အဘိဓာန် အံက်(သ်)ဖိုအ်(ဒ်) ချူထမံက်ထ္ၜးလဝ် အဓိပ္ပါဲ ဝေါဟာ “Peace” (ၜိုဟ်လလမ်)ဂှ် ယဝ်ကၠာဲပတိတ် နကဵုအဓိပ္ပါဲ ဘာသာအင်္ဂလိက်မ္ဂး “ပ္ဍဲဒေသတိဍာ်မွဲမွဲ ဟွံသေင်မ္ဂး ပ္ဍဲဍုင်မွဲမွဲ အခိင်အခါ၊ အကာဲအရာ ဟွံမွဲကဵုပရေင်ပကီုပရာပ် ကေုာံ ပေါဲပၞာန်” သာ်ဝွံ ပံက်လဝ်ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ဒှ်သာ်ဂှ်မ္ဂး ကၟိန်ဍုင်ဗၟာဂှ် ကေင်ၜိုဟ်လလမ်မံင်ကီုဟာ က္လေင်ကျောဝ်ရံင်စိုအ်။

ပ္ဍဲအခိၚ်ၚုဟ်ကပေါတ်ဖျာနာနာသာ်တိုန်မံၚ်ဂှ် ၚုဟ်လိၚ်ကမၠောန်တ္ၚဲလေဝ် မွဲတ္ၚဲ ဒှ်အာ မသုန်လက်(၅၀၀၀၀)ရရောၚ် တၠကၠအ်တအ် ဟီုရ။

ပ္ဍဲတ္ၚဲပၠန်ဂတးမန် (၇၈) ဝါတုဲကၠုင်ဏံဂှ် ကၠောန်စင်အသေအဟာန် ပ္တိတ်လိက်လလောင်တြး၊ လိက်သဝဏ်ဂမၠိုင်တုဲ ဗှ်ဖ္ဍောတ်၊ ပၠဒပ်တုဲ ဇက်ကရောင်ပၞာန်၊ တိုန်စိုပ်အသေအဟာန်တုဲ တက်ဗီု ပ္တိုန်ဗီု မပ္တံသာ်ဏံ မွဲသၞာံတုဲမွဲသၞာံ တတ်ၜက်ကၠုင်ဒၟံင် သၞာံဗွဲမလအ်လတုဲရ။

ဂကောံမန်ဍုၚ်ဝှတ်ဝှၚ်(Mon Community of Fort Wayne) မၞုံတန်တဴဒၟံၚ်ပ္ဍဲတွဵုရးအိန်ဒဳယာနာ ကၟိန်ဍုၚ်အမေရိကာန်ဝွံ သွက်သ္ဂောံကၠောန်ဗဒှ်အာတ္ရဲပၠန်ဂတးမန် မရနုက်ကဵု(၇၈)ဝါ နကဵုအစဳဇန်နာနာသာ်နွံရောၚ် ဂွံတီကေတ်နူ ညးတာလျိုၚ်ဂကောံမန်ဍုၚ်ဝှတ်ဝှၚ်တအ်ရ။

တ္ၚဲပၠန်ဂတးမန်ဂှ် စတမ်နူ ဗိုလ်တုင် နာဲပါန်တာ ကေုာံ သၟတ်လ္ၚဵုတအ် ပံင်ကောံတုဲ တ္ၚဲစဗတိုက်လုပ်သီလွဟ် ပ္ဍဲဗဒိုပ် ဒပ်စဵုဒၞာကွာန်ထဝ်ပၠင် ပွိုင်ဍုင်ဖာအင်ဂှ်တုဲ စိုပ်ဂိတုခ္ဍဲသဳပေင် (၁၃၈၇) ဏံမ္ဂး လုပ်ဂါမ်စိုပ်ကၠုင်ပွိုင်(၇၈)သၞာံရ။

စနူကျပၞာန်ဗၟာအံင်ဇဲယျတုဲ မန်တအ် လုပ်ကၠုင်ပၠန်ဂတးနာနာဂှ် သ္ကိုပ်ပၞာန်တၠဗာန် ဍိုက်ဍိုပ်တုဲ နဒပ်ဍာ်၊ ဒပ်တိုက် ပၠန်ဂတးကၠုင်ပဒေသရာဇ်ဗၟာအဆက်ဆက် ဒဵုစိုပ်သ္ကိုပ်ပၞာန်ဗညာစိင် ဒဴစိုပ်ဍုင်ဒျူဒျာရ။

ပရေင်ဒးယိုက်ဂၠေင် ဒလေင်ပၞာန်ဍုင်ဂှ် ကံင်ဇြဳပၞာန်တံ ရပ်စပ်သုင်စောဲကၠုင် ၜိုန်ရမွဲသၞာံပြင်အာကီုလေဝ် ဒေသကွာန်မန်ပိုဲတံ ဒးကၠုင်ဒၟံင်နွံဂှ် နွံဒၟံင်ကီုရ။ ဆ္ဂး ဂွံဒးကၠုင်သ္ကာတ်တ်ဂှ် ဟွံမံက်ပြာကတ်တဴ ကွေံကွေံဏီရ။ အကြာဂိတုဂျူလာဲ၊ အဝ်ဂုက်ဏံ ပရိုင်သ္ကာတ်မြဟ်ကၠုင် အကြာကွာန်မန်တံ ဂွံမိင်ကေတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညးချူလိက် ဂွံတီကေတ်လဝ် ပရောပရာ ဒေသလ္ပာ် တွဵုရးသေံတေံ ဗီုဒးဒုင်ကၠုင်လဝ် ပရေင်ဒဒိုက်ယိုက်ဂၠေင် ဒလေင်ပၞာန်ဂှ် ပါ်ပရအ်ဏာကဵုကောန်ဂကူမန် ပိုဲတံ နကဵုလိက်ပရေင်ဝွံရ။

လ္ပာ်ကမ္မယှေန်ပၞာန်တအ် ဖန်ဇန်ပလေဝ်ပကေတ်ကၠုင် သွက်ဂွံကၠောန်ပေါဲရုဲမာဲ (၂၀၂၅) ဏံဂှ် ဂကောံဂွံရေင်တၠုင်ကဵုလညာတ်ပညာ စပ်ကဵုပေါဲရုဲမာဲတအ် မုလေဝ်ချဳဒရာင်ဟွံမွဲဏီရောင် ညးမင်ရံင် ပရေင်ပေါဲရုဲမာဲဒေသမန်မွဲတၠဂှ် ဟီုရ။

ပ္ဍဲကဵုအကာဲအရာပရေင်ဍုင်ကွာန်ကာလတ္ရဲဏအ်ဝွံ သွက်ဂွံဂွံအခေါင်အရာ ပရေင်ပူဂဵုတုဲ မၞိဟ်လ္ၚဵုလုပ်ပံင်ဗ္ဒဗ္ဒာဲ ကဵုကမ္မယှေန်ပၞာန်ဂၠိုင်ကၠုင်မံင်ရောင် ဂကောံဒပ်မင်ကင်ကွာန် နူတွဵုရးဍုင်မန်မွဲတၠ ဟီုထ္ၜးရ။

နူကဵုညးတာလျိုင်ကမ္မတဳပရေင်ပညာကောန်ဂကူမန်မွဲတၠ ဟီုဓမံက်ကၠုင် တၠဒါန်တအ် သွက်ဂွံထပိုတ်ဖျေံ ဩန်ဒါန်က ဝက်ဒှ်မံင်ဂးတုဲ အစာဂမၠိုင် ဒှ်မံင်ဂဝိင်ကဵု ဩန်ထံက်ပင်အောန်စှ်ေနူဏံဂှ်ဏီရောင် ကေင်ကာဂကောံအစာဘာ ဗွိုင် ပ္ဍဲဍုင်မွဲတၠ ဟီုရ။