ရောၚ်။ ဂတဏံ ကောန်ဂကူမန်ဍာံ ယဝ်ဒှ်မာန် ဒးဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်ထေက် သွက်ဇွောံမပၞာန် “မၞိဟ်မွဲ ပွိုၚ်မွဲသၞာံ (၅၀၀) မသုန်ကၠံဒကေဝ်” တဲညဳကသုညဳ ညးဝါတ်လောဲဟွံဟီု သီုကဵုညးတၠဒါန်တၟေၚ်နွံမ္ဂး ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂကူပိုဲ စိုပ်တရဴရ။
အဝဵုမန် အခေါၚ်မန်ဇေတ်တ်ဂှ် ရာန်ကေတ်ဟွံဂွံဍာံကၠာလေဝ် ဒးလုပ်ဗ္တိုက်ကေတ် နကဵုဂၠံၚ်ဍာန်ဆီပဠက် ပၟိက်ဇၞော်ဒၟံၚ်ကဵု ကပေါတ်ဇွောံမပၞာန် ပ္ဍဲဂကူပိုဲရောၚ်။ ဂကူပိုဲလုပ်ဒၟံၚ်ပေါဲဗ္တိုက် ဂၠံၚ်တရဴဖေတ်ဒရာတ္ၚဲဏံဂှ် ဒးဟီုအရေဝ်ကဵု ဇြဟတ်ဒပ်ပၞာန်ရပ်လွဟ် ပ္ဍဲဂကူပိုဲတၟာဂလိုၚ်ဏောၚ်။ ဂၠံၚ်တရဴဖေတ်ဒရာဏံ မံက်ကၠုၚ်မ္ဂး ဒပ်စဵုဒၞါတိဍာ်/ဒပ်စဵုဒၞါဍုၚ် ဒပ်ဂီုကၠီုဂကူဂှ် ဒှ်အဓိက ပၟိက်ဇၞော်ကွေံကွေံရောၚ်။
တာလျိုၚ်ဂကူဂှ် တုဲအာမွဲလစုတ်ဓဝ်ဟွံသေၚ်၊ သၟတ်လက်ကရဴတေံ ထေက်ကဵုဒးပခိုၚ်လဝ် လညာတ်၊ ကတ်ဗ္တောန်လဝ် ကွတ်နာနာအိုတ်ညိ။
တာလျိုၚ်ဂကူ ဂတတေံ ဆက်နွံတဴတၟာဂလိုၚ်ဏီရောၚ်ဂှ် ပတှေ်ကေတ်ညိ။ လၟုဟ် သွာၚ်ညးကဵုညး မၞိဟ်ဆာန်ဂကူတံ ဂိုတ်ဂစာန်ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ဇြဟတ် သွက်အခေါၚ်အရာဂကူဂှ် သၟတ်လ္ၚဵုတံ အယုက်အဝဲ စိုပ်ဒၟံၚ်ဖိုဟ် မူဟိုတ်ပၟိက်ဟွံမွဲကဵု အခေါၚ်ဗၠးၜးမန်ရော၊ ထေက်ကဵုဒးရံၚ်စေတနာ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် တၠပညာ အဆံၚ်အဆံၚ်တံရ။ ဒၠေၚ်ဂကူ မယိုက်လဝ်တ္ၚဲဏံဂှ် သွက်ဂွံတိတ်ဗၠး နူဘဝဍိက်ဟေၚ်ရောၚ်။
ထေက်ကဵုဒးဆာန်ဍူ ရဲမၞုံကဵုစိုတ်ဓါတ် မဆာန်ဂကူတံဏောၚ်။ အဃောဗ္တိုက်ဒၟံၚ် အခေါၚ်အရာဂကူ ပ္ဍဲအခိၚ်ပၞာန်သီအဝဵု လၟုဟ်ဏံဂှ် အသိၚ်ဇြဟတ် ဂဥုဲၜူမာဲ ပ္ဍဲဂကူပိုဲ ထတ်ကာတ်ဂၠိုၚ်တိုန် က္ဍၚ်ရ။ လ္ပာ်တေံ အဃောဂစာန်ချပ်ဒၟံၚ် ဗလးဟွံဂွံဏီဂှ် လ္ပာ်ဏံ ဂဥုဲၜူမာဲ ပြိုၚ်ပ္ကာန်ကဵုဂကူ ဇၞော်ဇၞော်မွဲ ကၠုၚ်ဇီုကပိုက်ဒး ကၠေၚ်က္ဍဟ် ကောန်ဂကူပိုဲအိုတ်ရ။
ဒၟါနူကဵုဂဥုဲဏံ ဂကူထုဲဒှ်သၞ ဒးလုပ်ပေါဲဗ္တိုက်ရ။ မွဲအခန်ပၠန် တ္ၚဲဏံ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တၠပညာတံ ဒးဖန်ဒၟံၚ် အနာဂတ်ဂကူမန် ညံၚ်ဂွံက္လေၚ်ဒက်ပ္တန် အခေါၚ်မန်မာန်ပၠန်ဂှ် လၟုဟ် ဒးဂစာန် ဗ္တိုက်သရိုဟ်ဒၟံၚ် ဂဥုဲၜူမာဲဏံကၠာကီု အကြာကမၠောန်နာနာဂှ် ဂဥုဲၜူမာဲဏံလေဝ် ပါလုပ်အဓိက မွဲကဏ္ဍကီုတုဲ ဗ္တိုက်က္ဍၚ် ဂၠိုၚ်က္ဍၚ်ဂှ် ဒုဟ်မိမဍေံဟာ ဒုဟ်ဗွိုၚ်ဍေံဟာ၊ ဖဵုဂကူ ဟွံရှေ်သှေ်တုဲ မၚ်ဖျေံဒၟံၚ်သိက္ခာ ဂကူဇကုအိုတ်ရ။
ပ္ဍဲလိက်သ္ဇိုၚ်ဂဥုဲၜူမာဲတေံ စွံစေတနာကဵု ကောန်ဂကူမန်တံတုဲ ချပ်သဳကၠဳ ကံက်နုက်တၚ်နၚ် ဂတးဂတန် ကမၠောန်ဏံ ဒးကၠောန်ထေက် အလုံဂကူမန်စှေ်စိုတ်တုဲ ညံၚ်ဂွံဒ္ဂေတ်ဗက် ဗ္တိုက်သရိုဟ် ဖအိုတ်ကၠေံ၊ တာလျိုၚ်နွံ ဇၟာပ်ညးအဲ ဘဲဒဏ်ဂဥုဲဏံ ဂၠိုၚ်ညံၚ်ဂွံအောန် အောန်ညံၚ်ဂွံအိုတ်၊ ဂဥုဲၜူမာဲဏံ ဟွံခိုဟ်ဍာံဍာံဂှ် ပ္ဍဲဂၠးကဝ်ဏံ မံက်ထေၚ်လဵုဒၟံၚ်ရောၚ်။
ဇၟာပ်မၞိဟ်မသုၚ်ဂှ်လေဝ် ဗီုဒးဒုၚ်စသိုၚ်ဍေံ ကဵုဘဝပကတိရုပ်မၞိဟ် နူယာဲၜံၚ်လဝ်တေံ နွံသီုကၠေၚ်က္ဍဟ် ပေၚ်ၚ်ခိုဟ်ဟ်ဂှ် လၟုဟ် ညးသၟတ်လ္ၚဵုတံ က္လေၚ်ဒုၚ်ဗ္တိုက်ကဵုဂဥုဲဏံ မုနွံရှ်သာသာ်လဵု ပရဲဍေံခိုဟ် သွက်ဘဝ သွက်ဂကူဒၞါဲလဵုကီုရော၊ ၜိုတ်ကဵုဒဒိုက်ကဵု ခန္ဓ၊ ၜိုတ်ကဵုဒဒိုက် ကုမိမ ကုဂကူသၟးဂှ် တုပ်နနဲ လိုန်ပ္ဍဵုဖျေံလဝ် သိက္ခာဇကုကဵု ဂကူဇကုရောၚ်။

မာံရဲထဝ်

ချံက် (တၞံတၞးသြောံကှ်ကှ်) ကေုာံ တၚ်ဠိုန် (လ္ၚဵုကော်ဒၟံၚ်အဟု) မ္ဂးဂှ် ရတ်သီသြောံတုဲမ္ဂး ဇၟာပ်ဌာန်ဒေသ ညးကၠောန်လဝ်ဗ္ၚတံဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။ ညးဂမၠိုၚ်စၟတ်ကေတ်လဝ် ချံက်ဂှ် မ္ၚးနူဒှ်စၞပြေၚ်ဂၠဴတုဲ သၟာၚ်နူဂှ် ဒှ် ဒၟံၚ်အပေါတ်စကာဟွံဂွံ (အပေါတ်အပဵု) ရောၚ် သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ်အိုတ်ရ။ ချံက်မ္ဂးဂှ် ဒှ်ဂကူတၞံသြောံကှ်ကှ်မွဲတုဲ လ္ပါ်တၞံသြောံရတ်ကေတ်ဏာဂှ် ဂကောၚ်သြောံ ကေုာံ မသြောံဂမၠိုၚ်ပါအာရ။ ပလှ်ပ္တိတ်မသြောံ ကေုာံ ပၠိုန် ပ္တိတ်မသြောံတုဲ တၞံတၞးသှေ်ဒၟံၚ်ဂှ် ညးကော်စချံက်ရ။ တၚ်ဠိုန် (အဟု) မ္ဂးဂှ် တၞံသြောံလ္ပါ်ဘုံလ္တူဂှ် ရတ်ကေတ်ဏာတုဲ တၞံသြောံသှ်ၜေက်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲတိလ္ပါ်တမ်တၞံ နွံသၠုၚ်မွဲပေပြၚ်ဂှ် ကော်ခဴစ တၚ်ဠိုန် (အဟု) အိုတ်ရ။
မွဲအခိၚ်တေံ သၟာဗ္ၚတံပၠိုန်သြောံတုဲ သီဂိုၚ်ကေတ် မသြောံဂှ်ဖအိုတ်ရ။ တၞံတၞးသြောံသှေ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဂြာၚ် (ပ္ဍဲဟနၚ်) ဂှ် ဒှ်ချံက်ရ။ ချံက်ဂှ် ဟိုတ်နူသှေ်စွံလဝ် ပ္ဍဲဗလးတုဲ မ္ဒးကှ်အာသိုက်သိုက်ရ။ ချံက်ဂှ် သွက်ဂွံသ္ပစၞစပြေၚ်ဂၠဴတုဲ ဂိုၚ်စွံလဝ် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်အိုတ်ရ။ အခိၚ်ဇိက်ဗ္ၚကၠောန်တိဗွဝ်၊ ကၠောန်တိပ္တံတေံမ္ဂး ပြေၚ်ဂၠဴဂမၠိုၚ် ဂွံဗစအာစၞဖဲဖဲမာန် ဗွဲတၟေၚ် အခိၚ်ကသီုဂှ် ဒးဂိုၚ်စွံလဝ်ကဵုချံက်လ္တူစၚ်၊ ညံၚ်ဟွံဒးဗြဲ၊ ဟွံဒးဍုက်ဗြဲရ။
မွဲအခိၚ်တေံ ချံက်ဂးဂှ် ဒှ်သွက်စၞပြေၚ်ဂၠဴဟေၚ်ရ။ အခိၚ်လၟုဟ်ဏံ စိုပ်ကၠုၚ်အခေတ် စကာကရိယာစက်မာန်ကၠုၚ်တုဲ ပြေၚ်ဂၠဴဂွံစကာအာ ပ္ဍဲပရေၚ်ကၠောန်ဗ္ၚဟွံမွဲတုဲ သၟာဗ္ၚလွဳပြေၚ်ဂၠဴလေဝ် အောန်စှေ်အာရ။ လၟိဟ်ပြေၚ်ဂၠဴလေဝ် အောန်စှေ်အာကီုရ။ သၟာဗ္ၚညးလွဳပြေၚ်ဟွံမွဲတုဲ ချံက်လေဝ် ဒးသှ်ၜေက်ဒၟံၚ်ရ။ ချံက်ပဵုသာန်ဒၟံၚ်ဂှ် မုရဴပ္ဍဲကမၠောန်မွဲ စကာအာမာန်ကီုရော?
ချံက်ဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်နူတၞံသြောံတုဲ ချံက်ဏံဂှ် ယဝ်စကာစုတ် ပ္ဍဲတိဗ္ၚတုဲ ကၠောန်အာဒဒှ်ဝါဲသဘာဝမာန်မ္ဂး ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ရောၚ်ဂှ် သၟာဗ္ၚညးဝှ်ဇၞော်တံ ကေၚ်ကၠောန်လဝ်နွံရ။ ဟိုတ်နူစကာကၠုၚ်ချံက်၊ တၚ်ဠိုန် ကေုာံ အပေါတ်တိတ်နူကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဂှ်မာန်တုဲ ဂတှေ်ရှ်တိ ဗွဲစၟတ်ခိုဟ်တိုန်ရောၚ်ဂှ် နမတ်ညးတံ သ္ဂောံဆဵုကၠုၚ်လဝ်နွံရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ချံက်ပဵုဒၟံၚ်ဂှ် အဓိက သွက်ဂွံစကာအာ ပ္ဍဲတိဗ္ၚမာန် ကေုာံ ပ္ဍဲတိတဵုတၞံဂမၠိုၚ်မာန်ရောၚ်ဂှ် သၟာဗ္ၚတံ ပတှေ်ကေတ်လဝ်အိုတ်ရ။ ချံက်ဂှ် ယဝ်စကာအာ ပ္ဍဲကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳ နကဵုသၞောတ်စှေ်စှေ်မာန်မ္ဂး ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုတုပ်သၟဟ်ဒၟံၚ်ကဵု စကာလဝ်ဝါဲ အိက်ဂၠဴ၊ အိက်ပြေၚ်ကီုရောၚ်ဂှ် နူသ္ပလဝ်သုတေသနဂှ် သ္ဂောံတီလဝ်နွံရ။
အိက်ဂၠဴ အိက်ပြေၚ် ဂွံစကာအာ ပ္ဍဲတိဗ္ၚဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်အခက်အခုဲမ္ဂး စၞးအိက်ဂၠဴ အိက်ပြေၚ်ဂှ် စကာအာ တၞံတၞးဍုက်ဍုက်လတ်လတ် (သစ်ရွက်သစ်စိမ်းမြေသြဇာ) ကေုာံ ချံက်၊ တၚ်ဠိုန်၊ ဟဗတ်ၜဲ၊ သ္ပအ်ၜဲ၊ ခၞော်ၜဲနာနာသာ်ဂှ် စဵုကဵုသၟုဲသၟိုဟ် စဳရေၚ်ထောံတုဲ စကာအာ အဇာအိက်ဂၠဴ၊ အဇာအိက်ပြေၚ်ဂှ် မာန်ကီုရ။ နူချံက်၊ နူတၚ်ဠိုန်၊ နူသ္ပအ်ၜဲ၊ ဟဗတ်ၜဲ၊ ခၞော်ၜဲဂမၠိုၚ် အခါရဒှ်အာ အကာဲအရာ သၟုဲသၟိုဟ်အာတုဲမ္ဂး ဓါတ်အဟာရ NPK ပါလုပ်ဗၞတ်ဂၠိုၚ်တဴနူအိက်ဂၠဴ၊ အိက်ပြေၚ်ဏီဂှ်လေဝ် နူဌာနကၠောန်လဝ်သုတေသနဂှ် ဓမံက်လဝ်ကဵုနွံရ။ အဟာရဓါတ် NPK ပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲတၞံဂမၠိုၚ် ကေုာံ ပ္ဍဲအိက်ဂၠဴ၊ အိက်ပြေၚ်ဂှ် သ္ဂောံပတုပ် ကေတ်မာန် (နှိုၚ်းယှဉ်ကြည့်နိုၚ်ရန်) ဂှ် ဓမံက်ထ္ၜးကဵုလဝ်ရ။
ပ္ဍဲအိက်ဂၠဴ ဗၞတ် NPK ပါလုပ်ဒၟံၚ်ဂှ် N =1.10 ,P=0.40, P=1.60 ဒှ်တုဲ ပ္ဍဲအိက်ပြေၚ်ဂှ် N=0.97,P=0.60, K=1.60 ပါလုပ်ဒၟံၚ်ရ။ တၞံတၞးဍုက်ဍုက်လတ်လတ် (သစ်ရွက်စိမ်းမြေသြဇာ) N=1.64, P=0.14 ,K=0.43 ၊ တၞံၜဲ (ပဲပုတ်) N=2.71,P=0.56,K=2.47 ၊ ချံက်ဂှ် N=0.59,P=0.08,K=1.12 ၊ တၞံသတ်ဂန်ဂှ် N=1.78, P=0.25,K=1.53 ဓါတ်အဟာရဂမၠိုၚ် ပါလုပ်ဒၟံၚ်အိုတ်ရ။
ချံက်၊ တၚ်ဠိုန်ဂှ် ဒှ်ဂုဏ်ဖဵု သွက်တိဗ္ၚဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် ပတုပ်ရံၚ်ကဵု အပေါတ်တၞဟ်တၞဟ်ဂမၠိုၚ်တုဲမ္ဂး သွက်ဂွံစုတ်အာ ပ္ဍဲကမၠောန်ပရေၚ်ကၠောန်ဗ္ၚဂှ် ထေက်ကဵုဒးသ္ပအဓိက (ကဵုဖျုန်) ရ။ တၚ်ဠိုန် ကေုာံ ချံက်ဂှ် ဟွံဒးဂၠာဲမွဲသာ်၊ ဟွံဒးရာန်မွဲသာ် ဂွံဒၟံၚ်လောဲလောဲတုဲ သွက်ဂွံကၠောန်အာ ဝါဲသဘာဝဂှ်လေဝ် ဒှ်တမ်ရိုဟ်ခိုဟ် ဂွံအပေါတ်အပြောံ (ကုန်ကြမ်း) ခိုဟ်ကီုရ။ သွက်ဂွံကလေၚ်ဗပေၚ်စုတ် ပ္ဍဲတိဗ္ၚဂှ်လေဝ် ဒှ်ဝါဲသဘာဝခိုဟ်မွဲကီုရ။
သၟာဗ္ၚတံပၠိုန်သြောံတုဲ မသြောံဂှ် ဂိုၚ်ကေတ်ရ။ ချံက်ဂှ် ဂအုံစွံလဝ် ပ္ဍဲတိဟနၚ် (တိဂြာၚ်) ဂှ်ရ။ ၜိုန်ရ ချံက်တိတ်ကၠုၚ်နူကမၠောန်ဗ္ၚဂှ် နွံဂၠိုၚ်ဂၠၚ်ကီုလေဝ် ဟိုတ်နူပြေၚ်ဂၠဴဟွံမွဲ၊ ဟွံဒးဗစချံက်ဂှ်တုဲ ချံက်ဂှ် ဒးသှေ်အာရ။ သၟာၚ်နူဂှ် သွက်ဂွံစွံချံက်ဂှ်လေဝ် ဒၞာဲစွံချံက်ဒှ်အခက်အခုဲတုဲ သၟာဗ္ၚလ္ၚဵုဂှ် ဒးစံၚ်ပတူထောံပၟတ်လေဝ် နွံကီုရ။ ယဝ်ရဂအုံစွံလဝ် ဂအုံချံက် လ္တူတိဗ္ၚဂှ်မ္ဂး ချံက်ဂှ် ဒးအာဍာ်ဗြဲတုဲ ဂွံဂိုၚ်ထောံနူဒၞာဲဂှ်ပၠန်လေဝ် ဒှ်ခက်အခုဲ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ပၠန်ရ။ သၟာဗ္ၚလ္ၚဵုဂှ် ပၠိုန်သြောံတုဲဗက်ဂတာပ် ဒးစံၚ်ထောံပၟတ်လေဝ်နွံရ။ လ္တူတိဗ္ၚစံၚ်ပတူလဝ်ချံက်ဂှ် တိဂှ်စိန်ဝုန်အာတုဲ ဒးဒှ်အာတိစံၚ်ရ။ စိုပ်ကသီုအခါတဵုသြောံမ္ဂး ဒၞာဲတိစံၚ်လဝ်ချံက်ဂှ် ဗွဲတၟေၚ်တၞံသြောံဂှ် ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်တဴ နူတၞံသြောံတၞဟ်တၞဟ်ဂမၠိုၚ်ဏီဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်တုဲ ချံက်ဂှ် ယဝ်စံၚ်ပတူအာလ္တူတိဗ္ၚမ္ဂး တၞံသြောံဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်မာန်ရောၚ်ဂှ် သၟာဗ္ၚလ္ၚဵုတံ စၟတ်ကေတ်လဝ်နွံကီုရ။
ဍာံဍာံမ္ဂး ချံက်ဂှ် စံၚ်ပတူထောံဟွံထေက်၊ ဇၟာပ်တၞံသြောံ၊ ဇၟာပ်ချံက်ဂှ် လ္ပစံၚ်ထောံညိ။ ဝါဲဓါတ်ပိုဲတံ စုတ်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲတိဗ္ၚဂှ် ဒှ်သွက်လၟိဟ်သြောံ သ္ဂောံတိတ်ဂၠိုၚ်ဟေၚ်ဒှ်တုဲ သွက်တိသ္ဂောံခိုဟ်တိုန်၊ သွက်ဂတှေ် ရှ်တိဂွံဂၠိုၚ်တိုန်၊ တိသ္ဂောံဂျိုၚ်တိုန်ဒၟံၚ်လၟိုန်ဂှ် ဝါဲဓါတ်ဂှ် ဒတုဲကဵုဖဵုဟွံမာန်၊ သၟဟ်ကဵုရထဟွံမာန်ရ။ ၜိုန်သၟဟ်ကဵုရထဟွံမာန်ကီုလေဝ် ပြဟ်ပြဟ်ဏံ စကာလောဲ၊ ရာန်လောဲ၊ ဂွံလောဲတုဲ စုတ်ဒၟံၚ်ဝါဲဓါတ် မဟၟဲကဵုဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဂှ်ရ။ ဟိုတ်နူစုတ်ကၠုၚ်လဝ် ဝဲါဓါတ်ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဟွံမွဲဂှ်ရ သၠုဲသၠာ်အိုတ်ဂၠိုၚ်တုဲ သီုတိဗ္ၚ၊ တိတဵုတၞံနာနာသာ်ဂမၠိုၚ်လေဝ် ဒးချိုတ်အာကီုဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်လဝ်နမတ်ရ။ ယဝ်စုတ်ကဵုဝါဲသဘာဝ ဗီုချံက်၊ ဗီုတၚ်ဠိုန်(အဟု)၊ ဗီုတၞံဆု၊ တၞးဆု၊ တၞးဒုန်၊ ဗီုတၞံတၞးတိတ်ကၠုၚ်နူ ကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳနာနာသာ် ကေုာံ အိက်ဂွံနူသတ်တိရစ္ဆာန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်ဝါဲသဘာဝဖအိုတ်ရ။ ချံက်လေဝ် ဒှ်အပေါတ်တိတ်နူကမၠောန်ဗ္ၚကီုတုဲ စုတ်ကဵုပ္ဍဲတိဗ္ၚ ဒဒှ်ဝါဲသဘာဝကီုဂှ် ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ကီုရ။
ပ္ဍဲတိဗ္ၚဂှ် ညံၚ်တိဂွံခိုဟ်တိုန်ကီု၊ မွဲလ္ပါ်ဂှ်ပၠန် ညံၚ်သ္ဂောံဝတ်တိတ် လၟိဟ်ဂွံဂၠိုၚ်တိုန်ကီုဂှ် ဝဲါသဘာဝဟေၚ် ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုမာန်ရ။ ချံက် ကေုာံ တၚ်ဠိုန်တိတ်ကၠုၚ်နူတိဗ္ၚဂှ် ကၠောန်သ္ပဝါဲသဘာဝမ္ဂး ဒှ်လောဲအိုတ် ကၠောန်လောဲအိုတ်၊ ခရိတ်သြန်အိုတ်အောန် (ခရိတ်ဟွံဒးအိုတ်လေဝ်ဒှ်မာန်) တုဲ ချံက်တိတ်ကၠုၚ်နူတၞံသြောံ ဗၞတ်တၞံမွဲဨကဂှ် ကလေၚ်စကာအာ ဒဒှ်ဝါဲသဘာဝပၠန်မ္ဂး (ပြန်လည်အသုံးပြုခြၚ်း) တိဗ္ၚဂှ် ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂလိုၚ်လဵုရော?
ဥပမာ ပ္ဍဲတိမွဲဨကဂှ် သြောံတိတ်လၟိဟ် (၁၀၀) နဒှ်မ္ဂး နူတၞံသြောံဂှ် လၟိဟ်သြောဂွံတိတ် (၁၀၀) နမာန်ဂှ် တၞံသြောံဂှ် ဒးစအာအဟာရပ္ဍဲတိဂှ် ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်ဒးဒှ်ရ။ ဟိုတ်နူတၞံသြောံဂှ် ဇြောတ်စလဝ်အဟာရပ္ဍဲတိဂှ်တုဲ ပ္ဍဲတိဗ္ၚဂှ် အဟာရဓါတ် (NPK) မ္ဒးအိုတ်အာဗွဲစၟတ်ရ။ အဟာရဓာတ် NPK ပ္ဍဲတိဂှ်ဗၞတ်ဂလိုၚ်လဵု ဒးအိုတ်အာရောဂှ် လ္ၚတ်ရံၚ်မ္ဂး နူဝါဲဓါတ်နိုက်ထရဝ်ဂျေန်ဂှ် လၟိဟ်ပိထိုၚ် (၁၁၀ kgN) ကဳလဝ်ဂရာမ်၊ ဝါဲဓါတ်တဳသူပါ (ကဝက်ထိုၚ်ပြၚ် ၀.၆၆) (၃၄ kg P2O5)၊ ဝါဲဓါတ်ပဝ်တိတ် ပိထိုၚ် (၁၅၆ kg K2O)၊ ဓါတ်ခပဵု (၂၀ kg CaO)၊ ဓါတ်သာလဖါ (၅ kg S)၊ ဓါတ်သဳလဳကောန် (၂၅၀ kg Si) ကေုာံ ဂကောံဓါတ်သောဲသောဲဗြောဲဗြောဲဂမၠိုၚ်လေဝ် ဒးအိုတ်အာကီုရ။ (De Datta 1981;Dobermann and Fairhurst 2000) (ဗၞတ်ဗ္ၜတ်လၟိဟ်ဓါတ်အဟာရ မ္ဒးအိုတ်အာနူတိဂှ် ဟိုတ်နူဂကူသြောံတၞဟ်ခြာဒၟံၚ်တုဲ ဂကူသြောံမွဲဂကူကဵု မွဲဂကူလေဝ် ဟွံတုပ်ရ။) ပ္ဍဲကဵုဓါတ် ပမာဏဂမၠိုၚ် ဒးအိုတ်အာဂှ် ဗၞတ်ဓါတ်နိုက်ထရဝ်ဂျေန် (N) ၄၀%၊ ဓါတ်တဳသူပါ (ဓါတ်ဖအ်သဖိက်) ၃၀-၃၅ % ၊ ဓါတ်ပဝ်တိတ် (K) ၈၀-၈၅% ဂှ် သှ်ၜေက်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲတၚ်ဠိုန်ဂှ် နွံဒၟံၚ်ဏီရ။ (Dobermann and Fairhurst 2000)၊၊
ယဝ်ရတၚ်ဠိုန် ကေုာံ ချံက်ဂမၠိုၚ်ဂှ် စံၚ်ပတူထောံပၟတ်မ္ဂး ဓါတ်နိုက်ထရဝ်ဂျေန် (N) အလုံဖအိုတ် ဒးလေၚ် အာ၊ ဓါတ်တီသူပါဂှ် ၂၅% ကေုာံ ဓါတ်ပဝ်တိတ် (K) ဂှ် ၂၀% မ္ဒးလေၚ်အာ (ဒးအိုတ်အာ) နူစံၚ်ပတူလဝ်ပၟတ်ဂှ်အိုတ်ရ။ သၟာဗ္ၚတံ တဵုကၠုၚ်လဝ်သြောံဂှ် သၞာံအခါလအ်လကၠုၚ်ရ။ လအ်ကၠုၚ်လဝ် ပွိုၚ်သၞာံမူစိရောလေဝ် စၟတ်သမ္တီလဝ်ဟွံမွဲရ။ တဵုသြောံကသီုတုဲ ကလေၚ်တဵုသြောံက္ညၚ်ပၠန်ဂှ်လေဝ် ဂၠိုၚ်ကဵုလၟိဟ်သၞာံဒှ်အာရ။ ဓါတ်အဟာရပ္ဍဲတိဂှ် တၞံသြောံဇြောတ်စဏာ ဂလိုၚ်လဵုဒးအိုတ်အာဂှ် တၟော်ရံၚ်မ္ဂး ဟိုတ်နူဟွံကလေၚ်ဗပေၚ်စုတ်ကဵု ဓါတ်အဟာရဂှ်တုဲ ထေက်ကဵုဒးဆာန်ဍူတိဂှ်ရ။ သၟာဗ္ၚတံ စုတ်ဒၟံၚ်ကဵု ဝါဲဓါတ်နာနာသာ် (ဝါဲ N P K) ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်သွက်သ္ဂောံသြောံတိတ်ဂၠိုၚ်ဟေၚ်ရ။ သွက်တိဂွံခိုဟ်တိုန်၊ သွက်ဂတှေ်ရှ်တိ ဂွံဂျိုၚ်တိုန်မာန်ဂှ် ဝါဲဓါတ်ဂှ် ဒတုဲကဵုဖဵုဟွံမာန်ရ။ ဝါဲဓါတ်ဂမၠိုၚ် သၟဟ်ရထကဵုဟွံမာန်ရ။ ဝါဲသဘာဝဟေၚ် သၟဟ်ရထကဵုတိခိုဟ်တိုန်မာန်၊ ဂျိုၚ်တဴမာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ရတ်သြောံတုဲ တၞံသြောံသှေ်ဒၟံၚ် မဒှ်တၚ်ဠိုန်ဂှ် လ္ပစံၚ်ပတူထောံညိ။ ချံက်ဂမၠိုၚ်လေဝ် လ္ပစံၚ်ပတူထောံညိ။ ကလေၚ်စုတ်ပ္ဍဲတိဗ္ၚဇကုတုဲ ထောဲလဝ်တိ၊ ဇိက်လဝ်တိ ညံၚ်သ္ဂောံဂွံအာ ဝါဲသဘာဝဂှ် ကၠောန်လဝ်အိုတ်ညိ။ ချံက်ဂှ် အခါရပရးစုတ်ပ္ဍဲခံက်ဂှ် ဒှ်အခက်အခုဲညိညမာန်တုဲ ခရိတ်အိုတ်အာ ဗၞတ်ညိညနွံကီုရ။ ခေတ်လၟုဟ်ဏံ အနှေန်ရတ်သီသြောံဂှ် တၚ်ဠိုန် ကေုာံ တၞံသြောံဂှ် ကလေၚ်ပရးစုတ်ကဵု လ္ထူခံက်တိဗ္ၚဂှ် နွံကၠုၚ်ဂှ်ရ ကလေၚ်ဒှ်ဝါဲ ပ္ဍဲတိဗ္ၚဂှ်မာန်ဂှ်လေဝ် ထေက်ကဵုဒးမိပ်စိုတ်ရ။
ချံက် ကေုာံ တၚ်ဠိုန်ဂှ် ဟိုတ်ဂွံစုတ်အာ ပ္ဍဲတိဂှ်တုဲ ဂွံဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ရ။ ချံက်သၟုဲသၟုဲ ချံက်သၟိုဟ်သၟိုဟ် ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်ဝါဲသဘာဝမွဲကီုတုဲ ဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်ကဵု အဟာရပ္ဍဲတိမာန်၊ ဇြဟတ်တိလေဝ် ခိုဟ်တိုန်ရ။ တိလေဝ်ဂျိုၚ်တိုန်ကီုရ။ ချံက်၊ တၚ်ဠိုန်သၟုဲသၟိုဟ် မဒှ်ဝါဲသဘာဝဂှ် အခါစုတ်ကဵုဝါဲဓါတ်မ္ဂး ထိၚ်ဒက်လဝ်ကဵု ဓါတ် (အဟာရ) ပ္ဍဲတိဗွဲမလအ်လမာန်ရ။ အဟာရနွံပ္ဍဲတိဂှ် ညံၚ်ဟွံလေၚ်အာဂှ်လေဝ် စဵုဒၞာကဵုမာန်ကီုရ။ ချံက် ကေုာံ တၚ်ဠိုန်ဂမၠိုၚ် အခါစုတ်ပ္ဍဲတိဂှ်မ္ဂး ကၠာနူဟွံဂွံထောဲတိ၊ ဇိက်တိဏီ ပွိုၚ် (၂) သတ္တဟ၊ (၃) သတ္တဟဂှ် စုတ်ကဵုတုဲ ထောဲတိ ဇိက်တိညိ။ ပရေၚ်ကမၠောန်ဏံဝွံ ဒှ်ပရေၚ်ကမၠောန်သွက်ချံက်၊ သွက်တၚ်ဠိုန် ဂွံသၟုဲသရိုဟ်မာန်အာဂှ် ကဵုအခိၚ်ကီုဒှ်ရ။ ချံက် ကေုာံ တၚ်ဠိုန် ယဝ်ဟွံအုဲသရိုဟ်မ္ဂး ဍေံကလေၚ်ကဵုဘဲ ကုတၞံသြောံဂှ်မာန်ကီုရ။ တၚ်ပၟိက်ဇၞော်မွဲဂှ် ချံက် ကေုာံ တၚ်ဠိုန် ကတဵုဒှ်လဝ်ယဲဂှ် လ္ပကလေၚ်စကာစုတ် ပ္ဍဲတိဗ္ၚ၊ တိတဵုတၞံဂှ်ညိ။ စံၚ်ထောံပၟတ်ဂှ် ဒှ်ခိုဟ်အိုတ်ရောၚ်။
မ္ၚးနူအပေါတ်တိတ်နူကမၠောန်ဗ္ၚ ချံက်၊ တၚ်ဠိုန်ဂှ်တုဲ အပေါတ်တိတ်နူသတ်နာနာသာ်၊ ခၞော်နာနာသာ်၊ အမှိက်သတ်၊ (ကာမ်၊ ကပအ်သြောံ၊ အမှိက်သြောံ၊ ခၞော်ၜဲနာနာသာ် စဳရေၚ်လဝ် စဵုကဵုသၟုဲသၟိုဟ်အာ ချိုတ်ပၠိုတ်တုဲ စကာအာ ဒဒှ်ဝါဲသဘာဝ ပ္ဍဲကမၠောန်ဗ္ၚ၊ ကမၠောန်ဂူ၊ ကမၠောန်ယာ၊ ကမၠောန်ကၠအ်ဂှ်မာန်ဖအိုတ်ရ။

ဝဏ္ဏမာန်၊ ၁၃၈၄၊ ဘတ် (၁) စွေက်

ပ္ဍဲကဵုဖန်ဇန်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်မ္ဂး ပ္ဍဲဂကူမန်ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိကဵု ဗော်ညဳသၟဟ်မန် သ္ပစၞးဂကူမန်တုဲ နွံၜါဗော်ရ။ ပ္ဍဲကဵုၜါဗော်ဂှ် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဂှ် ဒှ်အဓိက ပ္ဍဲအခန်ပ္ၚံက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တ္ၚဲဏံရ။
မုဟိုတ်ရောဟီုမ္ဂး ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဂှ် ဒှ်ဗော်ရပ်လွဟ်စၞးဂကူမန်လေဝ်ဒှ် ဒှ်ဗော်ဓလီုအဝဵုသြဇာ လ္တူဂကူမန်လေဝ်ဒှ်ရ။ လ္တူဏံညးလဵုလေဝ် ကယျာန်ပဲါတးကၠေံ ဟွံဂွံရ။
တၟော်ကဵုပ္ၚံက်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တ္ၚဲဏံမ္ဂး ဂၠံၚ်တရဴနွံဒၟံၚ်ၜါဂၠံၚ်ရ။ လ္တူဂၠံၚ်ၜါသွာၚ် ၜါဂၠံၚ်တရဴဏံဂှ် သ္ၚဳဂၠိပ်ပါ်ပဲါစမ်ရံၚ်ကဵု ဒဒှ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်တုဲ ပ္တိုန်ထ္ၜးအာရောၚ်။
ဂၠံၚ်တရဴၜါဂၠံၚ် ၜါသွာၚ်ဟီုဂှ် ဂၠံၚ်တရဴကံၚ်ဇြဳပၞာန် မွဲသွာၚ်၊ ဂၠံၚ်တရဴ ဇြဟတ်ဒစဵုဒစး အေန်ယူဂျဳ မွဲသွာၚ် ၜါသွာၚ်ဏံ နကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်ဂှ် ကွာ်ဗက်အာဂၠံၚ်လဵုရော၊ အာဂၠံၚ်လဵုဂှ် မုဒှ်မာန်ရော စတမ်သ္ၚဳဂၠိပ် လ္ၚတ်အခါတ်အကာဲအာ မွဲတဲစိုအ် –
ဂၠံၚ်တရဴကံၚ်ဇြဳအုပ်ဓုပ်ဍုၚ်
သွက်ဂွံအာဂၠံၚ်တရဴ ကံၚ်ဇြဳပၞာန်မလးလဝ် ဂၠံၚ်တရဴ (Rap Map) (၇) တၚ်ဂှ် –
တၚ် (၅)။ အလုံကၟိန်ဍုၚ် ညံၚ်သ္ဂောံဒှ်ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ထာဝရဂှ် အတိုၚ်လိက်ကသုက်ဒေံါပန်ပှော်အလုံဍုၚ် (NCA) ဂှ် ၜိုတ်သ္ပမာန် စွံစိုတ်ဇြိုဟ်နက်တုဲ ရေၚ်တၠုၚ်အာရောၚ်။
အတိုၚ်ဂၠံၚ်တရဴ (Rap Map) (၇) တၚ် တၚ်မရနုက်ကဵု (၅) တၚ်ဂှ် သွက်ဂွံဗၟံက်အာရုပ်ရဴရ။ တုဲကၠုၚ်ဂိတုမေ (၂၃၊ ၂၄၊ ၂၅) ဂှ် ပွိုၚ် (၃) တ္ၚဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တအ်ကဵု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ဒုဥက္ကဌ နာဲအံၚ်မေန် က္ဍိုက်ဍိုပ်တုဲ ဆဵုဂဗသဳကၠဳ ပ္ဍဲနေပျဳဒဝ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုပေဲါဆဵုဂဗသဳကၠဳဂှ်မ္ဂး လ္ပာ်ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တအ် စကာလဝ် တၚ်တုပ်စိုတ်၊ လ္ပာ်ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ စကာလဝ် စၟတ်သမ္တီ ကောံဓရီု ကလိဂွံလဝ် တၚ်နၚ် (၇) တၚ်ရ။
တၚ်နၚ် (၇) တၚ်ဂှ် ဗွဲသရောပ်မ္ဂး သ္ပသ္ဇိုၚ်ကဵု ဒဳမဝ်ကရေသဳဖေဝ်ဒရေဝ်တုဲ ဒက်ပ္တန်အာကၟိန်ဍုၚ်၊ အာဂၠံၚ်တရဴ သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေသဳဗော်ဇဳ၊ ကၟိန်ဍုၚ်ညံၚ်ဂွံဖေါအ်ဗြေဝ်တဴတက်ဂှ် ရေၚ်တၠုၚ်အာ၊ ပရေၚ်ပေဲါရုဲမာဲဂတဏံ သွက်ဂွံကၠောန်ဗဒှ်၊ ဆေၚ်ကဵုပရေၚ်ဖေါအ်ဗြေဝ် ပံၚ်တောဲကၠောန်အာ၊ ပရေၚ်ဆေၚ်စပ်ကဵု ပရေၚ်ဗ္တောန်လိက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်(မန်) ပ္ဍဲဘာတန်၊ ဂတဏံ သွက်ဂွံဆဵုဂဗပၠန် သာ်ဝွံ ဂွံလဝ်တၚ်တုပ်စိုတ် (၇) တၚ်ရ။
ဂၠံၚ်တရဴဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ်ဂှ် နူလက်ထက်အလဵုအသဳတုဲတုဲကၠုၚ်တေံ အဃောပညဳပညပ်သဳကၠဳဒၟံၚ် ပရေၚ်လိက်ကသုက်ဒေံါပန်ပှော်အလုံဍုၚ် ကုဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်ဂှ် လ္ပာ်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ် လးဖျေံလဝ် ဂၠံၚ်တရဴမူဝါဒညးတအ် နွံ (၆) တၚ် သာ်ဝွံရ။
ဆေၚ်စပ်ကဵုပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်တုဲ မူဝါဒ (၆) တၚ်
၁။ သွက်ပရေၚ်ဓဝ်ၜိုဟ်လလမ်ထာဝရဂှ် ဆန္ဒညံၚ်ဂွံနွံဍာံဍာံ ဒးဒှ်ရောၚ်။
၂။ အတိုၚ်လိက်ကသုက်တၚ်တုပ်စိုတ်ဂှ် ဒးဒ္ဂေတ်ဗက်အာရောၚ်။
၃။ လ္တူပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ဂှ် ညံၚ်ဟွံဂွံပ္တိတ်စပရဲကီု။
၄။ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ညံၚ်ဟွံဂွံဒှ်အာ ဣဝဵုဒလေၚ်ကီု။
၅။ ညံၚ်ဂွံဒ္ဂေတ်ဗက်အာ အတိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဍုၚ် မသ္ပလဝ်ဒတန်တ္ၚဲဏံဂှ်ကီု။
၆။ တာလျိုၚ်ပိုဲ(ဒို႕တာဝန်အရေး ၃ ပါး) ပိတၚ်ကဵု ကြက်ရှ်သာဒဳမဝ်ကရေသဳ ညံၚ်ဂွံဒုၚ်တဲတုဲ ပ္ဍဲကဵုဂါမ်ကွာ်ဒၟံၚ် ဂၠံၚ်တရဴဒဳမဝ်ကရေသဳ နကဵုသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ ဗီုပြၚ်ဒက်ပ္တန်ဍုၚ် (၂၀၀၈) ဂှ် ညံၚ်ဂွံပါဗက်မာန်ကီု။
ရဴသာ်ဝွံ ချူလးလဝ်နွံတုဲ အတိုၚ်ဂၠံၚ်တရဴမူဝါဒဏံ မွဲဒမြိပ်လ္ပာ်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ် ကေမ်ဇျှာပ်လဝ်တုဲ သဳကၠဳတက်ကၠုၚ် ကျာ ကုဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်ရ။
လ္တူမူဝါဒဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ်ဂှ် နကဵု တၚ် (၁၊ ၂၊ ၃၊ ၄) ဂှ် ဟွံဒှ်ဆိုအ်ဗဟီုကၠာလေဝ် တၚ် (၄) ကဵု တၚ် (၅) ဂှ် သွက်ဒးဒှ်ဆိုအ်ဗနွံရ။ အဓိပ္ပဲါဂှ် ပ္ဍဲကဵုသဳကၠဳလးဖျေံပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ညံၚ်ဂွံဒ္ဂေတ်ဗက်အာ အတိုၚ်သၞောဝ် (၂၀၀၈) ကီု၊ မွဲတၚ်ပၠန်ဂှ် ညံၚ်ဂွံဒုၚ်တဲသၞောဝ် (၂၀၀၈) တုဲ ညံၚ်ဂွံပါဗက်အာဂၠံၚ်တရဴဒဳမဝ်ကရေသဳ သၟဝ်သၞောဝ် (၂၀၀၈) ရ။ ဟီုကၠးကၠးမ္ဂး ပ္ဍဲကဵုသဳကၠဳလးဖျေံ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကုဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် လ္ပာ်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ် ထပ်ကၟောန်ပခိုၚ်လဝ် သၞောဝ်ဥပဒေ (၂၀၀၈) ညံၚ်ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ဂွံပါဗက်အတိုၚ်ညးတအ်လးဖျေံလဝ်ဂှ်ရ။
တုဲကၠုၚ်ဂိတုအဝ်ဂါတ် (၂၃) စိုပ် (၂၆) ဂှ် ထပ်ဆဵုဂကောံရပ်လွဟ် (၃) ဂကောံ၊ ရခေၚ် (အေအေဝ်လ်ပဳ)၊ ပအိုဝ် (ပဳအေန်အေဝ်လ်အိုဝ်) လာဟူ (အေဝ်လ်ဒဳယူ) ဆဵုဂဗသဳကၠဳညးသ္ကအ် ကုကံၚ်ဇြဳပၞာန်ပၠန်တုဲ နကဵု ဂကောံကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် “ယဝ်မိက်ဂွံဆက်ရပ်လွဟ်မ္ဂး လုပ်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ၊ ဟွံသေၚ်မ္ဂး သ္ပဒပ်မၚ်ပယျဵု” သာ်ဝွံ ဟီုကၠုၚ်မ္ၚးပေဲါသဳကၠဳရ။
ဆက်စပ်ကိစ္စဝွံတုဲ အဝ်ဂါတ် (၂၂) ဂှ်လေဝ် နကဵုသ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော်မေန်အံၚ်လှာၚ် (ဥက္ကဌကံၚ်ဇြဳအုပ်ဓုပ်ဍုၚ်) ဂှ် ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တအ် ထပက်လိက်ကသုက် အေန်သဳအေတုဲ ယဝ်မိက်ဂွံဆက်ရပ်လွဟ်မ္ဂး ကဵုလဝ်အခေါၚ်လုပ်ပ္ဍဲဒပ်ပၞာန်(ဗၟာ)ကဵု ဒပ်မၚ်ပယျဵုရောၚ် ဟီုဂးဏာ ပ္ဍဲကောံဓရီု ကံၚ်ဇြဳအုပ်ဓုပ်ဍုၚ်ရ။
တုဲဂှ် အဝ်ဂါတ် (၂၉) စိုပ် သေပ်တေမ်ဗာ (၁) ဂှ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန် ကော်ဘိက်ကၠုၚ် ဂကောံသေံ (အာသဳအေသ်အေသ်) အလန်ဒုတိယရ။
ပ္ဍဲကဵုပေဲါဆဵုဂဗကံၚ်ဇြဳအုပ်ဓုပ်ဍုၚ် ကေုာံ ဂကောံရပ်လွဟ်သေံ (အာသဳအေသ်အေသ်) တအ်ဂှ် အနာဂတ်သွက်ဂွံ ဒက်ပ္တန် မူသ္ဇိုၚ်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရာဂှ် တၚ်ဒတူလိုၚ်သီုၜါလ္ပာ် သွက်ဒးပညဳပညပ်နွံကီု၊ လ္တူကံၚ်ဇြဳအုပ်ဓုပ်ဍုၚ် (ဂကောံသဳကၠဳပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ်) သဳကၠဳပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ် စပ်ကဵုတၚ်ပလေဝ်သၞောဝ် (၂၀၀၈) ဂှ် သွာၚ်သေံ (အာသဳေ အသ်အေသ်) တအ် တၚ်ပလေဝ်ပလေတ် ဟွံဒှ်ဒတုဲဏီကီု၊ လ္ပာ်တၚ်ဒတူလိုၚ်သေံ (အာသဳအေသ်အေသ်) တအ် သဳကၠဳပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ်ဂှ် သွက်ဒးပလေဝ်နွံကီုတုဲ ပေဲါသဳကၠဳဂတဏံမ္ဂး သွက်ဒးပညဳပညပ်သဳကၠဳအာနွံ ရဴသာ်ဝွံ ဂွံ ဏာတၚ်တုပ်စိုတ်ရ။
သရောပ်မ္ဂး အတိုၚ်ဂၠံၚ်တရဴကံၚ်ဇြဳအုပ်ဓုပ်ဍုၚ်တအ် ယဝ်ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ကွာ်ဗက်မ္ဂး ပေဲါ ပၞာန်ၜိုဟ်သြိုဟ်ရ။ ဆဂး ဒးကွာ်ဗက်ဂၠံၚ်တရဴ ကံၚ်ဇြဳတအ်တုဲ ဒက်ပ္တန်အာကၟိန်ဍုၚ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကုဒဳမဝ်ကရေသဳ ဖေဝ်ဒ ရာ သၟဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ (၂၀၀၈) ရ။
သဳကၠဳပညဳပညပ်တုဲဒှ်မ္ဂး ဒပ်ရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်ဂှ် ဒးပြံၚ်သၠာဲဗီုပြၚ်ဒပ် လုပ်သၟဝ်တဲဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ဟွံသေၚ် မ္ဂး သ္ပဒပ်မၚ်ပယျဵုရ။
ဂၠံၚ်တရဴလ္ပာ်ဇြဟတ်ဒစဵုဒစး
အကာဲအရာတ္ၚဲဏံမ္ဂး ဂၠံၚ်တရဴဇြဟတ်ဒစဵုဒစး ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တအ်ဂှ် ကွာ်ဒၟံၚ်ဂၠံၚ်တရဴပေဲါဗတိုက်ရပ်လွဟ် ကုကံၚ်ဇြဳ ပၞာန်ရ။ လ္တူဂၠံၚ်တရဴပေဲါဗတိုက်ရပ်လွဟ် ဇြဟတ်ဒစဵုဒစးတအ်ဂှ် ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်လ္ၚဵု ပါဗက်နွံ၊ ဟွံ ပါဗက်ဏီ အဃောမၚ်ရံၚ်ကျောဝ်ဗဵုလေဝ်နွံရ။
ဂကောံပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တအ် ညံၚ်ဂွံပံၚ်ကဵု ဇြဟတ်ဒစဵုဒစးတအ်ဂှ် ပ္တိတ်ဒၟံၚ်ဇြဟတ်သဳကၠဳပ ညဳပညပ်ဒၟံၚ်နွံရ။ ပံၚ်ကောံညးသ္ကအ်တုဲ ဗတိုက်ဝေၚ်ဒၟံၚ်ပေဲါပၞာန် ကုကံၚ်ဇြဳပၞာန်လေဝ်နွံရ။
ယဝ်အာဂၠံၚ်တရဴ ဇြဟတ်ရဲဒစဵုဒစးတအ်မ္ဂး တိဍာ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်၊ တိဍာ်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဖျေံလဝ်သ္ဇိုၚ်တအ်ဂှ် ဒှ်အာမုက်ပၞာန်တုဲ ပေဲါပၞာန်ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်၊ ပေဲါပၞာန်ကၠောံဇဳဒိုဟ် က္တဵုဒှ်မာန်ရ။
လ္တူပေဲါပၞာန်ဏံဂှ် မာန်ဟာ ကျဟာ ဆောံလေၚ်ဟာဂှ် ခယျအခါတ်အကာဲ ဟွံဒးဏီရ။ ဟိုတ်နူထေၚ်ခယျအခါတ်အ ကာဲ ဟွံဒးဏီဂှ်ရ ဂကောံပၠန်ဂတး ကောန်ဍုၚ်အရၚ်လ္ၚဵု ကေတ်အခိၚ်မၚ်ကျောဝ်ဗဵုဒၟံၚ်နွံရ။
သရောပ်မ္ဂး ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တအ် အာဂၠံၚ်တရဴ ဒဳမဝ်ကရေသဳဖေဝ်ဒရာ သၟဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ (၂၀၀၈) ရောၚ်ဂှ် ညး တအ်ဟီုဗမံက်လဝ်ကၠးကၠးရ။
အတိုၚ်ဂၠံၚ်တရဴကံၚ်ဇြဳပၞာန်တအ် ယဝ်ဗက်မ္ဂး ပြဟ်ပြဟ်ဏံ ပရေၚ်ဒးဝေၚ်ပၞာန်၊ ဒးဗ္တိုက်ပၞာန်ဂှ် ထိၚ်ဂွံလဝ်မွဲချိုန်ခဏ တုဲ လုပ်အာဗွိုၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဂၠံၚ်တရဴကံၚ်ဇြဳပၞာန်တအ်ရ။
ယဝ်ပါဗက်ဂၠံၚ်တရဴ ဇြဟတ်လ္ပာ်ဒစဵုဒစးတအ်မ္ဂး ပေဲါပၞာန်ဇၞော်က္တဵုဒှ်တုဲ လ္တူပေဲါပၞာန်ဂှ်မာန်မ္ဂး ကလေၚ်ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရာမာန်ရ။ ယဝ်ဗ္တိုက်ဟွံမာန်မ္ဂး ဒေသတိဍာ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်ဂှ် ဒှ်အာတိဍာ်မုက်ပၞာန်တုဲ တိဍာ်ၜိုတ်ကလိဂွံလဝ်တအ်ဂှ် ဆောံလေၚ်အာမာန်ရ။
ဂၠံၚ်တရဴၜါဂၠံၚ်ဏံဂှ် ဂၠံၚ်လ္ပာ်လဵု ပတဝ်အာဒၟံၚ်ဂှ် အခိၚ်တ္ၚဲဏံ ဟီုဟွံဒးဏီရ။ ဂၠံၚ်တရဴကောန်ဂကူမန်တအ်ရော ပတဝ် ကွာ်အာဂၠံၚ်လဵုရောဂှ် ညးမအာက္ဍိုပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တအ် လ္ပာ်ဒှ်ဂုန်ဖဵုကဵု ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်ဂှ် ကေဝ်သၠဒကေဝ် ဇြိုၚ်သာတုဲ ညးတအ်ကွာ်အာရောၚ် စှေ်စိုတ်ရ။

နာဲအံၚ်ဇၞး (ရုတ်တံၚ်)

သၞာံ (၂၀၁၂) တုဲကၠုၚ်တေံ ကမ္မတဳချူခၞံလိက်ဇုတ်ဓရံၚ်ဗ္တောန် (မွန်သၚ်ရိုးညႊန်းတမ်း) ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳတံ ရန်တၟံကဵု ကောန်ၚာ်မန် မနွံအာယုက် (၆) သၞာံ ကေုာံ (၆) သၞာံ လ္ပာ်လ္တူ မနွံပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳ သ္ဂောံကတ်လ္ၚတ်အာလိက်မန် အရေဝ်ဘာသာမန် ညံၚ်သ္ဂောံဖေါအ်ဗြေဝ် တောတက်အာမာန်ကီု၊ ကွးဘာကောန်ၚာ်မန်တံ သ္ဂောံကလေၚ်ပ္ကတ်ပ္ကေၚ်အာ အရေဝ်မန်၊ လိက်မန် ဗွဲမကၠးဖ္ဍး ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ် ပ္ဍဲဘာဗ္တောန်လိက် ဘာအလဵုအသဳကီု ရန်တၟံသာ်ဂှ်တုဲ ချူခၞံလဝ် လိက်ဇုတ်ဓရံၚ်တန်ဗ္တောန်ဏံရ။ ကောန်ၚာ်မန်တံ ပ္ဍဲအရာ မဟီု,မကလၚ်,မဗှ် အရေဝ်ဘာသာမိဂှ် ညံၚ်ဂွံခိုၚ်ဗိုန် (ချိုတ်ပၠိုတ်) အာ ကုကောန်ၚာ်မန်တံရ။ အတိုၚ်တၚ်ရန်တၟံ ကမ္မတဳချူခၞံလိက်တံ သ္ဂောံဍိုက်ပေၚ်ဂှ် အဓိကဇၞော်အိုတ် မနွံပ္ဍဲအ္စာဗ္တောန် မလေပ်ဗ္တောန်လိက်မန် ကုကွးဘာတံရ။ အ္စာဗ္တောန်လိက်တံ ချိုတ်ပၠိုတ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲလိက်ပတ်မန်မ္ဂး ချူထ္ၜးဗီုအ္ခဝ်တုဲ ကဵုကွးဘာတံ ဟီုပ္တိတ်ရမျှာၚ်အက္ခဝ်မန် ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍး။ အ္စာတံ ပ္တိတ်ရမျှာၚ်အ္ခဝ်တုဲ ကဵုကွးဘာတံ ထံက်ထ္ၜးမအက္ခဝ်ကီု၊ ကဵုကွးဘာတံ ဗဵုဗီုရုပ်တုဲ ကဵုဍေံတံ ပ္တိတ်ရမျှာၚ် အ္ခဝ်မန်တံဂှ်ညိ။
သွက်အ္စာဘာ မဗ္တောန်လိက်မန် ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳတံ သ္ဂောံဗ္တောန်လောဲလောဲသွာသွာမာန် ကမ္မတဳချူခၞံလိက်ဇုတ်ဓရံၚ်တံ ချူခၞံလဝ်လိက် သွက်ဂွံဗ္တောန်ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳဂှ် –
• လိက်ဗွဟ်မန် နူတန်ပထမ ဒဵုစိုပ် ပဥ္စမ
• လိက်ပ္ကတ်ပ္ကေၚ်အ္စာ
• လိက်သကေံတဲအ္စာ
• လိက်ပုံအာဂီု
မွဲမွဲတန်မ္ဂး ချူပ္တိတ်လဝ် (၄) အုပ် ဗွဲမစုံရုံ (စုၚ်လေၚ်) ရ။ ဗ္တောန်လိက်မန် ညံၚ်ဂွံလောဲသွာဂှ် ဖန်ဇန်လဝ်ရ။ အ္စာဗ္တောန်လိက်မန် ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳဂှ် နူကၠာဟဂွံဗ္တောန်လိက်ဗွဟ်မန်ဏီ သ္ဒးဗှ်လဝ် လိက်ပ္ကတ်ပပ္ကေၚ်အ္စာကၠာရောၚ်တုဲ မ္ဒးဆက်လ္ၚတ်အာ လိက်သ္ကေံတဲအ္စာတေံပၠန်ရ။ ဗှ်လ္ၚတ် လိက်အုပ်တံဂှ်တုဲမ္ဂး ကာလလုပ်ဗ္တောန် လိက်ဗွဟ်မန် ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳတေံ တၚ်ခက်ခုဲ ဆိုအ်ဗဟွံမွဲရ။ အတိုၚ်ကမ္မတဳမချူခၞံလိက်တံ ရန်တၟံလဝ် အ္စာဗ္တောန်တံ ဗ္တောန်ကဵုအဆံၚ်စိုပ်ပ်မ္ဂး ကွးဘာမန် မနွံပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳတံ အစောံစရာဲ အရေဝ်ဘာသာမန် ပ္ဍဲအရာ မဟီု၊ မကလၚ်၊ မဗှ်ဖ္ဍောတ်၊ မချူဆာဲလိက်မန်ဂှ် ဍိုက်ပေၚ်ကၠုၚ် ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ်ဍာံဍာံရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ အ္စာဗ္တောန်လိက်တံ ထေက်ကဵုသ္ဒးစွံသတိဇၞော်ဇၞော်ဂှ် ညံၚ်ဂွံဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်လိက်မန် ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍးရ။
တာလျိုၚ် မ္ဒးခါန်ကၞက်အ္စာ သွက်ဂွံဗ္တောန်လိက်မန် ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳဂှ် ဒှ်တာလျိုၚ် ဂကောံဗ္တောန်လိက်ပတ်မန် အလုံရးတံရ။ ဂကောံဗ္တောန်လိက်ပတ်အလုံရးတံ ကေတ်တာလျိုၚ် သ္ပက္ဍိုပ်တုဲ မ္ဒးဒက်ပ္တိုန်ဂကောံ ကမ္မတဳမရေၚ်တၠုၚ်ဗ္တောန်လိက်မန် ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳ မွဲဂကောံရ။ ကမ္မတဳ မံက်ကၠုၚ်တုဲမ္ဂး မ္ဒးကေတ်တာလျိုၚ် ကိစ္စခါန်ကၞက်အ္စာ၊ သ္ၚဳဂၠိပ်ဘာ၊ ကံက်စရၚ်ကွးဘာ၊ စရၚ်ဘာဗ္တောန်လိက်မန်၊ ဘာဟွံဗ္တောန်လိက်မန် ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ဇကုဇကုရ။ နူလ္တူလ္တူတေံ ၜိုန်ဖျေံနၚ်စၞောန်ပၟိၚ် သွက်ဂွံဗ္တောန်လိက်မန် ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳ မနွံတဴကီုလေဝ် ပ္ဍဲဘာလ္ၚဵုလ္ၚဵု ဂအုပ်ဘာဟွံဗ္တောန်လေဝ်နွံ၊ ဘာလ္ၚဵုဗ္တောန်ဒၟံၚ်လိက်မန် မ္ၚးအခိၚ်ဘာလေဝ်နွံရ။
ဂကောံဗ္တောန်လိက်မန် ကေုာံ ယေန်သၞာၚ်ဗုဒ္ဓဘာသာအလုံရးတံ ဒက်ကဵုဂကောံ ကမ္မတဳမရေၚ်တၠုၚ် ဗ္တောန်လိက်မန် ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳ (ဝါ) ကမ္မတဳမသ္ပစၞး အ္စာဘာမန် မဗ္တောန်လိက် ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳ ဒက်ပ္တိုန်ကဵု ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ်မွဲညိ၊ ကမ္မတဳဝွံ မံက်တုဲမ္ဂး မ္ဒးဆက်ကေတ်အာ တာလျိုၚ်၊ မ္ဒးထ္ၜးရုပ်ရဴ ကမၠောန် –
၁။ ခါန်ကၞက်အ္စာဘာဗ္တောန်လိက်မန် ပ္ဍဲဘာအလဵုအသဳ
၂။ မ္ဒးရုဲစှ် အဆံၚ်အ္စာဘာ LA-TA မလေပ်လိက်မန် ဍာ်ဒ္ကေဝ်ပေၚ်/ဟွံပေၚ်
၃။ နူကၠာဟွံဗ္တောန်ဏီ သ္ဒးကဵုလဝ်ကွတ်ပ္ကတ်ပ္ကေၚ်အ္စာတုဲတုဲ
၄။ မ္ဒးဂၠာဲအာတ်ဒါန်သြန် ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ညးကဵုညး သွက်ဂွံချဳဒရာၚ် ဂေတ်သ္ၚဳဂၠိပ်ကမၠောန်
၅။ စၟဳတ်ဘာဗ္တောန်လိက်မန်-မ္ၚးအခိၚ်/အပ္ဍဲအခိၚ်
၆။ မ္ဒးကၠောန်သ္ပကဵု အဆံၚ်သွဟ်လိက်မန် ညံၚ်ကွးဘာဥတုက္ညၚ်
ရ။ အ္စာဘာတံ ပ္တိုန်ထ္ၜးတၚ်အခက်ခုဲမ္ဂး မ္ဒးကေတ်တာလျိုၚ် သောၚ်က္လးကဵု ဂအုပ်ပညာ ပွိုၚ်ဍုၚ်
ခရိုၚ် ဘာအလဵုအသဳ
ကမ္မတဳရေၚ်တၠုၚ်တံ ကေတ်တာလျိုၚ် ဗၟံက်ရုပ်ရဴမာန်မ္ဂး လိက်မန်စိုပ်ရုၚ်မန်တံ အဆံၚ်သၠုၚ်တိုန်ရောၚ်။ ဗွဲတွဵုမယုတ် ကောန်ၚာ်မန် မစိုပ်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဘာဗၟာတံ လေပ်ကၠုၚ်လိက်မန်၊ ချူလိက်မန်လေပ်ကၠုၚ်ဂှ် ဒှ်ပရဲသွက်ဂကူမန်ရ။ သွက်မန် သ္ဂောံတိတ်ဗၠးနူဘဝဍိက်ဂှ် သ္ဒးလုပ်ကေတ်ဒၞါဲ ပၞော်ညးကဵုညးရ။ အ္စာဘာဗ္တောန်လိက်မန်တံ စိုတ်ဓါတ်သွက်ဂကူ ယဝ်သၠုၚ်ဒၟံၚ်မ္ဂး သီုသ္ဂောံဒၠေါံဗ္တောန် ပံက်အာလညာတ်ကွးဘာတံလေဝ်နွံရ။ ဝၚ်ဂကူမန် ဗွဲမဗဗွဲလေဝ် သောၚ်က္လးကဵုကောန်ၚ္ၚ္ၚာ်ဂွံရ။
သၞောဝ်နူရုၚ်ဝန်ဇၞော် ပရေၚ်ကေၚ်ကာကောန်ဍုၚ်အရၚ်တေံ ပ္တိတ်လဝ်ဂှ် ဇၟာပ်ဘာအလဵုအသဳ မနွံပ္ဍဲကွာန်မန် ဟွံဗ္တောန်လိက်မန် မံၚ်ဟွံဂွံ၊ သ္ဒးဗ္တောန်ကဵုလိက်မန်ရောၚ်။ အလဵုအသဳတံ ထပ်ခါန်ကၞက်လဝ် အ္စာဗ္တောန်လိက်မန် TA ဂှ် သွက်ဗ္တောန်လိက်မန်ဟွံသေၚ်၊ ကွးဘာဂကူမန် မနွံပ္ဍဲတန် မပ္တံ (၅/၆) တန်တံ ဗ္တောန်လိက်ဗၟာဟွံကၠးပ္ဍဲစိုတ်တုဲ ကွးဘာတံ အာတ်မိက် သောၚ်က္လးကဵုဗတ်မန်ညိမ္ဂး အ္စာအဆံၚ် TA ဂှ် မ္ဒးလုပ်သောၚ်က္လးကဵုဗတ်မန်၊ အရေဝ်မန် ကၠးကၠးဖ္ဍးဖ္ဍးရ။ ကွးဘာကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဟွံကၠိုဟ်အရေဝ်ဗၟာတုဲ မ္ဒးကတ်ဒၟံၚ်လိက်ဗၟာမွဲဓဝ်ဂှ် က္ဍဟ်လီု၊ လေပ်ကလေၚ်လဴဟွံဒး၊ လေပ်လိက် ဟွံကၠိုဟ်လိက်ဗၟာတံ ညာတ်တုဲ ညံၚ်သ္ဂောံဒှ်တၠပညာ လေပ်ပညာ ဂွံကလေၚ်ဟီုလဴထ္ၜးဒးဂှ် မ္ဒးခါန်ကၞက်လဝ် အ္စာဗ္တောန်လိက် TA မကဵုၚုဟ်လိၚ်တ္ၚဲ (နေ႔စားလပေး) မွဲဂိတု (၁၃၀,၀၀၀) ဒ္ကေဝ်ရ။

နာဲလက္ခဏ (တက္ကသိုလ်မာန္တလေဝ်)

၁၄-၈-၂၀၂၂

ရာဇမ္ဂးဂှ် ဒှ်ဝေါဟာရပါဠိရ။ နကဵုအလဵုအသဳ ကေုာံ သမ္ပတ္တိကီု၊ သၚ်္ဂဟဝတ္ထု (၄) သာ်ကီု မလေပ်ဇၞော်မောဝ် ရာၚ်ဆာဲသ္ဍိုက်မၠိုက်ကဵု ဂကောံမဟာဇန်ဂှ် “ရာဇ” မ္ဂးရ။ သ္ဍိုက်မၠိုက်ကဵု ညးတၞဟ်သၟာၚ် နကဵုဗဗွဲဓရ်လေဝ် “ရာဇ”မ္ဂးရ သာ်ဝွံ ပံက်ထ္ၜးလဝ်ပ္ဍဲပါဠိရ။ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် ညးမအာဂတပၠတရဴ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်၊ ကွာန်၊ ဒေသ၊ အရာပ်၊ ဗော်၊ ဒပ်၊ ဂကောံ၊ ကမ္မတဳ အိုဿီုတအ်ဂှ် လုပ်လၟိဟ်ပ္ဍဲပိုဒ် “ရာဇ” အိုတ်ရ။ အောန်အိုတ် မၞိဟ်နွံၜါမ္ဂး မၞိဟ်အာဂတပၠတရဴဂှ် လုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲ “ရာဇ”တုဲ ဒှ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် မၞိဟ်မွဲတၠဂှ်ရ။ ရဴသာ်ဝွံ ဒှ်အဓိပ္ပါယ် “ရာဇ”ရ။
ဓမ္မမ္ဂးဂှ် အဓိပ္ပါယ်နွံ (၁၆) သာ်ရ။ ပၞောဝ် (၁၆) သာ်ဂှ် ဒၞါဲဏံ မၞုံအဓိပ္ပါယ် “ထေက်ကဵုဒးတီ၊ ထေက်ကဵုဒးသ္ပ”ရ။ ရာဇဓမ္မ-ရာဇာတအ်ထေက်ကဵုဒးတီ၊ ထေက်ကဵုဒးဒ္ဂေတ်လ္ၚတ်၊ ပတိတ်ဇြဟတ် လွဳပရာ သာ်ဝွံ ဂွံအဓိပ္ပါယ်ရ။ မဗဗွဲကဵုဌာနတုဲ ရာဇဝွံ ဒှ်သၟိၚ်ညးမပ္ကၚ်ရၚ်ဍုၚ်တုဲ ခေတ်ကာလလၟုဟ်မ္ဂး ပြာကတ်ကၠုၚ် နဒဒှ်အလဵုအသဳ၊ ညးမဂွံလဝ်အဝဵုအာဏာ၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကောံ၊ ဥက္ကဌ ရ။ သ္ပတမ်နူ ညးမအုပ်ဓုပ်အရာပ်တုဲ စဵုကဵုစိုပ် ညးမအုပ်ဓုပ်ကၟိန်ဍုၚ်ဂှ် လုပ်လၟိဟ် ပ္ဍဲ “ရာဇ”ရ။ ပူဂဵုက္ဍိုပ်သ္ကိုပ် မဒှ်ရာဇာဂမၠိုၚ်ဝွံ ဟိုတ်နူဒှ် ညးမၞုံကဵုအဝဵုအာဏာတုဲ သွက်ညးတအ်ဂှ် ဒးထိၚ်ဒဝ် စဵုဒၞါလဝ် နကဵုဥပဒေ၊ ဒ္ဂေတ်လ္ၚတ် (၁၀) တၚ် အတိုၚ်သၟဝ်ဏံရ။ ယဝ်ဟွံစဵုဒၞါလဝ် နကဵုဒ္ဂေတ်လ္ၚတ် (၁၀) တၚ်ဏံမ္ဂး အဝဵုအာဏာဂှ် ဒှ်ပရိုက်ဘဲကဵု ဂကောံဇန်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ရ။ ဒှ်စက်ယန်ပရေၚ်အုပ်ဓုပ် မၞုံကဵုအန္တရာယ် ကုဂကောံမဟာဇန်၊ ဂကောံညးဍုၚ်ကွာန်၊ ဌာန်ဒေသ၊ ဂကူဘာသာသာသနာ၊ ပရေၚ်ပိုန်ဂြပ်၊ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် သွာၚ်ဇဳဇဳသာ်ရ။ အရာအရာအိုဿီု တန်တဴဒၟံၚ် သၟဝ်ရာဇာတုဲ
‘ရာဇပဓာနံ’ ရာဇာဒှ်ပဓာန်ရောၚ် ရဴသာ်ဝွံလေဝ် စကာကၠုၚ် ပ္ဍဲပရေၚ်သာသနာနွံရ။
ဒ္ဂေတ်လ္ၚတ် ရာဇဓမ္မ (၁၀) တၚ်
၁။ ဒါန – ပွမကဵု (Donatation,Giving,Charity)
ညးမၞုံကဵုအဝဵုအာဏာတအ်ဂှ် ဒးသၠးပွး ကုညးဍုၚ်ကွာန် ဌာန်ဒေသအိုဿီုဟေၚ်ရောၚ်။ သၟေတ်သ္ပာန် ဂိုဟ်ဒၟံၚ်ဟွံဂွံ၊ ဗွဲမဗဗွဲကဵုအခိၚ်အခါကာလ ဒေသ ဒးကဵု၊ ဒးပ္တိတ်ကဵုတမ်၊ ဒးစဳရေၚ်လဝ် အခေါၚ်အရာ သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ရောၚ်။ ဥပမာ- အခိၚ်တဵုကလုတ်မ္ဂး ဒးပ္တိတ်ကဵုမဗဳဇ၊ ဝါဲတုဲ အခိၚ်ဂိယဲမ္ဂး ဒးပ္တိတ်ကဵုဂဥုဲ၊ အခိၚ်ကောန်ၚာ်တအ် ဗ္တောန်ပညာမ္ဂး ဒးစဳရေၚ်လဝ် ကပေါတ်ပရေၚ်ပညာ မပ္တံ လိက်၊ ကပေါတ်မဒှ်အထံက်ကဵုတန်ဗ္တောန်တအ်ရ။ ဒးဖန်ဇန်လဝ် သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် သ္ပတမ်နူ ကောန်ၚာ်ၜံၚ်တိတ်တုဲ စဵုကဵုစိုပ်အဝဲ မညောန်ကြပ်ကဵုစုတိတေံရ။ အရာအရာအိုဿီုဂှ် လုပ်ပ္ဍဲ “ဒါန”ရ။
၂။ သဳလ – ဒ္ဂေတ်ပဋိပတ် (Morality, Etics)
ဂကောံ အလဵုအသဳဒှ်ဒှ် ဒ္ဂေတ်ပဋိပတ်၊နဳတိ၊ Etics ဟွံမွဲမ္ဂး ဒှ်ဂကောံမၞုံကဵုအန္တရာဲမွဲရ။ ဗက်စအဂတိဟီုဂှ် ဒှ်အတာဒၞါ ပရေၚ်ဖေါအ်ဗြေဝ်မွဲ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။ ဂကောံ ၊ ကွာန်၊ ဍုၚ်မွဲမွဲ အဂတိ နွံဒၟံၚ်ဏီမ္ဂး ထေက်ကဵုတောတက်ဂှ် ဟွံတောတက်ဟေၚ်ရ။ ဂကောံကၟိန်ဍုၚ် စွံလဝ်ညိကၠာရ။
ရံၚ်ကေတ်သ္ၚိကၟိန်မ္ဂး ပြာကတ်ဒၟံၚ်ရ။ မိမဗက်စမွဲလ္ပာ်မ္ဂး ကောန်ဇာတ်ဂမၠိုၚ် ပဲါနူဆီပါ်တုဲဟၟဲရ။ Human Right- အခေါၚ်အရာမၞိဟ်- ဂလာန်ဝေါဟာဏံဝွံ တိတ်ကၠုၚ်နူဍုၚ် USA ဏောၚ် ဂွံတီကေတ်ရ။ ဆဂး အခိၚ်တ္ၚဲဏံ Human Right ဂှ် ရမျှာၚ်ထတ်ကၠုၚ် အကြာကဏ္ဍနာနာဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ အခေါၚ်အရာမၞိဟ်ဂှ် လုပ်လၟိဟ်ပ္ဍဲသဳလ-ဒ္ဂေတ်ပဋိပတ်-နဳတိ (Etics) မွဲရ။ အလဵုအသဳတအ် ဟိုတ်နူဟၟဲကဵု Etics, Human Right အခေါၚ်အရာမၞိဟ်ဂှ်ရ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ကောန်ဂကူ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ဒးအာတ်မိက်၊ ဒးက္တဴက္တာန်ဒၟံၚ် ပရေၚ်နာနာဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဂတမတ်ပိုဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲဏံရ။
၃။ ပရိစ္စာဂ – ပွမသၠးပွး (Sacrificing,Liberality,abandonig) ဒးသၠးပွး (ဒးသၠးကၠေံ) အခေါၚ်အရာ ဗွဲမဗဗွဲကဵု ကာလ၊ဒေသရောၚ်။ ဂကောံဇကု၊ ဗော်သွးဆေၚ်စပ်ကဵုဇကု၊ မၞိဟ်ထံက်ဂလာန်ကဵုဇကုဟေၚ် ကဵုအခေါၚ်အရာဟွံဂွံ။ ညးတၞဟ်သၟာၚ်ကီု၊ ဗော်သွး ဂကူဘာသာ သာသနာတၞဟ်သၟာၚ်ကီုလေဝ် ဒးကဵုသၠးပွးဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်၊ ဒးကဵုအခေါၚ်အရာ ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်ရောၚ်။
၄။ အဇ္ဇဝ – ပွမတပ်တး (uprightness-straightness)
ဒးလ္ဂူတပ်တးရောၚ်။ ဟွံလ္ဂူတပ်တးမ္ဂး သောၚ်ပြသၞာဟွံအိုတ်ရ။ ပြသၞာဂမၠိုၚ် စတမ်နူတ္ၚံက်စၞာဲဂှ် ဆဵုဒၟံၚ် တီဒၟံၚ်အလုံအိုဿီုရ။ လ္ဂူတပ်တးမ္ဂး က္လိဂွံဓဝ်ပတှေ်ညးတၞဟ်သၟာၚ် လောဲလောဲသွာသွာရ။
၅။ မဒ္ဒဝ – ပွမဍိုန်ဍောတ်ယေန်သၞာၚ် (Softness-Gentle)
ပ္ဍဲစိုတ်တေံ ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်ဒၟံၚ်ကီုလေဝ် လဟီုဂလာန်ဒးဍိုန်ဍောတ်ရောၚ်။ ဍိုန်ဍောတ်ဟီုဂှ် ညံၚ်ရဴရဲစိုတ်ဓါတ် ဟွံကြံၚ်ဍုဟ်၊ ဟွံမာန်စိုတ်တအ်ဂှ်ဟွံသေၚ်။ ပသောၚ်ပြသၞာမွဲမွဲမ္ဂး ဒးပသောၚ် ဗွဲမဍိုန်ဍောတ်ဇိပ်ဂၠိပ်ရ။ ရုန်မဵုရိုၚ်ဇိုၚ် ဟွံဂွံရ။ ဆဂး ဟီုရုန်န်မဵုမဵုရိုၚ်ၚ်ဇိုၚ်ၚ်မှ မၞိဟ်မွဲလ္ပာ်တေံ ဂွံဓဝ်ဍာံ လညာတ်ဍာံမ္ဂး ရုန်မဵုရိုၚ်ဇိုၚ်ကဵု စေဝ်ပၞောန်ထေက်ရ။
၆။ တပ – ဒ္ဂေတ်လ္ဂူတပ်တးတုဲ ပရိဘောဂ (ပြဘိုက်) အရပ်စပ်ဒးအောန် (Austerity)၊ ပွမပ္တန်စိုတ် (သှ်ပ္တဴစိုတ်) နကဵုသမထ၊ ဝိပဿနာ (concentration-insight mediation)
ခရိတ်ဒကကီု၊ ပရိဘောဂ(ပြဘိုက်) အရပ်အစပ်ကီု ဒးအောန်ရောၚ်။ စဵုကဵုညးတၞဟ် ထေက်ကဵုပ္တောံဗက် ဇကုဂှ် ရပ်စပ်ပြဘိုက် ဒးအောန်ရ။ ဥပမာ- ညံၚ်ရဴ မဟတ္တမဂါန္ဒဳ ကာလညးစုတိအာဂှ် ကပေါတ် အရပ်အစပ်ညး နွံညိညဓဝ်ရ။ အခိၚ်ခိုဟ်အခါပြဲမ္ဂး ဒးပ္တန်စိုတ် (သှ်ပ္တဴစိုတ်) နကဵုသမထ ဝိပဿနာရောၚ်။ သွက်ရဲကၠောန် သမထ၊ ဝိပဿနာလၟိုန်ဂှ် ကၠောန်ကမၠောန်စိုပ်တရဴရ။ တၚ်ဖျေံသ္ဂုတ်သွာတ်လေဝ် ဍာံကၠုၚ်ရ။ ဗဗွဲကၠုၚ်ကဵုဓဝ်ရ။ ဥပမာ-(ဦးသန်႔) ဂှ် မွဲတ္ၚဲ (၁) နာဍဳ ညးဂဇအ်ဓဝ်လၟိုန်ရောၚ် ဂွံတီလဝ်ရ။ ဒၟါနူညးတုဲ ပေါဲပၞာန်ဍုၚ်ပလိုတ်တေံ ကေၚ်ၜိုဟ်လလမ်ကၠုၚ်နွံရ။ ဟိုတ်နူအစောံ ဂွံပ္တန်လဝ်စိုတ် (concentration)တုဲ သတိခိုၚ်ကၠုၚ်ဂှ်ရ လဟီုကီု ပရေၚ်ကမၠောန် မကၠောန်ဒၟံၚ်ကီု ဗၠေတ်မှာအောန်ကၠုၚ်ရ။ ကမၠောန်လေဝ် စိုပ်တရဴပြဟ်ဟ်မာန်ရ။
၇။ အက္ကောဓ – ပွမဟွံထေဲပၞောတ်၊ ပွမသ္ဍိုက်ဆာန် (Universal Love and Kindness)
ထေဲပၞောတ်ဒၟံၚ်ဟွံဂွံရ။ စိုတ်ဒးဂၠိၚ်တုဲ ဒးသၠးအခေါၚ် လ္တူညးဍုၚ်ကွာန်ရောၚ်။ အဝဵုအာဏာ နွံပ္ဍဲတဲတုဲ ဗွဲအစောံဒေါသ ဖန်ဟွံဂွံ၊ ဒးချပ်ဗ္စာ နကဵုသတိဉာဏ်ပညာ ဒးဖန်ဖက်စဳရေၚ်ရ။ တၠအဝဵုအာဏာတအ် ဒးစွံစိုတ် ညံၚ်မိ မဗမဴတှ်ကဵုကောန်ဇကုအရၚ်ကီုရ။ ကောန်ၚာ် မၞုံလ္တူထွာဲဒဳယာဲဂှ် ၜိုန်ထၞိက်ဒၟံၚ်ယာဲ၊ ထေဲပၞောတ် ဂြဲဇျှာ်ဒၟံၚ်ယာဲကီုလေဝ် မိဂှ်ထေဲပၞောတ်ကဵုကောန်ဟွံဂွံရ။ အက္ကောဓဝွံ ဒှ်မေတ္တာရ။ မေတ္တာတၠအဝဵုမ္ဂး ဒးဒှ်မေတ္တာ Universal Love and Kindness တုဲ မၞိဟ်ခိုဟ်လေဝ် သ္ဒးဆာန်၊ မၞိဟ်ပရေံလေဝ် သ္ဒးဆာန်ရ။ ဍံက်ကေတ်တုဲ ဆာန်ဟွံဂွံရ။
၈။ အဝိဟိံသာ – ဟွံမွဲကဵုပွပျဲပျာံတုဲ ဒးနွံကဵုကရုဏာ (Humanity,Marcy,Compassation)
ဒၟါနူကရုဏာဆာန်ဍုၚ်ဟၟဲ၊ ကရုဏာဆာန်ဍုၚ်အောန်ကၠုၚ်ဂှ်ရ မၞိဟ်မွဲကဵုမၞိဟ်မွဲကီု၊ မွဲဍုၚ်ကဵုမွဲဍုၚ်ကီု၊ မွဲဂကူကဵုမွဲဂကူကီု ဂစိုတ်ညးသ္ကအ်အိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူဝါဒဂကူလောန်ကာဲတုဲ တၠအဝဵုဟေတ်တဠာ ဂစိုတ်ထောံဂကူဂျူတအ် ဗၞတ် (၂၁) ပြကောဋိကိုဋ်ဂှ် ပြာကတ်ဒၟံၚ်ရ။
၉။ ခန္တဳ – ပွမအေၚ်ဒုၚ်သၠးအခေါၚ် (Patience)
အရာအိုဿီု ဒးသၠးအခေါၚ်ဟွံသေၚ်၊ ဗွဲမဗဗွဲကဵုဥပဒေဂှ် ဒးကၠောန်ရောၚ်။ ဗွဲတၟေၚ်ဂဗုတ်ဇၞော် ညံၚ်ဂွံဍောတ်၊ ဂဗုတ်ဍောတ် ညံၚ်ဂွံကၠေံဗ္ဒန်အာဂှ် ဒးလွဳပရာရ။
၁၀။ အဝိရောဓန – ပွမဟွံစှေ်စးကဵုမၞိဟ်ဂမၠိုၚ် (Rule by the People)
ဒးဗက်ပၟိက်ညးဂလိုၚ်ရောၚ်။ စှေ်စးကဵုမၞိဟ်ဂလိုၚ်၊ ဟွံကေတ်ဆန္ဒညးဂလိုၚ်တုဲ ဖန်ဖက်ဟွံဂွံ။ ဒးသၠုၚ်ပ္တိုန် ဒးသ္ပအဲပရဲကဵု ပရေၚ်ၜိုဟ်လလမ် ကေုာံ ပရေၚ်ညဳသာ လညာတ်ပၟိက် ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ရ။ အဓိပ္ပါယ် အဝိရောဓနဝွံ ဒှ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳရ။ နူဘာသာဂရိ (Demos-the People-Kratia-Power rule) စိုပ် (၁၆) ဗွဝ်ကၠံဂှ် ပြၚ်သေတ် (French) တအ် ကော်ကၠုၚ် Democracy ရ။ အဝိရောဓနဝွံ ကၠာဗုဒ္ဓဂေါတမ ဟွံက္တဵုဒှ်ဏီတေံရ ပြာကတ်ဒၟံၚ် အကြာဂကောံဇန်တအ်တုဲမံၚ်ရ။ သ္ပပ္တံနူခေတ်တမၠာကဝ် လက်ထက်သၟိၚ် မဟာသမ္မတတေံတုဲ စကာကၠုၚ်ဒၟံၚ် ဗီုပြၚ် အဝိရောဓန Democracy ဏံရ။ စိုပ် (၁၆) ဗွဝ်ကၠံ (16 century) မှ ပြာကတ်ကၠုၚ် နဒဒှ် Democracy ဒဳမဝ်ကရေဇြဳရ။
တၚ် (၁၀) တၚ်ဏံ ယဝ်ဟွံဗက်စကီု၊ က္လိလောန်ကၠေံမွဲမွဲတၚ်တုဲ ဒ္ဂေတ်ဗက်မ္ဂး က္တဵုဒှ်သာ်လဵုမာန်ရောဂှ် ချိၚ်ဆကေတ်မာန်ရ။ ဟိုတ်နူအခေါၚ်အရာ ဟွံညဳသာကၠုၚ်၊ ဟွံဍိုက်ပေၚ်ကၠုၚ်တုဲ ပရေၚ်ပၠန်ဂတး ပရေၚ်ဒ္စဵုဒ္စးတအ် ဒှ်ကၠုၚ်သိုက်က်မာန်ရ။ ဒ္ဂေတ်ဗက်အာမ္ဂး ကောန်ဍုၚ်ကောန်ကွာန်တအ် ပေၚ်ပၟိက်စိုတ်တုဲ မူရဴပရေၚ်ဒ္စဵုဒ္စးလဵုမွဲ ဂွံက္တဵုဒှ်ဂှ် ဒှ်ဟွံမာန်ရ။ ဍုၚ်ကွာန်ကီု ဂကောံညးဍုၚ်ကွာန်ကီု ၜိုဟ်သြိုဟ်ကၠုၚ်ရ။ ဗီုပြၚ်ဍုၚ်ကွာန်ၜိုဟ်သြိုဟ်ဂှ် စၞောန်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲပိဋကတ်မွဲဒၞါဲ အတိုၚ်သၟဝ်ဏံရ။

၁။ ဘတ္တဝေတန – ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဗွဲမဗဗွဲကဵု အဆံၚ်ဌာနန္တရဇကု က္လိဂွံသြန်ဂိတု၊ အဆံၚ်ဒၟံၚ်အဝဵု
အာဏာ။
၂။ သကမ္မပသုတ – က္လိဂွံတမ်ရိုဟ် အထံက်အပၚ် ပ္ဍဲအရာတဵုလွဳ၊ သွံရာန်လှာဲဂတး (Agrigture and Trading)
၃။ ရာသိက – ဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ကီု၊ ဂကောံဒေသကီု နွံကဵုကဏ္ဍမပ္တံသြန်ဗွဝ် (Budget) ဍိုက်က်ပေၚ်ၚ်။
၄။ ခေမဋ္ဌိတ – မၞုံကဵုဥပဒေစဵုဒၞါ ဂီုဂီုကၠီုကၠီု (Safed by law)
၅။ အကဏ္ဍက (အကဏ်ဋက) – ဟွံမွဲကဵုအဂတိ (Corruption)
၆။ မောဒမာနာ – မွဲဂကောံကဵုမွဲဂကောံ၊ မွဲဂကူကဵုမွဲဂကူ မၞုံကဵုသ္ဍိုက်စိုတ် ကေုာံ ရေၚ်သ္ကအ်
(Appreciation)
၇။ အပါရုတဃရာ – ဟွံမွဲကဵုကမၠတ်ဒမၠတုဲ ဟွံဒးကၟာတ်တရၚ်ဗ္ဒၚ်၊ တရၚ်ဒပ် (safe)
ထပှ်တၚ်ဏံဝွံ ဒှ်အၚ်္ဂလက်သဏ် ဍုၚ်ကွာန်ၜိုဟ်သြိုဟ်သာယာရ။ ရံၚ်အာကဵုအၚ်္ဂလက်သဏ် (၇) တၚ်ဏံတုဲ တုပ်ဒၟံၚ်ကဵု ဍုၚ်ပလိုတ်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတအ်ရ။ အၚ်္ဂဏံဍိုက်ပေၚ်မှ ဍုၚ်ကွာန် ဇၞော်မောဝ်တောတက်ဏောၚ်ဂှ် ပြာကတ်ဒၟံၚ်ရ။

အံက်သာ (တံၚ်ပရၚ်)

က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ သ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော်မေန်အံၚ်လှာၚ်ကဵု သမ္မတရာတ်ယှာ ပလာဒဳမဳယျာပူဒေန်တံ ဆဵုဂဗညးသ္ကံ ပ္ဍဲကဵုဌာန်ကောံမုဟ်ဗၟံက် (အေရှ.ဖျားဖိုရမ်) မကၠောန်ဗဒှ် လ္တူဍုၚ်ပဠာဒဳဗအ်သတအ် ဍုၚ်ရာတ်ယှာရ၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ မေန်အံၚ်လှာၚ် နူစသီအဝဵုတုဲ ဂစာန်အာဒၟံၚ် ဍုၚ်ရာတ်ယှာဂၠိုၚ်ကဵုလ္တုန် တရဴအလန်ဏံမှ ဂွံအခေါၚ်ဆဵုကဵု သမ္မတပူဒေန်ရ၊ ပ္ဍဲကဵုဌာန်ကောံဏံဂှ် ညးစၞး နူကဵုအာမေနဳယျာ၊ မန်ဂိုဝ်ဠဳယျာ ကေုာံ ကြုက်တံ ပါလုပ်ဆဵုဂဗလဝ်ရေၚ်သ္ကံရ။
ပ္ဍဲကဵုပေါဲဆဵုဂဗဏံ သမ္မတရာတ်ယှာပူဒေန်ဂှ် “ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဒှ်ဍုၚ်မိဿဟာဲတြေံ မၞုံကဵုဓဝ်ပတှေ်ပိုဲရောၚ်” ဟီုဂးတုဲ သ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော်မေန်အံၚ်လှာၚ်ဂှ် ကော်သမ္မတပူဒေန် “က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂၠးတိ”ရ၊ ပရေၚ်ဆဵုဂဗညးၜါလ္ပာ်တၞဟ်ခြာဂှ် အခိၚ်လအ် ပွိုၚ်မွဲနာဍဳပြၚ်တုဲ ပရေၚ်ရေၚ်တၠုၚ်ပံၚ်ကောံ ဆက်ဆောံၜါဍုၚ်ကီု သီုအကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်သအာၚ်တံ သဳကၠဳလဝ်ညးသ္ကံရောၚ်ဂှ် နူကဵုဃံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ လလောၚ်လဝ်ပရိုၚ်ရ။

လိက်ကသုက်ဖဴဓာတ်နယျူကလဳယျာ
ကိုန်စဳမာန် သွက်သ္ဂောံသိုၚ်ခၞံ ဖဴဓာတ်နယျူကလဳယျာ ဍောတ်တ်မွဲဖဴဂှ် ပံၚ်ကောံရေၚ်တၠုၚ်အာ မွဲကရောံရောၚ်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဂွံတၚ်တုပ်စိုတ် ထ္ပက်လဝ်စၟတ်တဲရ၊ ဝန်ဇၞော်ဓတ်ပၟတ်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ကော်ဘိက် ကမ္မနဳရာတ်ယှာတံ ညံၚ်သ္ဂောံလုပ်ကၠုၚ် ဗွိုၚ်ကမၠောန် ကၠေၚ်ပ္ဍေန် ကေုာံ သၟုဟ်ဓာတ်သဘာဝဗၟာကီု ပရေၚ်ရာန်ကၠေၚ်စက် နူရာတ်ယှာတံကီု သ္ပအဓိကတုဲ တက်ကျာဟီုဂးတဴရ။
ဖဴဓာတ်ဍောတ်တ် နယျူကလဳယျာ မပတိတ်ကဵုဇြဟတ်လလဳမာန် သွက်သ္ဂောံစသိုၚ်ခၞံအာဂှ် က္လိဂွံတၚ်တုပ်စိုတ် နူကဵုကမ္မနဳဓာတ်နယျူကလဳယျာ ဍုၚ်ရာတ်ယှာပိုၚ် Rostam ကဵု ဃံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ ဒှ်ထပက်လဝ်စၟတ်တဲရ၊ တၚ်တုပ်စိုတ်တံဂှ် အပ္ဍဲသၞာံ (၂၀၂၂-၂၀၂၃) ဏံ နကဵုဓတ်ပၟတ်နယျူကလဳယျာဂှ် ဒှ်ကိုန်ဓဇက်စဳဇန် မွဲကဏ္ဍ သွက်ဂွံရေၚ်တၠုၚ်ပံၚ်ကောံ ထမံက်အာရုပ်ရဴ နဲကဲၜိုဟ်ဟ်သိုဟ်ဟ်ရောၚ် သ္ဂးလဝ်ရ၊ ပရေၚ်တၚ်တုပ်စိုတ်တံဂှ် ဒှ်ကမၠောန်ထမံက်ရုပ်ရဴ ပံၚ်ကောံကဵုရာတ်ယှာ နကဵုတရဴ ညးမဆေၚ်စပ်ကဵု ဌာနဝန်ဇၞော် ဃံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ မပါဗက်အာ ကရောံက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ သ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော်မေန်အံၚ်လှာၚ်ရ။

ဒးဒုၚ်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ဒၟံၚ်ကဵု ဒဝ်ဠာရောၚ်ဂှ် ဒုၚ်ဝန်
ပရေၚ်သွက်သ္ဂောံရာန်ကၠေၚ် နူရာတ်ယှာဂှ်လေဝ် ယဝ်ခါရရာန်ကဵု သြန်ဍုၚ်သအာၚ်တၞဟ်ဟ်တံမ္ဂး ပရေၚ်ဗၞတ်ဗ္ၜတ်နွံဒၟံၚ်တုဲ သၟိက်မိက်ဂွံကဵုရာန် နကဵုသြန်ရူဗေလ်ရောၚ်ဂှ် ဟီုဂးလဝ်ကဵုဌာန်ပရိုၚ် ဍုၚ်ရာတ်ယှာတံနွံတုဲ အပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာလေဝ် သွက်ဃံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ ဒှ်ဒၟံၚ်ပရေၚ်ခက်ခုဲကဵု သြန်ဒဝ်ဠာရောၚ်ဂှ် ပ္ဍဲကဵုဟီုဂလာန်သြဝါဒ ဖိုဝ်ရာမ်ဂှ် ဟီုလဝ်နွံရ၊ ပရေၚ်ကူသာန်သွံရာန် ဗၞိက်ဂၠးတိဂှ်လေဝ် ဍုၚ်ဇၞော်လ္ၚဵုတံ သုၚ်စောဲဒဝ်ဠာ နကဵုဗီုပြၚ်လွဟ်လက်နက်တုဲ သ္ပမာန်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်ဒၟံၚ် ဍုၚ်ဍောတ်တ်တံရ၊ ကိစ္စပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပရေၚ်ပိုန်ဂြပ်ဂှ်လေဝ် ဍုၚ်ဍောတ်တ်တံ ဒးဒုၚ်ပမာန်ဒၟံၚ်ကဵု ဍုၚ်ဇၞော်ဇၞော်တံ စဵုကဵုဒုၚ်ဒဝ်ဟွံမာန် အကာဲအရာစိုပ်ဒၟံၚ်သာ်ဂှ်ရောၚ်ဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ သ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော် မေန်အံၚ်လှာၚ် ဆက်ဟီုဏာ ဂလာန်သြဝါဒ ပ္ဍဲဖိုဝ်ရာမ်ဂှ်ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ စၞးဒးသုၚ်စောဲသြန်ဒဝ်ဠာဂှ် ထ္ပက်စုတ်စၞး သုၚ်စောဲသြန်ရူဗေလ်ရာတ်ယှာကီု၊ သီုကဵုသြန်ယောမ်ကြုက် ကေုာံ သြန်ရူပဳအိန္ဒိယျတံမ္ဂး ပရေၚ်ခက်ခုဲ ဍုၚ်ပိုဲတံ ပွမဒးဒုၚ်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်သ္ပမာန်ဂှ် တတ်ကၠောံအာမာန်ရောၚ် သာ်ဝွံ ဟီုဂးဏာဂလာန်သြဝါဒရ၊ ဍုၚ်ရာတ်ယှာဂှ် ပရေၚ်ဇီုကပိုက် ပရေၚ်ပိုန်ဂြပ် ၜိုန်ရနွံကီုလေဝ် သမ္မတပူဒေန်ဂှ် ဍုၚ်ပလိုတ်တံ ကၟာတ်ဒၟံၚ်ပရေၚ်ပိုန်ဂြပ်ကဵု ဍုၚ်ရာတ်ယှာဂှ် ဟွံအံၚ်ဇၞးရောၚ် ညိလေဝ် ဟွံဇီုကပိုက်ကဵု ရာတ်ယှာရောၚ် သာ်ဝွံ ဟီုဂးတဴရ၊ ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ကရောံပဋိပက္ခအပ္ဍဲဍုၚ်ဂှ် ပရေၚ်ပ္လံၚ်ဏာနၚ်ဗၞိက် ဆုတ်စှေ်အာတုဲ ပရေၚ်ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်နူဍုၚ်သအာၚ်တံလေဝ် တိတ်အာနူဍုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ၊ ပရေၚ်သြန်ဍုၚ်သအာၚ် ဂွံလုပ်တိတ်ဂှ် ဒးဆဵုဂဗဒၟံၚ်ကဵု တၚ်ဆိုအ်ဗေဇၞာ်ဇၞော်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကပေါတ်ဗၞိက်နာနာ မ္ဒးသ္ပဒၟံၚ်ပဓာန်ကဵု မပၠောပ်နၚ်နူဍုၚ်သအာၚ်တံဂှ် ၚုဟ်မးသၠုၚ်တိုန်အာ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။

ပရေၚ်ကူသာန်သွံရာန်ဗၞိက်ကဵု ကော်ဘိက်ညးဓလိုက်တမ်ရိုဟ်တံဂှ် ဒှ်ကမၠောန်ဟာ?
ပ္ဍဲကဵုအသေအဟာန်ဖိုဝ်ရာမ်ဂှ် သ္ကိုပ်ဗိုလ်ပၞာန်ဗၟာမေန်အံၚ်လှာၚ် သ္ပအဓိကဟီုဂးဏာ စပ်ကဵုကဏ္ဍ ပရေၚ်ပ္လံၚ်ဗစိုပ်ဇွောံမ ကေုာံ ပရေၚ်ဓတ်ပၟတ် (စွမ်းအၚ်) တုဲ ဍုၚ်သအာၚ်တံ ညံၚ်ရဴဂွံလုပ်ကၠောန်ကမၠောန် ဓလိုက်တမ်ရိုဟ် ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာညိဂှ် ဟီုဂးကော်ဘိက်ဒၟံၚ်ရ၊ ပရေၚ်အကာဲအရာ ကဏ္ဍစၞဇွောံမ စပ်ကဵုသြောံသ္ၚုတုဲ ကူသာန်သွံရာန်မာန်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် မေန်အံၚ်လှာၚ် ဟီုဂးတဴရ၊ ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ကမၠောန်ဆေၚ်စပ်ကဵုဓတ်ပၟတ် (စွမ်းအၚ်) ကမၠောန်နွံဒၟံၚ်တုဲ ဓာတ်ပၟတ် (စွမ်းအၚ်) သွက်ဂွံထပ်ကၠောန်လေဝ် ဒၞါဲနွံဒၟံၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဏီရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဍုၚ်သအာၚ်တံ ကၠုၚ်ကၠောန်ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်အိုတ်ညိဂှ် မေန်အံၚ်လှာၚ် ကော်ဘိက်လဝ်ရ။
သွက်ညးမၞုံပၟိက်ကဵု ပရေၚ်ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်တံ ညံၚ်ရဴသ္ဂောံပြေပြံၚ်ဂှ် ဥပဒေဟွံဍိုက်ပေၚ်တံဂှ် ထပ်ချူထပေၚ်ဒၟံၚ်နွံတုဲ ညးနွံပၟိက်ကဵု ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်ဍုၚ်သအာၚ်တံ ယဝ်ကၠုၚ်ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်ဍုၚ်ဗၟာမ္ဂး က္လိဂွံပရဲပရၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ရောၚ်ဂှ် ဟီုဂးစုတ်ဏာ ပ္ဍဲဂလာန်သြဝါဒဂှ်ရ၊ အကာဲအရာတိဍာ်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဒှ်ဍုၚ်ဂကောံအာဇြဳယာန်မွဲတုဲ သွက်သ္ဂောံကူသာန်သွံရာန်ဗၞိက်ကဵု ဍုၚ်အာယှအဂၞဲတံကီု ဍုၚ်အာယှသၠုၚ်ကျာတံကီု သီုကဵုဍုၚ်ဥရောပတံဂှ် ဒှ်ဒၞါဲစှေ်ကဵုသၞောတ်အဓိကမွဲရ၊ ကဏ္ဍပရေၚ်စၞဇွောံမလေဝ် ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဒှ်ဍုၚ်မဍိုက်ပေၚ်ကဵုစၞဇွောံမတုဲ ဒှ်အခေါၚ်အရာခိုဟ် သွက်ညးနွံပၟိက်ကဵု ဓလိုက်တမ်ရိုဟ်တံ ဗွဲမလောန်ရောၚ်ဂှ် မေန်အံၚ်လှာၚ် ဟီုဂးဏာ ပ္ဍဲကဵုဂလာန်သြဝါဒညးတေံရ။
အကာဲအရာနဇိုၚ်နတဲ ဍုၚ်ဗၟာကဵု ဍုၚ်ရာတ်ယှာတံ ဍာံဍာံဂှ် ဗၟာဂှ် ပၞာန်သီလဝ်အဝဵု ရာတ်ယှာဂှ် ၜက်ၜေတ်လဝ် ဍုၚ်ယူကရိၚ်တုဲ ဒှ်ဍုၚ်ဒးဒုၚ်ကၟာတ်လဒဵုလဝ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်၊ ပရေၚ်ပိုန်ဂြပ်ကဵု ဍုၚ်သအာၚ်တံဗွဲမဂၠိုၚ်ရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ နူဍုၚ်ရာတ်ယှာကီု သီုကဵုနူဍုၚ်ဗၟာတံ ဍုၚ်သအာၚ်မဓလိုက်လဝ်တမ်ရိုဟ်တံ နုက်တိတ်အာဒၟံၚ်သိုက်က်အိုတ်ရ၊ ဍုၚ်ဗၟာဂှ် အဃောကြေပ်ဂြတ်ဒၟံၚ်ကဵု ပရေၚ်ကၠေၚ်ၚုဟ်သၠုၚ်တိုန်တုဲ စပၠောပ်ဒၟံၚ်ကၠေၚ် နူကဵုဍုၚ်ရာတ်ယှာရ၊ ပရေၚ်ပၠောပ်ကၠေၚ်စက်နူရာတ်ယှာဏံ ၜိုတ်လဵုစိုပ်တရဴမာန်ရောဂှ် မ္ဒးရံၚ်ကျောဝ်ဗက်အာရ။

ဍုၚ်သအာၚ်ဂမၠိုၚ်တံ ဗီုလဵုစွံအာစိုတ်ရော?
သၟာခါတ်အကာဲ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံဂှ် ပရေၚ်ဗၟာဆက်ဆောံကဵု ရာတ်ယှာဏံ ညံၚ်ရဴဟွံဂွံဒှ်အာ ဗီုကဵုဍုၚ်ကိုဝ်ရဳယျာသၟဝ်ကျာကဵု ဍုၚ်ရာတ်ယှာ ဆက်ဆောံက္လိတ်က္လောတ်ဒၟံၚ်ရေၚ်သ္ကံဂှ် ဍုၚ်အမေရိကာန်ကဵု ဍုၚ်ပလိုတ်တံ မ္ဒးက္လေၚ်သ္ၚဳဂၠိပ် လ္တူမူဝါဒ စပ်ကဵုဍုၚ်ဗၟာတံရောၚ်ဂှ် ဟီုဂးပါ်ပါဲဒၟံၚ်ရ၊ ဒၟာနူကဵု ပရေၚ်ဗၟာကဵု ရာတ်ယှာ ဆဵုဂဗလဝ်ဏံတုဲ ပရေၚ်ထံက်ပၚ်ရီုဗၚ် နူကဵုဍုၚ်ပလိုတ် သီုကဵုဍုၚ်အမေရိကာန်တံ ဍုၚ်ဗၟာ ညံၚ်ရဴသ္ဂောံက္လေၚ်စိုပ် လ္တူဂၠံၚ်တရဴဒဳမဵုကရေဇြဳပၠန်ဂှ် ပြံၚ်လှာဲအာမာန်ဟာ?ဂှ် သၟာန်မံက်တိတ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်ရ၊ ဍုၚ်ပလိုတ်တံ သွက်သ္ဂောံသ္ပသမ္တီကဵု အလဵုအသဳညဳသၟဟ်ကောန်ဂကူ (အေန်ယူဂျဳ) ဂှ် တန်တဴဒၟံၚ်ကဵု ပရေၚ်ကမၠောန်အေန်ယူဂျဳတံရောၚ်ဂှ် ဒံက်တာသာၚ်ဂျဳဇြေန်သိုဝ် ဟီုရ။
နူကၠာတရဴမေန်အံၚ်လှာၚ် အာရာတ်ယှာဏံ ဟွံဒှ်ဏီဂှ် သအာၚ်အာနူကဵု ဍုၚ်ကြုက်ကဵု ရာတ်ယှာတုဲ ဍုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တံ ဒစဵုဒ္စးကဵု ဃံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ၊ ဍုၚ်အာဇြဳယာန်လ္ၚဵုလေဝ် သၠုၚ်တိုန်အသိၚ်ဇြဟတ်ဓရိုဟ် ညံၚ်ရဴဟွံဂွံသ္ပသမ္တီကဵု ပေါဲရုဲမာဲဃံၚ်ဇြဳပၞာန်ဂှ် ဆဝ်ဗ္ၚုဟ်ဟီုဂးဒၟံၚ်ရ၊ အကြာအကာဲအရာဏံဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဗၟာကဵု ရာတ်ယှာ နူကဵုက္ဆံၚ်ဆက်ဆောံ ပရေၚ်ပၞာန်နွံဒၟံၚ်တုဲတုဲဂှ် ဆက်ဆောံကၠုၚ် ဗီုပြၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကြပ်ကၠုၚ်တုဲ သွက်သ္ဂောံဒးစွံသတိ ပရေၚ်ပညဳလ္တာ်သၠဒ္ကေဝ်ဂၠးတိရောၚ်ဂှ် အမာတ်ကၠတ်ထဝ်လ္တူလ္ၚဵု ဍုၚ်အမေရိကာန်တံ အဃောကဵုကၠုၚ်မံၚ်သတိကဵု ဝန်ဇၞော်ဍုၚ်သအာၚ်ညးတံဂှ် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗၟာကဵု သမ္မတပူဒေန်တံ ပရေၚ်ဆဵုဂဗညးသ္ကံ ဒှ်ကၠုၚ်ရ။
သရုပ်ကၠေံမ္ဂး ဍုၚ်ဗၟာကဵု ဍုၚ်ရာတ်ယှာဂှ် စပ်ကဵုပရေၚ်ပၞာန် နူကဵုအခိၚ်ကၠာကၠာတေံရ ဆက်ဆောံကၠုၚ်ဒၟံၚ်ညးသ္ကံ ကြပ်ပ်ရ၊ အခိၚ်လၟုဟ် အလဵုအသဳဃံၚ်ဇြဳပၞာန်ဗၟာကီု သီုကဵုရာတ်ယှာ ဒးဒုၚ်တးပါဲဒၟံၚ်ကဵု ညးဂၠးကဝ်တံတုပ်ပ်တုဲ သာတုဲကြပ်ကၠုၚ်ညးသ္ကံ သာတုဲဆာန်ကၠုၚ်ညးသ္ကံ ညးမၞုံကဵုတာလျိုၚ်ဍုၚ်ၜါလ္ပာ်တံလေဝ် ညးအာကဵုအဲ အဲအာကဵုညးရ၊ ပ္ဍဲလောကဏံ ဗီုလဵုဒးဒုၚ်တးပါဲတးပါဲ ရဲညးကဵုညးနွံတွဵုရ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ လိက်ပရေၚ်ဏံ တၚ်လဝ်ကဵုယၟု “အကဝ်တှေ်အဖဝ်နွံ အဠက်တှေ်အဖက်နွံ” မဒှ်ရအဴ။

စေတနာ လှာၜိုပ် (၂၅/၈/၂၀၂၂)

ပ္ဍဲခေတ်ကာလတ္ၚဲဏံ ပၞာန်သီအဝဵု ထိၚ်ဒဝ်ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲ ဗြုတမ္ညဝ်အာ အလုံဂၠးကဝ် မွဲဝါပၠန်ရ။ သ္ပဟိုတ်ကဵု ပၞာန်သီအဝဵုဏံ က္လေၚ်ကျောဝ်ရံၚ် ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်ညိပၠန်မ္ဂး ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဇၞးလဝ်မာဲတုဲ ထိၚ်ဒဝ်လဝ်ဍုၚ်ဟွံသေၚ်ရ၊ ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ ဂကူဗၟာတံ ဇၞးလဝ်မာဲတုဲ ဂွံထိၚ်ဒဝ်လဝ်ဍုၚ်ဂှ် ညးဂွံလဝ်အဝဵု လ္ပာ်ဒပ်ပၞာန်တံ ဒုၚ်တဲဟွံမာန် ထ္ၜးဟိုတ်နာနာတုဲ ဟိုတ်နူက္လေၚ်ထိၚ်သီကေတ် အဝဵုပၠန်ဂှ်ရ ဍုၚ်ပိုဲဏံ အယုက်သၟိၚ်ဟွံတန်ကြန် အယုက်ဍိက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဂၠိၚ်သ္ၚောဲ၊ ရံၚ်မွဲလ္ပာ်မ္ဂး အလဵုအသဳပၞာန်တံ ဂွိၚ်ကဵုကောန်ဍုၚ်အရၚ်၊ ဂွိၚ်ကဵုဂကောံဗော်အေန်အေဝ်ဒဳတံ ဂွံအခေါၚ်အရာ ဂကောံညး ဂကူညးကဵုညး ဂၠိုၚ်လောန်အာဂးတုဲ ပၞော်ဂၠံၚ်တရဴ ညးဂွံလဝ်အဝဵုတ္ၚဲဏံ အောန်ကၠုၚ် သွက်အခေါၚ်အရာ ဒပ်ပၞာန်ဂကူညးရ။
လၟုဟ်ပၠန်လေဝ် ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ ၜိုန်ဒးဒုၚ်သီအဝဵုကီုလေဝ် သိက္ခာညးထိၚ်ကၠုၚ်ဍုၚ်ကီု၊ သိက္ခာ ဂကောံဗော်အေန်အေဝ်ဒဳကီု ဒးဒုၚ်တၞီဗၠိုက်အာ ပ္ဍဲပၠန်ဂတးရပ်လွဟ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံသၟးဟွံက ပ္ဍဲဂကောံဂၠးကဝ်လေဝ် သိက္ခာသဝ်ပၠိုတ် ဒှ်ကၠုၚ်ရ၊ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ယၟုဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ ဒးဒုၚ်လီုသရိုဟ်စှေ်အာဂှ် က္လေၚ်ထ္ၜုတ်ပ္တိုန် ယၟုဗော်တၟိ ဂကူဗၟာ ဗော်အေန်ယူဂျဳ က္လေၚ်ပၠန်ဂတးကဵု ဒပ်ပၞာန်မသီအဝဵုဂှ်တုဲ ဒဵုတ္ၚဲဏံ ပရေၚ်ပၞာန်ညးၜါ ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်မံၚ်ရ။
တၚ်စၟဳ ကောန်ဂကူဗၟာ မပါ်တိတ် ကော်ဗော်အေန်ယူဂျဳဂှ် ဟီုကြီုလဝ် ဒစဵုဒစးအာ ပၞာန်သီအဝဵု ပိုတ်တ်သ္ကုတ်တ်ရောၚ် လလောၚ်တြးလဝ် လ္တူကျာ၊ အတိုၚ်ပၟိက်ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ စၟဳလဝ်ဂှ် နကဵုဗော်အေန်ယူဂျဳ ဟွံဒုၚ်သ္ပဍိက်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ဆက်လုပ်အာပေါဲဗ္တိုက်ဏောၚ်။
ပြဟ်ဟ်ဏံ လဂါံဇိုၚ် ဗော်ပါ်တိတ်ဂကူဗၟာအေန်ယူဂျဳဂှ် ညးတံ ကွာ်ထ္ၜးလဝ်သက်သဳ သွက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ မၠာ်သ္ၚဳရံၚ်မ္ဂး တီအာရှ်သာ ဍာတ်ကြောံ လ္တူဏံရ။ ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဂှ် ညးတံဂွဳစိုက်ဏာ ပ္ဍဲကၠေၚ်က္ဍဟ်ညးတံတုဲ ရမျှာၚ်ဂကူဗၟာ မပါ်တိတ်တံဟွံအိုတ် ပၟဝ်ဒၟံၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ နကဵုပါၚ် ဆာန်ဒၟံၚ်သီုစိုတ် သီုစရိုတ်တုဲ လွဳလဝ်ကဵု စိတ္တညာဏ် ပကောံဇြဟတ် ရဲဒုၚ်တဲပၞာန်သီအဝဵု ရဲဟွံစှေ်စိုတ်တံဂှ် ဂစာန်ရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတး တဝ်စၞေဟ်ကဵု ပၞာန်သီအဝဵုသၟးဟွံက မတ်ညးတံ က္ဍညာတ်အာ လ္တူပၠန်ဂတးရပ်လွဟ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံတုဲ နကဵုသၟန်ပါၚ်ရ ဟီုပယျေဝ်မံၚ်၊ ရံၚ်ကဵုစေတနာညးမ္ဂး သၠဲဗွိုၚ်တိဍာ် ဂကူညးတံတုဲ က္လေၚ်ကေမ်ဇျှာပ် အဝဵုပၠန်ဂတး ညံၚ်ဟွံဂွံ ဗၠးတိတ်အာ နူသ္ကေံတဲညးတံတုဲ က္လေၚ်ၚိတ်ကောန်ဂကူတံဂျိုၚ်ၚ် အတိုၚ်ပၟိက်ညးတံ နူတမ်မူလ ပကတိရုပ် ဝါဒမဟာဂကူ ညးတံပၠန်ရ။
ဂၠံၚ်တရဴပတောံ ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ညးတံလးလဝ်ဂှ် မွဲအခိၚ်တေံ မောဝ်ပ္ဍးအာ အလုံဂၠးကဝ်မွဲတုဲ ညးထံက်ဂလာန် အဲထံက်ဂလာန်အိုတ်ရ။ စိုပ်ကၠုၚ်ရာသဳဏံ မတ်ဆုမတ်ဒုန် ကၠုတ်တိုန်ဟွံမွဲကဵုအခိၚ်၊ ညးလွိၚ်ဏာတဲဂှ် ဒှ်ဇြဟတ်ကဵုကၠံ ကြီုတုဲ ကြီုဂှ် ဒၞါဲကၠေံ၊ ဘဝညးတံလၟုဟ် ဒးက္လေၚ်ဗဂေါဝ်မုက်ကဵု ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံပၠန်ရ။
ဖေတ်ဒရာဂှ် ဂကောံပၠန်ဂတးရပ်လွဟ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ နွံပၟိက်ဂၠိုၚ်ရ။ တၚ်ရန်တၟံ ဖေတ်ဒရာဂှ် ဒက်ပ္တန်အာ ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဏောၚ်တုဲ ပါ်ပရအ်အာအဝဵု သွက်ဂကူညးကဵုညးဂှ် ပၟိက်ဇၞော်မံၚ်ရောၚ်။
ပြဟ်ဟ်ဏံ သွက်ဂွံသဳကၠဳ ကိစ္စပရေၚ်ၜိုဟ်လလံ ကေုာံ ဂကောံထ္ပက်လဝ်စၟတ်တဲ NCA (၁၀) ဂှ် ဂကောံအလဵုအသဳပၞာန် ကော်ဘိက်ဏောၚ် ဂးလဝ်ရ။ လ္ပာ် KNU တံ မွဲဂကောံ ကိစ္စတက်ကျာ ပရေၚ်ၜိုဟ်လလံဂှ် ကေတ်လဝ်အခိၚ် မွဲလစုတ်ရောၚ်။
ဖေတ်ဒရာဏံ ကွာ်အာဂတမ္ဂး ပ္ဍဲသၞောဝ် (၂၀၀၈) ဒပ်ပၞာန်ဂှ် ဒးဝတ်ဒၟံၚ်ဍာ်ညးသ္ကံ တၟာဂလိုၚ်ဏီ၊ ဒၞါဲတၚ်အဓိက အရာဂကောံပၠန်ဂတး ရပ်လွဟ်တံကေတ်ဂှ် ဒးဆက်ဂစာန်သဳကၠဳပၠန်ရောၚ်။ ပ္ဍဲသၞောဝ် (၂၀၀၈) ဂှ်လေဝ် ထေက်ကဵုဒးပဠေဝ်တုဲ က္လေၚ်ဒက်ပ္တန်အာ သၞောဝ်သ္ဇိုၚ် ကၟိန်ဍုၚ်တၟိ ဂကောံဂမၠိုၚ် စှေ်စိုတ် ဒးဒှ်မွဲရောၚ်။ ပ္ဍဲသၞောဝ်တၟိဏံလေဝ် အာဟွံဂွံပၠန်မ္ဂး ဍုၚ်ပိုဲဏံ ဂွံၜိုဟ်လလံထာဝရဟီုဂှ် ဒှ်ဟွံမာန်ပၠန်ရ။
ဒဒိုက်သၞာညးဍုၚ်ကွာန်တံ ဒးဆဵုအာ ပေါဲပြိုၚ်ဂစိုတ် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ပၠန်ရ။ ပ္ဍဲဂၠးကဝ်ဏံ ဍုၚ်ဝါတ်ဒိုက်ဇၞော်အိုတ်ဂှ် ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲ ပၠံၚ်ဒၟံၚ်အလာံရ၊ ထေက်ကဵုဒးက္လေၚ်ချပ်ရ။ လၟုဟ် ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ် KNU တံ ဂၠာဲပၞော်ဂၠံၚ်ခိုဟ် ဂးတုဲ ကွာ်ဗက်အာ လ္ပာ်ဂကောံဂကူဗၟာ မပါ်တိတ် ကော်ဂး ဒပ်ပၞာန်ရပ်လွဟ် ပဳဒဳအာပ် အတိုၚ်ညးဗှ်လိက်တံ ဂွံဆဵု ဂွံမိၚ်ဂှ်ရ။
ဂကူကရေၚ်တံ ဂစာန်ဗ္တိုက်ကေတ်ဒၟံၚ် အခေါၚ်အရာဂကူ နကဵုလွဟ်အိုတ်ဣရ၊ ကောန်ဂကူဗၟာ မပါ်တိတ်ဂှ်လေဝ် ဗီုပၠန်ဂတးတံ ဂွံစှေ်စိုတ်ကဵု ဗော်ညးတံ ကေုာံ ဒပ်ပၞာန်ညးတံ ပဳဒဳအာပ်ဂှ် လးလဝ် ဂၠံၚ်တရဴ ဒစဵုဒစး ကေတ်အာအခေါၚ်အရာ နကဵုလွဟ်ဂှ် ဒှ်ကမၠောန်ဍာံရောၚ်ဂးတုဲ လုပ်ကၠုၚ်ပေါဲဗ္တိုက် အိုတ်ရ။
က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကူကရေၚ် လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံ လညာတ်ဏံ ဍာံပြဂးတုဲ ဇကုဇွိတ်မုက် ဒးမုဟ်ဂှ် ဟွံဗ္စာ ပံၚ်စမ်ရံၚ် ဂၠံၚ်လ္ပာ်အေန်ယူဂျဳ မဒစဵုဒစး သၞောတ်ပၞာန်သီအဝဵုလေဝ်နွံ၊ လုပ်အာဂၠံၚ်ဒက်ပ္တန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေတ်ဒရာ လ္ပာ်ပၞာန်သီအဝဵုလေဝ်နွံ၊ ဂၠံၚ်လဵုဟွံကွာ် ပတှေ်ကေတ် ကံကုသဵုဇကုကဵု ကောန်ဂကူဇကု စိုတ်ဓါတ် ကေတ်အခေါၚ်အရာ ကေတ်ဗၠးၜးဂကူ နွံကၠုၚ်ရ။
လ္တူလညာတ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂကူကရေၚ်တံ ဒှ်အာလညာတ် ပိဂၠံၚ် ပိဗၠိုၚ်ရ။ လက္ချှန်ညးတံ က္တဵုဒှ်ဗီုဏံဂှ် ခိုဟ်ဟွံသေၚ်၊ ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ပၠန်ဂတးမွဲစွံ “ဥပမာ” မန်ကဵု ကရေၚ် တိဍာ်ဆက်စပ်ပံၚ်နှဴ မွဲလ္ပာ်ကဵုမွဲလ္ပာ် က္တဵုဒှ်ပဋိပက္ခမွဲမွဲမ္ဂး ဂွံအာသောၚ်က္လးပ္တိုန်ထ္ၜးဒၞါဲလဵု “ဗီု” မန်ကဵု ကရေၚ် ပၠန်ညးသ္ကံဣရ၊ လုလောန်အာမွဲမွဲမ္ဂး ဂွံအာပ္တိုန်ကဵုညးလဵု၊ အာကဵုပွိုၚ်ဍုၚ်- ဍေံတံဟီု ပ္တိုန်ကဵုခရိုၚ်၊ နူခရိုၚ်ပၠန် ဍေံတံဟီု နကဵုပူဂဵုအဲ ဟီုဟွံတုဲ၊ ယၟုရ အဝဵုနွံ တာလျိုၚ်အဝဵုဂှ် သ္ဂုတ်သွာတ်ဟွံတုဲ၊ ရဲဘုံသၟဝ်တေံဒှ်တှေ် ကဵုဍေံပသောၚ်ကေတ်လေဝ် ဒၞါဲသ္ကုတ်ကရေၚ် လၟိဟ် (၁,၂,၃,၄,၅,၆,၇,၈) တံလေဝ် ဗီုဏံရဟာဂှ် ကေတ်ဟွံဒး၊ ပြဟ်ဟ်ဏံ လၟိ်ဟ် (၆) ဂှ် အယောၚ်အလာနွံဗီုဏံ၊ ရံၚ်အာမ္ဂး ညးဒးတုဲတှေ် ကဵုတုဲအာ အတိုၚ်ဏံ၊ ညးကေတ်လျိုၚ် လ္ပာ်ကရေၚ်ဟွံမွဲမ္ဂး ကြက်ရှ်သာ ပံၚ်တောဲတိဍာ် (ပူးတွဲနယ်မြေ အနှစ်သာရမရှိ) ဂှ် ဓဝ်ပတှေ်လ္တူညးဍုၚ်ကွာန်မန်ပိုဲ အောန်ကၠုၚ် မိက်ဂွံဂးရ။
လညာတ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပ္ဍဲဂကူညးတံ ၜိုန်က္တဵုဒှ်သာ်ဏံကီုလေဝ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်အဆံၚ်အဆံၚ် ဍေံတံ ဒးဂစာန်ပ္ညဳ ပံၚ်ညးသ္ကံဖိုဟ်၊ ဒၟါနူ ကွာ်ပြဟ်တှေ်ခ္ဍိၚ် မိၚ်ပြဟ်တှေ်ဟွံဍာံ ဂှ်ရ လၟုဟ်ကောန်ဂကူဇကု မုဟ်ရာၚ် ပါၚ်ဟာဒၟံၚ်ဣရ။
လ္ပာ်ဒပ်ပၞာန်ကရေၚ် ဗော်ကရေၚ်တံ စသုၚ်ဖဲသၠဲ ဇွောံမ အပေါတ်ပၞာန် လွဟ်ဍောတ်ဇၞော် ဍိုက်ပေၚ် ဟီုကၠာလေဝ် လ္ပာ်ညးဍုၚ်ကွာန် ဂကူကရေၚ်ဍေံတံဂှ် ဒးထောံလဝ် ပိုန်ဂြပ်သ္ၚိဌာန် ဒးဂြိပ်ဒၟံၚ်ဘဲပၞာန် မွဲဏှေံမွဲဏှေံအိုတ်ရ။ ဘဝကောန်ၚာ် အဃောအဝဲ ဒးဂစာန်ကတ်ဗ္တောန်ပညာဂှ် ခက်ခုဲကၠုၚ်ကဵု အနာဂတ် ဘဝဍေံတံရ။ ပြဟ်ဟ်ဏံ အယုက်ဟွံပိုၚ်ခြာ ဒးလေပ်ကွတ်ပၞာန် ပံက်လဝ်တြၚ်ရောၚ်။
လၟုဟ်ပၠန်လေဝ် ဂကူကရေၚ်တံ ပ္တဴလဝ်လဝ်အိန်ထံၚ်ကဵု ဗော်အေန်ယူဂျဳ ကေုာံ ဒပ်ပဳဒဳအာပ် တၟိမွဲဝါဏံဂှ် မိပ်လဟိၚ်ဒၟံၚ်အိုတ်တုဲ လံကၠုၚ်ကဵုဂိတုညိဂှ် သၟူအိန်ထံၚ်ဇကု ဂကူဇကု သ္ဂောံသာယာ ပ္ဍဲဂၠးကဝ်ဂးတုဲ ဒှ်မာန် ဟွံမာန် ဂွံဆဵုညးသ္ကံအိုတ်ရ။
ရဲရပ်လဝ်ဝါဒမဟာ ကၟိန်ဍုၚ်သၟာၚ်တေံသၟးဟွံသေၚ်နွံ၊ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံလေဝ် ရဲရပ်လဝ် ဝါဒမဟာဂကူ နွံဒၟံၚ် ဖတ်တ်လတ်တ် အရၚ်သ္ဂောံၚိတ်ကမၠက် ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂှ် ဗော်ပါ်ဂကူဗၟာဍေံတံကဵု ဒပ်ပၞာန်ရပ်လွဟ်ဍေံတံ ဂွံသၠဲပ္တိတ်တိဍာ် သွက်ဂကူဍေံတံ လၟုဟ်ဗော်ဍေံတံကဵု ဒပ် ပဳဒဳအာပ် ဍေံတံ ထ္ၜးဟိုတ်ကဵု ဒစဵုဒစးအာ သၞောတ်တၠအဝဵုပၞာန် မပိုၚ်ဍုၚ်တံ ပိုတ်တ်သ္ကုတ်တ်တုဲ ဂကူကရေၚ်ကဵု ဂကူဗၟာမပါ်တိတ်တံ ပံၚ်တောဲကဵုဒၟံၚ်ဘာ ကွတ်ပၞာန်သ္ဇိုၚ်မွဲစွံ မၞိဟ်တြုံ မၞိဟ်ဗြဴ ကွးဘာဍောတ်တ်တံဟွံသှေ် ဟွံရံၚ်ကဵုအယုက်၊ ရံၚ်ကဵုပရေၚ်ထတ်ယုက်ဍိုက်ပေၚ်တုဲ ဗ္တောန်ဒၟံၚ်ကွတ်ပၞာန်အိုတ်ရ။
လၟုဟ်ပၠန် ပံက်ဒၟံၚ်ဘာပန်လွဟ်ဇၞော် ဘာဖံက်ခတိုဟ်မာၚ် ဘာကွတ်ပၞာန်သ္ဇိုၚ် ဘာအလံၚ်ဗိုလ် လၟိဟ် (၁) ရ။ ပ္ဍဲဘာဏံ ရဲတိုန်ဘာအလံၚ်ဗိုလ် နွံ (၅၀) တၠ၊ ဘာပန်လွဟ်ဇၞော် နွံ (၆၀) တၠပြၚ်၊ ဘာမာၚ် နွံ (၃၀) တၠပြၚ်၊ ဘာကွတ်ပၞာန်သ္ဇိုၚ် နွံ (၁၂၆) တၠ ရဴဝွံ ကောန်ဂကူကရေၚ်မွဲတၠ ဂးရ။ ရမျှာၚ်ကွးဘာမွဲတၠပၠန်ဂှ် အတိုၚ်ပၟိက် ဖန်ကဵုဟွံမာန်မ္ဂး “ထ္ပိုတ်ပန်ထ္ပိုတ်” (ဖြတ်လေးဖြတ်စနစ်) ဂှ် ဆက်ရေၚ်တၠုၚ် တဝ်စၞေဟ်အာကဵု ပၞာန်သီအဝဵုဏောၚ်။
တၠအဝဵုပၞာန် ၜိုန်ရပ်ဒၟံၚ်မၞိဟ်- မ္ၚးနူမၞိဟ်ပန်တၠ တုဲကၠုၚ်ဏံ ဂစိုတ်ဖအိုတ် ဒှ်ဟွံမာန်ညာတ်ရ။ ဆ္ဂး ရဲတၠအဝဵုပၞာန်ရပ်ထေက်ဂှ် ညးလုပ်ဒၟံၚ် ဂကောံဇြဳဒဳအာမ် (ရဲဒစဵုဒစး ပၞာန်သီအဝဵု) တံဟေၚ် ရပ်ထိၚ် စုတ်ထံၚ်နွံ၊ သ္ကုတ်ဒေသရေဝ်တေံဂှ် ဗၠာဲသၟိၚ်ဍေံတံ ဒှ်သံသယ ရဲပဳဒဳအာပ်တံတုဲ ပန်စုတ်ဂကူမန်ပိုဲ ချိုတ်အာဂှ်လေဝ်နွံ၊ လ္တူဏံ ဂကောံမဆေၚ်စပ်တံ ဆက်ရေၚ်တၠုၚ်အာ သွဟ်ဍာံညံၚ်ဂွံမံက်ရောၚ် ဂးလဝ်ရ။
မွဲလ္ပာ်ပၠန်ဂှ်ရော ရဲဒပ်ပၞာန်ဗၟာ ပါ်တိတ် ကော် ပဳဒဳအာပ် တံ စေတနာဗုအးမံၚ်သေၚ်ဟာ ယဝ်က္လေၚ်ရံၚ် လ္ပာ်ညးဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး မၞိဟ်ဓမ္မတာ မုဟွံဆေၚ်ဂှ်လေဝ် ဒးဒုၚ်ပန်ဂစိုတ်၊ ရဲကၠောန်ကၠအ်ဂူယာ ကြပ်ကဵုကွာန်ကရေၚ်ဂှ်လေဝ် ဟွံဂံၚ်အာကၠောန်ကမၠောန် နွံတၟာဂလိုၚ်ရ။
က္လေၚ်ရံၚ်အာ ဗော်အေန်ယူဂျဳတံ ဒက်လဝ်ရုပ်ကဵုမတ်ဗြဲတုဲ ထ္ၜးစကဵုကောန်ဂကူနာနာ လၟုဟ်ဂကူကရေၚ်တံ ၜိၚ်ဒၟံၚ်ယက်လ္တူကျာ (ယက်လွဟ်) သ္ကာတ်တ်ဒှ်မာန်၊ လ္ပာ်ဂကူဗၟာလေဝ် ဗော်အေန်ယူဂျဳတံ ဇေတ်တ်တေံ ၜိုန်ဒးဒုၚ်ရပ်ဒၟံၚ်မၞိဟ်ဟီုမံၚ်၊ ရဲလုပ်ဂကောံဇြဳဒဳအာမ် မွဲဓဝ်ဟေၚ်ရနွံ၊ ကောန်ဂကူဗၟာဍေံတံ ဒၞါဲဂိဂိဂှ် ဒးဒုၚ်ဝးပကဝ်ထောံ အခေါၚ်အရာမၞိ်ဟ်ဂှ် ဟွံဆဵုဏီ၊ လ္ပာ်ကောန်ဂကူကရေၚ်တံဂှ် ပရေၚ်စသုၚ်မံၚ်စံၚ် စပ်ကဵုပရေၚ်မၞိဟ် ပရေၚ်ပိုန်ဂြပ် ပရေၚ်ပညာ ဒးဆောံလေၚ်အာ မွဲပ္ၚံက်တုဲ မွဲပ္ၚံက်ဂှ် ကောန်သ္ဂံၚ်ကရေၚ်မွဲတၠ ဟွံသၟဟ်ရထ ပတှေ်စဟွံဂွံ စေတနာဗော်အေန်ယူဂျဳ/ဒပ် ပဳဒဳအာပ်တံရ။
လၟုဟ်ပၠန်လေဝ် ၜိုန်ရဲဗော်အေန်ယူဂျဳ မဟာမိတ်ညးတံ နူဍုၚ်သၟာၚ် ဟီုမံၚ်နွံဂၠိုၚ်ကီုလေဝ် လုပ်ပေါဲဗ္တိုက် ကရောံညးမွဲစွံ ဍာ်ဇမၠိၚ်ဂှ် ဒှ်မာန် ဟွံမာန်၊ ပၠန်ဂတးရပ်လွဟ် ကောန်ဂကူတံ ထေက်ကဵုဒးချပ်ရ။
ဒပ်ပၞာန်ကရေၚ်တံ ပံၚ်တောဲကဵု ဗော်အေန်ယူဂျဳ ကေုာံ ဒပ်ပဳဒဳအာပ်တုဲ ဗ္တိုန်ဒၟံၚ်ပၞာန်ဗၟာတ္ၚဲဏံဂှ် သွဟ်ဍာံ သွက်ကောန်ဂကူကရေၚ်တံ ဘဝညးဍုၚ်ကွာန်ဍေံတံ ဒးဝါတ်ဒိုက် ဒဒိုက်ဒးကၠၚ် နူဌာန်တိုပ်သုက်ဇကုဂှ် ကြပ်ဒှ်ဒၟံၚ်အိုတ်ဣရ။
ရံၚ်ကဵုကောန်ဂကူညးတၞဟ် ဒှ်ဒဒိုက်၊ သွက်ပိုဲတှေ် ညံၚ်ဂွံဒှ်အ္စာမွဲကီုတုဲ စွံလဝ်ဓဝ်သတိဂတ ဝဳရိယ ဇဲသတ္တိ လညာတ်ဒှ်တိုၚ် ဂိုၚ်မၚ်မွဲလွဳပရာ ကၠာဇကုဟွံမှာ “ချပ်” ကွာ်ပြဟ်တှေ်ခ္ဍိၚ် မိၚ်ပြဟ်တှေ်ဟွံဍာံ ယၟုဂကူဗၟာဂှ် ထေက်ကဵုဒးဖေက်ဂၟံက် မွဲအယုက်ကဝ်၊ ပွဍေံတံလီဠာန် ဗ္ဂေတ်ဒၟံၚ်စက် လ္တူကောန်ဂကူတံဂှ် ဒှ်ဍုၚ်သွဝ်ဍေံတံရောၚ်။

မာံရဲထဝ်

တန်တဴလ္တူအခိၚ်ပလှ်ကေတ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်တုဲ တၠကၠအ်တံသ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ် ကၟဝ်လက်ဖက် ပၟဝ်တိတ် တဲကၠာအိုတ်၊ နကဵုဘာသာဗၟာဂှ် ကော်ဒၟံၚ် “ရေႊဖီ၊ ခါးကန်႕၊ နှၚ်းတက်” ယၟုနာနာသာ်ရ။
ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဂှ် ဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗာ၊ ဂိတုဒဳဇြေမ်ဗာ၊ ဂိတုဂျာန္နဝါရဳ၊ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ မပ္တံဂိတုဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်ဂိတုဒေါံဇူပလှ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ရ။ စိုပ်ကၠုၚ်ဂိတုမာတ်မ္ဂး သၟာကၠအ်တံ စပလှ်တိုန် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်အိုတ်ရ။ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် စနူဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ (၁၅) ဂှ် စပလှ်တိုနှ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်လေဝ်နွံကီုရ။ ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံဂှ် အခိၚ်ကၠာအိုတ် စပလှ်ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် တဲကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ်ဂကူလက်ဖက် “ရေႊဖီဦး” ရောၚ်ဂှ် သၟာကၠအ်တံ သ္ဂုတ်ပ္တန် လဝ်အိုတ်ရ။ စနူအခိၚ်ပလှ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်တဲကၠာအိုတ်ဂှ်တုဲ စဵုကဵုစိုပ်အခိၚ်ဗြဲဟွံဂူဏီဂှ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် မပလှ်လဝ်ဂှ် ဒှ်ဂကူကၟဝ်တၞးလက်ဖက် “ရေႊဖီ” ဖအိုတ်ရောၚ်ဂှ် တၠကၠအ်တံ သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲဍုၚ် ဂျပါန်တေံမ္ဂး အခိၚ်ပလှ်ဂွံလဝ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်တဲကၠာအိုတ်ဂှ် ဂကူဂျပါန်တံ ကော်လဝ်ယှေန်ချ (ကၟဝ်တၞး လက်ဖက်သၞာံတၟိ) အိုတ်ရောၚ်။
ဂကူကၟဝ်တၞးလက်ဖက် (ရေႊဖီ) ဟီုဂှ် တၞံလက်ဖက်ဝွံ စဒၟံၚ်အဟာရရှ်တိ ပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိတုဲ ဗပေၚ်ဒၟံၚ်ဇြဟတ် လွဳဒၟံၚ်တၞံ ပွိုၚ်မွဲဥတုရာသဳမုဟ်ကျာတုဲ စိုပ်ကၠုၚ်ဥတုက္ညၚ်မံက် (ဂိတုမာတ်၊ ဖဝ်ရဂိုန်) ဂှ် နူတၞံလက်ဖက် ပ္တိတ်ကဵုကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ၜတ်ၜတ်ရ။ တၞံလက်ဖက်ဝွံ ပ္ဍဲဥတုရာသဳမုဟ်ကျာဂှ် စသုၚ်ဒၟံၚ်အဟာရရှ်တိ၊ သုၚ်ဒၟံၚ် ဍာ်ပ္ဍဲတိ၊ ဒုၚ်စသိုၚ်ဒၟံၚ် ပယျးတ္ၚဲဂီုဂီု၊ သီုဒုၚ်စသိုၚ်ဒၟံၚ်ဓါတ်ဂံက် ပ္ဍဲဥတုမုဟ်ကျာဂှ်ကီုတုဲ ဇၞော်ပၟဝ်ဒၟံၚ်ကဵု ကၟဝ်တၞး လက်ဖက်ဂှ်ရ။ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် ကၟဝ်တိတ်ကၠုၚ်လဝ် ပ္ဍဲအခိၚ်က္ညၚ်မံက် (နွေဦး) ဏံဂှ် ဍေံတၞဟ်ခြာဒၟံၚ်ကဵု ဂကူကၟဝ်တၞးလက်ဖက်တၞဟ်တၞဟ်ဂှ် ဒှ်သဘဴဓဝ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် (ရေႊဖီ) မွဲသာ်ကီုရောၚ်ဂှ် ဟီုစမာန်ရ။
စပ်ကဵုသၞောတ် ကၠောန်ပ္တိတ်လက်ဖက်မ္ဂး ညးကၠောန်ပ္တိတ်လက်ဖက်တံ ကၠောန်ပ္တိတ်ကဵု ဂကူလက်ဖက် ၜါဂကူရ။ ကၠောန်ပ္တိတ်ကဵု ဂကူလက်ဖက်ကှ်ကှ် ကေုာံ ဂကူလက်ဖက်ဍုက်ဍုက်ရ။ စပ်ကဵုစရာဲဍာ်ဒကေဝ် လက်ဖက် ကေုာံ အဟာရရှ်သာလက်ဖက် သ္ဂောံခိုဟ်ကီု ကေုာံ သ္ဂောံပရေအ်စှေ်အာကီုတံဂှ် ဍေံတန်တဴ ဒၟံၚ် လ္တူဂကူတၞံလက်ဖက်မတဵုလဝ် ဍေံဆက်စပ်ဒၟံၚ်ကဵု အကာဲအရာပွဳပွူတိဍာ်ဂြိုပ်ဒဵုကီု၊ သၟာၚ်နူဂှ် ဒၞာဲတဵု လဝ်လက်ဖက်ကဵု ဗ္လးဍာ်ၜဳ နွံဒၟံၚ်သၠုၚ်ဂလိုၚ်လဵု၊ ကၠောန်ပ္တိတ်လက်ဖက်ဂှ် စကာလဝ်သၞောတ်လဵု၊ တုဲပၠန် တန်တဴလ္တူအခိၚ်ပလှ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ဂှ်တုဲ အဟာရရှ်သာလက်ဖက်၊ စရာဲဍာ်ဒကေဝ်လက်ဖက်ဂှ် ဍေံတုပ်ညဳဟွံမာန်၊ ဍေံတၞဟ်ခြာအာအိုတ်ရ။
ယၟုလက်ဖက်မေက်ချ (Matcha) ပ္တိတ်နူဍုၚ်ဂျပါန်ဂှ် ဒှ်ဂကူလက်ဖက် ဒယှ်တှ်ဒၟံၚ်မွဲတုဲ ညးတံကၠောန်ပ္တိတ် နူကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳ (ရေႊဖီ) ရ။ ညးသုၚ်ဍာ်လက်ဖက်တံ စောဲလာံဒၟံၚ် ရှ်သာလက်ဖက်ဏံအိုတ်တုဲ ဍုၚ်သၟာၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်သွံရာန်ဒၟံၚ်ရောၚ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။ နူတၞံလက်ဖက် ပလှ်ဂွံလဝ်ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် ယှိုဲဖဳ ဂှ် သွက်သ္ပအစာံ (စံနှုန်း) ကဵု ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ဇေတ်ဇေတ်ဂှ်လေဝ် ညးတံစွံလဝ်ရ။ လက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် ထိၚ်ဒဝ်လဝ် အဟာရရှ်သာ ကေုာံ ထိၚ်ဒဝ်လဝ် စရာဲဍာ်ဒကေဝ်ခိုဟ်ဂမၠိုၚ်ရ။ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ဍာ်ဒကေဝ်ခိုဟ်ဂှ် ကလေၚ်ကၠောန်လဝ် သၞောတ်ထုပ်ဂွဳ (package) နကဵု သၞောတ်ပရေၚ်ဂီုကၠီုစၞစ (Food security) တုဲ သွံအာပ္ဍဲဂအာၚ်ဗွဝ်ဖျာဂမၠိုၚ်ရ။ စရာဲဍာ်ဒကေဝ်ခိုဟ်တုဲ ၚုဟ်လေဝ်တန် (ၚုဟ်အောန်) ကီုရောၚ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။
လက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် တၚ်တၟေၚ်ဂမၠိုၚ် နွံဂၠိုၚ်နူဂကူလက်ဖက်တၞဟ်တၞဟ်ဂမၠိုၚ် (ဂကူလက်ဖက်ဓမ္မတာ) ဏီဂှ် တၠပညာလက်ဖက်တံ ဓမံက်လဝ်နွံရ။
ပ္ဍဲကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် အဟာရနွံဂၠိုၚ်နူကၟဝ်တၞးလက်ဖက် တၞဟ်တၞဟ်သၟာၚ် (ဂကူလက်ဖက်ဓမ္မတာ) ဏီရ။ အခိၚ်ပလှ် ဂကူလက်ဖက်ယှိုဲဖဳတုဲ မ္ၚးနူဂှ် ဂကူလက်ဖက်တၞဟ်တၞဟ် ပလှ်ဂွံလဝ်ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ် အခိၚ်ဟွံမွဲဂှ် ပါ်ခြာတုဲ ဒးစွံလဝ်တၞဟ်ရ။ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳကဵု ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်တၞဟ်တၞဟ် ယဝ်ရညးဓမ္မတာမွဲ ဂွံပါ်ခြာအာ ဣဏံဂကူလက်ဖက်ယှိုဲဖဳ ကေုာံ ဣဏံဂကူလက်ဖက်တၞဟ်တၞဟ်ရဂှ် ပါ်ဟွံလောဲရ။ တၠကၠအ်လက်ဖက် ကေုာံ ညးသွံရာန်ဒၟံၚ် လက်ဖက်တံဂှ် ဗွဲမလောဲသွာ ပါ်ခြာတုဲ တီမာန်ရ။ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် ဟိုတ်နူပလှ်ဂွံလဝ်အခိၚ်ဍာံ၊ ကၟဝ်တၞးဍာံဒၟံၚ်တုဲ အဟာရပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကၟဝ်တၞးဍေံဂှ်လေဝ် ပါလုပ်ဂၠိုၚ်ရ။ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် ဗီုပြၚ်သာ်ဗြိုက်လေဝ် ညဳသာကျောဝ်ဂေါဝ်ခိုဟ်ရ။ ပ္ဍဲကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် ဓါတ်အေန်တဳအံက်ဇြဳဒေန် ကေုာံ ဓါတ်ကာဖိန် ဗွဲတၟေၚ်ပါလုပ်သၠုၚ်တဴ(ဂၠိုၚ်တဴ)ဒၟံၚ်ရ။ နူတၞံလက်ဖက်ဂှ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ဂမၠိုၚ် ဟိုတ်နူဂွံဇူလဝ် ကၞောတ်တဲအခိၚ်မုဟ်ကျာဂှ်ခိုဟ်ခိုဟ် (ဆောၚ်းကုန်ပိုၚ်း) တုဲ ဂွံအခေါၚ်ဇၞော်ပၟဝ်တိုန်ဒၟံၚ်သိုက်သိုက်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဝွံ ဍေံမ္ဒးဍိုက်ပေၚ်ဒၟံၚ်ကဵု စရာဲဍာ်ဒကောၚ်သၠုၚ် ကေုာံ အဟာရပါလုပ်သၠုၚ်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် တၠပညာစပ်ကဵုလက်ဖက်တံ ဓမံက်လဝ်နွံရ။
နွံကဵုရှ်သာတၟေၚ်တၟေၚ် ။ ။ နူဂကူကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳေ ကၠာန်ပ္တိတ်လဝ် ဒဒှ်လက်ဖက်ကှ်ကှ်ကီုှ်၊ ဒဒှ်လက်ဖက်ဍုက်ဍုက်ကီုဂှ် သၟူအမြာဲကီု ရှ်သာကီု သာတုဲခိုဟ်တဴ နူဂကူလက်ဖက်တၞဟ်တၞဟ်ဏီရ။ ပ္ဍဲလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် နွံတဴကဵုရှ်သာကတၚ်ဒၟံၚ်အီအီ (အရသာခါးသက်သက်) မောဝ်မောဝ်ဍာတ်ဍာတ် ကေုာံ သၟူမြာဲ မောဝ်ဇောဝ်သ္ဍိုက်မၠိုက်ဒၟံၚ်ဂှ် ဒှ်ဝိသေသတၟေၚ် သွက်လက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ်ကီုရ။ ဟိုတ်နူကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် သၟူအမြာဲ၊ ရှ်သာစရာဲဍာ်ဒကေဝ်သၠုၚ်ဒၟံၚ်ဂှ်တုဲ ညးသုၚ်လက်ဖက်တံဒးဂၞပ်ဂၠိုၚ်၊ ဒုၚ်စသိုၚ်ရှ်သာလက်ဖက် ဂှ်ဂၠိုၚ်ရ။ ဟိုတ်နူညးဒးစိုတ်ဂၠိုၚ်တုဲ ၚုဟ်လက်ဖက်ယှိုဲဖဳလေဝ် ပြဟ်ပြဟ်ဏံ ၚုဟ်က္ဍၚ်အာကီုရ။ စပ်ကဵုသၞောတ်တဵုတၞံလက်ဖက်တုဲ ဗွဲခမၞောန် မိက်ဂွံပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုရောၚ်။
လက်ဖက်မ္ဂးဂှ် ………
ဘာသာမန်=တၞံလက်ဖက်၊ ကၟဝ်လက်ဖက်၊ တၞးလက်ဖက်၊၊ ဘာသာဗၟာ=လက်ဖက်ပၚ်၊ လက်ဖက်ညွန်႕၊ လက်ဖက်ရွက်၊၊ ဘာသာသေံ(ထိုၚ်)=ချာ၊ တောၚ်ချာ၊၊ ဘာသာအၚ်္ဂလိက် =Tea ၊၊ ယၟုရုက္ခဗေဒ=Thea Sinensis ၊၊ ယၟုတမ်မ=Theaceae ဒှ်တုဲမူလဒေသဂှ် နူဍုၚ်ကြုက်၊ နူဍုၚ်ဂျပါန် ကေုာံ တမ်ၜဳဧရာဝတဳ ဒိုဟ်သၟဝ်ကျာ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဒှ်ရောၚ်ဂှ် တၠပညာတံ ဓမံက်လဝ်ရ။
ဂကူလက်ဖက်ဂမၠိုၚ် ………
ဆက်စပ်ကဵု ဒေသတဵုတၞံလက်ဖက်ဂမၠိုၚ်တုဲ ပါ်လဝ်ဂကူတၞံလက်ဖက် (၃) ဂကူရ။ (က) ဂကူလက်ဖက်ကြုက်၊ (ခ) ဂကူလက်ဖက်အာသာန်(အာသံ)၊ (ဂ) ဂကူလက်ဖက်အေန်ဒဝ်ချိုၚ်ဏာ သာ်ဝွံ နွံပိဂကူရ။ ဂကူလက်ဖက်ကြုက်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ်တဵုဒၟံၚ်လ္ပါ်ဒေသ တွဵုရးဍုၚ်သေံ (ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ) တေံဂၠိုၚ်ရောၚ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။ ဗီုပြၚ်တၞံလက်ဖက်ဂှ် ဂကူတၞံသဝ်သဝ်၊ တၞးဍောတ်တုဲဒှ်ဒၟံၚ် ဗီုပြၚ်တၞံရာပ် (ချုံပုတ်သဏ္ဍန်) အရံၚ်သာ်တၞးလက်ဖက်ဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်သာ်ၚေက်ကြံၚ်ကြံၚ်တုဲ လၟိဟ်တိတ် (အထွက်) အောန်ရ။ ဂကူလက်ဖက်အာသာန်ဝွံ တၞံဍေံဂှ် ဗီုပြၚ်ဍောတ်ဍောတ်တုဲ ဒှ်ဂကူတၞံသၠုၚ်သၠုၚ် တၞံလ္ၚဵုဂှ် စဵုကဵု (၃၀) ပေ သၠုၚ်နွံမာန်ရ။ တၞးဍေံဂှ်ဇၞော်တုဲ ကတေၚ် တၞးဂှ် မံက်ဒၟံၚ်ထေၚ်ထေၚ်ဂှ် ဗွဲမလောဲသွာ သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။ ဂကူတၞံလက်ဖက်အေန်ဒဝ်ချိုၚ်ဏာဂှ် ဟွံတုပ်ကဵုဂကူတၞံ လက်ဖက်အာသာန်တုဲ တၞးဍေံဂှ် သာ်မိတ်၊ သာ်ၚေက်ၜတ်ၜတ် နွံဒၟံၚ်ရ။
ဒေသတဵုတၞံလက်ဖက် ။ ။ ဒေသတိဍာ်တဵုတၞံလက်ဖက် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဂှ် ဒှ်ဒေသ၊ တိကုန်၊ တိဒဵုဂၠိုၚ်တုဲ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်သေံမ္ဂး (ကျောက်မဲ၊ နမ့်မစန်၊ ပၚ်လောၚ်း၊ ပၚ်းတယ၊ မိုၚ်းကိုၚ်၊ မိုၚ်းရှူ၊ ကိုးကန်႕) ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဨကလၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တဵုဒၟံၚ်တုဲ နူတွဵုရးဍုၚ်ကချေၚ်၊ တွဵုရးဍုၚ်ချေၚ် ကေုာံ တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ် တေံလေဝ် ဨကလၟိဟ်အောန် တဵုဒၟံၚ်နွံကီုရ။
တိဍာ်ဥတုရာသဳ ။ ။ ဒၞာဲတိတဵုတၞံလက်ဖက်ဂှ် မ္ဒးသၠုၚ်နူဗ္လးဍာ်ၜဳဇၞော် နွံသၠုၚ်ပေ (၄၀၀၀) စဵုကဵု (၆၀၀၀) ပေဂှ်ကီု၊ ဗၞတ်ဗြဲဂူ (၆၅”) ၝောံတဲ စဵုကဵု (၈၅”) ၝောံတဲဂှ်ကီု၊ ဂမ္တဴဗၞတ်သၟဟ်တး (ပျမ်းမျှ) (၈၅ံ F) (ဖါရေန်ဟိုက်) ကီု၊ နကဵုဂတှေ်ရှ်တိ မၞံုဓါတ်တိပ္ဍုၚ်ဖျး နူစၟတ် (၄.၅) စဵုကဵု စၟတ် (၆) ဒးဒှ်ဒၞာဲတိဍာ်ဟွံမေၚ်ကီု၊ ဒးဒှ်ဂကူတိဍာဲ မၞံုကဵုဖျုန်တိဂၠိုၚ် ဒးဒှ်တိလ္တူဒဵုဂှ်ကီု၊ တဵုတၞံလက်ဖက်မ္ဂး ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်ရ။ စရာဲဍာ်ဒကေဝ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်လေဝ်ခိုဟ်၊ လၟိဟ်တိတ်လေဝ်ဂၠိုၚ်ရ။
သၞောတ်ကၠောန်ပလေဝ်တိ ကေုာံ တဵုတၞံလက်ဖက် ။ ။ သွက်ဂွံတဵုတၞံလက်ဖက်မာန်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ တိ ဒၞာဲတဵုတၞံဂှ် ဒးဗါ်ဂြိုပ်၊ တၞံဆု၊ တၞံဒုန်၊ ရာပ်စာတ်ဂမၠိုၚ်ရ။ ပ္ဍဲဂိတုဒဳဇြေမ်ဗာ ဗါ်လဝ်ဂြိုပ်ဂှ်တုဲ စိုပ်ဂိတုမာတ်ဂှ် ဒးစံၚ်ပတူထောံပၟတ်ရ။ သွက်ဂွံတဵုတၞံလက်ဖက်ဂွံဂှ် မတၞံ (ပျိုးပၚ်) ဒးပလုမ်လဝ်ကၠာရ။ မတၞံဂှ် ပလုမ်ကေတ် နူမလက်ဖက်လေဝ်ဂွံ၊ ဟွံသေၚ်မ္ဂး နူကၞာၚ်၊ နူတၞံလက်ဖက်ဂှ် ကုတ်ထပိုတ်ကေတ်တုဲ ကလေၚ်ပလုမ်ကေတ်တၞံလေဝ် ဂွံကီုရ။ ကၠောန်ပလေဝ်လဝ်တိ ဒၞာဲတဵုတၞံလက်ဖက်တုဲမ္ဂး သွက်ဂွံတဵုအာတၞံဂှ် ဒးတက်ပၞက်ရ။ မတၞံလက်ဖက် သွက်ဂွံတဵုအာ လ္တူတိကၠအ်ဂှ် ဒးတက်အာပၞက် မွဲကရောၚ်ကဵုမွဲကရောၚ် (၄) ပေခြာ၊ မွဲတၞံကဵုမွဲတၞံဂှ် (၂.၆) ပေ၊ (၃) ပေ ခြာတုဲ တက်အာပၞက်မာန်ရ။ ဒၞာဲပၞက်ဂှ် ကလေၚ်ၜံက်ကတိုၚ် (အနာမ် ၁ ပေ x ဇမၠိၚ် ၁ ပေ x လျိုဟ် ၁.၆ ပေ) တုဲ တဵုစုတ်အာ မတၞံပလုမ်လဝ်ဂှ်မာန်ရ။ မွဲဨကမ္ဂး လၟိဟ်တၞံ (၃၆၃၀) တၞံ စဵုကဵုလၟိဟ်တၞံ (၄ ၀၀၀) တၞံ တဵုမာန်ရ။ တၞံပလုမ်လဝ်ဂှ် ဂွံအယုက်တၞံ မွဲသၞာံဟွံသေၚ်မ္ဂး ၜါသၞာံမ္ဂး ပြံၚ်တဵုအာ အခိၚ်ဗြဲပ္ဍဲဂိတု မေ၊ ဂျောန်ဂှ် ဒှ်ခိုဟ်အိုတ်ရ။ တဵုတၞံလက်ဖက်တုဲ ဂွံအယုက်တၞံ (၃) သၞာံ၊ (၄) သၞာံ သၠုၚ်တၞံ (၂.၆) ပေ၊ (၃) ပေမ္ဂး ပလှ်ကေတ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ဂှ်ဂွံရ။
စပ်ကဵုပလှ်ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်မ္ဂး ။ ။ စပ်ကဵုကမၠောန်ပလှ်လက်ဖက်ဂးဂှ် တၠကၠအ်လက်ဖက်တံ ပလှ်ကေတ်တၞးလက်ဖက်ဟွံသေၚ်၊ ညးတံပလှ်ကေတ် ကၟဝ်လက်ဖက်ၜတ်ၜတ် (အညွန်႕နူ) နွံပ္ဍဲတၞုၚ်ကၞာၚ် (ကိုၚ်းဖျား) ဂှ် လၟိဟ်ပိကၟဝ်၊ ပန်ကၟဝ်ဟေၚ်ရ။ ကၟဝ်ပထမ နွံပ္ဍဲကၞာၚ်လ္တူအိုတ် (ထိပ်ညွန်႕)၊ ကၟဝ်လ္ဒေါဝ် သၟူ ဒၟံၚ်ပုပု (ပွပွလေးလိပ်နေသောအလယ်ညွန်႕) ကၟဝ်တတိယ သၟူတုဲထကးဒၟံၚ်ညိည (ဟဟကလေးကွဲပြီ လိပ်နေသောတတိယညွန်႕) ဂှ်ဟေၚ် ပလှ်ကေတ်အိုတ်ရ။ ကၟဝ်ပထမဂှ် ကၠေၚ်ရှ်လက်ဖက် (သိန်းအဆီဓါတ်) နွံ ဒၟံၚ်ဗၞတ် (၃၀%) ရ။ ကၟဝ်ဒုတိယဂှ် ကၠေၚ်ရှ်လက်ဖက် နွံဒၟံၚ်ဗၞတ် (၁၅%) တုဲ ကၟဝ်တတိယဂှ် ကၠေၚ်ရှ်လက်ဖက် နွံဒၟံၚ်ဗၞတ် (၇%) ရ။ ပ္ဍဲတၞးလက်ဖက်ကြံၚ်ကြံၚ် (လက်ဖက်အရွက်ကြမ်း) ဂှ် ကၠေၚ်ရှ်လက်ဖက်နွံဒၟံၚ် (၁%) ဟေၚ်ရ။ အခိၚ်ဗၠးဗြဲဂိတုမာတ်ဂှ် နူတၞံလက်ဖက် ကၟဝ်ပထမ၊ ကၟဝ်ဒုတိယ ကေုာံ ကၟဝ်တတိယဂမၠိုၚ်ဂှ် ပလှ်ကေတ်တုဲ ကၠောန်အာဒဒှ်လက်ဖက် ကၟဝ်လက်ဖက်တိတ် အခိၚ်ကၠာအိုတ်ဗၠးဗြဲ (ရေႊဖီမိုးလွတ်လက်ဖက်) သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ် ဒဒှ်လက်ဖက်ခိုဟ်အိုတ်ရ။ တၞံလက်ဖက်ကြံၚ်ကြံၚ်ဂှ် ပလှ်ကေတ် သၞဴစုတ်ပ္ဍဲကၟဝ်တၞးလက် ဖက် (ယှိုဲဖဳ) ဂှ်မ္ဂး စရာဲဍာ်ဒကေဝ်လက်ဖက်ယှိုဲဖဳ ဗွဲစၟတ်သဝ်စှေ်အာဒှ်တုဲ ထေက်ကဵုဒးစွံသတိဇၞော်ဇၞော်ရ။
ကၟဝ်လက်ဖက်ဍုက်ဍုက်လတ်လတ်ဂှ် ပလှ်ဂွံတုဲ မွဲအဆက်ဓဝ် ဗွဲမပြဟ် ဒးကၠောန်အာ ဂကူလက်ဖက် ကှ်ကှ်ရ။ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် ပလှ်ဂွံလဝ်တုဲဂှ် ယဝ်စွံလဝ်လအ်အာမ္ဂး စရာဲဍာ်ဒကေဝ်လက်ဖက်ဂှ် သဝ်အာဒှ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ရှ်သာလက်ဖက်လေဝ် လီုအာမာန်ရ။ တန်တဴလ္တူသၞောတ်တဵုတၞံလက်ဖက်၊ တန်တဴလ္တူ သၞောတ်လွဳလွတ်မၚ်မွဲတၞံလက်ဖက် ကေုာံ တန်တဴလ္တူသၞောတ်ပလှ်ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် ကေုာံ သၞောတ်ကၠောန်ပ္တိတ်လက်ဖက်ကှ်ကှ်တုဲ လက်ဖက်ကှ်ကှ်လၟိဟ်တိတ် (လက်ဖက်ခြောက်အထွက်) နူ (၁၂၀) ပသာ စဵုကဵု (၂၀၀) ပသာ တိတ်မာန်ရောၚ်။