လိက်ပရေင်၊ ယက္ခဂုမ္ဘဏ်

ယဝ်ဒးချူပရော ညးဂှ်ကဵုမံၚ်ကသပ် ကုသ္ကိုပ်ပၞာန်မေန်အံင်လှာင်မ္ဂး သြုင်ကၠေံပရောသီအဝဵု သၞာံ ၂၀၂၁ ဟွံဂွံရ။ ပ္ဍဲကဵုပေါဲပၞာန်သီအဝဵု သၞာံ ၂၀၂၁ ဂှ် နကဵုသဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ ကိတ်ညဳ၊ ဟွံကိတ်ညဳ သ္ကိုပ်ပၞာန်မေန်အံင်လှာင် ကေတ်လဝ်ကသပ်ညာဏ် နူကဵုညးကဵုကသပ်တံနွံရ။

နူစသီအဝဵုတုဲ ဇၟာပ်ပၟိက်ကိစ္စဇၞော်ကတဵုဒှ် သ္ကိုပ်ပၞာန်မေန်အံင်လှာင် ကော်ညးကဵုကသပ်ညးတေံ မွဲအဆံင်တုဲ ဂ္ဇအ်ကောံဓရီုလၟိုန်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် တင်သ္ဂုတ်သွာတ် ဂအုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန်လၟေင်တ္ၚဲဂှ်မ္ဂး ဗ္ဒဗ္ဒါဲကဵုပရိုင် နူကဵုသ္ကိုပ်ဂီုကၠီုပရေင်ပၞာန် သ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော်ယျေဝ်ဝေန်ဥူဂၠိုင်ရောင်ဂှ် နူကဵုတမ်ရိုဟ်ပရိုင်ဗဳဗဳဇြဳ သ္ဂးရ။

∆ ညးကဵုကသပ် သ္ကိုပ်ပၞာန်မေန်အံင်လှာင်ဂမၠိုင်

ဂကောံကဵုကသပ် သ္ကိုပ်ပၞာန်မေန်အံင်လှာင်ဂှ် နွံဒၟံင်ဒဵုကဵုမသုန်ဂကောံတုဲ နကဵုဂကောံကဵုကသပ် တိုက်ရိုက်လေဝ်နွံ၊ ခန်ကၞာတ်လဝ် နကဵုပူဂဵုမွဲမွဲလေဝ် နွံရ။ ဂကောံကဵုကသပ် ဥက္ကဌကံင်ဇြဳပၞာန်၊ ပူဂဵုကဵုကသပ်ဥက္ကဌကံင်ဇြဳပၞာန်၊ ဂကောံကဵုကသပ် ကံင်ဇြဳပၞာန်ဗဟဵု၊ ဂကောံကဵုကသပ် ဂအုပ်က္ဍိုက်ပ်ပရေင်စဵုဒၞါဒပ်ပၞာန် ကေုာံ ပူဂဵုကဵုကသပ် ဆေင်စပ်ကဵုပရေင်ဂီုကၠီု ကောန်ဂကူ နွံရ။

အပ္ဍဲညးကဵုကသပ်တံဂှ် ညးကဵုကသပ်ပူဂဵု ဥက္ကဌကံင်ဇြဳပၞာန် သ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော် ညဵုသဝ် ကေုာံ ပူဂဵုကဵုကသပ် ဆေင်စပ်ကဵုပရေၚ်ဂီုကၠီုကောန်ဂကူ သ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော်မဵုအံင်တံ ခန်ကၞာတ်လဝ် နကဵုဗီုပြင် အဆံင်ကဵုကသပ် နကဵုပူဂဵုရ။ ညးဒုင်လျိုၚ် ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ပၟိက်ဇၞော်အိုတ် ပ္ဍဲဒပ်ပၞာန် ဥက္ကဌ Myanmar Economic Corporation သ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော်ညဵုသဝ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်ပတှ်ေ ကြပ်ကဵုမေန်အံၚ်လှာင်ရ။ စပ်ကဵုပရေင်ပိုန်ဒြပ်တုဲ သီုကဵုဂွံဒုင်ခန်ကၞာတ်လဝ် နဒဒှ်ညးလုပ်ဂကောံ ပ္ဍဲကံင်ဇြဳပၞာန်ရ။

သ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော်မဵုအံင်ဂှ် ဒှ်ဝန်ဇၞော် ရုင်ဥက္ကဌကံၚ်ဇြဳပၞာန် စၟတ်(၁)၊ သီုကဵုပါလုပ်ဒၟံင် ပ္ဍဲဂကောံ ကံၚ်ဇြဳပၞာန်အဆံင်ဗဟဵုရ။ ဒုတိယသ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော် ယျာပျေအ်ဂှ် ဒှ်ညးကဵုကသပ်ပူဂဵု ဆေင်စပ်ကဵုပရေင်ဂီုကၠီု ကောန်ဂကူတြေံရ။ ဂကောံကဵုကသပ် ဥက္ကဌကံင်ဇြဳပၞာန်ဂှ် ဥက္ကဌကံင်ဇြဳနေပျဳဒဝ် ဥူတာန်ထောန်ဥူ က္ဍိုက်ပ်ရ။ ဒုတိယသ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော် တာန်ထောန်ဥူ (ဒေါံဇူ) ကေုာံ ဒုတိယသ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော် လူအေဂှ် မ္ဒးကဵုကသပ်ညာဏ် စပ်ကဵုပရေင်ဂီုကၠီုရ။

ပ္ဍဲဂကောံတံဂှ် တၠပညာနူသွာင်ညးဍုင်ကွာန် ကောန်ခအှ် သ္ကိုပ်ဗိုလ်ဇၞော်နေဝေန်(စုတိ)တြေံ ဒံက်တာယေန်န်နွဲ၊ ကောန်ဝုတ် ဒံက်တာမံင်မံင် (သမ္မတတြေံ) ဒဝ်ယေန်န်ဥူ ကေုာံ တၠပညာဥပဒေ ဒံက်တာ အေန်တရူၚောန်ကျုင်လျာန်တံလေဝ် ပါလုပ်ရ။ ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တံ ဒက်ပတန်လဝ် ဂကောံက္ဍိုက်ပ် သွက်ဂွံဗက်ဂဗုတ်ရုင်သၞောဝ်ဓရ်ဂၠးကဝ် (ICJ) ဖက်ဆောညးအုပ်ကာ ဒဝ်ဃေန်ဥူလှာင်ဂှ် ပါလုပ်ပ္ဍဲဂကောံကဵုကသပ် ဥက္ကဌကံင်ဇြဳပၞာန်ရ။

ဝန်ဇၞော်ကူသာန်သွံရာန်ဗၞိက်တြေံ ဥူအံင်နာင်ဥူလေဝ် ဒးဒုင်ဗဒေါံဇူ နူတာလျိုင်ဝန်ဇၞော်တုဲ ပါလုပ်ကၠုင် ပ္ဍဲဂကောံကဵုကသပ်တံဂှ်ရ။ သကိုပ်ဝန်ဇၞော်တွဵုရးရခေၚ်လၟုဟ် ဥူထိင်ဠေန်ဂှ် ဒှ်ဂကောံကဵုကသပ်တြေံမွဲတၠကီုရ။ အတိုင်တမ်ရိုဟ်ပရိုင် ဗဳဗဳဇြဳထမံက်ထ္ၜးလဝ်တံဂှ်မ္ဂး ဒဝ်ယေန်န်နဲဂှ် ကေင်ကၠောန်လဝ်ကမၠောန် ရုင်ကုလသမဂ္ဂဗွဲမလအ်လနွံတုဲ ဆေင်စပ်ကဵု ပရေင်ကုလသမဂ္ဂ၊ ပရေင်ဆက်ဆောံဍုင်သ္အာင်၊ ပရေင်ဒးဒုင်ကၟာတ်လဝ် နူဍုင်နာနာကီု သီုပရေင်ကိစ္စဆေင်စပ်ကဵု ရုင်သၞောဝ်ဓဝ်ဂၠးကဝ်တံ မ္ဒးကဵုကသပ်ရ။

ဒံက်တာ အေန်တရူၚောန်ကျုင်လျာန်ဂှ် ကဵုကသပ်စပ်ကဵုပရေင်သဇိုင်သၞောဝ်ဥပဒေတုဲ ဥူအံင်နာင်ဥူဂှ် ကဵုကသပ်ဆေင်စပ်ကဵုပရေင်ပိုန်ဒြပ်ရ။ မွဲဂကောံပၠန်ဂှ် ဂကောံကဵုကသပ် ဂအုပ်က္ဍိုက်ပ်ပရေင်စဵုဒၞါဒပ်ပၞာန် မဒှ်ရ။ ပ္ဍဲဂကောံဂှ် ဥက္ကဌ ကဝ်မယှေန် ဗတိုက်သရိုဟ် ပရေင်ဗက်စအဂတိ ဥူသေတ်အေဂှ် က္ဍိုက်ပ်တုဲ ညးမကေင်ဒှ်ကၠုင် ညးကဵုကသပ် သမ္မတတြေံ ဥူတိင်ဇြိင် ဒဝ်ဃေန်မျဵုမျေတ်၊ ဥူတာန်ဂျဝ် ကေုာံ ဥူညာဏ်ထောန်တံဂှ်လေဝ် ပါလုပ် ပ္ဍဲဂကောံ ကဵုကသပ် ဂအုပ်က္ဍိုက်ပ်ပရေင်စဵုဒၞါဒပ်ပၞာန်ဂှ်ရ။ ဂကောံကဵုကသပ်တံဏံဂှ် ဂ္ဇအ်ရုင် ပ္ဍဲသ္ၚိသမ္မတရ။

∆ ညးကဵုကသပ်ဗဟဵု ဟွံမွဲကဵုရုင်

ဂကောံကဵုကသပ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန်ဗဟဵုတံဂှ် ဒက်ပတန်ကၠုင် နူကဵုသၞာံ ၂၀၂၃ ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁ တေံရ။ ရဲဂကောံတံဏံဂှ် ရဲဒးဒုင်ဗဒေါံဇူ နူကဵုညးပါလုပ်လဝ် ဂကောံကံင်ဇြဳပၞာန် နူစတမ်တေံရ။ ပ္ဍဲဂကောံဂှ် ဝန်ဇၞော်ပရေင်ကောန်ဂကူ ကောန်ဍုင်အရင် ကံင်ဇြဳပၞာန်တြေံ ဥူသဝ်ထောန်အံၚ်မျေအ်ဂှ် က္ဍိုက်ပ်တုဲ ဂကောံကံင်ဇြဳပၞာန်တြေံ ဥူဃေန်မံၚ်ဇြိုဲ၊ ဥူတိင်ညောအ်၊ ဒံက်တာဗညာအံင်မဵု ကေုာံ ဒဝ်အေဏုဇြိင်တံ ပါလုပ်ရ။

ရဲသၟာပရေင်ဍုင်ကွာန် ဒးဒုင်ဗဒေါံဇူတံဏံဂှ် ပ္ဍဲကဵုအခိင်သဳကၠဳ စပ်ကဵုဥပဒေအပြောံ အာတ်အခေါင် ဒက်ပတန်ဗော်ပရေင်ဍုင်ကွာန်ဂှ် လညာတ်ဟွံတုပ် လညာတ်တၞဟ်ခြာအာကဵု သ္ကိုပ်ပၞာန် မေန်အံင်လှာင်တုဲ ဒးဒုင်ဗဒေါံဇူ နူကဵုဂကောံကံင်ဇြဳပၞာန်ရောင်ဂှ် နူကဵုတမ်ပရိုင် ဗဳဗဳဇြဳတံသ္ဂးရ။ တ္ၚဲလောန်ကၠုင်ခြာဟွံလအ်ဏံ ဥူယာန်ဂျဝ် ကဵု ဥူယှိုဲကျိင် ဒးဒုင်ဗဒေါံဇူ နူကဵုကံင်ဇြဳပၞာန်တံဂှ်လေဝ် ဒးဒုင်ပြံင်ဗစိုပ်နင် ပ္ဍဲဂကောံဂှ်ရ။

ဂကောံကဵုကသပ်ဗဟဵုဂှ် ဒက်ပတန်ကၠုင်လဝ် ၜိုန်ရအခိင်လအ်ကၠုင် ၂ သၞာံပြင်ကီုလေဝ် ဒဵုကဵုအခိင်လၟုဟ် ရုင်ဟွံမွဲဏီရောင်ဂှ် ညးမကြပ်ကဵုပူဂဵု မပါလုပ်မံင် ပ္ဍဲဂကောံဂှ်ဟီုရ။ “ဗီုပြင် ဍေံပၠောပ်ဒကဴ” ဗၟာတံဟီုစ “ချောင်ထိုးထားတဲ့ သဘော” ရောင် သ္ဂးရ။ ပ္ဍဲကဵုခေတ် သ္ကိုပ်ပၞာန် တာန်ယှိုဲ ၁၉၉၇ တေံ ဂအုပ်ဗိုလ် မပါလုပ်ဂကောံ ကံင်ဇြဳ (နဝတ) တံဂှ် ဒက်ပတန်ကဵု ဂကောံကဵုကသပ်တုဲ ပသာဲခြာထောံ နူဒပ်ပၞာန်ရ။

လၟုဟ်လေဝ် တၠုင်လအာ ညံင်ရဴသာ်ဂှ်ပၠန်ရ။ မၞိဟ် သ္ကိုပ်ပၞာန်မေန်အံင်လှာင် ဟွံဒးစိုတ် ဂှ် ပၠောပ်လဝ်ဒကဴ မွဲဒၞါဲကၠာရ။ ထဍေင်လေဝ် ဟွံထဍေင်ထောံဏီရ။ စိုပ်အခိင်သုင်စောဲဂွံ သွက်သ္ဂောံပတိတ်သုင်စောဲအာဂှ် ဂိုင်စွံလဝ်ကၠာရ။ မၞိဟ်နွံပ္ဍဲဂကောံကဵုကသပ် ကံင်ဇြဳပၞာန်ဗဟဵုတံဏံဂှ် မုလေဝ် အခေါင်ဟီုဂး ပတိုန်ထ္ၜး ဟွံမွဲ မံင်ဒၟံင်ညံင်မၞိဟ်ချိုတ်တ်ကီုရ။ ညးမဒှ်ဂကူမန်ပိုဲ အမာတ်မန်တြေံ ဒံက်တာ ဗညာအံင်မဵု (နကဵုစၞးဗော်ညဳသၟဟ်မန်) ဂှ် လမျီုမၞိဟ် ၜိုန်ရဂျိုင်မံၚ်ကီုလေဝ် ဘဝဂကူမန် ပ္ဍဲညးဂှ် ချိုတ်မံင် ပ္ဍဲဂကောံကဵုကသပ်ကံင်ဇြဳပၞာန်ဂှ်ရောၚ်။

ဆက်စပ်ကဵုပရူဝွံတုဲ သတ္တာဟဂတဏံ နူကဵုညးမဒှ်သ္ကိုပ်ပၞာန် မေန်အံၚ်လှာၚ် ဗီုလဵုကေတ်မံင် ကသပ်ညာဏ် နူဂကောံကဵုကသပ်တံရော? ဗီုလဵုကေတ်မံင်ပရိုင် နူအဆံင်ဗလးတိ အဆံင်င်တံရော? ဂှ် ဆက်ချူအာပၠန်ရောင်။