လညာတ်သ္ရဳဂၠိပ်၊ ယက္ခဂုမ္ဘဏ်

ဒပ်ပၞာန်မစပတမ်ကၠုင်လဝ် နကဵု “သၟတ် ၂၆ တၠ ကဵု လွဟ်မွဲဇကိုအ်” အေအေဂှ် အခိင်လၟုဟ် ပ္ဍဲကဵုဒပ်ပၞာန်ရပ်လွဟ် ဂကူကောန်ဍုၚ်အရင်ဂမၠိုင် စိုပ်အာအဆံင် ဒြဟတ်ဇၞော်အိုတ်ရောင် သာ်ဝွံ ညးခါတ် အကာဲ ပရေင်ပၞာန်လ္ၚဵု ဟီုပ္တိတ်ကၠုင်နွံရ။

အပ္ဍဲတွဵုရးဍုင်ရခေၚ် ပွိုင်ဍုင် ၁၅ ပွိုင်ဍုင်ဂှ် အေအေတံ လုပ်ထိင်ဒဝ်အုပ်ဓုပ်မာန်ကၠုင် ဂွံဆဵုညာတ်ကၠုင်ဂှ်ရ အေအေဂှ် ဒြဟတ်ဇၞော်အာ နူကဵုဒပ်ပၞာန်ဝ (UWSA) တံရောင် ယဝ်ရဟီုမ္ဂး ပြဟ်အာညိရောင် မိက်ဂွံသ္ဂးရ။

ယဝ်ခါရ သ္ဒးၜတ်ကၞာတ် ဒြဟတ်မၞိဟ်၊ ဒြဟတ်လွဟ်၊ ပရေင်ထိင်ဒဝ်တိဍာ်၊ ပရေင်ထိၚ်ဒဝ် လ္တူလၟိဟ်မၞိဟ် ကေုာံ ပရေင်ဒက်ပတန် စက်ယန်ပရေင်အုပ်ဓုပ်မ္ဂး ဂကောံဒပ်လဵု သာမံင်ညိရောဂှ် ပါ်ပါဲဟွံဒးရ။ ရံၚ်ကဵုဒပ်ဝမ္ဂး ဒြဟတ်ဒပ်ရပ်လွဟ် ၜိုန်ရဇၞော်အိုတ်ကီုလေဝ် ကာလလၟုဟ်ဏံ ဒပ်ရပ်လွဟ် မလေပ်ဗဒှ်ဗဟေက်ကဵုဒပ်ပၞာန်ဗၟာဂှ်ဒပ်ရပ်လွဟ်အေအေရောင်ဂှ် သွက်ဂွံဒးစာန်စးဟွံမွဲရောင်။

ဒပ်ပၞာန်အေအေဂှ် သ္ပပတမ်နူသၞာံ ၂၀၂၃ အံက်တိုဝ်ပါ ၂၇ တေံ နကဵုမဟာမိတ် ၃ ဂကောံ စပံက်ကၠုင်မုက်ပၞာန် ၁၀၂၇ တုဲ ယၟုဇၞော်ကၠုင် မွဲကရောံကဵု ဒပ်ပၞာန်ကိုဝ်က (MNDAA) ကေုာံ ဒပ်ပၞာန်တအင် (TNLA) တံရ။ ကၠာဟွံဂွံပံက်မုက်ပၞာန် ၁၀၂၇ ဏီတေံ ဒပ်မဟာမိတ် ၃ ဒပ်ဏံ ပ္ဍဲကဵုဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုင်အရင်ဂမၠိုင်ဂှ် နဒဒှ်ဒပ်ပၞာန်ဒြဟတ်အောန်အိုတ် ဒးဒုင်စၟတ်သမ္တီကၠုင်ရ။

ဟိုတ်နူဟိုတ်ဂှ်တုဲ ပ္ဍဲကဵုလက်ထက် အလဵုအသဳဥုတိင်ဇြိင် ၂၀၁၅ တေံ ပ္ဍဲကဵုလိက်ကသုက် ဒေါံပန်ပှော် NCA ဂှ် ဒးဒုၚ်တးပါဲကၠုင်ရ။ ပရေင်ဝေင်ပၞာန် ၁၀၂၇ ဂှ် က္လိဂွံပေါဲအံင်ဇၞး သီဂွံတိဍာ်ဗွဲမဂၠိုင်တုဲ ယၟုမံက်ကၠုင် နဒဒှ် ဂကောံဒပ်ရပ်လွဟ်ဒြဟတ်ဇၞော်ရ။ ဟိုတ်နူပေါဲအံင်ဇၞးတံဂှ်တုဲ လုကဴပွိုင် ၃၀ သၞာံ ဒက်ပတန်ကၠုင်လဝ်ဒြဟတ် ဒပ်ပၞာန်ဝ ယၟုဇၞော်ပြာကတ်မံၚ်ဂှ် ဒးဒုၚ်ပတဝ်ပၞး ၜတ်ကၞာတ်ကၠုင်ရေင်သ္ကံကဵု ဒပ်ပၞာန်အေအေရ။

ညးခါတ်အကာဲပရေင်ပၞာန်လ္ၚဵုတံဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဝ မဗတိုက်ကၠုင်လဝ်ပၞာန် နူကဵုလက်ထက် ဗော်ကောန်မျူဏေတ်ဍုင်ဗၟာ ကဵု ဒပ်ပၞာန်အေအေ မဒက်ပတန်ကၠုင်လဝ် ဆ ၁၆ သၞာံဂှ် ဟွံမိက်ၜတ်ကၞာတ်ရေင်သ္ကံဏီရ။ ဒပ်ပၞာန်ဝဂှ် ပ္ဍဲကဵုဒက်ပတန်လဝ် ဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုင်အရင် ၇ ဂကောံ၊ “ကမ္မတဳပရေၚ်ပညဳပညပ် သဳကၠဳပရေင်ဍုင်ကွာန် ကၟိန်ဍုင် (FPNCC) ဂှ် ဒှ်ညးက္ဍိုက်ပ် ၁ တၠတုဲ ဒှ်ညးမထံက်ပင် ထ္ၜလ္ဘာ် ရီုဗင်လဝ် သွက်ဒပ်ပၞာန် အေအေ ကေုာံ ဒပ်မဟာမိတ်တံ ဂွံဇၞော်မောဝ် တောတက်ရောင်ဂှ်လေဝ် ဝိုတ်ထောံဟွံဂွံရ။

ဒပ်ပၞာန်ဝ မဒက်ပတန်ကၠုင်လဝ် နူကဵုသၞာံ ၁၉၈၉ တေံ ဒြဟတ်လွဟ်ဝတံဂှ် ဇၞော်နူကဵုအေအေတံဏီရောင်။ ပ္ဍဲကဵုသၞာံ ၂၀၁၉ ဒပ်ပၞာန်ဝတံ ကၠောန်ဗဒှ်ကၠုင်လဝ် အသေအဟာန် ဒက်ပတန်ပရေင်ၜိုဟ်လလမ် ပေင် ၃၀ သၞာံဂှ် သီုပတိတ်ထ္ၜးလဝ် လွဟ်ပန်က္ၜင်ကျာ FN-6 ရ။ ဒပ်ပၞာန်ဝ မပါ်တိတ်ကၠုင် နူကဵုဗော်ကောန်မျူဏေတ်ဍုင်ဗၟာဂှ် အခိင်လၟုဟ် ဒက်ပတန်ကၠုင်ဒြဟတ်နာနာ ပတန်ကၠုင်သီုရုင်စက်ကၠောန်လွဟ်မာန်ကၠုင်ရ။

ဒပ်ပၞာန်ဝဂှ် သီုကဵုထံက်ပင်မံၚ် လွဟ်လက်နက်၊ မကမ် ကုဗော်မဟာမိတ်သၟဝ်ကျာတံရောင်ဂှ် ညးခါတ်အကာဲတံ ဟီုဂးမံင်နွံရ။ ဆ္ဂးဂှ် တၠခန္ဓတံ မုလေဝ်တိတ်ဒုင်ဝန်လဝ် ဟွံမွဲဏီရ။ ဒပ်ပၞာန်အေအေဂှ် ၜိုန်ရရုင်စက်ကၠောန်လွဟ်ဟွံမွဲကီုလေဝ် သီဂွံလဝ်ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံဂှ် က္လိဂွံလဝ်လွဟ် မကမ် ဟွံအောန်လးလးရ။ ရံင်ကေတ်ကဵုဒြဟတ်ဒပ်ပၞာန် ကေုာံ ဒြဟတ်လွဟ်လက်နက် မလုပ်မံင်ပေါဲဗတိုက်တံဂှ်မ္ဂး ဟွံအောန်လးလးရ။

ရံင်ကေတ်ကဵုဗလးမုက်ပၞာန် လုပ်မံင်ပေါဲဗတိုက်တံဂှ်တုဲ ဒြဟတ်ကောန်ပၞာန်အေအေဂှ် ဟွံအောန်နူကဵုဒြဟတ်ကောန်ပၞာန်ဝတံရောင် ဟီုဂးပါ်ပါဲမံင်အိုတ်ရ။ လၟိဟ်ကောန်ပၞာန်ဝတံဂှ် နွံမံင်အကြာ ပိဠက်ဘာ်ရောင် ဆိင်ဆမံင်အိုတ်တုဲ ကောန်ပၞာန်အေအေတံ လုပ်မံင်ပေါဲဗတိုက်သၟးဂှ် ပိဠက်နွံရောင်ဂှ် နူကဵုဂကောံ (ISP-Myanmar) တံ ပါ်ပါဲလဝ်ရ။ သ္အာၚ်နူဂှ် ဒပ်ပၞာန်အရန်တံကီု ဒပ်ပၞာန်ညးဍုင်ကွာန်တံ ထပ်ဂၠိုင်ကၠုင်နွံတုဲ ဒပ်ပၞာန်အေအေတံ ဟွံအောန်နူဒပ်ဝတံရောင် ပါ်ပါဲမံင်အိုတ်ရ။

ဒပ်ပၞာန်ဝတံဂှ် ဟွံဒှ်မံင်ပေါဲဗတိုက်ကဵုဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ၃၀ သၞာံပြင်ကၠုၚ်တုဲ နူကၠာပေါဲပၞာန် ၁၀၂၇ ဟွံဒှ်ဏီဂှ် တိဍာ်တၟိ ဂွံထပ်ဂၠိုင်တိုန် ဟွံမွဲရ။ ဆဂး ပ္ဍဲကဵုပေါဲဗတိုက် ၁၀၂၇ ဂှ် ဒပ်မဟာမိတ်တံ သီလဝ်ဂွံ ဍုင်ဟိုဝ်ဗာန် ကေုာံ ဍုၚ်ဗာန်လုင်ဂှ် ထပ်အပ်လဝ်ကဵုဒပ်ပၞာန်ဝတံနွံရ။ ဌာန်ဂအုပ်ပၞာန်ရးဨသာန် (ရမခ) မၞုံပ္ဍဲဠာယှိုဝ်ဂှ် ဒပ်ပၞာန်ကိုဝ်ကတံ သီကေတ်တုဲဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဝတံ သ္အာင်အာနူကဵု ကၠုင်ဖျေံဒပ် ကြပ်ကဵုဠာယှဵု တယျာန် ကဵု မာင်ရေယ်တုဲ မုလေဝ်ဟွံပါလုပ် ပ္ဍဲပေါဲဗတိုက်ရ။

ဒပ်ပၞာန်အေအေဂှ် သီလဝ်ဂွံ ၁၅ ပွိုင်ဍုင်တုဲ သှ်ေဒၟံၚ်ဍုင်သေတ်ဒွေ၊ ဍုင်ကျုက်ဖျူ ကေုာံ ဍုင်မာန်အုင် ပိပွိုင်ဍုင်ရ။ ဌာနဂအုပ်ပၞာန်ရးပလိုတ် (နပခ) မၞုံပ္ဍဲအာမ်ဂှ် ဒပ်ပၞာန်အေအေတံ သီမာန်ကၠုင်တုဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ဒးဒုင်ဆောံ၊ ဒးဒုင်ကျ အဆံင်ဌာနဂအုပ်ပၞာန် မရနုက်ကဵုၜါဌာနရောင် လုပ်အာဝင်ရ။ ဒပ်ပၞာန်ဝတံ ၜိုန်ရဂွံဒုင်ယၟု ဒြဟတ်ဇၞော်ကီုလေဝ် ဝင်စၟတ်သမ္တီဗီုဏံ ဟွံကေင်ဂွံလဝ်ဏီရ။ သ္အာင်နူဂှ် ဒပ်ပၞာန်ဇၞော်ဇၞော် မၞုံကဵုယၟု ဂအုပ်ဌာနကောပ်ကာဲပရေင်ပၞာန် မၞုံမံၚ်ပ္ဍဲတွဵုရးရခေင်ဂမၠိုင် ဂအုပ်ဌာနကောပ်ကာဲပရေင်ပၞာန် လၟိဟ် (၁၅) မဖျေံလဝ်သဇိုင် ဗူတဳဒုင်၊ ဂအုပ်ဌာနကောပ်ကာဲပရေင်ပၞာန် လၟိဟ်(၉) မဖျေံလဝ်သဇိုင် ကျုက်ဒဝ်၊ ဂအုပ်ဌာနကောပ်ကာဲပရေင်ပၞာန် လၟိဟ် (၅) မဖျေံလဝ်သဇိုင် ဒုၚ်ကုက်တံ သီကၠုင်မာန်တုဲ ဗဒိုပ်ဒပ်ပၞာန်မင်မွဲပယျဵု ၜင်ဂဠာထေတ် – ဗၟာ လၟိဟ်(၅) မဖျေံလဝ်သဇိုင် မုင်ဒဝ်တံရ။

နူကဵုသၞာံ ၁၉၈၉ တေံ ဒပ်ပၞာန်ဝတံ ကေတ်ပရေင်ၜိုဟ်လလမ် ကဵု ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံတုဲ ဒက်ပတန်ကၠုင် ပရေင်ဖောအ်ဗြေဝ်တောတက်တိဍာ် ကေုာံ ဒြဟတ်ပၞာန် မွဲကရောံဓဝ်ရ။ ပေင်ကၠုင် ၃၀ သၞာံဂှ် ပရေင်ပိုန်ဒြပ်ကီု သီုကဵုပရေင်ဖောအ်ဗြေဝ်တောတက် ကေုာံ ဒြဟတ်ပၞာန်ဝတံ ဇၞော်မောဝ်တိုန် မွဲကရောံရ။ ဒပ်ပၞာန်အေအေဂှ် သ္ဂောံက္လိဂွံပရေင်ခိုင်ကၠိုက် အဆံင်ဝတံဂှ် သ္ဒးဆက်မံင်တရဴ ဇမ္ၚောဲဏီရောင်။

သောင်က္လးအာပြသၞာ နနဲတက်ကျာပရေင်ဍုင်ကွာန်ရောင် ၜိုန်ရအေအေတံ လလောင်တြးလဝ်ကီုလေဝ် ဍုင်အေအေတံ ထိင်ဒဝ်သီလဝ်ဂွံတံဂှ် ကံင်ဇြဳပၞာန်တံ ထောံမံင်ဗမ် နကဵုက္ၜင်ကျာဆက်က်ရ။ အကာဲအရာဏံ ဒုင်ခဳတတ်ကၠောံအာမာန်မ္ဂး ဒေသရခေင် မၞုံကဵုဗလးပြင်ၜဳ ဂၠိင်သ္ၚောဲဂှ် အကာဲအရာပရေင်ပိုန်ဒြပ် ခိုဟ်နူကဵုဝ ဟွံမွဲကဵုပြင်ၜဳတေံဏီရောင်ဂှ် ညးခါတ်အကာဲ ပရေင်ဍုင်ကွာန်တံ သ္ၚဳဂၠိပ်ပါ်ပါဲလဝ်ရ။

ပၠန်ဂတးအေအေတံ မကၠောန်မံၚ်လၟုဟ်ဝွံ ရန်တၟံအဓိကကဵု ညးဍုင်ကွာန်မတန်တဴဒၟံင် ပ္ဍဲဒေသရခေင်ဂမၠိုင် ဂွံဗၠးၜးကီု၊ ဆဂှ်သၟးဟွံက ကောန်ညးဍုင်ကွာန် မ္ဒးဒုင်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်မံင် အလုံဍုင်မွဲ ဂွံတိတ်ဗၠးနူဘဝ ဒးဒုင်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက် နူကဵုသၟဝ်တၠအဝဵုပၞာန်မာန်ဂှ် ဒှ်အထံက်အရီုတိုက်ရိုက်ရောင်ဂှ် ပတှ်ေကေတ်လဝ်ရ သာ်ဝွံ ပ္ဍဲကဵုဒဳဇြေန်ပါ ၂၉ နူကၠာသၞာံ၂၀၂၄ ဟွံအိုတ်ဂှ် အေအေတံ ပတိတ်ကၠုင်လဝ် လိက်လလောင်တြးရ။

ဆဂှ်ဟွံက အတိုင်ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန် အလုံဍုင်ဗၟာ ဒးဒုင်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက်မံင်တံ တင်စၟဳစပရေင်ဍုၚ်ကွာန် ညံင်သ္ဂောံက္လိဂွံ မွဲကရောံမွဲစွံဂှ် ဆက်ဒတူလိုင်အာတုဲ ကောဒေံကောန်ဍုင်အရင်ဂမၠိုင်တံဂှ်လေဝ် နကဵုကောဒေံမိတ်သဟာဲခိုဟ်အိုတ်မွဲ ဆက်ဒတူလိုင်အာရောင် လလောင်တြးလဝ်ရ။

သ္အာင်နူဂှ် စပ်ကဵုပရေင်ဓလိုက်တမ်ရိုဟ် ပ္ဍဲဒေသရခေင်တံ ညံင်ကမၠောန်သ္ဂောံဆက်ဂေတ်အာဂှ် ပံင်တောဲကဵုတၠကမၠောန်ကမ္မဏဳတံတုဲ ရေင်တၠုင်အာ နကဵုဂုဏ်ဖဵုတုပ်သၟဟ်ရောင်ဂှ်လေဝ် လလောင်တြးလဝ်ရ။

အေအေ ကဵု ဝတံဂှ် ရံင်အာပရေင်အုပ်ဓုပ်ပၠန်လေဝ် အာမံင်နကဵုသၞောတ် မွဲဗော် သီုၜါဂကောံရ။ ဆ္ဂး က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်အေအေတံ ဒှ်မံင်အဝယ်သၟတ်ဖအိုတ်တုဲ သုင်စောဲကၠုင်နဲကဲ ပညာဂတာပ်ခေတ်ဂှ်ရ က္လိဂွံမံင်ပေါဲအံၚ်ဇၞးနာနာသာ်ရောင် ညးခါတ်အကာဲတံ ဟီုမံင်ဂွံမိင်ကေတ်ရ။

သရုပ်တုဲ သ္ဒးဟီုမ္ဂး “ပေါဲတက်ကျာပရေင်ဍုင်ကွာန် အကြာအေအေ ကဵု ကံင်ဇြဳပၞာန်တံ ယဝ်ခါရ ဒှ်ကၠုင်ဍာံဍာံတှ်ေလေဝ် ဒေသရခေင်ဂှ် ပရေင်အုပ်ဓုပ်၊ ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ပရေင်သၞောတ်မၞိဟ်မံင်စံင်တံ ဂွံဒှ်ဗီုအခိင်တြေံတေံ က္လေင်ဒှ်မာန်ဟွံသေင်ရတုဲ နကဵုဗီုပြင်အုပ်ဓုပ် သၞောဝ်တ်တၟိ မၞုံကဵုအခေါင်အရာဗွဲတၟေၚ် ဒှ်ကၠုင်ဟေင်ရောင်” ဂှ် စှ်ေစိုတ်တုဲ ပတှ်ေကေတ်ရောင်။