ချူ – သၞံၚ်မန်
ဇွောဝ်ဍာ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂၠးကဝ် ပတဝ်ကၠုၚ်ကဵုကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲ
ပဋိပက္ခပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တံဂှ် ပြေပြံၚ်စှေ်ကၠုၚ် သိုက်က်တုဲ ကၟိန်ဍုၚ် မနွံတဴကဵု ပဋိပက္ခဆီ်ပါ်ဍာ်ဇွောဝ်တံဂှ် တုဲဒှ်အာ ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ မပ္တံကဵုကၟိန်ဍုၚ်သူဍာန်၊ လိပ်ပျာတံဂှ် ပြံၚ်လှာဲ ကၠုၚ်အိုတ်တုဲ ပေါဲဗတိုက်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကဵု ပေါဲဗတိုက်ကောန်ဂကူတံဂှ် အံၚ်ဇၞးကၠုၚ်ဒၟံၚ် မွဲဍုၚ်တုဲမွဲဍုၚ် ပၠန်ရ။ နူခရေတ် ၁၉၉၀ စဵုကဵုစိုပ်ခရေတ် ၂၀၁၁ သၞာံ၊ အပ္ဍဲပွိုၚ် ၂၁ သၞာံဏံဂှ် ပၞောဝ်ကဵုဍုၚ် မရုန်ဂစာန်ဒၟံၚ် သွက်ဗၠးၜးဂကူကဵု ဗၠးၜးဒဳမဝ်ကရေဇြဳတံဂှ် အံၚ်ဇၞးကၠုၚ် ဗၞတ်ၜိုတ် ၁၀ ဍုၚ်ရ။
ဆဂး ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာမွဲဂှ် ပဋိပက္ခကောန်ဂကူကဵု ပဋိပက္ခဒဳမဝ်ကရေဇြဳတံဂှ် ၜိုန်ရ လံကၠုၚ်ဗၞတ် ၆၀ သၞာံပြၚ်ကီုလေဝ် ဟွံပြေပြံၚ်ဏီရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ဇြဟတ်ပေါဲဗတိုက် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကဵု ပေါဲဗတိုက်ကောန်ဂကူ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ် အသိၚ်ခိုဟ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ ပါဲဟွံဂွံ ဒးလေတ်ဟွံဗၠး ဒးပြံၚ်လှာဲကၠုၚ်ကီုဏောၚ်၊ ဇၟာပ်ညးမကၠိုဟ်အကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ် ကွာန်တံ တီကေတ်မာန်ရ။
လ္ပာ်အလဵုအသဳတၠအဝဵုတံဂှ် သွာၚ်ပၞာန်ကဵုဒှ်၊ သွာၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကဵုဒှ်၊ ဇၟာပ်ဍေံတံ မချဳဒရာၚ်ဂှ် ဍေံတံ ဍိုန်ဂြက်စှေ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ တုပ်တဴညံၚ်ရဴ ဂစေံမ္ဒးလဝ်ဓနက်လျအ် ကီုရ။ ရုန်ခ္ဍၚ် ကြေပ်ဂြတ်စှေ်ခ္ဍၚ်ရ။ သွာၚ်ပၞာန်ဂှ် ၜိုန်ရ မိက်ဂွံထပက်ဒၟံၚ်ပၞာန်၊ မိက်ဂွံဗတိုက်ဖအးဒၟံၚ် ဇြဟတ်ပၠန်ဂတးရပ်လွပ်တံကီုလေဝ် ဝေၚ်ပၞာန်မ္ဂး ပိုန်ဒြပ်လေၚ် မၞိဟ်ဟွံမွဲ ဒုဟ်ဒဏ် မပ္တံကဵုကောန်ၚာ် ညးဍုၚ်ကွာန်တံ ချိုတ်ဂၠိုၚ်ဂှ်ရ ဂၠးတိတံ ဟွံဒုၚ်တဲတုဲ တာဒၞာကၠုၚ်ဂြုဂြုရ။
မပ္တံကဵု ဂကောံဇၞော်ကုလသမဂ္ဂကီု၊ ဂကောံအခေါၚ်အရာမၞိဟ်၊ ဂကောံသၠးဒုဟ်ဂၠးကဝ်၊ ဂကောံသၞောဝ်ဓဝ်ဂၠးကဝ်တံကီု၊ ဂကောံရးဥရောပ၊ ရးအမေရိက၊ ရးအဝ်သတေလိယျ၊ ရးအာဖရိက ကဝက်ရး ကေုာံ ရးအာယှပိုဲဏံ ကဝက်ရးတံဂှ်လေဝ် စဵုဒၞာဟီုပျုတ်ဗ္ဒေက်ကၠုၚ် အလဵုအသဳတၠအဝဵုတံအိုတ်တုဲ နဲညးကဵုညး ဂၠံၚ်ဍာန်ညးကဵုညး ကဵုကၠုၚ်ဇြဟတ် လ္ပါ်ပေါဲဗတိုက် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳကဵု ပေါဲဗတို်က် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံအိုတ်ရ။
သွာၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပၠန်ဂှ် အလဵုအသဳတၠအဝဵုဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဟိုတ်နူဒုၚ်လဝ်ယၟု အလဵုအသဳဒဳမဝ်ကရေဇြဳတုဲ ၜိုန်ရမိက်ဂွံချဳဒရာၚ်ဓမံက်အာရုပ်ရဴ နကဵုသၞောတ်ဗ္ၜတ်ဓဝ်ကီုလေဝ် ဟိုတ်နူဇြဟတ်အသိၚ်ဓရိုဟ်ဇၟောဝ်ဍာ် ဒဳမဝ်ကရေဇြဳနူဂၠးကဝ်တေံတုဲ သၞောတ်ဗ္ၜတ်မဖျေံလဝ်ဗီုတံဂှ် မ္ဒးကလေၚ်လလိုဟ် ယှအ်ဖျေံဒၟံၚ်မွဲတုဲမွဲပၠန်ရ။ မွဲလ္ပါ်ဂှ်ဒးဇီုကပိုက်ဒၟံၚ်ကဵု ဇြဟတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ၊ မွဲလ္ပါ်ပၠန်ဂှ် ဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက်ဒၟံၚ်ကဵုဇြဟတ်စဵုစး နူဂကောံကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံတုဲ အလဵုအသဳတၠအဝဵုဂှ် တုပ်ဒၟံၚ်ကမၞုံပ္ဍဲကရာပ်ကီုရ။
ပေဲါဗတိုက်မဳဒဳယာ ပံက်တြၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ
အလဵုအသဳတံ ဒုၚ်ဒဝ်ဝါတ်အိုတ်မွဲဂှ် ဒှ်ပေါဲဗတိုက်ပရိုၚ်မဳဒဳယာရ။ ဇၟာပ်ဍေံတံချပ် ဇၟာပ်ဍေံတံ မကၠောန်၊ ဇၟာပ်ဍေံတံ ဂါံတဴဂှ် ကၠုၚ်မံက်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲပရိုၚ်မဳဒဳယာတုဲ သွက်ဍေံတံမ္ဂး မဳဒဳယာဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ် တၞုၚ်လဴမကၞောတ်ဖျုန်ဂြိုဟ် ဍေံတံရ။ အလုံကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာမွဲဂှ် ဂကောံမဳဒဳယာတံ လုပ်စိုပ်ဖျေံဂွံလဝ်ဒၞာဲဇဳဒိုဟ်တုဲ သေနၚ်္ဂဗျုဟာ ကေုာံ မဟာဗျုဟာဍေံတံ မမိန်ဇၟအ်လဝ်တံဂှ် မ္ဒးကသဳ လီုစှေ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်သိုက်က်ရ။ တၟော်ကဵုတၟံကၠံမ္ဂး အကြာ ရ၅% ကဵု ၈၀% ဂှ် ဍေံတံမ္ဒးကျဗြံကၠုၚ်ဒၟံၚ် ဘဲပေါဲဗတို်က်မဳဒဳယာတုဲ လတူသေနၚ်္ဂဗျုဟာ ကေုာံ မဟာဗျုဟာ ဍေံတံမသၟေဟ်ဒၟံၚ်ဗၞတ် ၂၀% — ၂၅% တံဂှ် ပၠောပ်လမျီုဝါတ်ကၠုၚ်ဂှ်ရ ဂွံဆက်ဓမံက်အာရုပ်ရဴဂှ် ဝါတ်ဂါတ်ကၠုၚ်ရ။
လတူမုက်မဟာဗျုဟာ ဍေံတံမလးလဝ် သွက်ဂွံၚိတ်ကလက်ထောံ ဂကောံကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံကၠာတုဲ ဂွံကလေၚ်ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ သွက်ဂကူဗၟာသၟးဂှ် တ္ၚဲဏံ ဟိုတ်နူဂကူ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ အာစိုပ်ဒၟံၚ် အလုံဂၠးတိမွဲဂှ် ဂွံကၠုၚ်ဒၟံၚ်ပၞော်ယီု အိုတ်ရတုဲ ဂွံဒက်ပ္တန်အေန်ပါယျာဗၟာ မွဲဓဝ်ဂှ် ဒှ်ကၠုၚ် ဟွံမာန်ရ။ အတိုၚ်မူတမ် မဓဇက်လဝ် သွက်ဂွံဒက် ပ္တန် ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံရောၚ်ဂှ် ဒးကၠတ်ယှအ် ဖျေံကၠုၚ်ဒၟံၚ် သၞောတ်ဗ္ၜတ်သိုက်က်ရ။
နူကဵုပၞောန်မလးလဝ် နကဵုဝါဒသၞဴဆီဂှ်ကီု၊ နကဵုနဲကဲ မကၟာတ်လဝ်လိက်ပတ်ဂှ်ကီု၊ နကဵုနဲဍိုက်လဝ်ကဵုအဝဵုပၞာန်တုဲ ကၟာတ်လဝ်မတ် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံဂှ်ကီု၊ တ္ၚဲဏံ နကဵုဗီုပြၚ်စှေ်စှေ်ဂှ် ဓမံက်ရုပ်ရဴဟွံဂွံရဂှ် နအလဵုဇကုတၠအဝဵုတံဂှ်လေဝ် ကၠိုဟ်တီကၠုၚ်ရ။ ဒှ်သာ်ဂှ်ရ သွက်ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်တံ ဟီုဂှ် တ္ၚဲဏံ ဒှ်အခိၚ်ခိုဟ်အခါပြဲ သွက်ဂွံဓမံက်ရုပ်ရဴ ပရေၚ်လိက်ပတ် ကေုာံ ပရေၚ်ကောန်ဂကူတံထေက်ကြိုက် အိုတ်ရ။
ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဟိုတ်နူအလုံဂၠးတိမွဲ ကရေပ်ဓရတ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ ပါဲဟွံဗၠး ဒးအာစိုပ်ကဵု ဍုၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဇေတ်တ်မွဲဏောၚ်။ လၟုဟ်ဂှ် ၜိုန်ရဒှ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ မွဲဒကုတ် မွဲဒကဴကီုလေဝ် အာဂတနူဏံမ္ဂး ဒးဒှ်ကၠုၚ်ဍုၚ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ အုပ်ဓုပ်တဴ နကဵုအလဵုအသဳညးဍုၚ်ကွာန်မွဲရောၚ်။ ကာလကလေၚ်ရုဲမာဲမွဲဝါပၠန်မ္ဂး ဗော် NLD ဂှ်လုပ်ရုဲမာဲတှေ် ဗော် NLD ဂှ်မာန်မာဲတုဲ ဂွံဒှ်အလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဟေၚ်ရ။ ကာလဂှ်မ္ဂး ဗော် NLD ဂှ် ဒးပြုပြေၚ်ကၟိန်ဍုၚ် နကဵုသၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ဇေတ်တ်ရ။ ပ္ဍဲသၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ ဇေတ်ဇေတ်ဂှ် ဟီုဂးချုဆာဲ ဗွဲမဗၠးၜးကီု၊ ဒက်ဂကောံအာတ်မိက်အခေါၚ် ဗွဲမဗၠးၜးကီု၊ ဂွံကၠုၚ်အခေါၚ်ပ္တိုန်ထ္ၜး လတူပါလဳမာန်ရ။
ကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ကဵု ဒက်ပတန်ကၟိန်ဍုၚ်ဝှေတ်ဒရဴ
ကာလစိုပ်အခိၚ်ဂှ်မ္ဂး ဂကူကောန်ဍုၚ်အရၚ်ပိုဲတံ ဂွံအခေါၚ်ခိုဟ်သွက်ဂွံအာတ်မိက် အခေါၚ်အရာဗွဲမတုပ်သၟဟ်ရ။ အခေါၚ်အရာတုပ်သၟဟ်မ္ဂးဂှ် (၁) အခေါၚ်အုပ်ဓုပ်၊ (၂) အခေါၚ် ချုခၞံသၞောဝ်၊ (၃) အခေါၚ်ကုတ်သၞောဝ်ဒဏ်သၞောဝ် တံဟေၚ်ရ။ ကလိဂွံအခေါၚ်တုပ်သၟဟ် ဗက်ဟွံဂတာပ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကောန်ဂကူပိုဲဂှ် ပိုဲဓမံက်အာရုပ်ရဴမာန်ရ။ ကာလဂှ်မ္ဂး ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ပ္တဝ်ကၠုၚ်က္ဍိုပ်ကဵုဍုၚ် ဝှေတ်ဒရဴဇေတ်တ်မွဲရ။ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဝှေတ်ဒရဴဇေတ်တ်ဂှ် နွံတဴကၠုၚ်ကဵုအခေါၚ် ပွမသုၚ်စောဲ အရေဝ်အခြာဇကု ပ္ဍဲရုၚ်၊ သုၚ်စောဲ လိက်ပတ်ဂကူဇကုပ္ဍဲရုၚ်၊ ကတ်ဗ္တောန်ပညာ နကဵုဘာသာမိဇကုအရၚ်တံ မာန်ရ။ ကာလဂှ်မ္ဂး အရေဝ်ကေုာံလိက်ပတ်ဂကူဇကုဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်ဘာသာသုၚ်စေါဲပ္ဍဲရုၚ် နကဵုသၞောဝ်ဥပဒေရ။
သွက်ဂွံဒှ်အထံက်အပၚ်ကဵု ကၟိန်ဍုၚ်ဝှေတ်ဒရဴအနာဂတ်ဂှ် ပ္ဍဲဂကူမန်ပိုဲမ္ဂး မပ္တံကဵုဂကောံညဳသၟဟ်ဂကူမန်၊ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ကဵု သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် နူကဵုအပ္ဍဲဍုၚ်တေံ ပ္ဍဲကဵုသၟဝ်သွာၚ်ကမၠောန် ‘ဂကောံပံၚ်ကောံပရေၚ်ဂကူမန်’ (Mon Affairs Union – MAU) တံဓဇက်ကၠုၚ်လဝ်သၞောဝ်သဇိုၚ် သွက်ဍုၚ်မန်ဗွဲအပြောံ တုဲဒှ်ဒၟံၚ်ကီုရ။ သွာၚ်ပရေၚ်ပညာဂှ် နူကဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတံ ပၠလဝ်တရဴတုဲ ပံက်လးလဝ်ဘာ ကောန်ဂကူမန် နွံပ္ဍဲဒေသ ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ဘာကောန်ဂကူမန် ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ မပံက်လးကၠုၚ်ဒၟံၚ်လၟုဟ်ဂှ် သ္ၚဳရံၚ်အာကဵု သွက်ဂွံဒက်ပ္တန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဝှေတ်ဒရဴ ပ္ဍဲအနာဂတ်တေံမ္ဂး သွက်ဂကူပိုဲဂှ် ပ္တိုန်ၚုဟ်မး ဟွံမာန်ရ။ သအာၚ်နူပရိယတ္တိမန် ခမဳသၚ်မန်တံ မဂိုတ်ဂ္စာန်ဒၟံၚ် သွက်ဂကူပိုဲ ပ္ဍဲဗွိုၚ်သာသနာဂှ်တုဲ ဘာကောန်ဂကူမန်ဝွံ ဒှ်ဇုတ်ဓရံၚ် သွက်ဂွံပ္တန်ဍုၚ်မန်အနာဂတ် စပ်ကဵုသွာၚ်ပရေၚ်ပညာရ။ သွာၚ်ဘာကောန်ဂကူမန်ပိုဲဏံ ယဝ်ရခိုၚ်ဗိုန်မံက်ဂတဝ် ပြာကတ်ကၠုၚ်အလုံရးမန်၊ ဇၟာပ်ဍုၚ်ဇၟာပ်ကွာန်မန်အိုတ်ဏောၚ်မ္ဂး သဇိုၚ်ဒက်ပ္တန်ဍုၚ်မန်အနာဂတ်ဂှ် ကၟောန်ဓရောန် ကၠုၚ်ရ။ သဇိုၚ်ဝွံ ကၟောန်ဓရောန်ကၠုၚ်မ္ဂး ဍုၚ်မန်ဂှ် မံက်ကၠုၚ်သိုက်က် သိုက်က်ရ။
ဍုၚ်မန်ဟီုဂှ် မွဲအလန်ဓဝ် ပြဟ်ဒတုံစှေ်ကၠုၚ် နူဘုံအာကာသဟွံသေၚ်ရ။ ဒးစဒက်ပ္တန်အာ နနဲသာ်ဏံရတုဲ ဒးဓမံက်ပ္တိုန် နနဲသာ်ဏံ သိုက်က်ရ။ နနဲဗီုဏံဂှ် ယဝ်ရဘာကောန် ဂကူမန်တံမံက်တိုန်ကၠုၚ် ဇၟာပ်ကွာန်မန် ဇၟာပ်ဒေသမန်တံဂှ်ဏောၚ်မ္ဂး ပ္ဍဲကဵုအရာ ဂွံဒက်ပ္တန်ဍုၚ်မန်အနာဂတ်ဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်သဇိုၚ် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်တုဲ ဆက်တုဲ ဂွံဒက်ပ္တန်အာ ဍုၚ်မန်မၞုံကဵုအဝဵုဂှ် လောဲသွာကၠုၚ်ရ။ တၟော်ကဵုအကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲ တ္ၚဲဏံမ္ဂး သွက်ဂွံအာစိုပ်ကဵု ဍုၚ်မန်ပိုဲဂှ် ပြဟ်ဟ်ဏံမ္ဂး ဂၠံၚ်ဏံမွဲဂၠံၚ်ဂှ် အခက်အခုဲအောန်တုဲ အာလောဲနူကဵုဂၠံၚ်တၞဟ်သအာၚ်ဏီရ။ ဂၠံၚ်ဏံမွဲယဝ်ရအံၚ်ဇၞးအာမ္ဂး (ယဝ်ရဘာကောန်ဂကူမန်ပိုဲ မံက်တိုန်ကၠုၚ် ပ္ဍဲအလုံဒေသရးမန် ဇၟာပ်ဍုၚ်ကွာန်မန်မ္ဂး) သွက်ဂကူမန်ပိုဲဂှ် အဝဵုလုပ်စိုပ်ကၠုၚ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲသ္ကေံတဲပိုဲကဝက်တုဲတုဲဒၟံၚ်ရဂှ် ဇၟာပ်ညးမဆာန်ဂကူပိုဲတံဂမၠိုၚ် မ္ဒးကၠို်ဟ်လဝ် ဗွဲကိုပ်ကၠာရ။
ဒက်ပတန်အဝဵုကောန်ဂကူ
ဒက်ပ္တန်အဝဵုကောန်ဂကူဟီုမ္ဂးဂှ် ဗွဲသာမည နွံတဴၜါဗီုရ။ နူသဇိုၚ်ဏံ ဒက်ပတိုန်ဏာ လ္ပာ်လတူဂှ်မွဲဗီု၊ နူကဵုလတူဂှ် ဒက်စှေ်ကၠုၚ် လ္ပါ်သၟဝ်ဂှ် မွဲဗီု၊ နွံတဴၜါဗီုရ။ နူလတူဒက်စှေ်ကၠုၚ် လ္ပာ်သၟဝ်ဟီုမ္ဂးဂှ် နူကဵုခုၚ်အုပ်ဓုပ်ဂှ် စၞောန်ဖျေံနၚ်ပရေၚ်ကမၠောန်တုဲ အတိုၚ်စၞောန်ဂှ် ဓမံက်အာရုပ်ရဴရ။ သ္ဂောံအာစိုပ်ကဵုခုၚ်အုပ်ဓုပ်ဂှ် ဒးလုပ်ပေါဲဗတိုက် နကဵုလွဟ်ဂှ် မွဲနဲ၊ ဒးလုပ်ဒုၚ်ရုဲကေတ်မာဲ ပ္ဍဲဒၞာဲခုၚ်အမာတ် နကဵုပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂှ် မွဲနဲ၊ နွံတဴၜါနဲကီုရ။ နကဵုနဲမွၟဲမွဲ ယဝ်ရဂွံကၠုၚ်ဒၞာဲ စိုပ်ကၠုၚ်လတူခုၚ်မ္ဂး ပြုပြေၚ်ဖျေံနၚ်ကမၠောန်တုဲ ဓမံက်တဴရုပ်ရဴ သာ်ဏံဂှ် ဒှ်ဗီုပြၚ် ဒက်ပ္တန်အဝဵု နူလတူဂှ်စှေ်ကဵုလပါ်သၟဝ် သ္ဂးရ။
ဆဂး လဂွံကဵုအကာဲအရာ ပရေၚ်ဍုၚ်ပိုဲလၟုဟ်ဂှ်မ္ဂး ယဝ်ရမန်ပိုဲပလေဝ်ပလေတ်လဝ် သဇိုၚ်လ္ပာ်သၟဝ်ဏံဟွံမွဲမ္ဂး ၜိုန်ရကလိဂွံလဝ်ဒၞာဲခုၚ် လ္ပာ်လတူဒှ်ကၠာရလေဝ် ဓမံက်ကၠုၚ်ကဵု ရုပ်ရဴပရေၚ်အဝဵုကောန်ဂကူဟွံမာန်ဏီရ။ ပြံၚ်လှာဲကေတ် နကဵုသဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေဏောၚ်ဟီုကၠာရလေဝ် ဟိုတ်နူသဇိုၚ်ပလေဝ်ပလေတ် ဖျေံလဝ်ဗီုလ္ပါ်သၟဝ်ဏံ ဟွံမွဲဏီမ္ဂး သဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေတံဂှ် နွံဆလတူလိက်အုပ်ဟေၚ်ဒှ်ကၠုၚ်မာန်ရ။ ဒှ်သာ်ဂှ်ရ သဇိုၚ်နူသၟဝ်ဏံဂှ် ပလေဝ်ပလေတ်ဗပေၚ်လဝ်ဇြဟတ်ဍေံပေၚ်ဒၟံၚ်မှ သဇိုၚ်သၞောဝ်ဥပဒေ မလးဖျေံနၚ် နူလတူတေံဂှ် လမျီုဍေံလုပ်မာန်ရ။
နူကဵုသဇိုၚ်ဏံ ဒက်ပ္တန်ဏာအဝဵု လ္ပာ်လတူဟီုမ္ဂးဂှ် နူကဵုသဇိုၚ်သၟဝ်ဏံဂှ် ပိုဲဖျေံလဝ်ဗီုပရေၚ်ကမၠောန်၊ ကေတ်လဝ်ဒၞာဲ ဖျေံလဝ်ဒၞာဲ၊ လးလဝ်ပရေၚ်ကမၠောန်၊ ဗပေၚ်လဝ်ဇြဟတ် ပေၚ်ၚ်တုဲ ဓမံက်အာရုပ်ရဴဏောၚ်မ္ဂး ဒှ်ပရေၚ်ဒက်ပ္တန်အဝဵု နူသၟဝ်တိုန်အာ လ္ပာ်လတူသ္ဂးရ။ လတူကဵုသၟဝ် ၜါရဲဏံ ကၠောံရေၚ်သ္ကံမ္ဂး ရုပ်ရဴကမၠောန်ဂှ် မံက်ကၠုၚ် ထေၚ်ၚ်လဵုလဵုရ။ ထ္ၜးဥပမာ ဂၠေံဂၠေံကြပ်ပ်မွဲမ္ဂး ဍုၚ်သေံ၊ မလေဝ်ယှာ၊ သၚ်္ကာပူ တံဂှ် ဂကူကြုက်တံ နွံတဴရ။ ပ္ဍဲဍုၚ်သေံဂှ် ကြုက်တံ သွက်ဂွံဂွံအခေါၚ်ကြုက်တုဲ ဒးလုပ်ပေါဲဗတိုက်ကဵု အလဵုအသဳသေံဏောၚ်ဂှ် ၜိုန်ရ ကြုက်တံ မွဲအလန် ဟွံဂွံဟီုပ္တိတ်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲလ္ဒောဝ်ဍုၚ်က္ၜၚ်ကံက်ဂှ် ရံၚ်အာကွက်လကဲလဝ် လိက်ကြုက်တံသၟးတုဲ ညံၚ်ရဴလုပ်စိုပ်အာ ဍုၚ်ကြုက်ကီု ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ပ္ဍဲဍုၚ်မလေဝ်ယှာပၠန်ဂှ် သွက်ဂွံဂွံဍုၚ်ကြုက် ဂွံဒက်ပ္တန်ဍုၚ်ကြုက် လတူတိမလေဝ်ယှာဂှ် ၜိုန်ရကြုက်တံ ဟွံဒးဒက်ပ္တန်ဗော်ရပ်လွဟ်၊ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ဂွံလုပ်ပြိုၚ် ပ္ဍဲပါလဳမာန်ကၠာရလေဝ် ဟိုတ်နူပရေၚ် ကမၠောန်သဇိုၚ်ညးတံ လးဗပေၚ်လဝ်ဇြဟတ်ပေၚ်ဒၟံၚ်တုဲ ကၞောတ်တဲ အလဵုအသဳမလေဝ်ယှာတံ ဒးကုတ်ပ္တိတ်ဏာကဵုတိသၚ်္ကာပူ တၞဟ်ခြာမွဲ သွက်ဂွံဒက်ပ္တန်ဍုၚ်ကြုက်မွဲ ဗွဲမဗၠးၜးရ။
ဗျူဟာကြုက်
အဓိက ကြုက်တံလးလဝ် မဟာဗျုဟာဂှ် နွံတဴၜါတၚ်ဟေၚ်ရ။ ၁။ ဇြဟတ်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်၊ ၂။ ဇြဟတ်ပရေၚ်ပညာမဒှ်ရ။ ပ္ဍဲဒၞာဲလ္ဒောဝ်ဍုၚ်မလေဝ်ယှာဂမၠိုၚ်ဂှ် ကြုက်တံ လးလဝ်ပိုဉ်ဒြပ် နကဵုကမ္ပဏဳ ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂၠၚ်တုဲ လတူပရေၚ်ကမၠောန်ကမ္ပဏဳတံဂှ် ကြုက်တံ ဖ္ဍုန်စွံလဝ် တၠပညာကြုက်တံ နကဵုသြန်ဂိတု ဗွဲမဖဲသအဳတုဲ ပံက်လဝ်ကမ္ပဏဳကြုက်တံ နကဵုဗီုပြၚ်စှေ်စှေ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂၠၚ်ရ။ သအာၚ်နူဂှ်ပၠန် ဒၞာဲရာန်ကေတ်တိဂွံဂှ် ကြုက်တံသိုၚ်ဗ္ဒျ်လဝ် ဘာကောန်ဂကူကြုက်တံ မပ္တံကဵု တန်မူလ၊ တန်ဒေါဝ်၊ တန်သၠုၚ်၊ ကိုဝ်လိက်ကေုာံ တက္ကသဵုတံတုဲ ဒၞာဲရာန် ကေတ်တိဟွံဂွံဂှ် ကြုက်တံ တိုန်စွံလဝ်တက္ကသဵုဍေံတံ ပ္ဍဲူလတူကၞောတ်သ္ၚိတိုက် ဟဝ်တေဝ်ဍေံတံရ။ နနဲသာ်ဏံဂှ်ကြုက်တံဂစါန်ဒၟံၚ်တုဲ ၜိုန်ရကြုက်တံ ဟွံဒးရပ်လွဟ်၊ ဟွံဒးပံက်ဗော် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဗွဲလတူတိကီုဂှ်လေဝ် ခြာဟွံလံမ္ဂး ကမၠောန်ကြုက်တံစိုပ်ကၠုၚ်တရဴ မာန်ရ။ နကဵုနဲမဟာဗျုဟာပရေၚ်ပညာကဵု ပရေၚ်ပိုဉ်ဒြပ်ဏံ သၟးဂှ် ဒၞာဲချောဲၜတ်ဍာ်ကေဝ် ဗွဲမဂၠိုၚ် လတူဂၠးတိ တ္ၚဲဏံဂှ် ကြုက်တံအုပ်ဓလီုလဝ်သၟးဟေၚ်ရ။
မန်ပိုဲတံဂှ်လေဝ် သွာၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် အပ္ဍဲဍုၚ်မ္ဂး ဗော်မန်ဒဳမဝ် ကဵု ဗော်အလုံရးမန် တံနွံတုဲ ပံၚ်ဗ္စပ်ကေတ်လဝ်ဇြဟတ်ကဵုဗော် UNA ကေုာံ CRPP တံရ။ လ္ပါ်ပယျဵုမ္ဂး ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ၊ ဂကောံညဳသၟဟ်ဂကူမန်ကော် MUL ကေုာံ ဂကောံပံၚ်ကောံပရေၚ်ဂကူမန် MAU တံ နွံတုဲ ကေတ်လဝ်ဇြဟတ် ပံၚ်ဗ္စပ်လဝ်ကဵု ဂကောံကောန်ဍုၚ်အရေၚ်ဂမၠိုၚ် ENC ကဵု UNFC တံရ။ သွာၚ်ဍုၚ်မ္ၚးမ္ဂး ဂကောံမန်ဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲရးအာယှဏံ၊ ပ္ဍဲရးအဝ်သတေလိယျ၊ ပ္ဍဲရးဥရောပ ကဵု ရးအမေရိက တံနွံတဴရ။ ဂကောံသၟတ်မန်အပ္ဍဲဍုၚ်၊ ဍုၚ်မ္ၚးတံ နွံတုဲ ဂကောံခမဳသၚ်မန် အပ္ဍဲဍုၚ်၊ ဍုၚ်မ္ၚးတံဂှ်လေဝ် နွံတဴကီုရ။
ဂကောံလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်မန် အပ္ဍဲဍုၚ်ကဵု ဂကောံပရိယတ္တိမန် နူခမဳသၚ်မန်တံဂှ် ခိုၚ်ကၠိုက်ဒၟံၚ်ဗွဲမလောန်ကီုတုဲ ဘာကောန်ဂကူမန်ပိုဲတံဂှ် ယဝ်ရသိုၚ်ခၞံဒက်ပ္တန်အာ အလုံရးမန် ဇၟာပ်ဌာန်ဒေသမန် မာန်ကၠုၚ်ကီုဏောၚ်မ္ဂး သွက်ဂွံဒက်ပ္တန်ဍုၚ်မန် အနာဂတ်ဂှ် စိုပ်ကၠုၚ်တရဴဗွဲမလောန်ရ။ သွက်ဂွံစဵုဒၞာမၚ်မွဲအာ ဘာကောန်ဂကူမန်ပိုဲတံဂှ် ဒပ်ရပ်လွဟ်ဂကူမန်နွံရ။ ဗွဲတၟေၚ်မ္ဂး ဂကောံပရိုၚ်မန်ပိုဲဂမၠိုၚ် မပ္တံကဵု ဌာနပရိုၚ်ဗၠးၜးဂကူမန်၊ ဂကောံပရိုၚ်ကဴဝဴ၊ ဂကောံပရိုၚ်ၜိုပ်ထဝ်တံ နွံတုဲ ဌာနဗလးရမျာၚ်မန် မပ္တံကဵုရေဒဳယဝ် ရာမည၊ RFA/DVB တံနွံတဴတုဲ အလဵုအသဳတၠအဝဵုတံ ဂွံပလီုဘာကောန်ဂကူမန်ပိုဲဂှ် ပလီုဟွံလောဲရ။ ဘာကောန်ဂကူမန်ပိုဲတံ မဆက်သိုၚ်ဗ္ဒျ်တိုန်အာ ပ္ဍဲအလုံရးမန်တံဂှ် ယဝ်ရအလဵုအသဳဗၟာတံ သ္ပပခက် မွဲမွဲသာ် ဏောၚ်ဟီုမ္ဂး ပရိုၚ်ဂမၠိုၚ်ကြက်မံက်တိတ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲလတူမုက်ပရိုၚ်တံဂှ်တုဲ အလုံလိုက်မွဲဗိုၚ်စဵုဒၞာအာကဵုပိုဲကီုရောၚ်။ ဌာနပရိုၚ်မန်တံဂှ် စွံလဝ်ကၠာရ ဌာနပရိုၚ်မဟာမိတ်တံဂှ်လေဝ် ညးတံ မၚ်ပတိုန်ဒၟံၚ် ပရိုၚ်သာ်ဏံ ပွိုၚ် ၂၄ နာဍဳ နွံကီုရ။ နွံပၟိက်ကၠုၚ်မ္ဂး မန်မစိုပ်ဒၟံၚ် ဍုၚ်မ္ၚးတံဂှ်လေဝ် ထ္ၜးတဴဆန္ဒ ပ္ဍဲဂတရုၚ်ကလုတ်ဗၟာ ဂမၠိုၚ်မာန်ရ။
ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲကဵုခေတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဏံဂှ် ကွတ်ပရိုၚ်တံဂတာပ်ဒၟံၚ်အခေတ်တုဲ ပရိုၚ်မဳဒဳယာတံဂှ် ဒှ်မံၚ်မုက်ပေါဲဗတိုက် ကောန်ဂကူရ။ အလဵုအသဳတၠအဝဵုတံ ဂွံတက်ပလီုထောံ ဘာကောန်ဂကူမန်တံပၠန်ဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ် ခေတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ၊ ဒုၚ်လဝ်ယၟု အလဵုအသဳဒဳမဝ်ကရေဇြဳတုဲ ပလီုတဴဗီုဂှ် ဟွံဂွံရ။ ယဝ်ရ ပလီုမ္ဂး ဒှ်အမှုရာဇာဝတ် ပ္ဍဲဂၠးကဝ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ညံၚ်ဂွံဒှ်သိုၚ် ပ္တိုန်ဘာကောန်ဂကူမန် ပ္ဍဲဇၟာပ်ကွာန်မန်တံဂှ် ဇၟာပ်ညးမအာမံၚ်ဂတ ပၠမံၚ်တရဴ ပ္ဍဲကွာန်ဒေသတံဂမၠိုၚ် သိုၚ်ပ္တိုန်ဘာကောန်ဂကူမန်ပိုဲဂံၚ်ၚ် အိုတ်ညိ။ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်ပိုဲတံလေဝ် ကဵုတဴဇြဟတ်ကဵု ရဲညးသိုၚ်ဗ္ဒျ် ဘာကောန်ဂကူတံဂှ်ညိ။ နူကဵုဌာနပရေၚ်ပညာမန်ဂှ်လေဝ် စှေ်ပၠကဵုတရဴ ဇၟာပ်ဌာန်ကွာန်မန်တံတုဲ သောၚ်ကလးကဵု ညးဍုၚ်ကွာန်တံ စဵုကဵုညးတံဂွံဒှ် သိုၚ်ပ္တိုန်ဘာကောန်ဂကူဂှ် ဂၠိုၚ်ၚ်ညိ။ ဂကူမန်ပိုဲ ရဲညးအာစိုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်မ္ၚး မပ္တံကဵု ဍုၚ်တတိယတံဂှ် ပ္ဍဲကွာန်ဇကုဏံ ညံၚ်ဂွံသိုၚ်ပ္တိုန်ဘာကောန်ဂကူဂှ် ထံက်ပၚ် ကဵုတဴဇြဟတ် နကဵုသြန် ဍုၚ်မ္ၚးညိ။ ညံၚ်ညးတံ ဂွံဒှ်သိုၚ်ဂှ်လေဝ် ဗိုၚ်ချပ်ကဵု ရဲညးမနွံမံၚ် ပ္ဍဲကွာန်ဌာန်ဇကုတံဂှ် အိုတ်ညိ။ ဣဝွံ ဒှ်သွာၚ်ဒက်ပ္တန်အဝဵု ကောန်ဂကူ နူသၟဝ်တိုန်အာကဵု လ္ပါ်လတူရ။
ပေဲါရုဲမာဲဂှ် ပၟိက်ဇၞော်ကွေံ
ပရေၚ်ဂွံဒက်ပ္တန်အဝဵုကောန်ဂကူ နူဘုံလတူစှေ်အာကဵု လ္ပာ်သၟဝ်ပၠန်ဂှ် ပြဟ်ဟ်ဏံ ဒှ်ကွတ်ရုဲမာဲ ပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲရ။ အယုက်အလဵုအသဳတိၚ်ဇြုၚ် ပေၚ်ကၠုၚ်ဗၞတ် (၅) သၞာံမ္ဂး ဒးထပ်ကလေၚ်ရုဲမာဲ မွဲဝါပၠန်ရ။ ကာလစိုပ်အခိၚ်ရုဲမာဲပၠန်မ္ဂး ဂကူမန်ပိုဲ ရဲညးမနွံပ္ဍဲဍုၚ်သေံတံကဵု ဍုၚ်မလေဝ်ယှာတံဂှ် ညးညးအဲအဲ စဴစုတ်မာဲကဵု ဗော်မန်ဇကုအိုတ်ညိ။ ဗော်မန်ဇကုဇၞးမာဲ ဂွံဒၞာဲခုၚ်ဂၠိုၚ်မှ ဂွံကၠောန်ပရေၚ်ဂကူမန် ပ္ဍဲပါလဳမာန် ဂွံရ။ စုတ်မာဲကဵု က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန် ထ္ၜၚ်ပ္တိုန်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်ဇကု လတူခုၚ်ပါလဳမာန်တုဲမ္ဂး ဝတ်ပြေရ။ သၟေဟ်နူဂှ် က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်တံ ညးတံဆက်ရုန်ဂစာန် အာပ္ဍဲဗွိုၚ်သၞောဝ်ပါလဳမာန်ကေတ်တ်ရ။ တာလျိုၚ်ပိုဲဂှ် ညံၚ်ဂွံဒှ်စဴစုတ်မာဲကဵုညးတံဂှ် လ္ပဝိုတ်စအိုတ်ညိ။
ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် သတီုလၟိဟ်မၞိဟ်နွံတဴ (၆၀) ပြကောတိကိုဋ်တုဲ ၁။ ဂကူဗၟာဂှ် ၆၉% ၂။ ဂကူသေံဂှ် ၈.၅% ၃။ ကရေၚ်ဂှ် ၆.၂% ၄။ ရခေၚ်ဂှ် ၄.၅% ၅။ ဂကူမန်ဂှ် ၂.၄% ၆။ ဂကူချေၚ်ဂှ် ၂.၂% ရ။ ကချေၚ်ဂှ် ၁.၄% ၈။ ကရေၚ်ဍာဲ (ကယျာ)ဂှ် ၀.၀၄% ၉။ ကြုက်ကဵုဂလာတံဂှ် ၅.၄% နွံတဴရ။ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန် မနွံတဴၜါခရိုၚ်ဂှ် လ္ပာ်ခရိုၚ်သဓီုတေံဂှ် မပ္တံကဵု ပွိုၚ်ဍုၚ်ကျာ်ထဝ် (ကျာ်ထောဝ်)၊ ပွိုၚ်ဍုၚ်ၜဳကလေၚ်ကဵု ပွိုၚ်ဍုၚ်သဓီုတံဂှ် ဂကူမန်ကြပ် ဟွံမွဲရတုဲ ယဝ်ရ ဒးအာတဴ နကဵုသၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ စုတ်ကဵုမာဲရမ္ဂး မန်ပိုဲတံ ဂွံဂွံခုၚ်ဂှ် ဟွံလောဲရ။ ဆဂး ဟိုတ်နူ တၞီလုပ်လၟိ်ဟ် ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်မန်တုဲ မွဲတ္ၚဲမွဲမ္ဂး ဍေံတံလေဝ် ကဵုမာဲကဵုဗော်မန်ရောၚ် သာ်ဝွံ စၟဳစရ။ ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲ ၂၀၁၀ တုဲကၠုၚ်တေံဂှ် ဂလာမူသလေန်တံ ကေၚ်ကဵုကၠုၚ်မာဲကဵု အမာတ်မန်တံ နွံကၠာကီုလေဝ် ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲဂတဏံ ဗော် NLD လုပ်ရုဲမာဲမ္ဂး ဂလာမူသလေန်ကီု၊ ဂလာကၠေဝ် ကဵု ဂလာတီုၝဳ တံကီု၊ ကြုက်မဂွံလဝ် စၟတ်သမ္တီဍုၚ်ဗၟာ (မှတ်ပုံတၚ်) တံဂှ် ညးတံ စုတ်မာဲကဵုဗော် NLD ရောၚ်ဒှ်မာန်တုဲ သွက်အမာတ်မန်တံ ဂွံဇၞးမာဲဂှ် ကိစ္စဇၞော်ဒၟံၚ် ဗွဲမလောန်ရ။
ပ္ဍဲပေါဲရုဲမာဲဂတ နူဏံဂှ် ဗော် NLD လုပ်ရုဲကီုတုဲ ဗော်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂမၠိုၚ် မပ္တံကဵုဗော်မန် ပိုဲတံဂှ် ကြက်မ္ဒးပြိုၚ်ပ္ကာန်အာကဵုဗော် NLD ဗီုကဵုသၞာံ ၁၉၉၀ တေံဂှ်ပၠန်ရ။ ဒှ်သာ်ဂှ်ရ မန်မံၚ်တဴ အကြာဍုၚ်မ္ၚး မပ္တံကဵု ဍုၚ်သေံ၊ မလေဝ်ယှာ၊ သၚ်္ကပူတံဂှ် ယဝ်ရ ဟွံစဴစုတ်မာဲကဵုအမာတ်မန်တံမ္ဂး အမာတ်မန်တံ မ္ဒးကျအာမာဲမာန်တုဲ ဂွံဓမံက်ပ္တိုန်အဝဵု ကောန်ဂကူပိုဲ ပ္ဍဲလတူခုၚ် အလဵုအသဳဂှ် ဒှ်ဟွံလောဲရ။ ဒှ်သာ်ဂှ်ရ စိုပ်အခိၚ်ရုဲမာဲမ္ဂး ဇၟာပ်မန် ညံၚ်ဂွံဒှ်စုတ်မာဲကဵု ဗော်မန်ဇကုဂှ် ပတေၚ်လဝ်ဇြဟတ်ညိ။ ဗော်မန် မလုပ်ဒုၚ်ရုဲမာဲပၠန်ဂှ် ဒှ်ၜါဗော် ဟွံဂွံရ။ ဒးဒှ်မွဲဗော်ဓဝ်မှ လၟိဟ်မမာဲကောန်ဂကူပိုဲဂှ် ဟွံပြးတိတ်အာ ၜါဗွဝ်ရ။ လၟိဟ်မမာဲ နူသတီုကောန်ဂကူပိုဲဂှ် ပြးတိတ်အာ ၜါဗွဝ်မ္ဂး ကျအာ ညးတၞဟ်ရ။ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် နကဵု သၞောတ်ဒဳမဝ်ကရေဇြဳဝွံ တဴရာဒၟံၚ်ကဵု လၟိဟ်မမာဲဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။ ဟိုတ်သာ်ဂှ်ရ ဂကူပိုဲရဲညးမကၠောန်စဒၟံၚ် အကြာဍုၚ်မ္ၚးတံဂှ် ကာလစိုပ်အခိၚ်ရုဲမာဲမ္ဂး စဴစုတ်မာဲကဵုဂကူမန်ဇကုတုဲ ဒၞာဲဇကုဒးစိုတ်ဂှ် အာကလေၚ်ကၠောန်စပၠန်ညိ။ ဣဝွံ မဒှ်ပရေၚ်ဒက်ပ္တန်အဝဵုကောန်ဂကူ နူဘုံလတူစှေ်အာကဵု လ္ပာ်သၟဝ်ရ။
ဗျူဟာဒက်ပတန်ဍုၚ်မန် သရုပ်
သရုပ်တုဲဟီုမ္ဂး သအာၚ်နူကဵု သွာၚ်ရပ်လွဟ် သွက်ဂွံဒက်ပ္တန်ဍုၚ်မန်ဂှ်တုဲ ယဝ်ရ ဒးဟီု ပရေၚ်ဂွံဒက်ပ္တန်ဍုၚ်မန် နကဵုသွာၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မ္ဂး —
၁။ ဂွံဒက်ပ္တန်အဝဵုကောန်ဂကူ နူလတူစှေ်ကဵုလ္ပါ်သၟဝ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံကလိဂွံ ဒၞာဲခုၚ်အမာတ်သီုဖအိုတ်ဂှ် မွဲနဲ။
၂။ ဂွံဒက်ပ္တန်အဝဵုကောန်ဂကူ နူသၟဝ်တိုန်အာ လ္ပာ်လတူဂှ် ညံၚ်ဂွံသိုၚ်ပ္တိုန်ဘာကောန်ဂကူမန် ပ္ဍဲဇၟာပ်ကွာန်မန် ဇၟာပ်ဌာန်ဒေသမန်တံသီုဖအိုတ်ဂှ်မွဲနဲ။
၃။ ဗၞိက်အဓိက မတိတ်ဒၟံၚ် နူကဵုဍုၚ်မန်သီုဖအိုတ်ဂှ် နကဵုဂကောံကမ္ပဏဳမန်တံဂမၠိုၚ် ညံၚ်ဂွံက္ၚေံာပ်ကေတ် ပ္ဍဲတဲဇကုမာန်ဂှ်မွဲနဲ။
၄။ လံဂွံစိုပ်အခိၚ်ရုဲမာဲ မွဲအလန်ပၠန်ဂှ် ဗော်မန် မလုပ်ဒုၚ်ရုဲမာဲပၠန်တံဂှ် ပလေဝ်ပလေတ်၊ စှေ်စန်ဒက်၊ ကဵုလဝ်ပညာကဵုကောန်ဂကူမန်တံ ဂၠိုၚ်ၚ်ညိ။
၅။ ကွတ်ပရိုၚ်မဳဒဳယာ ကေုာံ ဘာဗ္တောန်ဘာသာအၚ်္ဂလိက်တံဂှ် ပံက်ဗ္တောန်အာပ္ဍဲရုၚ်မန် မနွံဗွိုၚ်အပ္ဍဲဍုၚ်တံဂှ်ဂၠိုၚ်ၚ်တုဲ ကေတ်မံၚ်အဆက်ကဵု NGOs တံဂှ်ညိ။
၆။ ခြာဟွံလံဟွံလံမ္ဂး မွဲအလန် ပံက်အာ ဘာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကေုာံ ဘာဗ္ကတ်ပကေၚ်ပရေၚ်အာက္ဍိုပ်ကဵု ဂကောံသၟတ်မန် မနွံဗွိုၚ်အပ္ဍဲဍုၚ်တံဂှ်ညိ။