လိက်ပရေင်သ္ရဳဂၠိပ်၊ မယံင် (ဍုင်မန်)

အကြာဍုင်မွဲကဵုမွဲကီုဒှ်၊ အပ္ဍဲရးနိဂီုဍုင်မွဲမွဲကီုဒှ် ပရေင်ကဵုကေတ်ညးသ္ကအ် ဟွံပြေပြံင်တုဲ ပဋိပက္ခ ပရေင်ဍုင်ကွာန် လေပ် ကတဵုဒှ်လၟိုန်ရ။ နူကဵုပဋိပက္ခ ပရေင်ဍုင်ကွာန်ဂှ် ဍုဟ်ကြံင်တုဲ ပဋိပက္ခ ပေါဲပၞာန် လေပ်ဆက်ကတဵုဒှ်ကၠုင်ရ။

ရံၚ်ကဵုပိုဒ်ဏံတုဲ အပ္ဍဲရးနိဂီုကၟိန်ဍုင်ဗမာဂှ် ကြဴနူကဵုပေါဲရုဲမာဲ ၂၀၂၀ တုဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ် ထ္ၜးဟိုတ်ကဵု ပရေငၾမာဲဟွံဓဝ် ယာဂးတုဲ သီထောံအဝဵု နူတဲ အလဵုအသဳ (NLD) တအ်ရ။ လတူပရေင်သီအဝဵုဂှ် ဇြဟတ်ထံက်ဂလာန် ညးမဇၞးမာဲ (NLD) တအ် တိတ်ဂၠံင်ထ္ၜးဆန္ဒအလုံဍုင်ကတဵုဒှ်တုဲ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာတအ် ရပ်ဖန်ပန်ဂစိုတ်၊ ပကီုပရာပ်ညးဍုင်ကွာန် ဂၠံင်ဗၠေတ်တ်ဂှ်ရ နူပဋိပက္ခ ပရေင်ဍုင်ကွာန်ဂှ် ပြံင်သၠာဲဒှ်ကၠုင် ပဋိပက္ခ ပေါဲဗတိုက်ရပ်လွဟ် စဵုကဵုတ္ရဲဏအ်ရ။

အပ္ဍဲရးနိဂီုကၟိန်ဍုင်ဗမာဂှ် နူတမ်ဝါဒိတေံ (၁၉၄၈ တုဲ) ရ ပဋိပက္ခ ပရေင်ဍုင်ကွာန် အကြာဂကူဇၞော် ကဵု ဂကူဍောတ် တအ် နွံမံင်ရရဂှ် ပဋိပက္ခ အကြာဇြဟတ်ဒဳမဵုကရေဇြဳ (NLD) တအ်ကဵု ဇြတဟ်ထံက်ဂလာန်ဒပ်ပၞာန်(ဗမာ) ပဋိပက္ခ ပရေင်ဍုင်ကွာန် ပၠံင်အဝဵုမံက်ကတဵုဒှ် (၂၀၂၁ ဖေဖဝ်ဝါရဳ ၁) တုဲဂှ် ဇြဟတ်ဒဳမဵုကရေဇြဳ(NLD)ကဵု ဇြဟတ်ကောန်ဂကူ ကောန်ဍုင်အရင် မလုပ်မံင်ပေါဲဗတိုက် ကုဒပ်ပၞာန်ဗမာ နူတမ်တေံ ဒှ်ကၠုင်မွဲဇြဟတ်ညးသ္ကအ်ပၠန်ဂှ် အလုံဍုင်မွဲ ပန် ဒိုဟ် ဒစာကၠင် ရမျှာင်လွဟ်ဗြုကၠောံဒိုဟ်၊ ပၟတ်ပၞာန် ထၞာန်ဇာပ်မံင် အလုံဇဳဒိုဟ်ရ။

ပေါဲဗတိုက်အကြာကောန်ဂကူကောန်ဍုင်အရင်ဂမၠိုင်တအ်ကဵု ရဲဝါဒမဟာဂကူဗမာတအ် ကတဵုဒှ်ကၠုင်မွဲဒမြိပ် ပ္ဍဲ အကြာကာလ (၁၉၄၈-၂၀၂၀) ဂှ်မ္ဂး ညးမဂွံလဝ်အဝဵုအုပ်ဓုပ်ဍုင် မဟာဝါဒဗမာတအ် အဝဵုအာဏာ ထေက်ကဵု ကောန်ဂကူတအ် ဂွံဂှ် ဟွံပါ်ပရအ်ကဵု အဝဵုအာဏာ ကု ကောန်ဂကူကောန်ဍုင်အရင်ဂမၠိုင်တုဲ ပဋိပက္ခ ပေါဲပၞာန် ဂဵု ထၞာန်ကၠုင် ပွိုင် (၇၀) သၞာံ ပြင်ရ။

နူဂှ် ပဋိပက္ခအခေါင်အရာမၞိဟ် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ အကြာဇြဟတ် (NLD) တအ်ကဵု ဇြဟတ်ဒပ်ပၞာန်ဗမာတအ် ထပ်ဒှ်ပဋိ ပက္ခပရေင်ဍုင်ကွာန်ပၠန်တုဲ ဇြဟတ်ကောန်ဂကူကောန်ဍုင်အရင်တအ် နူတမ်မူလ ဗတိုက်မံင်အခေါင်အရာဂကူဂှ် ထပ်လံင်ပံင်စုတ် သီုကဵုပေါဲဗတိုက် အခေါင်အရာမၞိဟ် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳပၠန်တုဲ ဇြဟတ်ဒပ်ပၞာန်ဗမာတအ် ဗီုဒးဒုင်ဘဲ ပ္ဍဲပ္ၚံက်ပေါဲပၞာန်တ္ၚဲဏံ ဝင်ဍုင်ဗမာ ဟွံကေင်ဆဵု ဟွံကေင်မိင်မွဲလှ်ေ ဒပ်ပၞာန်ဗမာတအ် ဒးဒုင်ဆဵုဂဗမံင် တ္ၚဲဏံရ။

ပဋိပက္ခ ပၟတ်ပၞာန်ကၟိန်ဍုင်ဗမာကတဵုဒှ်မံင်တ္ၚဲဏံဂှ် တမ်မူလဍေံ ဗီုပြင်ပကင်ရင်အုပ်ဓုပ်ဍုင် ဟွံစှ်ေကဵုသၞောတ်တုဲ ညံင် ဂွံကလေင်ဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုင် ၜိုဟ်သြိုဟ်သာယာထာဝရလအိတ်မွဲမာန်ဂှ် ကောန်ဂကူကောန်ဍုင်အရင်ဂမၠိုင် အကာဲ အရာညးကဵုညး၊ ဗွိုင်ညးကဵုညး၊ အပ္ဍဲ အမ္ၚး ချူခၞံဒၟံင်သၞောဝ်သဇိုင် ဗီုပြင်အုပ်ဓုပ်ဍုင် မဒုင်သဇိုင် မူဖေဝ်ဒရာ အိုတ်ရ။

ပ္ဍဲကဵုဗွိုင်ဂကူညးကဵုညး ချူခၞံဒၟံင်မူသဇိုင် ဗီုပြင်ဒက်ပတန်အုပ်ဓုပ်ဍုင် မဒုင်သဇိုင် မူဖေဝ်ဒရာဂှ် ပ္ဍဲဂကူမန်လေဝ် ဗွိုင်ပ္ဍဲ ဗွိုင်မ္ၚး ချူခၞံပကောံပကေဝ်ဒၟံင်နွံ ဂွံတီကေတ်ရ။

∆ မူဖေဝ်ဒရာ ဗွိုင်ဂကောံပၠန်ဂတး လုပ်မံင်ပေါဲဗတိုက် ကုကံင်ဇြဳပၞာန်တ္ရဲဏံ

ဂကောံပၠန်ဂတးလုပ်မံင်ပေါဲဗတိုက် ကုကံင်ဇြဳပၞာန်ဗမာတ္ၚဲဏံ ဖအိုတ်(၉) ဂကောံတအ် ပံင်ကောံတုဲ တုဲကၠုင် သေပ်တေမ်ဗာ ၁၉၊ ၂၀၂၄ ဂှ် ပတိတ်ကၠုင် လစွံစိုတ် စပ်ကဵုဒတူလိုင်ပရေင်ဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုင် အနာဂတ်ဏံရ။

ကၟိန်ဍုင်ဗမာအနာဂတ်ဝွံ သွက်ဂွံဒက်ပတန်အာဗီုပြင်ပရေင်အုပ်ဓုပ် နူသၟဝ်တိုန်လတူ “တွဵုရးဒြဟတ်ခိုဟ်မှ ကၟိန် ဍုင်ဒြဟတ်ခိုဟ် (Bottom- up Federalism)” ရောင် ရဴသာ်ဝွံ ပတိတ်ကၠုင်လဝ်ရ။

အဓိပ္ပါဲ “တွဵုရးဒြဟတ်ခိုဟ်မှ ကၟိန်ဍုင်ဒြဟတ်ခိုဟ် (Bottom- up Federalism)” ဏံ ကံက်အဓိပ္ပါဲမ္ဂး နူတွဵုရး ဒက်ပတန် ကၟိန်ဍုင် (နူကၟိန်ဍုင် ဒက်ပတန်တွဵုရးဟွံသေင်)ရ။

ရံင်ကေတ်လိက်လစွံစိုတ်ဂှ်မ္ဂး စပ်ကဵုပရေင်ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုင်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ အနာဂတ်ဏံဝွံ စတမ်နူ အကြာကာလဏံတုဲ ဂကောံပၠန်ဂတး မသ္ပစၞးကဵု ဂကူညးကဵုညးဂမၠိုင် သွက်ဂွံဒက်ပတန်အာ အခေါင်အရာကံက သဵုဂကူညးညး ညံင်ဂွံဖန်ဖက်ကေတ်မာန်ဂှ် နူကဵုတွဵုရးဂကူညးကဵုညးဂမၠိုင် ဒက်ပတန်ခိုင်ကၟောန်တုဲမှ နူဂှ်မွဲကဆံင် ဒက်ပတန်အာ ကၟိန်ဍုင်ဖေဝ်ဒရေဝ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳရောင် လစွံစိုတ် ဂကောံပၠန်ဂတး (၉) ဂကောံတအ် ချူဗမံက်လဝ်ရ။

ဂကောံပၠန်ဂတးလုပ်မံင်ပေါဲဗတိုက် ကုကံင်ဇြဳပၞာန် (၉) ဂကောံတအ်ဂှ် –

၁။ ဗော်သွးကောန်ဂကူကရေင် (KNU)၂။ ဗော်တောတက်ကရေင်ဍာဲ (KNPP) ၃။ ဒပ်ပၠတရဴကောန်ဂကူချေင် (CNF) ၄။ ကံင်ဇြဳဒုင်ကဵုကသပ် ဍုင်ကရေင်ဍာဲ (KSCC) ၅။ ကံင်ဇြဳဖေဝ်ဒရေဝ်ကောန်ဂကူ ပအိုဝ် (PNFC) ၆။ ဗော်ဍုင်မန်တၟိ (ဗတိုက်သရိုဟ်တၠအဝဵုပၞာန်) (NMSP-AD)  ၇။ ကံင်ဇြဳဖေဝ်ဒရေဝ်ဍုင်မန် (MSFC) ၈။ ကံင်ဇြဳဒုင်ကဵုကသပ်ပရေင် ဍုင်ကွာန် တအာၚ် (TPCC)  ၉။ ဌာန်ဂအုပ်ဂကောံညးဗြဴ (ဍုၚ်မျာန်မာ) (WLB) စတမ် ညးစၞးနူ (၉) ဂကောံတအ် ကောံဓရီုသဳကၠဳရေင်သ္ကအ်တုဲ ပတိတ်ကၠုင်လဝ် လစွံစိုတ်တအ်ဂှ်ရောင်။

∆ မူဖေဝ်ဒရာ လုပ်မံင်ပေါဲဗတိုက် နနဲသဳကၠဳပရေင်ဍုင်ကွာန် (ဗွိုင်အပ္ဍဲ)

မူဖေဝ်ဒရာ ဇြဟတ်လုပ်ပေါဲဗတိုက် နနဲသဳကၠဳပရေင်ဍုင်ကွာန်ဏံဂှ် မပတမ်ကဵု ဗော်ဍုင်မန်တၟိ၊ ဗော်ညဳသၟဟ်မန်၊ ဗွိုင်ဂကောံခမဳသၚ်၊ ဗွိုင်ဂကောံမှာဇန်မန် ကေုာံ ဗွိုင်တၠကွတ်တၠပညာ ဗွိုင်အပ္ဍဲဍုင်ဂမၠိုင် ပံင်ကောံတုဲ ချူခၞံလဝ် သၞောဝ်ဥပဒေသဇိုင်ဒက်ပတန်ဍုင်မန်ရာမည(တွဵုရးဍုင်မန်)ကီု၊ သီုကဵုချူခၞံလဝ် မူသဇိုင်ဖေဝ်ဒရာ မသ္ပစၞးဂကူမန် နွံရ။

မူသဇိုင်ဖေဝ်ဒရာမသ္ပစၞးဂကူမန်(ဗွိုင်အပ္ဍဲ)ဏံဂှ် ဒုင်လဝ်သဇိုင် နူကဵုဂကောံပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်ကောန်ဂကူကောန်ဍုင် အရင် (၁၂) ဂကောံရပ်လွဟ်ပၠန်ဂတး (ဒပ်ပံင်ကောံ UNFC +)ဂမၠိုင် ချူဓဇက်လဝ် ဒုင်သဇိုင် (၂၄) တင်ဂှ်ကီု၊ ဒုင်လဝ် သဇိုင်နူကဵုသၞောဝ်ဥပဒေဗီုပြင်ဒက်ပတန်ဍုင်မန်ရာမည(တွဵုရးဍုင်မန်) အခန်ပါ်ပရအ်အဝဵုအာဏာဂှ်ကီုတုဲ ချူခၞံ လဝ် ရ။

ရံင်သရောပ်ကေတ်ကြက်ရှ်သာ ပ္ဍဲမူဖေဝ်ဒရာ (ဗွိုင်ပ္ဍဲဍုင်)ဂှ်မ္ဂး အဝဵုအာဏာတွဵုရးဍုင်မွဲမွဲဂှ် သ္ဒးနွံပ္ဍဲတၠတဲပ္ဍဲတွဵုရးဂှ်တုဲ အဝဵုအာဏာကၟိန်ဍုင်ဂှ် ၜိုတ်တွဵုရးတအ် ဖန်ကဵုလဝ်ဂှ်ဟေင် ဂွံအဝဵုအာဏာရောင် ချူဗမံက်လဝ်ရ။

ကံက်အဓိပ္ပါဲမ္ဂး- ကၟိန်ဍုင်ဗမာအနာဂတ်ဂတဏံမ္ဂး ပ္ဍဲဒေသကောန်ဂကူကောန်ဍုင်အရင်တအ်ဂှ် အဝဵုတွဵုရးညးကဵုညး ဂှ် မပတမ်ကဵု အဝဵုအာဏာ ပိသာ် အဝဵုပရေင်အုပ်ဓုပ်၊ အဝဵုပရေင်ချူခၞံသၞောဝ်၊ အဝဵုပရေင်စဳရေင်သၞောဝ်ဓဝ် ဒးနွံပ္ဍဲတဲ တွဵုရးညးကဵုညးတုဲ အဝဵု ထေက်ကဵုဒးစွးပတန် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင်၊ တင်လ္ၚဵု အဝဵုအာဏာသီုတွဵုရး သီုပ္ဍဲကၟိန်ဍုင် ကော် အဝဵုတုပ် သၟဟ်ချူဗမံက်ပါ်ပရအ်လဝ်နွံရ။

ပဋိပက္ခပရေင်ဍုင်ကွာန်ကၟိန်ဍုၚ်ဗမာတ္ၚဲဏံဂှ် သောင်ကလးအာ နနဲပေါဲဗတိုက်ရပ်လွဟ်ဟီုဟီု၊ သောင်ကလး နနဲသဳိကၠဳ ပရေင်ဍုင်ကွာန်ဂးဂး ဍုင်ဂွံၜိုဟ်သြိုဟ်သာယာထာဝရမာန်ဂှ် ဒးပြံင်သၠာဲဗီုပြင်အုပ်ဓုပ်ပကင်ရင်ကၟိန်ဍုင် ကေုာံ တွဵုရးတအ်ဟေင်ရ။

∆ သရောပ်

ပေါဲဗတိုက်နကဵုလွဟ်သ္ကာတ်မြဟ်တုဲဗတိုက်သရိုဟ်အာ တၠအဝဵုပၞာန်တအ် သရိုဟ်စှ်ေအာကဵုဒှ်၊ ကာလပေါဲ ဗတိုက် သ္ကာတ်မြဟ်ဏံ ဝိုင်သဳကၠဳဂၠာဲသွဟ်ပဋိပက္ခပရေင်ဍုင်ကွာန် မံက်ကတဵုဒှ်ကၠုင်ကဵုဒှ် ဗီုပြင်ပကင်ရင်အုပ်ဓုပ်ဍုင် တွဵုရး “ဥပဒေသဇိုၚ်ဗီုပြင်ဒက်ပတန်ဍုင်မန်ရာမည(တွဵုရးဍုင်မန်)” ကီု၊ “မူသဇိုင် ဖေဝ်ဒရာ” မသ္ပစၞးဂကူမန် ဗွိုင်လုပ် မံင် ပေါဲဗတိုက်နကဵုလွဟ် (ဗွိုင်မ္ၚး)၊ ဗွိုင်ရုန်ဂစာန် ပရေၚ်တက်ကျာသဳကၠဳ (ဗွိုင်အပ္ဍဲ) သီုၜါသွာင်ဂှ် မသ္ပစၞးဂကူမန် ဗွိုင်ညး ဗွိုင်ညးတုဲ ဖန်ဇန်ပလေဝ်ပလေတ်လဝ် ဗီုပြင်အုပ်ဓုပ်ဍုင် အနာဂတ်ဂတဏံရ။

ပ္ၚံက်ပရေင်ဍုင်ကွာန်ဂတဏံ ဂၠံင်ဒဵုကွာ်ကွာ်၊ ဂၠံင်ဍာ်ၜိင်င် နဲကဲဗီုပြင်ဒက်ပတန်ဍုင် ပ္ဍဲတွဵုရး၊ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုင် မသ္ပစၞးဂကူ မန်ဂှ် ညးအာဂတပၠမံင်တရဴပရေင်ဂကူတအ် ပလေဝ်ပလေတ်လဝ် ပွန်သွက်ဂွံပန်နွံရ။ ပ္ဍဲကဵုပွန် သွက်ဂွံပန်ပတဝ်ဏာ ဗီုပြင်ပကင်ရင်အုပ်ဓုပ်ဍုင် (တွဵုရး၊ ကၟိန်ဍုင်) အနာဂတ်ဂတဏံဂှ် ဗွိုင်ပ္ဍဲ ကဵု ဗွိုင်မ္ၚး ပရေင်ပညဳပညပ်ဇိၚ်တပ်နွံနွံ သ္ဒးဖန်ဇန်အာရောင်။