အံက်သာ (တံၚ်ပရၚ်)

လိက်နိဿဲ – FEDERALISM JOURNAL (JUNE – 2019)
2008 CONSTITUTION AND ETHNIC PERSPECTIVES

ခေတ် နဝတ/နအဖ
ပေဲါရုဲမာဲ (၁၉၉၀) တုဲ အလဵုအသဳပၞာန်တံ ဟွံပသမ္တီကဵု သွဟ်ပေဲါရုဲမာဲ (ဟွံအပ်အဝဵု) ရ။ စိုပ်သၞာံ (၁၉၉၄) အလဵုအသဳပၞာန် နကဵုပၟိက်ဆန္ဒဒပ်ပၞာန်ဟေၚ် ချူဓဇက်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေပၠန်ရ၊ ပ္ဍဲကဵုချူဓဇက်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဂှ် ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်လ္ၚဵု ကေုာံ ဒပ်ပၞာန်ရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်လ္ၚဵု ဒေံါလဝ်ပန်ပှော် (KIA) (NMSP) ဗော်ဍုၚ်မန်တၟံတံ ပါလုပ်ပံၚ်ကောံကဵု အလဵုအသဳပၞာန်တုဲ ချူဓဇက်ကၠုၚ်နွံရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် သွက်ကောန်ဂကူ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ မုလေဝ်ဟွံတၟေၚ် ပတိုန်ထ္ၜးလေဝ် ဒးဒုၚ်တးပဲါတုဲ ဂကောံကောန်ဂကူ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ နုက်တိတ်နူကဵု ချူသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်တံသိုက်က်တုဲ သှေ်ဆအလဵုအသဳပၞာန်သၟးရ။
စၞးဂှ် ဂကောံကောန်ဂကူ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ပံၚ်ကောံညးသ္ကံတုဲ ဒက်ပ္တန်ဂကောံ ချူဓဇက်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ ဖေဝ်ဒရေဝ် (FCDCC) မွဲဂကောံတုဲ ပြိုၚ်ဓဇက်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ကဵု အလဵုအသဳပၞာန် (ဇြဲၜါတၞံ) ရ။ ပ္ဍဲကဵုသ္ဇိုၚ်သၞောဝ် ဥပဒေဖေဝ်ဒရေဝ်အပြောံတံဂှ် —–

• တွဵုရးဂှ် နကဵုတွဵုရးကောန်ဂကူ ကေုာံ တွဵုရးကောန်ဂကူဂမၠိုၚ် မ္ဒးစၟတ်သမ္တီတုဲ သၟာၚ်နူတွဵုရးနွံမံၚ်လၟုဟ်ဂှ် တုဲ တွဵုရးကောန်ဂကူဗၟာ ကေုာံ တွဵုရးတနၚ်သဳ ကောန်ဂကူဂမၠိုၚ် တွဵုရးဨရာဝတဳကောန်ဂကူဂမၠိုၚ် မ္ဒးထ္ၜုတ်ပတိုန်ရောၚ်။ (ၝောံပိုဒ် ၄၈/ခ)
• သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ တွဵုရးညးကဵုညး သ္ဒးနွံရောၚ်။ (ၝောံပိုဒ် – ၅၀)
• ကောန်ဂကူဟွံဂွံလဝ်တွဵုရးဏီတံဂှ် ညံၚ်သ္ဂောံနွံကဵုတိဍာ် အုပ်ဓုပ်ပိုၚ်ပြဳအလဵုဇကု (ၝောံပိုဒ် – ၅၃/ခ)
• အခေါၚ်ဒက်ပ္တန် (ထ္ၜုတ်) တွဵုရးတၟိ သ္ဒးနွံရောၚ်။ (ၝောံပိုဒ် – ၅၅၊ ၅၆)
• ဒပ်ဂီုကၠီုတွဵုရး ကေုာံ ဗၠာဲမှိၚ်တွဵုရး သ္ဒးနွံ (ၝောံပိုဒ် – ၅၄)
• အဝဵုသှေ်သၟေဟ် မ္ဒးစွံလဝ် ပ္ဍဲတွဵုရးရောၚ်။ (ၝောံပိုဒ် – ၅၂)
• အခေါၚ်ပ္တန်သၞောဝ်ဥပဒေ ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ် — ပရေၚ်စဵုဒၞာ၊ ပရေၚ်ဍုၚ်သၟာၚ်၊ ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ် (သြန်)၊ ပရေၚ်ဆက်စၠောံ၊ ပရေၚ်ပညာ (ဒဳဂရဳလောန်၊ သိပ္ပံ၊ နဲကဲပညာ) ပရေၚ်ထတ်ယုက်၊ ပရေၚ်သၞောဝ်ဓဝ်၊ ကမၠောန်ကွတ်စက် (ၝောံပိုဒ်. ၁၀၃)
• အဝဵုတုပ်သၟဟ် (COMCURRENT LIST) (၁၆) တၚ် စွံပ္တန်ရောၚ်၊ (ၝောံပိုဒ်. ၁၀၄)
• သၞောဝ်ပါလဳမာန်၊ သၞောဝ်သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော် က္ဍိုက်ပ်အလဵုအသဳ၊ (ရုဲစှ်နူကဵုကၠတ်ထဝ်သၟဝ် ကၠတ်ထဝ်လ္တူ ဟွံပါ) (ၝောံပိုဒ် – ၁၂၁)
• ကောန်ဍုၚ် ကေုာံ ကောန်တွဵုရး မ္ဒးသ္ပသမ္တီ (၂) ဗီု၊ (တုပ်ကဵုအမေရိကာန်) (ၝောံပိုဒ် – ၁၄၇)
• အရေဝ်ဘာသာသုၚ်စောဲရုၚ် အေၚ်္ဂလိက် ကေုာံ ဗၟာဂှ် စွံပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်၊ သၟာၚ်နူဂှ် ပ္ဍဲတွဵုရးဂှ် အရေဝ်လိက် ဘာသာဂကူညးကဵုညး သုၚ်စောဲမာန် (ၝောံပိုဒ် – ၁၈၃)
• ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်တံဂှ် အခေါၚ်ပိုၚ်ပြဳတိ နကဵုအခိုက်ကၞာသ္ဒးနွံ (၁၉၅)
• အခေါၚ်ပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ် (နဲကဲ)၊ မ္ဒးပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ် နကဵုပရေၚ်ထံက်ဂလာန် နူကဵုတွဵုရး လုပ်ဂကောံကၟိန်ဍုၚ်ဖအိုတ် ပိဂအုမ်ၜါဂအုမ်၊ ၝောံပိုဒ်လ္ၚဵု မ္ဒးကေတ်ဆန္ဒညးဍုၚ်ကွာန် (စုတ်မာဲ) (ၝောံပိုဒ် – ၂၀၃)
  သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေအဓိကဂမၠိုၚ်သာ်ဏံ ဂကောံကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ချူဓဇက်ကၠုၚ်လဝ်နွံရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ပ္ဍဲကဵုသၞာံ (၂၀၁၅) ကံၚ်သဳကောန်ဂကူ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် (ENC) ဂှ် ပ္ဍဲကဵုအနာဂတ် သွက်သ္ဂောံချူဓဇက် သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဖေဝ်ဒရေဝ် သွက်ဂွံဒုၚ်သ္ဇိုၚ် ‘သ္ဇိုၚ်မူစၞောန်ပ္ညုၚ်ဂမၠိုၚ်’ ထပ်ချူပ္တိတ်လဝ်တုဲ သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေတွဵုရး ညးကဵုညး ချူဓဇက်လဝ်နွံရ။
  NCA ကေုာံ ပရေၚ်သဳကၠဳ (၂၁) ဗွဝ်ကၠံဗေန်လုၚ်
  လက်ထက်အလဵုအသဳ ဥုတိၚ်ဇြိၚ်ဂှ် (၁) ဝါ၊ လက်ထက်အလဵုအသဳ အံၚ်သာန်သုကျဳဂှ် (၃) ဝါ ကၠောန်ကၠုၚ် သ္ဘၚ်သဳကၠဳၜိုဟ်လလမ်ကၟိန်ဍုၚ်တုဲ လိက်ကသုက်တုပ်စိုတ်ကၟိန်ဍုၚ် သ္ကုတ် (၁) ဂှ် (၃၇) တၚ်၊ သ္ကုတ် (၂) (၁၄) တၚ်၊ ပံၚ်ဖအိုတ် (၅၁) တၚ် ဂွံကၠုၚ်တၚ်တုပ်စိုတ် သ္ပဒ္တန်လိက်ကသုက်မာန်ကၠုၚ်ရ။ တၚ်တုပ်စိုတ်ဂမၠိုၚ်တံဂှ် အတိုၚ်လိက်ကသုက် NCA ၝောံပိုဒ် (၂၀) (စ) ကေုာံ (၂၂) (ဃ) မ္ဂး မ္ဒးစုတ်သ္ပဒတန် ပ္ဍဲသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေရောၚ် တာလျိုၚ်နွံတုဲ ပဲါဟွံဗၠး ကမ္မတဳပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေတံ မ္ဒးရေၚ်တၠုၚ် ပၠောပ်စုတ် ပ္ဍဲသ္ဇိုၚ်ဥပဒေရောၚ်။
  ၜိုန်ဂှ်လေဝ် သဳကၠဳဂွံနၚ်တၚ်စိုတ် (၅၁) တၚ်ဏံဂှ် (၉၉.၉) က္ဍိုပ်ကၠံ နွံမံၚ်ပ္ဍဲကဵုသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ (၂၀၀၈) ဏံတုဲတုဲ ဂွံတၟေၚ်ကွေံကွေံ ဟွံညာတ်ရ။ တၚ်တၟေၚ်နွံညိဂှ် ဒးဓမံက်ထ္ၜးမ္ဂး ပ္ဍဲကဏ္ဍပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ရံၚ်ကဵုအခေါၚ်အရာတုပ်သၟဟ်တုဲ ပ္ဍဲကဏ္ဍနာနာ ညးဗြဴတံ ညံၚ်ဂွံပါလုပ် (၃၀) က္ဍိုပ်ကၠံဂှ်မွဲတၚ်၊ ပ္ဍဲကဏ္ဍတိဂူဝါဗ္ၚ (တိဍာ်) ဂှ် ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန်တံ အခေါၚ်ပိုၚ်ပြဳတိ ဆဵုဆၜါတၚ်ဏံရရောၚ်။
  သၟာၚ်နူဂှ် ပ္ဍဲကဵုပေဲါသဳကၠဳ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် (၂၁) ဗွဝ်ကၠံဗေန်လုၚ်ဂှ် စဵုကဵုအခိၚ်ချူမံၚ်လိက်ဏံ လိက်အုပ်လိက် စံၚ် ဂကောံကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ပတိုန်ထ္ၜးလဝ် နွံမံၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ပ္ညဳပ္ညပ်သဳကၠဳမံၚ် ဟွံပြေပြံၚ်ညးသ္ကံရ၊ ပ္ဍဲဂှ် ဒးဓမံက် ထ္ၜး တၚ်အဓိကမ္ဂး ကိစ္စယၟုကၟိန်ဍုၚ်၊ အခေါၚ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ကံကုသဵုညး ညးဖန်ဖက်ကေတ် အခေါၚ်ချူခၞံသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေတွဵုရး ညးကဵုညး၊ ပရေၚ်ဒက်ပ္တန် တွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ၊ ကိစ္စဒပ်ပၞာန် ကၟိန်ဍုၚ်ဖေဝ်ဒရေဝ်၊ ကိစ္စဒပ်ပၞာန် ဂီုကၠီုတွဵုရး၊ ပရေၚ်ပါ်ပရအ်သယံဇာတ (တွဵုရးသ္ဒးဂွံဂၠိုၚ်)၊ ပရေၚ်ပညာသၞောဝ်တ်ဗ္တောန်ဘာသာမိ၊ ကိစ္စသုၚ်စောဲလိက်၊ အရေဝ်ဘာသာပ္ဍဲရုၚ်၊ ကၟိန်ဍုၚ်ဟွံဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု ပရေၚ်ဘာသာ၊ ပရေၚ်ပိုၚ်ပြဳတိ နကဵုအခိုက်ကၞာ ကောန်ဍုၚ်အရၚ် မပ္တံသာ်ဏံ နွံတဴရ၊ သၟာၚ်နူဂှ် ကော်ဂး (FPIC) ညးဍုၚ်ကွာန်ဒေသတံ ဗွဲမဗၠးၜး ဒ္စးဒုၚ်ကဵုသ္ဂုတ်သွာတ် မၞုံကဵုတၚ်သၟဟ်တးတံလေဝ် နွံတဴရ။
  ပရေၚ်သဳကၠဳ သ္ဇိုၚ်မူဖေဝ်ဒရေဝ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်နွံမ္ၚး NCA
  သၞာံ (၂၀၁၆) ဒၞာဲဌာန်ဒ္တန် (KIA) ဍုၚ်မာၚ်ဂျာယာန် ကၠောန်ကၠုၚ်လဝ် သဘၚ်သဳကၠဳ ဂကောံဇြဟတ်ကောန် ဍုၚ်အရၚ် (EAOs Plus NBF & UNA) နွံတုဲ အတိုၚ်သ္ဂုတ်သွာတ် သ္ဘၚ်သဳကၠဳဂှ် ချူဓဇက်မံၚ် မူသ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ ဖေဝ်ဒရေဝ်အနာဂတ် ညံၚ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်သီုဖအိုတ် ဒုၚ်တဲမာန် မွဲမူဖိုဟ်ရ။ လၟုဟ်စိုပ်မံၚ်ကဆံၚ် မူအပြောံကဆံၚ်ဒုတိယတုဲ ကေတ်အခိၚ်တုဲ ဆက်ချူဓဇက်မံၚ်ဖိုဟ်ရောၚ် ဂွံတီကေတ်ရ။ လိက်စံၚ်မူအပြောံဓဇက်မံၚ်ဏံဂှ် အတိုၚ်ချူဓမံက်ထ္ၜးလဝ်တုဲ ဗွဲလ္တူတေံ တုပ်သၟဟ်မံၚ်ရောၚ်ဂှ် လေဝ် ဂွံတီကေတ်ရ။
  တၚ်သ္ၚဳဂၠိပ် – (နိဂီု)
  ပရေၚ်ပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ (၂၀၀၈) ဗော် NLD မုဟိုတ်ဟွံစိုပ်တရဴရော ယဝ်ဒးသ္ၚဳဂၠိပ်မ္ဂး သွက်သ္ဂောံပလေဝ် သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဂှ် နူကဵုသွာၚ်ဒပ်ပၞာန်အလဵုအသဳတံ ဆန္ဒအောန်မံၚ်လေဝ်ကီု၊ အလဵုအသဳ NLD ဂှ်လေဝ် လ္တူကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဒးဒုၚ်စသိုၚ်ဂှ် ပရေၚ်သ္ပသမ္တီအောန်လောန် အာလေဝ်ကီု ပ္ဍဲကဵုကၠတ်ထဝ် အမာတ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ အောန်လောန်အာကီု၊ ပ္ဍဲပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ် ဥပဒေဂှ် ဗော်ရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ အခေါၚ်ပါလုပ်ဟၟဲလေဝ်ကီု၊ မွဲဗော်ကဵုမွဲဗော် မွဲဂကောံကဵုမွဲဂကောံ ပရေၚ်ဓဝ်ပတှေ် အောန်လောန်အာကီု၊ ဟိုတ်နူကဵု ဟိုတ်မပ္တံသာ်ဏံတုဲ ပရေၚ်ပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်ဂှ် နကဵုကောန်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ တၚ်စၟဳစအောန်တဴဗွဲမလောန်ရ၊ ၜိုန်ဒှ်သာ်ဂှ်ကီုလေဝ် အောန်အိုတ် တၚ်စၟဳစ …..
• ပ္ဍဲတွဵုရးတံဂှ် ဗီုဇကုကဵုဇကု အခေါၚ်ရုဲစှ် သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်၊
• အခေါၚ်ဗ္တောန်လိက်သ္ဇိုၚ်ပညာ နကဵုအရေဝ်ဘာသာမိ၊
• ပ္ဍဲကဵုတွဵုရးတံဂှ် ပဲါနူအရေဝ်ဘာသာဗၟာကဵု အေၚ်္ဂလိက်တုဲ အရေဝ်ဘာသာ တၠတွဵုရးတံ အခေါၚ်ရပ်စပ် သုၚ်စောဲဒးနွံ (ညံၚ်ရဴဍုၚ်အိန္ဒိယ)
• ပရေၚ်ပါ်ပရအ် သယံဇာတ (အခေါၚ်ဖန်ဇန်ကဵု အခေါၚ်ပါ်ပရအ်ပရဲ) တွဵုရးဂှ် ထေက်ကဵုဒးဂွံဂၠိုၚ်နူဗဟဵု ကၟိန်ဍုၚ်၊
• အခေါၚ်ပိုၚ်ပြဳတိဍာ် (အတိုၚ်အခိုက်ကၞာ)၊
• FPIC ညးဍုၚ်ကွာန်ဒေသတံ ဗွဲမဗၠးၜး ဒ္စးဒုၚ်ကဵုသ္ဂုတ်သွာတ် မၞုံကဵုတၚ်သၟဟ်တးဒးနွံ၊
• ပရေၚ်ဘာသာ ကဆံၚ်တုပ်သၟဟ်၊
• ဒပ်ပၞာန်ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ် (၂၅) က္ဍိုပ်ကၠံ သီုကဵုကေတ်လဝ်ဒၞာဲ ဌာနဝန်ဇၞော်တံ ညံၚ်ဂွံပလှ်ကဵု၊
• ပရေၚ်ပ္တန်သၞောဝ်ကၟိန်ဍုၚ် နူကဵုခံက်အၚ် (၁) ဂှ် ညံၚ်ဂွံပြံၚ်ကဵု ခံက်အၚ် (၂) ဂၠိုၚ်ၚ်၊
• တာလျိုၚ်သၠုၚ် ပ္ဍဲပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကေုာံ ခါန်ကၞာတ်တာလျိုၚ်ကလုတ်တံဂှ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂကူဗၟာ ဟွံသေၚ်တံ အောန်အိုတ် (၄၀) က္ဍိုပ်ကၠံ ညံၚ်သ္ဂောံကဵုဒၞာဲမာန် မပ္တံသာ်ဏံ သ္ဒးဒုၚ်တဲပြံၚ်လှာဲကဵုထေက်ရောၚ်။
  သၟာၚ်နူဂှ် နူကဵုအခိၚ်စဂွံဗၠးၜးတေံ စဵုကဵုတ္ၚဲဏံ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ အာတ်မိက်ကၠုၚ်မံၚ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵုဂကူတုဲ ဒက်ပ္တန်တွဵုရး (တွဵုရးဍုၚ်ဗၟာ) ဒပ်ပၞါန်ဖေဝ်ဒရေဝ် (ဒပ်ပၞာန်ဂီုကၠီုတွဵုရး)၊ ဗၠာဲမှိၚ်တွဵုရး၊ အဝဵုသှေ်သၟေဟ် ညံၚ်ဂွံတုပ်စိုတ် နူတွဵုရးဗွဲမဂၠိုၚ်မွဲသာ် ညံၚ်ဟွံဂွံပလေဝ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ မပ္တံသာ်ဏံ ထေက်ကဵုသ္ဒးကဵုအခေါၚ်သဳကၠဳ ပလေဝ်ပလေတ်သ္ဇိုၚ်သၞောဝ်ရောၚ်၊ ပ္ဍဲကဵုတၚ်တံဏံ ပလေဝ်ပလေတ် ဒံၚ်ကၠောံမာန်မှ ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဖေဝ်ဒရေဝ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် နွံပၟိက်ဂှ် မံက်ဂတဝ်ကၠုၚ်တုဲ ဒက်ပ္တန်ဓဝ်ၜိုဟ်လလမ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံ ခိုၚ်ၚ်ဗိုန်န်မာန်ရောၚ်။