ဝဏ္ဏမာန်၊ နဝ်ဝေမ်ဗာ ၂၀၊ ၂၀၂၁

တုဲကၠုၚ်နဝ်ဝေမ်ဗာ (၅-၆) ဂှ် ကမ္မယှေန်ပေဲါရုဲမာဲကၟိန်ဍုၚ် ကံၚ်ဇြဳပၞာန်တအ် ကော်ဆဵုဂဗ ကုဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂ မၠိုၚ် ပ္ဍဲရုၚ်အလဵုအသဳရးလဂုၚ်တုဲ ပ္ဍဲဂှ် ညးစၞးဗော်ညဳသၟဟ်မန်လေဝ် တိုန်စိုပ်အာ ၜါတၠကီုတုဲ ရံၚ်ကေတ်တၠုၚ်လအာ ကမ္မယှေန်တအ်မ္ဂး ပေဲါရုဲမာဲဂတဏံ ရန်လဝ်သွက်ဂွံကၠောန်ဂှ် သွက်ဂွံဖျေံအာ သၞောတ်ဗၞတ်ဗ္ၜတ် (Proportional Representative-PR) ဂှ်နွံရောၚ် ညးတိုန်စိုပ် စၞးဗော်ညဳသၟဟ်မန် ဟီုရ။
ပ္ဍဲပေဲါဆဵုဂဗဂှ် နူကဵုဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်လ္ၚဵု အဓိက လ္ပာ်ဇြဟတ်ဗော်ခိုၚ်ကၠိုက်ဖေါအ်ဗြေဝ်တအ် ပတိုန်သဳကၠဳ လတူ လိက်စံၚ် ညးတအ်ချူပတိုန်လဝ် သၞောတ်နဲကဲပေဲါရုဲမာဲ သၞောတ်ဗၞတ်ဗ္ၜတ် ပဳအာ (Proportional Representative-PR) ရ။
လတူကမ္မယှေန်ပေဲါရုဲမာဲကၟိန်ဍုၚ် သဳကၠဳလဝ် ကုဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် တုဲဂွံ(၃)အလန်ဂှ်မ္ဂး ကမ္မယှေန်တအ် သွက်ဂွံသ္ပအာဒတန် သၞောတ်ပေဲါရုဲမာဲ ပဳအာ (Proportional Representative-PR) ဂှ်နွံရောၚ် ညးစၞးဗော်ညဳသၟဟ်မန် တိုန်စိုပ်လဝ်တအ် ဟီုရ။
“ကမ္မယှေန်ပေဲါရုဲမာဲတအ် ဆဵုဂဗလဝ်ကဵု ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တအ်ဂှ်တှေ် ဂိတု (၂) မွဲဝါ၊ ဂိတု (၄) မွဲဝါ တုဲရ၊ အလန်လက္ကရဴအိုတ်ဏံ ဂိတု (၁၁) အေၚ်္ဂလိက် (၅-၆) ဏံဂှ် ဗော် (၅၀) ဗော်ပြၚ် တိုန်စိုပ်ဂှ်တှေ် ပ္ဍဲဂှ် ကမ္မယှေန်ဥက္ကဌ မုညးဟီုရောဟီုတှေ် ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကဵု ကမ္မယှေန်တုဲကၠုၚ်ၜါဝါတေံဂှ် ဗော်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ကဵုလဝ်လညာတ် ပေဲါရုဲမာဲဂတဏံတှေ် အာကဵုသၞောတ်ပဳအာ(Proportional Representative-PR)ဏောၚ် ဟီုသာ်ဂှ်၊ ပေဲါဆဵုဂဗအလန်ဏံ (နဝ်ဝေမ်ဗာ ၅-၆) အလန်ဏံဂှ်လေဝ် ကေတ်ပဳအာဟာ? ဟွံကေတ်ပဳအာဟာ? ဟွံသဳကၠဳပုဟ်၊ ခြာဟွံလအ် အကြာမွဲဂိတုကပါ်ဟာ ညးတအ် (ကမ္မယှေန်ပေဲါရုဲမာဲ) ထပ်ဆဵုဂဗကဵု ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တအ်တုဲတှေ် ဆေၚ်စပ်ကဵု ပဳအာ ဗီုပြၚ်လဵု သွက်ဒးသဳကၠဳအာရနွံ” ဂှ် ညးဂွံအခေါၚ်ဟီုဂး ဗော်ညဳသၟဟ်မန် နာဲတၠညး (ကမ္မတဳကေၚ်ကာဗဟဵု) ဟီုထ္ၜးရ။
အတိုၚ်ညးစၞး နူကဵုဗော်ညဳသၟဟ်မန်ဟီုဂှ်မ္ဂး ပေဲါရုဲမာဲဂတဏံ သွက်ဂွံကၠောန်ဂှ် ကမ္မယှေန်ပေဲါရုဲမာဲကၟိန်ဍုၚ်တအ် သွက်ဂွံပြံၚ်သၠာဲအာ သၞောတ်ပေဲါရုဲမာဲ နကဵုသၞောတ်ဗ္ၜတ်ဗ္ၜတ် ပဳအာ (Proportional Representative-PR) တွဵု နွံရ။
လတူသၞောတ် ပဳအာ (Proportional Representative-PR) ဏံဂှ် ကၠောန်ဂွံပေဲါရုဲမာဲ မုဟွံလအ်ဏီကွေံဒှ်တုဲ ဗီုပြၚ် လဵု အကြာညးဍုၚ်ကွာန် ဒးကေတ်မံၚ်အခိၚ် တၟာဂလိုၚ်ဏီတုဲ သၞောတ်ပဳအာ (Proportional Representative-PR) ဏံဂှ် နကဵုဗော်ညဳသၟဟ်မန် သ္ပဒတန်ဟွံထေက်ဏီ သ္ဂးရ။ ယဝ်ရသုၚ်စောဲ သၞောတ်ပဳအာ တွဵုရောၚ်တှေ်လေဝ် ၜိုတ်ဆသွာၚ်စၠတ်ထဝ်ညးဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ကၠောန်အာကၠာ၊ သၞောတ်ပဳအာဏံဂှ် သွက်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ဗော်ဍောတ် ဍောတ်တအ်ဂှ် ဖေက်ခက်ခုဲဒှ်မာန်၊ ပ္ဍဲရးဂှ်ရ ကၠောန်ကၠာ၊ ပ္ဍဲတွဵုရးဂှ် လ္ပကၠောန်ဏီ ဗော်ညဳသၟဟ်မန် ဟီုဓမံက်လဝ် ပရေၚ်လစွံစိုတ်နွံရ။
ဆဂးဂှ် ကလၚ်ကေတ်ရမျာၚ် နူဗော်ညဳသၟဟ်မန် ဂွံမိၚ်ဆဵုညာတ်လဝ် အကာဲအရာ ကမ္မယှေန်ပေဲါရုဲမာဲကၟိန်ဍုၚ် တအ် ပ္ဍဲလဂုၚ်ဂှ်မ္ဂး သၞောတ်ပေဲါရုဲမာဲ ပဳအာ (Proportional Representative-PR) ဂှ် ညးတအ် သ္ပဒတန်တွဵုရ၊ နဲကဲ ပဳအာရ သာ်လဵုဖျေံဂှ် ဟွံတီဏီရ။
သၞောတ်ဗၞတ်ဗ္ၜတ် (အချိုးကျစနစ်) ဗီုပိုဲကၠိုဟ်လောဲ၊ ဗီုတော်လောဲမ္ဂး ညးဂွံအခေါၚ်ဟီုဂး နူဗော်ညဳသၟဟ်မန် နာဲတၠ ညး ဟီုသောၚ်ကလးလဝ် ဗီုဏံနွံရ။
ဥပမာ – တၟော်စမ်ရံၚ်နဲတော်လောဲ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ် လၟိဟ်မၞိဟ်ဂွံအခေါၚ်ကဵုမာဲ (၁,၀၀၀,၀၀၀) စှ်ကိုတ်မ္ဂး ဂွံအခေါၚ်ရုဲစှ် ညးစၞး (၁၀) တၠ စွံလဝ်ရ။
ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် လုပ်ပြိုၚ်ပေဲါရုဲမာဲ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂမၠိုၚ်တအ်ဂှ် ပတိုန်လဝ်စရၚ် ညးစၞးဗော်ဒုၚ်ရုဲမာဲတအ် နကဵု လၟေၚ်လၟေၚ် ကုကမ္မယှေန်ရ။ ဥပမာ ညးစၞးဗော်ညဳသၟဟ်မန် လုပ်ပြိုၚ် သီု (၁၀) တၠမ္ဂး ဒးပြေၚ်ကဵုလဝ် လၟေၚ်ဂၞန် ပူဂဵုလၟေၚ်လၟေၚ် ဒတုဲရ။
ကာလကဵုမာဲတေံမ္ဂး ညးဂွံအခေါၚ်ကဵုမာဲတအ် ဟွံဒးကဵုမာဲ ကုညးစၞးပူဂဵုတအ်ရတုဲ ဒးကဵုမာဲ ကုဗော်ပြေၚ်ရေၚ်လဝ် တအ်ဂှ်ရ။ ညးကဵုမာဲတအ်ဂှ် ဟွံဒးကဵုမာဲ ကုပူဂဵုရ၊ ဆဂးဂှ် ယဝ်ရံၚ်ကဵုပူဂဵုမ္ဂး ပူဂဵုဂှ် ညးစၞးနူဗော်လဵု ဒးသမ္တီလဝ်ရ။ စရၚ်ညးစၞးလုပ်ဒုၚ်ရုဲ နူဗော်တအ်ဂှ် ဒးပတိုန်လဝ်စရၚ် ကုကမ္မယှေန် မ္ဒးပြေၚ်ရေၚ်လဝ် လၟေၚ် (၁-၂-၃-၄) ကဵု ကမ္မယှေန်ပေဲါရုဲမာဲတအ်ရ။
ဒးထ္ၜးဥပမာ နတဲဗီုဂွံကၠိုဟ်လောဲမ္ဂး ပ္ဍဲကဵုညးဂွံအခေါၚ်ကဵုမာဲ နွံ (၁၀) ကိုတ်ဂှ် ဗော်မွဲ ဂွံမာဲ လၟိဟ် (၁) ကိုတ်မ္ဂး ဂွံဒုၚ်ရုဲညးစၞး (၁) တၠ။
ဗော်ညဳသၟဟ်မန် ဂွံမာဲ လၟိဟ် (၂၅၀၀၀၀) မာဲမ္ဂး စထောံကဵု (၁၀၀၀၀၀) မွဲကိုတ်ဂှ်မ္ဂး ဂွံဒုၚ်ရုဲညးစၞး (၂) တၠ ကဵု ဘာ် (2.5) ရ။
သာ်ဂှ်ကီု ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ ဂွံမာဲ လၟိဟ် (၅၄၀၀၀၀) မာဲမ္ဂး ဂွံဒုၚ်ရုဲညးစၞး (၅) တၠ ကဵု ဒဿမ (၄) (5.4) ။
ဗော်ခိုၚ်ကၠိုက်ဖေါအ်ဗြေဝ် ဂွံမာဲ လၟိဟ် (၂၁၀၀၀၀) မာဲမ္ဂး ဂွံဒုၚ်ရုဲ ညးစၞး (၂) တၠ ကဵု ဒဿမ (၁) (2.1)
ပံၚ်သီုဗော် (၃) ဗော်ဂှ် ဂွံဒုၚ်ရုဲစှ် (၉) တၠရ။ သှေ်မွဲတၠဂှ် တၟော်ကဵု ဒဿမ ဗော်ဂွံဂၠိုၚ်အိုတ်ဂှ်မ္ဂး ဗော်ညဳသၟဟ်မန်ဂှ် ဂွံလဝ် (0.5) ဂၠိုၚ်အိုတ်ဒှ်တုဲ ဂွံဒုၚ်ရုဲစှ် (၁) တၠပၠန်ရ။
ပံၚ်သရောပ်မ္ဂး ဗော်ညဳသၟဟ်မန် ဂွံဒုၚ်ရုဲစှ် (၃) တၠ၊ ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ (၅) တၠ၊ ဗော်ခိုၚ်ကၠိုက်ဖေါအ်ဗြေဝ်ဂှ် (၂) တၠ သာ်ဝွံ နဲကဲတၟော်လောဲလောဲရ။
လတူသၞောတ်နဲကဲ တော်ထ္ၜးလဝ်ဗွဲလတူဂှ် နကဵုကမ္မယှေန်တအ် စၟတ်ဆန္ဒမာဲ မွဲတွဵုရးဂှ် (၁) ဆန္ဒမာဲဟာ၊ သွာၚ်စၠတ်ထဝ်သီုပိဗၠိုၚ် (စၠတ်ထဝ်တွဵုရး၊ စၠတ်ထဝ်ညးဍုၚ်ကွာန်၊ စၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူ) ဂှ် သ္ပဒတန် သၞောတ် ပဳအာ (Proportional Representative-PR) သီုဖအိုတ်ဟာဂှ် ဟွံကၠးဏီရ။ သၞောတ်တၟော်ထ္ၜးလဝ် ဗွဲလတူဂှ် ဆၜိုတ်တၟော်ထ္ၜးလဝ် သၞောတ်ဗၞတ်ဗ္ၜတ် (Proportional Representative-PR) ဆၜိုတ်ဂွံတီကၠိုဟ်လောဲဟေၚ်ရ။
ယဝ်ရသုၚ်စောဲ သၞောတ်ပဳအာ (Proportional Representative-PR) ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် သီုစၠတ်ထဝ်ပိဗၠိုၚ်မ္ဂး လၟိဟ် ညးစၞး သွက်ဂွံယအ်စှေ်အာ နူကဵုစၠတ်ထဝ်ဇၞးလဝ် ပ္ဍဲပေဲါရုဲမာဲ (၂၀၂၀) တေံဏီရောၚ် ညးဂွံအခေါၚ်ဟီုဂး ဗော်ညဳ သၟဟ်မန် နာဲတၠညး သ္ၚဳဂၠိပ်ရ။
“ယဝ်ရတော်ကဵု ပဳအာ (Proportional Representative-PR) ဏောၚ်ဟီုတှေ် ၜိုတ်ဇၞးလဝ် ပေဲါရုဲမာဲ (၂၀၂၀) ဂှ်ဏောၚ်ဟီုတှေ် လၟိဟ်အမာတ်ယအ်စှေ်အာဏောၚ်” နာဲတၠညး ဟီုရ။
ကာလပေဲါရုဲမာဲ တုဲကၠုၚ် (၂၀၂၀) ဂှ်မ္ဂး ညးစၞးဗော်ညဳသၟဟ်မန်ဂှ် စၠတ်ထဝ်တွဵုရး (၆) တၠ၊ စၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူ (၃) တၠ၊ စၠတ်ထဝ်ညးဍုၚ်ကွာန် (၂) ကဵု စၠတ်ထဝ်စၞးကောန်ဍုၚ်အရၚ် (ကရေၚ်) (၁) တၠ ပံၚ်သီုဖအိုတ် (၁၂) တၠ ဂွံဒုၚ်ရုဲစှ်လဝ်ရ။
ယဝ်ရဒှ်သ္ပအာဒတန် သၞောတ်ပေဲါရုဲမာဲ သၞောတ်ဗၞတ်ဗ္ၜတ် ပဳအာ (Proportional Representative-PR) ဂှ်မ္ဂး သွာၚ်စၠတ်ထဝ်ညးဍုၚ်ကွာန်ကဵု စၠတ်ထဝ်ကောန်ဂကူဂှ် စဵုကဵုတၞဟ်ခြာနူသွဟ်ပေဲါရုဲမာဲ တုဲကၠုၚ် (၂၀၂၀) ကွေံကွေံ ဟွံသေၚ်ကၠာရလေဝ် သွာၚ်စၠတ်ထဝ်တွဵုရးဂှ်မ္ဂး လၟိဟ်ညးစၞး သွက်ဂွံယအ်စှေ်အာနွံရောၚ် ဗွဲမဂၠိုၚ် အခါတ်အကာဲနွံရ။
ဗီုကဵုပေဲါရုဲမာဲ (၂၀၂၀) တုဲကၠုၚ်ဏံ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် ညးဂွံအခေါၚ်ကဵုမာဲ နွံ (၁၈၄၇၇၈၀) စှ်ဒ္စာံကိုတ် ပန်လက် ထပှ်လ္ၚီ ထပှ်ကၠံ ဒ္စာံစှော်တၠရ။ ပ္ဍဲဂှ် မၞိဟ်ဒးကဵုမာဲ ဒစးဒုၚ် (ကြိုတၚ်မဲ) နွံ (၂၈၂၀၁၁) ၜါကိုတ် ဒ္စာံလက် ၜါလ္ၚီ စှ်မွဲ တၠ၊ မၞိဟ်ဒးကဵုမာဲ ပ္ဍဲရုၚ်မာဲ နွံ (၇၈၆၈၄၅) ထပှ်ကိုတ် ဒ္စာံလက် တြဴလ္ၚီ ဒ္စာံကၠံ ပန်စှော်သုန်တၠ၊ ပံၚ်သီုၜါ (ကဵုမာဲရုၚ်မာဲ-ကဵုမာဲဒစးဒုၚ်) ဂှ် ပံၚ်တုဲ မၞိဟ်ကဵုမာဲ နွံ (၁၀၆၈၈၅၆) စှ်ကိုတ် တြဴလက် ဒ္စာံလ္ၚီ ဒ္စာံကၠံ မသုန်စှော် တြဴတၠ။ တၟော်ကဵုဍိုပ်ကၠံမ္ဂး မၞိဟ်ကၠုၚ်ကဵုမာဲ (၅၇.၈၅) ရ။
ယဝ်အာကဵုသၞောတ်ပေဲါရုဲမာဲ ပဳအာ (Proportional Representative-PR) မ္ဂး ဆန္ဒမာဲဂှ် ကမ္မယှေန်စၟတ် နကဵု တွဵုရးဟာ၊ ဟွံသေၚ်မ္ဂး စၟတ်နကဵုဗၞတ်ဗ္ၜတ် လၟိဟ်မၞိဟ်ဟာ၊ ဟွံသေၚ်မ္ဂး စၟတ်နကဵုပွိုၚ်ဍုၚ်ဟာဂှ် ဟွံတီချိုတ်ပၠိုတ်ဏီရ။
ယဝ်ပြံၚ်သၠာဲသၞောတ်ပဳအာ (Proportional Representative-PR) ဏံမ္ဂး ပ္ဍဲကဵုတွဵုရး (ဝါ) ပွိုၚ်ဍုၚ်ဂှ် တန်တဴကဵု လၟိဟ်မမာဲ ဗော်မွဲမွဲတုဲ ပါ်ပရအ်အာညးစၞးရ။
နကဵုရမျာၚ် ညးစၞးဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုရးဇၞော်ဂှ် သုၚ်စောဲသၞောတ်ပေဲါရုဲမာဲ ပဳအာ ထေက်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲတွဵုရးကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် သုၚ်စောဲသၞောတ်ပဳအာ (Proportional Representative-PR) ဟွံထေက်ရောၚ် ပတိတ်ကၠုၚ်လညာတ်နွံရ။