လညာတ်သ္ရဳဂၠိပ်၊ ဗညာတၞိင်

ဂိတုသေပ်တေမ်ပါ (၃) တ္ၚဲဗုဒ္ဓဝါဂှ် ဒှ်တ္ၚဲကြုက်တံ ကၠောန်ဗဒှ်တ္ၚဲစၟတ်သမ္တီ ကလိဂွံပေါဲအံင်ဇၞး ကော်ဂး (Victory Day) ပေင် (၈၀) သၞာံရ။ ဒုင်သဇိုင်ကဵု ဝင်ကလိဂွံပေါဲအံင်ဇၞး ပ္ဍဲပေါဲပၞာန် ကြုက်ကဵုဂျပါန်အလန်ဒုတိယ (Second Sino-Japanese War) ကေုာံ လအိတ်ကၠေံပေါဲပၞာန်ဂၠးတိအလန်ဒုတိယ ( World War II.) တုဲ ကၠောန်ဗဒှ်အခန်ကၞာ ထ္ၜးဇြဟတ်ပၞာန် ပ္ဍဲသၠာတ်တိန်နာန်မေန် (Tiananmen Square) ဍုင်ဇၞော်ဗဳဂျေန်ရ။

ပ္ဍဲပေါဲထ္ၜးဇြဟတ်ပၞာန်ဝွံ ညးတံဘိက်လဝ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် နူဍုင်ဂမၠိုင် (၂၆) ဍုင်နွံရောင် ရဴသာ်ဝွံ ဒုညးတာလျိုင်ဆက်ဆောံဍုင်သအာင် နာဲဟံင်လေ (Hong Lei) ဂးလဝ်ရ။

ဍုင်မတိုန်စိုပ်ဂမၠိုင် အတိုင်စရင်ညးတံ ထမံက်လဝ်ဂှ် …

လ္ပာ်အာယှအဂၞဲ (Southeast Asia) ဂှ် ၁)ဗရူနာင် ၂) ကာမ်ဗူချာ၊ ၃) အေန်ဒဝ်နဳယှာ၊ ၄) ဍုင်လဴ၊ ၅) မလေယှာ၊ ၆) ဍုင်မျာန်မာ(ဗၟာ)၊ ၇) သေင်္ကာပေါဝ်၊ ၈) ဗဳယေတ်ဏာမ်တုဲ သှ်ေ (၂) ဍုင် ဖဳလေပ်ပါင် ကဵုဍုင်သေံဂှ် ဟွံဆဵုပ္ဍဲစရင်ဍုင်မတိုန်စိုပ် ညးတံ ချူထမံက်လဝ်ဂှ်ရ။

လ္ပာ်တိုက်အမေရိကဂှ် ကျူပါ၊ နေဂ်ဂါရာဂွာဲ၊ ဗရာြဇဳ၊ ဗေန်နဳသူဠာ (၄) ဍုင် တိုန်စိုပ်ရောင်ထမံက်ထၜးလဝ်ရ။ အမေရိကာန်၊ ကနေဒါတံ ဟွံတိုန်စုပ်ရ။

လ္ပာ်တိုက်ယူရောပ်ဂှ် ဗေလ်ဠာရု၊ ဗေလဂျဳယာမ်၊ ဗူဂေရဳယျာ၊ ဂရိခ်၊ အဳတလဳ၊ ဟာန်ဂေရဳ၊ ရောမေနဳယျာ၊ ရုယှာ၊ သာဗဳယျာ၊ သလဝ်ဗေကဳယျာ၊ သွေဝ်သာလေန် လၟိဟ် (၁၁) ဍုင် ထမံက်ထၜးလဝ်ရ။ ဍုင်ကောန်ဂကောံနာတဝ်တံ ဟွံတိုန်စိုပ်အိုတ်ရ။

သှ်ေနူဂှ် ဍုင်ဂမၠိုင် နူတိုက်အာဖရိက၊ အာယှပါသိဖိတ်၊ အာယှဗၟံက်၊ အာယှသၠုင်ကျာတံ တိုန်စိုပ်အိုတ်တုဲ ကၟုဲတၟေင် နူဍုင်ထာဲဝါန်ဂှ် ညးစၞးဗော်ကူမေန်တာ၊ ဗော်သၟာကမၠောန်တံလေဝ် တိုန်စုပ်အိုတ်ရောင် ဂးရ။

ပ္ဍဲပေါဲထၜးဇြဟတ်ပၞာန်ဝွံ ကြုက်တံ ပြေင်ထၜးလဝ်ဇြဟတ်ပၞာန် လၟိဟ် (၁၀၀၀၀) နာဲတုဲ လွဟ်လက်နက်ဂတာပ်ခေတ် လၟိဟ်ကဵုကၠံဂကူ ကေုာံ ကောန်ရုပ်စက်တံ ထၜးပျးလဝ်ရ။ သမ္မတကြုက်ဇြဳကျေန်ပေန်ဟီုတိုန် “ကြုက်မံက်တိုန်ကၠုင်ဂှ် ဗဒေါံဟွံမာန်” ရ။

ဇြဳကျေန်ပေန် ဒုင်ကၟုဲ ဗ္စဖျုင်တဴနကဵုစၞ ဖျုန်သဵုပရာင်၊ ၚုဲၚာင် ကေုာံ ကသေလ်မောန်ရ။ ပ္ဍဲအခန်ကၞာ ဒုင်ကၟုဲဗ္စစၞလဒေါဝ်တ္ၚဲဂှ် သမ္မတဇြဳ ဟီုတဴဂလာန်သာ်ဝွံရ- “ဆလအ်လေဝ် ဟွံကလေင်အာ သၞောဝ်ဥပဒေဂြိုပ်ရ။ သၞောဝ်ဥပဒေဂြိုပ်ဂှ် ညးဇြဟတ်ကြံင်ဂှ် ရပ်စညးဇြဟတ်ဍိုန်” “never return to the law of the jungle, where the strong prey on the weak” ဂးရ။ လဟီုသမ္မတဇြဳဂှ် ၜိုန်ရဟွံဟီုပ္တိတ်ယၟု အမေရိကာန်တိုက်ရိုက်ကီုလေဝ် ပ္တဝ်ဏာကဵုအမေရိကာန်တုဲ ဟီုတဴရောင်ဂှ် ဍေံကၠးမံင်ရ။

ကြုက် ဒုင်သဇိုင်ကဵုသဘင်ပေါဲအံင်ဇၞးဂှ်တုဲ ဒက်ဍိုပ်ပကောံမံင်ဇြဟတ်ဂှ် သမ္မတထြာမ် စုတ်စောဲတဴ နဒဒှ်ကြုက်၊ ရုယှာ၊ ကဝ်ရဳယျာသၟဝ်ကျာတအ် တက်ဍိုပ် ဒစဵုဒစးကဵုအမေရိကာန်တုဲ ပ္ဍဲတ္ၚဲအၚာဗ္တံဂှ် ထြာမ် ချူပတိုန်လ္တူထရုတ်မဳဒဳယာ အတိုင်သၟဝ်ဝွံရ-

(သမ္မတဇြဳကဵု ညးဍုင်ကွာန်ကြုက်တံ သြဝ်ကဵုဂွံဒှ်တ္ၚဲကၠောန်သဘင်တၟေင်တၟဟ်တုဲ ကဵုဂွံတန်တဴအာ အဓာန် မဂၠိင်သ္ၚောဲညိ။ ဗလာတ်ဒဳမေလ်ပုတေန်ကဵု ကေမ်ဇုန်အောန်တံ ပ္တိတ်ကသပ် ဒစဵုဒစးမံင်ကဵုအမေရိကာန်ဂှ် ဂလာန်ဆက်မိတ်အဲဏံ ပလံင်ဗစိုပ်ကဵုညးတံမွဲဝါညိ) ရဴသာ်ဝွံ ထြာမ်ချူလဝ်ရ။

ပၞောဝ်ကဵုညးဇၞော်သ္ကိုပ်သ္ကဍုင် မတိုန်စိုပ်ဂမၠိုင်တံဂှ် ဝန်ဇၞော်အိန္ဒိယျ မဝ်ဒဳ ဟွံပါလုပ် ဟွံတိုန်စိုပ်ရ။ ဟိုတ်နူမဝ်ဒဳ တိုန်စိုပ်လဝ် ( Shanghai Cooperation Organization) တုဲ သမ္မတထြာမ် ဟွံပေင်စိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူဂှ်တုဲ ပရေင်ဆက်ဆောံ အမေရိကာန်ကဵု အိန္ဒိယျ လီုလာ်အာနွံရ။ အမေရိကာန်ညာတ်ကေတ် မဝ်ဒဳ ဒှ်ညးမဖံက်ပၠန်တုဲ ညးတံ သွက်ဂွံဖန်အာမွဲမွဲသာ်နွံရ။ ပြဟ်ပြဟ်ဏံ လ္တူဍုင်အိန္ဒိယျဂှ် ကေတ်အာအခေါန်ဖလှာ (၅၀%) ဏောင် ထြာမ်လလောင်တြးလဝ်ရ။

ဟိုတ်နူအလဵုအသဳ ထြာမ် ရပ်လဝ်မူဝါဒ အတ္တဂကူ မဒုင်သဇိုင်ကဵု ပရေင်ပိုန်ဒြပ်တုဲ ဒၞာဲညးမအာဂတပၠတရဴလိုက်ဂှ် ဒးကၠေံအာရ။ ဟိုတ်နူထြာမ် သၠုင်ပတိုန်အခေါန်ဖလှာ ဟွံပါ်ခြာလဝ် သၞကဵု မိဿဟာဲတုဲ ပရေင်ဆက်ဆောံကလုတ်တမာန် လ္တူဍုင်မဟာမိတ်တံ လီုလာ်ကၠုင်ရ။ ဍုင်ဇြဟတ်ဍိုန်လျ မဒတဴလိုင်ဒၟံင် အကြာတံလေဝ် ဓရ်ပတေဟ်လ္တူအမေရိကာန်အောန်စှ်ေတုဲ သွက်ဂွံပပဓာန် ဗ္ဒာဲဒလာဲဂှ် ဂၠာဲတဴဍုင်ဇြဟတ်ဇၞော် မၜတ်ပၞးကဵု အမေရိကာန်မာန်ရ။ အခိင်လၟုဟ်မဂး ဍုင်လ္ၚဵု ဒးစိုပ်အာဇရေင်တမ်ဇိုင်ကြုက်တုဲရ။ အခိင်ဒၞာဲညးအာဂတပၠတရဴလိုက် သၠးမံင်ဏံဂှ် ဇြဳကျေန်ပေန် ကေတ်အခေါင်တုဲ ဒံင်သၠာ်လုပ် ဂ္ဇအ်ဂွံအာခုင်ယျရောင် ဟီုမာန်ရ။

ကြုက်ဂွံဒှ်အာ သၟိင်စက္ကဝဝ် ဒၞာဲအမေရိကာန်ဂှ် တမ်ပြသၞာဍေံ ဟိုတ်နူပေါဲပၞာန် ရုယှာကဵု ယူခရိန် ပါဒၟံင်မွဲအခန်ရောင်ဂှ် ပါဲတးကၠေံဟွံဂွံရ။ ဟိုတ်နူပေါဲပၞာန်ဂှ်တုဲ ပုတေန် စန်ဒက်ပကောံဇြဟတ်ရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာအိုတ် ကဝ်ရဳယျာသၟဝ်ကျာပါလုပ်ရ။ ကြုက်တံ ဂလာအိန္ဒိယျတံ ပါဲနူရာန်ကၠေင်ရုယှာတုဲ မံင်သာဲခြာဒၟံင်ကဵု ပုတေန် ၜိုတ်ထေက်ကြိုက်ကီုလေဝ် လက်ကရဴဏံ ဟိုတ်နူထြာမ် ထမံက်ရုပ်ရဴအခေါန်ဖလှာ ဟွံပါ်ခြာသၞကဵု မိတ်တုဲ ကြုက်၊ ဂလာန်အိန္ဒိယျတံသၟးဟွံက ပါ်ဂၠံင်ပြံင်ဍာန် စာန်စးကဵုအမေရိကာန်၊ ဍုင်မရပ်လဝ်ဝါဒအကြာ ကေုာံ မဟာမိတ် အမေရိကာန် ယူရောပ်တံလေဝ် စုက်အာကြုက်နွံကၠုင်ရ။

ဟိုတ်ဂှ်ရ နကဵုအမေရိကာန် မိက်ဂွံသောင်ကလးပြသၞာပေါဲပၞာန် ရုယှာကဵု ယူခရိန်မဂး သွက်အလဵုအသဳထြာမ်တံဂှ် ပြဟ်ပြဟ်ဏံ ပါဲနူထပ်ဗဂပ်လွဟ်လက်နက်ဂတာပ်ခေတ် ဂွံၜေတ်ပန်ပၠုပ်ရုယှာမာန်တုဲ ဂၠံင်တၞဟ်သအာင်ဂွံရုဲစှ်ဂှ် ဒးချပ်ဍဟ်ကှ်မံင်ဏီရ။

ပြဟ်ပြဟ်ဏံ ပါဲနူကမၠောန်ဆက်ထံက်ပင်အာလွဟ်လက်နက် ကုယူခရိန် နူကဵုမဟာမိတ်ယူရောပ်မွဲကဆံင်တုဲ ကမၠောန်တၞဟ်တၞဟ်တံဂှ် ဒးသ္ပလဝ်မဇ္ဇျဟ် ကၠဟ်လဝ်မွဲစုတ်ကၠာရ။

ဒပ်ယူခရိန်တံ ညံင်ဂွံစဵုဒၞာအာ ရဲသၠဲတိရုယှာ မေဿတာပုတေန်တံမာန်ဂှ် ကဵုဖျုန်တုဲ ဆက်ဗဂပ်ကဵု လွဟ်လက်နက်ပန်ဟရာဇမ္ၚောဲ၊ ကဵုအခေါင်ကုဒပ်ယူခရိန်တံ ပန်ပၠုပ်ရုယှာ ဗီုဒးစိုတ်မာန်ဟေင် ပရေင်ပေါဲပၞာန် ရုယှာကဵု ယူခရိန်ဂှ် သွဟ်ဍေံမံက်ပြဟ်ရ။

ကၞောတ်တဲ ကြုက်၊ ရုယှာ၊ ဂလာအိန္ဒိယျတံ ရန်တၟံဂွံဒစဵုဒစးကဵု အမေရိကာန် ကေုာံ ဍုင်ပလိုတ်တံတုဲ တက်ဍိုပ် ဒှ်မွဲကသပ်မွဲဂၞန်မဂး နကဵုအမေရိကာန်ဂှ် ပါဲနူပခိုင်ပတိုန်ဇြဟတ်စဵုဒၞာ ဒပ်ပၞာန်ယူခရိန် ကေုာံ သၠုင်ပ္တိုန်အသိင် ဇြဟတ်လွဟ်ဂတာပ်ခေတ်မဟာမိတ်ယူရောပ်တံတုဲ ဂၠံင်ဂွံရုဲစှ် သှ်ေဟွံဂၠိုင်ရ။

ဟိုတ်နူပရေင်စန်ဒက်ပကောံရဲ၊ တံင်ဂြဲပတေင်မံင်ညးသ္ကအ် အတိုင်ဏံတုဲ အလန်ဏံ ယဝ်ရပေါဲပၞာန်ဂၠးတိတတိယက္တဵုဒှ်မဂး လ္ပာ်ကြုက်၊ ရုယှာ၊ ကဝ်ရဳယာသၟဝ်ကျာတံ မအာဍိုပ်ဂှ် အောန်အိုတ် လၟိဟ်ၜိုတ် (၂၅) ဍုင် ပါလုပ်ဒတဴလိုင်လ္ပာ်ညးတံမာန်ရ။

လ္ပာ်အမေရိကာန် ကေုာံ မဟာမိတ် ဂကောံနာတဝ်တံဂှ် အောန်အိုတ် လၟိဟ်ဍုင်ကောန်ဂကောံနာတဝ် (၃၂) ဍုင် ကေုာံ ဂျပါန်၊ အဝ်သတြေလဳယျာ၊ ကဝ်ရဳယျာသၠုင်ကျာတံ ပါလုပ်မာန်ရ။ ဍုင်မံင်အကြာဂှ် ဍုင်ဂလာအိန္ဒိယျ၊ သေံ၊ အေန်ဒဝ်နဳယှာတံ ပါမာန်ရ။

ဍုင်ဗၟာဂှ် ပြဟ်ပြဟ်ဏံ မေန်အံင်လှာင် တဲဂှ် ဗန်လဝ်ဇိုင်ကြုက်၊ မုက်ဂှ် ကလေင်ကျောဝ်ဒၟံင်အမေရိကာန် ညံင်ရဴဗြဴတာန် (ဗြဴစရာဲဍုင်) မင်ဒုင်တၠုင်ဒၟံင်သီုၜါလ္ပာ်တုဲ ပၞာန်ဂၠးတိတတိယဒှ်မဂး ကြုက်လေဝ်လုပ်ကၠုင် မဟာမိတ်အမေရိကာန်လေဝ် ဟွံသရုင်ဇိုင် ခလိုင်လုပ်မာန်ရ။ မုဟိုတ်ရောတေဟ် မွဲလ္ပာ်ဂှ် အာတ်အရီုဗင်ကြုက်တုဲ မွဲလ္ပာ်ဂှ် လိင်လဝ် ဂကောံပၠာံဗဇး (လောဗဳ= Lobbyist group) ဂ္စာန်ပံက်ဒၟံင် ဂၠံင်ကလုတ်တမာန်ကဵု အမေရိကာန်ရ။ ဟိုတ်နူမၞုံစိုတ်ဓါတ် ဣဗြဴစရာဲဍုင်ဂှ်ရ ညးဂှ် ကၠုင်ကၠုင် ဒးဒုင်တၠုင်ဖအိုတ် ဗီုပၞာန်ဂၠးတိ ဒုတိယတုဲကၠုင်တေံပၠန်ရ။

ဟိုတ်နူပေါဲပြိုင်ပ္ကာန်ဝါဒ၊ ပေါဲပြိုင်ပ္ကာန်ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ပေါဲပြိုင်ပ္ကာန် ကွတ်ပညာလွဟ်လက်နက် ဂတာပ်ခေတ် အကြာဍုင်မဟာအဝဵုတံ တေင်တိုန်ဒၟံင်တုဲ ဂၠးတိဏံ မုက်ပၞာန်သွာင်ဇဳ က္တဵုဒှ်မံင်ရ။ ပရေင်ပြိုင်ပ္ကာန်ဂၠိုင်တိုန်ကၠုင်မဂး ကၞောတ်တဲ လိုက်မၞိဟ်ဏံ ဒးဆဵုဂဗကဵု ပၞာန်ဂၠးတိ အလန်တတိယမာန်ဟာ။ ပေါဲပၞာန်လွဟ်နျူကလဳယျာ (အနုလက်ကၠိုက် ကော်ဂး ဗုမ်ဂျိ) ဒှ်မာန်ဟာဂှ် သွဟ်ဍေံ အခိင်မွဲဟေင် လဴထၜးကဵုမာန်ရောင်။