လညာတ်သ္ရဳဂၠိပ်၊ နာဲတိုင်ထဝ်

က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂၠးတိ ဗၞတ်ၜိုတ်ၜါစှော်ဍုင်တအ် တိုန်စိုပ်သ္ဘင်ကၞာ အိတ်သဳအိုဝ် (SCO) ပ္ဍဲဍုင်ကြုက်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲကဵုဂှ်ဝွံ ပရောသမ္မတရာတ်ရှာ နာဲပူတေန်၊ သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်အိန္ဒိယ နာဲမိုဝ်ဒဳ၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ် ကိုဝ်ရဳယျာသၟဝ်ကျာ နာဲကေန်ဂျုင်အာန်တအ်ဂှ် ဌာနပရိုင်မဳဒဳယျာ ဍုင်ပလိုတ်တအ် ချူဗၟံက်ဟီုလဝ်ဂၠိုင်ဂှ် လ္ၚတ်ကေတ်မာန်ရ။ အရာမဆေင်စပ်ကဵု ပရေင်ကူသာန်ဗၞိက်မ္ဂး ဗီုရုပ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်အိန္ဒိယ၊ ကြုက်၊ ရာတ်ရှာ ပိဍုင်တအ် ဗဇဵုက္ဍိုပ် တက်မံင်ကျာဂှ် ဗၟံက်အိုတ်တုဲ စပ်ကဵုဂီုကၠီုဍုင်မ္ဂး ဗီုကြုက်၊ ရာတ်ရှာ၊ ကိုဝ်ရဳယျာသၟဝ်ကျာပိဍုင်တအ်ဂှ် ဗၟံက်ပတိတ်အိုတ်ရ။ ကရောံဂှ် ဗီုသမ္မတအမေရိကာန် ချူဗၟံက်ပါ်ပါဲလဝ် ညိညဂှ်လေဝ် ဗၟံက်လဝ်နွံကီုဂှ် ဂွံဗှ်ကေတ် ပ္ဍဲပရိုင်ဗဳဗဳဇြဳကီုရ၊ ဟိုတ်နူက္ဍိုပ်သ္ကိုပ် နူဍုင်ပလိုတ်တအ် မွဲတၠဟွံပါလုပ်ဂှ်တုဲ သ္ဘင်ကၞာ မစၟတ်သမ္တီ ကလိဂွံပေါဲအံင်ဇၞး ပ္ဍဲပၞာန်ဂၠးတိဒုတိယ ပေင် (၈၀) ဝါဂှ် တၟေင်ဒၟံင်ညိညကီု။ ဂကောံရှာန်ဟာဲဝွံ ဒှ်ဂကောံမပြိုင်ပ္ကာန်ကဵု ဂကောံမဟာမိတ်ပၞာန်နေတိုဝ်မွဲကီုရောင်ဂှ်လေဝ် ဟီုတဴညိညအိုတ်ကီုရ။

“အခိင်ဏံ ဒှ်အခိင်ပိုဲဒးရုဲစှ် ကေတ်ဓဝ်ၜိုဟ်လလမ်ဟာ၊ ပေါဲပၞာန်ဟာ” ဂှ်တုဲ နကဵုဍုင်ကြုက် ညး ရုဲစှ်ကေတ် လပါ်မဍာံပြ အတိုင်ဝင်မွဲပ္ၚံက် မစဳပျးကၠုင်လဝ်ရောင်ဂှ် သမ္မတဍုင်ကြုက် နာဲဇြဳ ဟီုရ။ သွက်ကံကုသဵုအလုံလိုက် ဂွံခိုဟ်စဂှ် ညးတအ် ပံင်တောဲကၠောန်အာရောင်ဂှ်လေဝ် ဟီုရ။ စပ်ကဵု ဍုင်အမေရိကာန် ဝေင်ပၞာန်ပရေင်ပိုန်ဒြပ် ဍေံမၜက်တိတ်အာ နူသၞောတ်ပရေင်ကူသာန်ဗၞိက်ဂၠးတိ ကော် ဒဗယူတဳအိုဝ် WTO ဂှ်လေဝ် ညးဟီုပါ်ပါဲကီုရ။ နကဵုဍုင်အမေရိကာန်မွဲဓဝ် တိတ်အာနူ ဇုက်ဍာ်ဂၠးတိတုဲ ဂြိပ်မံင်ဂှ် တၠပညာပါမောက္ခ နာဲဂျဖ္ဖရဳသက် ဟီုပတောံလဝ် ညံင်ရဴမၞိဟ်တေအ်ဗဝ် ကြာန်န် ဟွံကေတ်သၞောဝ်မွဲရ။ ကၟိန်ဍုင်အမေရိကာန်ညး တိတ်ထောံနူ ဂကောံအဓိကဇမၞော် ပ္ဍဲဂၠးတိဂမၠိုင် ညံင်ရဴဒဗယူတဳအိုဝ် WTO၊ ဂကောံရာသဳဥတုဂၠးတိ Climate Change၊ ဂကောံမင်မွဲအာဲတၟာဲ UNESCO၊ ဂကောံထတ်ယုက်ဂၠးတိ World Health Organization၊ ဂကောံအခေါင်အရာမၞိဟ်ဂၠးတိ UNHCR တံဂှ်လေဝ် ညးဟီုပါ်ပါဲကီုရ။

ခေတ်ဏံဂှ် နကဵုဍုင်အမေရိကာန် နုက်တိတ်ထောံနူအခန်မအာဒၟံင်က္ဍိုပ် ပ္ဍဲဂၠးတိဏံဂှ်တုဲ ဒ္ဂေတ်ဗက်ဝါဒ မစဵုဒၞာဍုင်ဇကုဇကု ကော် protectionism ရ။ ပံင်တောဲကဵု ဍုင်ဂၠးတိဂမၠိုင်တုဲ ဂွံဖန်ဇန်အာ သွက်ဂၠးတိပိုဲ ဂွံခိုဟ်စအနာဂတ်ဂှ် ညးတအ် ဝေင်ပါဲကၠေံဂှ်တုဲ အရာမဒှ်ဂုန်ဖဵု သွက်ဍုင်ညးတအ်ဟေင် ညးတအ်သ္ပအဓိကကၠောန်ရေင်တၠုင်အာ ကော် America first ဂှ်တုဲ အလုံဂၠးတိပိုဲမွဲ ထုဲထံင်အာအိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူပြဝဝွံဂှ်တုဲ သိက္ခာဍုင်အမေရိကာန် ပ္ဍဲဂၠးတိဂှ် တဆေတ်စှ်ေအာဗွဲမဂၠိုင် စဵုကဵုကလေင်သီဗၜေါဝ် ဟွံမာန်ရ။ ဗွဲတၟေင် စပ်ကဵုအခန်ထံက်ပင် ထံက်ဂလာန် ကုဍုင်အေဿရေ မပြိုက်ဂစိုတ်တၞောဝ်မၞိဟ် ပ္ဍဲပါလိတ်သတာင်ဂှ်မ္ဂး အလုံဂၠးတိမွဲ မတၞီလုပ်လၟိဟ် မဟာမိတ်ဇမၞော်ညးတအ် နူဂကောံအဳယူ EU၊ နေတိုဝ် NATO တအ်ဂှ်လေဝ် စိုတ်ဟွံမိပ်အိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူဒှ်ဍုင်တၠသ္ၚိဂှ်တုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဂၠးတိတအ် သွက်ဂွံတိုန်စိုပ်ကောံဓရီု ယူအေန် UN နွံအိုတ်ဂှ်တုဲ ပ္ဍဲဂှ် ကုက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပါလိတ်သတာင်ဂှ် ညးတအ် ဟွံပတိတ်ကဵုဗဳဇြာဂှ်တုဲ ဂကောံအဳယူတအ် အာတ်မိက်လဝ် ဝါရှေန်တာန် ညံင်ဂွံကလေင်ဗစာရဏာရ။ သ္ဘင်သဳကၠဳယူအေန် UN ဝွံ ရမျှာင်တိတ်ဒၟံင် သွက်ဂွံချဳဓရာင်နွံဂှ်တုဲ အခန်ဏံ ဍုင်အဳယူတအ်ကဵု ဝါရှေန်တာန် လညာတ်ထကးအာ ညးသ္ကအ်ဇၞော်ဇၞော်ရ။ နကဵုဍုင်ပြင်သေတ် ထံက်အာဂလာန်ရောင်ဂှ်လေဝ် လလောင်ပတိတ်လဝ် လောန်ကၠုင်မွဲၜါဂိတုတုဲကၠုင်တေံရ။

ခေတ်ကာလသမ္မတထရာမ်ဝွံ ဍုင်အဳယူတအ်လေဝ် သိက္ခာအောန်စှ်ေအာ ပ္ဍဲဂၠးတိပိုဲဏံကီုရ။ ဗွဲတၟေင်မ္ဂး စပ်ကဵုပၞာန်ယူကရိန်-ရာတ်ရှာကီု၊ ပၞာန်ပါလိသတာင် – အေဿရေကီုရ။ နကဵုဍုင်နေတိုဝ်တအ် ဖန်ဗဒှ်လဝ်ပေါဲပၞာန် ယူကရိန် – ရာတ်ရှာရောင်ဂှ် ပါမောက္ခ တက္ကသဵုကိုဝ်လာမ်ဗဳယျာ နာဲဂျဖ္ဖရဳသက် ဟီုပါ်ပါဲလဝ်သောင်င်ရ။ စပ်ကဵုပရေင်ဖံက်ပကဝ် အခေါင်အရာမၞိဟ် ပ္ဍဲပါလိတ်သတာင်ဂှ်မ္ဂး ဍုင်အဳယူတအ် ဗွဲမဂၠိုင် ဟွံကေတ်စ လပါ်ရုင် သၞောဝ်ဓဝ်ဂၠးတိတုဲ ဆက်တုဲ ပံင်တောဲအာဒၟံင်ကဵု အလဵုအသဳအေဿရေအိုတ်ရ။ ဍုင်တၞဟ်ဟ်တအ် ဖံက်ပကဝ်အခေါင်အရာမၞိဟ်ညိညဂှ် ညးတအ်ဟီုပါ်ပါဲအိုတ်ကီုလေဝ် ကာလဒးကၠုင်ကဵု အေဿရေဂှ်မ္ဂး ရမျှာင်ညးတအ် သ္ၚိတ်ဇြအာအိုတ်ရ။ အရာတအ်ဂှ် ဍေံဒှ်ဟိုတ်ဍုင်ဂၠးတိမသၟေဟ် တအ် ဂွံအောန်ကဵုဓဝ်ပတှ်ေ ကုညးတအ်ကီု၊ ဍေံဒှ် ဟိုတ်သ္ပပဓါန်ကဵု ဍုင်ဂကောံဗရေတ် မပ္တံ ကြုက်၊ အိန္ဒိယ၊ ရတ်ရှာ၊ ဗရာဇြဳ၊ အဖရိကသၠုင်ကျာတအ်ကီုရ။ ဂကောံအဳယူဂှ် ပဝ်လဇြဳ ဍုင်သအာင်ညးတအ် ကၠးကၠးမးမးဟွံမွဲဂှ်တုဲ အတိုင်ဝါရှေန်တာန်ဗဂေတ်ဂှ် ညးတအ် ဂေတ်အာဒၟံင်ရောင်ဂှ်လေဝ် ပါမောက္ခဂှ် ဟီုပါ်ပါဲလဝ်ကီုရ။

ဟိုတ်နူဍုင်အမေရိကာန်ကဵု အဳယူတအ် တဆေတ်စှ်ေအာ၊ သိက္ခာအောန်စှ်ေအာဂှ်တုဲ အဇာဂှ် ဍုင်ကြုက်၊ အိန္ဓိယ၊ ရာတ်ရှာတအ် မံက်တိုန်ကၠုင်အိုတ်ရ။ ဣဝွံဂှ် ညးတအ်ဟီုသၟိတ်တဴ နဒဒှ် “multipolar world ဗဟုကုလလိုက်” ရ။ ကၠာကၠာတေံမ္ဂး အမေရိကာန်ကဵု အဳယူ ကေမ်ဇျှာပ်လဝ် ဖအိုတ်ရ၊ လၟုဟ်မ္ဂး ဍုင်ဇြဟတ်ဇၞော်တၞဟ်တအ် မံက်တိုန်အိုတ်ဂှ်တုဲ စပ်ကဵုဂၠးတိပိုဲဂှ် ဍေံဒှ်အာ ဗွဲမဂၠိုင်ရ။ အတိုင်တၠပညာအမေရိကာန်ဂှ် ဟီုပတောအ်ၜတ်လဝ် လၟုဟ်ဂှ်မ္ဂး ဂၠးတိပိုဲဂှ် “အမေရိကာန်၊ ကြုက်၊ ရာတ်ရှာ၊ အိန္ဒိယ” ပန်ဍုင်တအ်ဂှ် က္ဍိုက်ပ်လဝ်ရ။ ရံင်ကဵုပရေင်ပိုန်ဒြပ်ကီု၊ ဇြဟတ်ပၞာန်ကီု၊ နဲကဲပညာကီု၊ ဇြဟတ်မၞိဟ်ကီုမ္ဂး ဂတဏံ ညးတအ် ပန်ဍုင်ဂှ်ဟေင် ဖန်ဇန်အာ ဂၠးတိပိုဲရောင် ဂးလဝ်သာ်ဂှ်ရ။ ပၞောဝ်ကဵုပန်ဍုင်ဂှ်မ္ဂး ပိဍုင်ဂှ် ဒှ်ဍုင်မနွံဒၟံင် ပ္ဍဲဂကောံဍုင်ဗရေတ်ဂှ်ရ ညးတအ်ပိဍုင်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကောံဓရီုအိတ်သဳအိုဝ် SCO ဂှ်ရ။ ပိကဵုမွဲ ကၠေဟ်မံင်ညးသ္ကအ်ရောင်။ ညးတအ်ပိဍုင် (ကြုက်၊ ရာတ်ယှာ၊ အိန္ဒိယ) ဂှ် ပံင်တောဲတုဲ သွက်ဂွံပြိုင်ပကာန်အာကဵု အမေရိကာန် ပ္ဍဲကဏ္ဍနာနာသာ်ဂှ်ရ သွက်ဍုင်အမေရိကာန်ဂှ် အလန်ဏံ ဆောတေင်မံင်ညိရ။

တဲကၠာတေံ အိန္ဒိယကဵု အမေရိကာန် ဒှ်မံင်သ္ကအ်ရဲ ပ္ဍဲကဏ္ဍဂွံထိင်ကၠေံကြုက်ကီုလေဝ် ဟိုတ်နူအမေရိကာန် ထပ်ဂလိုင်ပတိုန်အကံက် ဗၞတ်မသုန်စှော်က္ဍိုပ်ကၠံပၠန်ဂှ်တုဲ မွဲတဲဓဝ် အိန္ဒိယဂှ် ကြပ်အာကဵု ရာတ်ရှာ၊ ကြုက်တအ်ရ။ သမ္မတကြုက်၊ ရာတ်ရှာကဵု သကိုပ်ဝန်ဇၞော်အိန္ဒိယလေဝ် တ္ၚဲဟွံလအ်ဂှ်ဟေင် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲကောံဓရီုရှာန်ဟာဲဂှ်ကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်တုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဍုင် အမေရိကာန်တအ် ဒှ်ဓဝိင်ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။ ဍုင်အိန္ဒိယညးတအ် ညးတအ်ဒုင်အဖဳကဵု ပရေင်ကရေပ်ဂရတ်အမေရိကာန်စမာန်ရောင်ဂှ်လေဝ် ဟီုခၠေဝ်အိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်တုဲ အခန်ဏံဂှ် ညံင်ရဴအရေဝ်မန်ပိုဲဟီုစ “ဗ္တဗကောတ် ပူကအ်ဗကောတ်” ရ၊ ပဝ်လဇြဳ ဂလိုင်ပ္တိုန်အကံက် အမေရိကာန်ဂှ် ကလေင်ကဵုဒဒိုက်ကဵု အမေရိကာန်ပၠန် ဒှ်မာန်ရောင်။ ဟိုတ်နူအိန္ဒိယကဵု ကြုက် ကြပ်အာညးသ္ကအ်ဂှ်တုဲ ပဝ်လဇြဳဍုင်သအာင်အမေရိကာန် ဂွံထိင်ကၠေံကြုက်ဂှ်လေဝ် ဗၟံက်ရုပ်ရဴမာန် ဟွံသေင်ရ။

ၜိုန်ရကြုက်၊ အိန္ဒိယ၊ ရာတ်ရှာတအ်ကဵု ဂကောံဗရေတ်တအ် ဇြဟတ်မံက်တိုန်ဇၞော်ဇၞော်တုဲ ပါ်ကရေက်ဏာဂၠးတိမာန်သာ်ဝွံကီုလေဝ် ပဝ်လဇြဳပၠန်ဂတးပိုဲမန်တအ်ကီု၊ ကောန်ဍုင်အရင်တအ်ကီု အတိုင်ဗီုတြေံဂှ်ဟေင် အာဒၟံင်ဂှ်တုဲ ဒစဵုဒစးကဵုကြုက်၊ ရာတ်ရှာ ဆက်တုဲ ဒ္ဂေတ်အာဒၟံင်ရ။ မဳဒဳယျာရဲပၠန်ဂတးဍုင်ပိုဲ ညံင်ရဴအေရာဝတဳတအ်ဂှ်လေဝ် ဆက်တုဲ ဒစဵုဒစးအာဒၟံင်ကဵု ကြုက်ဖိုဟ်ရ။ ပဝ်လဇြဳသာ်ဝွံဂှ် ဒှ်ပဝ်လဇြဳ မတဝ်အာကဵု ဇီုသြင်ဗင်ဂှ်တုဲ ပၠန်ဂတးဍုင်ပိုဲတအ်ဂှ်လေဝ် မွဲတ္ၚဲကဵု မွဲတ္ၚဲ အေဲဇြစှ်ေအာဒၟံင်ဂှ် ဂွံညာတ်ကေတ်ရ။ ရဲခၞံပဝ်လဇြဳ ကောန်ဂကူပိုဲတအ်၊ ရဲတၠက္ဍဟ် မၞုံကဵုပညာဗဟုသုတဂကူပိုဲတအ် ၜိုတ်ဍဟောဝ်စိုပ်မ္ဂး ညးတအ် ဂွံပကောံပကေဝ်တင်ဂၞင်တုဲ ချပ်ဂၞန်ဖျေံဗီုပြင်ဂှ် ဟွံမွဲကွေံကွေံဏီရ။ ပိုဲဒစဵုဒစးကဵု ဍုင်ဇၞော်ဇၞော်တအ်ဂှ်တုဲ ကဵုပၞာန်တအ် အာပံင်မ္ဂး ရန်တၟံပိုဲတအ်ဂှ် ကာလလဵုဟွံအံင်ဇၞးရ။