Category: တဵုလွဳ

မာံရဲထဝ်

ချံက် (တၞံတၞးသြောံကှ်ကှ်) ကေုာံ တၚ်ဠိုန် (လ္ၚဵုကော်ဒၟံၚ်အဟု) မ္ဂးဂှ် ရတ်သီသြောံတုဲမ္ဂး ဇၟာပ်ဌာန်ဒေသ ညးကၠောန်လဝ်ဗ္ၚတံဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။ ညးဂမၠိုၚ်စၟတ်ကေတ်လဝ် ချံက်ဂှ် မ္ၚးနူဒှ်စၞပြေၚ်ဂၠဴတုဲ သၟာၚ်နူဂှ် ဒှ် ဒၟံၚ်အပေါတ်စကာဟွံဂွံ (အပေါတ်အပဵု) ရောၚ် သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ်အိုတ်ရ။ ချံက်မ္ဂးဂှ် ဒှ်ဂကူတၞံသြောံကှ်ကှ်မွဲတုဲ လ္ပါ်တၞံသြောံရတ်ကေတ်ဏာဂှ် ဂကောၚ်သြောံ ကေုာံ မသြောံဂမၠိုၚ်ပါအာရ။ ပလှ်ပ္တိတ်မသြောံ ကေုာံ ပၠိုန် ပ္တိတ်မသြောံတုဲ တၞံတၞးသှေ်ဒၟံၚ်ဂှ် ညးကော်စချံက်ရ။ တၚ်ဠိုန် (အဟု) မ္ဂးဂှ် တၞံသြောံလ္ပါ်ဘုံလ္တူဂှ် ရတ်ကေတ်ဏာတုဲ တၞံသြောံသှ်ၜေက်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲတိလ္ပါ်တမ်တၞံ နွံသၠုၚ်မွဲပေပြၚ်ဂှ် ကော်ခဴစ တၚ်ဠိုန် (အဟု) အိုတ်ရ။
မွဲအခိၚ်တေံ သၟာဗ္ၚတံပၠိုန်သြောံတုဲ သီဂိုၚ်ကေတ် မသြောံဂှ်ဖအိုတ်ရ။ တၞံတၞးသြောံသှေ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲဂြာၚ် (ပ္ဍဲဟနၚ်) ဂှ် ဒှ်ချံက်ရ။ ချံက်ဂှ် ဟိုတ်နူသှေ်စွံလဝ် ပ္ဍဲဗလးတုဲ မ္ဒးကှ်အာသိုက်သိုက်ရ။ ချံက်ဂှ် သွက်ဂွံသ္ပစၞစပြေၚ်ဂၠဴတုဲ ဂိုၚ်စွံလဝ် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်အိုတ်ရ။ အခိၚ်ဇိက်ဗ္ၚကၠောန်တိဗွဝ်၊ ကၠောန်တိပ္တံတေံမ္ဂး ပြေၚ်ဂၠဴဂမၠိုၚ် ဂွံဗစအာစၞဖဲဖဲမာန် ဗွဲတၟေၚ် အခိၚ်ကသီုဂှ် ဒးဂိုၚ်စွံလဝ်ကဵုချံက်လ္တူစၚ်၊ ညံၚ်ဟွံဒးဗြဲ၊ ဟွံဒးဍုက်ဗြဲရ။
မွဲအခိၚ်တေံ ချံက်ဂးဂှ် ဒှ်သွက်စၞပြေၚ်ဂၠဴဟေၚ်ရ။ အခိၚ်လၟုဟ်ဏံ စိုပ်ကၠုၚ်အခေတ် စကာကရိယာစက်မာန်ကၠုၚ်တုဲ ပြေၚ်ဂၠဴဂွံစကာအာ ပ္ဍဲပရေၚ်ကၠောန်ဗ္ၚဟွံမွဲတုဲ သၟာဗ္ၚလွဳပြေၚ်ဂၠဴလေဝ် အောန်စှေ်အာရ။ လၟိဟ်ပြေၚ်ဂၠဴလေဝ် အောန်စှေ်အာကီုရ။ သၟာဗ္ၚညးလွဳပြေၚ်ဟွံမွဲတုဲ ချံက်လေဝ် ဒးသှ်ၜေက်ဒၟံၚ်ရ။ ချံက်ပဵုသာန်ဒၟံၚ်ဂှ် မုရဴပ္ဍဲကမၠောန်မွဲ စကာအာမာန်ကီုရော?
ချံက်ဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်နူတၞံသြောံတုဲ ချံက်ဏံဂှ် ယဝ်စကာစုတ် ပ္ဍဲတိဗ္ၚတုဲ ကၠောန်အာဒဒှ်ဝါဲသဘာဝမာန်မ္ဂး ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ရောၚ်ဂှ် သၟာဗ္ၚညးဝှ်ဇၞော်တံ ကေၚ်ကၠောန်လဝ်နွံရ။ ဟိုတ်နူစကာကၠုၚ်ချံက်၊ တၚ်ဠိုန် ကေုာံ အပေါတ်တိတ်နူကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဂှ်မာန်တုဲ ဂတှေ်ရှ်တိ ဗွဲစၟတ်ခိုဟ်တိုန်ရောၚ်ဂှ် နမတ်ညးတံ သ္ဂောံဆဵုကၠုၚ်လဝ်နွံရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ချံက်ပဵုဒၟံၚ်ဂှ် အဓိက သွက်ဂွံစကာအာ ပ္ဍဲတိဗ္ၚမာန် ကေုာံ ပ္ဍဲတိတဵုတၞံဂမၠိုၚ်မာန်ရောၚ်ဂှ် သၟာဗ္ၚတံ ပတှေ်ကေတ်လဝ်အိုတ်ရ။ ချံက်ဂှ် ယဝ်စကာအာ ပ္ဍဲကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳ နကဵုသၞောတ်စှေ်စှေ်မာန်မ္ဂး ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုတုပ်သၟဟ်ဒၟံၚ်ကဵု စကာလဝ်ဝါဲ အိက်ဂၠဴ၊ အိက်ပြေၚ်ကီုရောၚ်ဂှ် နူသ္ပလဝ်သုတေသနဂှ် သ္ဂောံတီလဝ်နွံရ။
အိက်ဂၠဴ အိက်ပြေၚ် ဂွံစကာအာ ပ္ဍဲတိဗ္ၚဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်အခက်အခုဲမ္ဂး စၞးအိက်ဂၠဴ အိက်ပြေၚ်ဂှ် စကာအာ တၞံတၞးဍုက်ဍုက်လတ်လတ် (သစ်ရွက်သစ်စိမ်းမြေသြဇာ) ကေုာံ ချံက်၊ တၚ်ဠိုန်၊ ဟဗတ်ၜဲ၊ သ္ပအ်ၜဲ၊ ခၞော်ၜဲနာနာသာ်ဂှ် စဵုကဵုသၟုဲသၟိုဟ် စဳရေၚ်ထောံတုဲ စကာအာ အဇာအိက်ဂၠဴ၊ အဇာအိက်ပြေၚ်ဂှ် မာန်ကီုရ။ နူချံက်၊ နူတၚ်ဠိုန်၊ နူသ္ပအ်ၜဲ၊ ဟဗတ်ၜဲ၊ ခၞော်ၜဲဂမၠိုၚ် အခါရဒှ်အာ အကာဲအရာ သၟုဲသၟိုဟ်အာတုဲမ္ဂး ဓါတ်အဟာရ NPK ပါလုပ်ဗၞတ်ဂၠိုၚ်တဴနူအိက်ဂၠဴ၊ အိက်ပြေၚ်ဏီဂှ်လေဝ် နူဌာနကၠောန်လဝ်သုတေသနဂှ် ဓမံက်လဝ်ကဵုနွံရ။ အဟာရဓါတ် NPK ပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲတၞံဂမၠိုၚ် ကေုာံ ပ္ဍဲအိက်ဂၠဴ၊ အိက်ပြေၚ်ဂှ် သ္ဂောံပတုပ် ကေတ်မာန် (နှိုၚ်းယှဉ်ကြည့်နိုၚ်ရန်) ဂှ် ဓမံက်ထ္ၜးကဵုလဝ်ရ။
ပ္ဍဲအိက်ဂၠဴ ဗၞတ် NPK ပါလုပ်ဒၟံၚ်ဂှ် N =1.10 ,P=0.40, P=1.60 ဒှ်တုဲ ပ္ဍဲအိက်ပြေၚ်ဂှ် N=0.97,P=0.60, K=1.60 ပါလုပ်ဒၟံၚ်ရ။ တၞံတၞးဍုက်ဍုက်လတ်လတ် (သစ်ရွက်စိမ်းမြေသြဇာ) N=1.64, P=0.14 ,K=0.43 ၊ တၞံၜဲ (ပဲပုတ်) N=2.71,P=0.56,K=2.47 ၊ ချံက်ဂှ် N=0.59,P=0.08,K=1.12 ၊ တၞံသတ်ဂန်ဂှ် N=1.78, P=0.25,K=1.53 ဓါတ်အဟာရဂမၠိုၚ် ပါလုပ်ဒၟံၚ်အိုတ်ရ။
ချံက်၊ တၚ်ဠိုန်ဂှ် ဒှ်ဂုဏ်ဖဵု သွက်တိဗ္ၚဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် ပတုပ်ရံၚ်ကဵု အပေါတ်တၞဟ်တၞဟ်ဂမၠိုၚ်တုဲမ္ဂး သွက်ဂွံစုတ်အာ ပ္ဍဲကမၠောန်ပရေၚ်ကၠောန်ဗ္ၚဂှ် ထေက်ကဵုဒးသ္ပအဓိက (ကဵုဖျုန်) ရ။ တၚ်ဠိုန် ကေုာံ ချံက်ဂှ် ဟွံဒးဂၠာဲမွဲသာ်၊ ဟွံဒးရာန်မွဲသာ် ဂွံဒၟံၚ်လောဲလောဲတုဲ သွက်ဂွံကၠောန်အာ ဝါဲသဘာဝဂှ်လေဝ် ဒှ်တမ်ရိုဟ်ခိုဟ် ဂွံအပေါတ်အပြောံ (ကုန်ကြမ်း) ခိုဟ်ကီုရ။ သွက်ဂွံကလေၚ်ဗပေၚ်စုတ် ပ္ဍဲတိဗ္ၚဂှ်လေဝ် ဒှ်ဝါဲသဘာဝခိုဟ်မွဲကီုရ။
သၟာဗ္ၚတံပၠိုန်သြောံတုဲ မသြောံဂှ် ဂိုၚ်ကေတ်ရ။ ချံက်ဂှ် ဂအုံစွံလဝ် ပ္ဍဲတိဟနၚ် (တိဂြာၚ်) ဂှ်ရ။ ၜိုန်ရ ချံက်တိတ်ကၠုၚ်နူကမၠောန်ဗ္ၚဂှ် နွံဂၠိုၚ်ဂၠၚ်ကီုလေဝ် ဟိုတ်နူပြေၚ်ဂၠဴဟွံမွဲ၊ ဟွံဒးဗစချံက်ဂှ်တုဲ ချံက်ဂှ် ဒးသှေ်အာရ။ သၟာၚ်နူဂှ် သွက်ဂွံစွံချံက်ဂှ်လေဝ် ဒၞာဲစွံချံက်ဒှ်အခက်အခုဲတုဲ သၟာဗ္ၚလ္ၚဵုဂှ် ဒးစံၚ်ပတူထောံပၟတ်လေဝ် နွံကီုရ။ ယဝ်ရဂအုံစွံလဝ် ဂအုံချံက် လ္တူတိဗ္ၚဂှ်မ္ဂး ချံက်ဂှ် ဒးအာဍာ်ဗြဲတုဲ ဂွံဂိုၚ်ထောံနူဒၞာဲဂှ်ပၠန်လေဝ် ဒှ်ခက်အခုဲ ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ပၠန်ရ။ သၟာဗ္ၚလ္ၚဵုဂှ် ပၠိုန်သြောံတုဲဗက်ဂတာပ် ဒးစံၚ်ထောံပၟတ်လေဝ်နွံရ။ လ္တူတိဗ္ၚစံၚ်ပတူလဝ်ချံက်ဂှ် တိဂှ်စိန်ဝုန်အာတုဲ ဒးဒှ်အာတိစံၚ်ရ။ စိုပ်ကသီုအခါတဵုသြောံမ္ဂး ဒၞာဲတိစံၚ်လဝ်ချံက်ဂှ် ဗွဲတၟေၚ်တၞံသြောံဂှ် ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်တဴ နူတၞံသြောံတၞဟ်တၞဟ်ဂမၠိုၚ်ဏီဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်တုဲ ချံက်ဂှ် ယဝ်စံၚ်ပတူအာလ္တူတိဗ္ၚမ္ဂး တၞံသြောံဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်မာန်ရောၚ်ဂှ် သၟာဗ္ၚလ္ၚဵုတံ စၟတ်ကေတ်လဝ်နွံကီုရ။
ဍာံဍာံမ္ဂး ချံက်ဂှ် စံၚ်ပတူထောံဟွံထေက်၊ ဇၟာပ်တၞံသြောံ၊ ဇၟာပ်ချံက်ဂှ် လ္ပစံၚ်ထောံညိ။ ဝါဲဓါတ်ပိုဲတံ စုတ်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲတိဗ္ၚဂှ် ဒှ်သွက်လၟိဟ်သြောံ သ္ဂောံတိတ်ဂၠိုၚ်ဟေၚ်ဒှ်တုဲ သွက်တိသ္ဂောံခိုဟ်တိုန်၊ သွက်ဂတှေ် ရှ်တိဂွံဂၠိုၚ်တိုန်၊ တိသ္ဂောံဂျိုၚ်တိုန်ဒၟံၚ်လၟိုန်ဂှ် ဝါဲဓါတ်ဂှ် ဒတုဲကဵုဖဵုဟွံမာန်၊ သၟဟ်ကဵုရထဟွံမာန်ရ။ ၜိုန်သၟဟ်ကဵုရထဟွံမာန်ကီုလေဝ် ပြဟ်ပြဟ်ဏံ စကာလောဲ၊ ရာန်လောဲ၊ ဂွံလောဲတုဲ စုတ်ဒၟံၚ်ဝါဲဓါတ် မဟၟဲကဵုဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဂှ်ရ။ ဟိုတ်နူစုတ်ကၠုၚ်လဝ် ဝဲါဓါတ်ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဟွံမွဲဂှ်ရ သၠုဲသၠာ်အိုတ်ဂၠိုၚ်တုဲ သီုတိဗ္ၚ၊ တိတဵုတၞံနာနာသာ်ဂမၠိုၚ်လေဝ် ဒးချိုတ်အာကီုဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်လဝ်နမတ်ရ။ ယဝ်စုတ်ကဵုဝါဲသဘာဝ ဗီုချံက်၊ ဗီုတၚ်ဠိုန်(အဟု)၊ ဗီုတၞံဆု၊ တၞးဆု၊ တၞးဒုန်၊ ဗီုတၞံတၞးတိတ်ကၠုၚ်နူ ကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳနာနာသာ် ကေုာံ အိက်ဂွံနူသတ်တိရစ္ဆာန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်ဝါဲသဘာဝဖအိုတ်ရ။ ချံက်လေဝ် ဒှ်အပေါတ်တိတ်နူကမၠောန်ဗ္ၚကီုတုဲ စုတ်ကဵုပ္ဍဲတိဗ္ၚ ဒဒှ်ဝါဲသဘာဝကီုဂှ် ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ကီုရ။
ပ္ဍဲတိဗ္ၚဂှ် ညံၚ်တိဂွံခိုဟ်တိုန်ကီု၊ မွဲလ္ပါ်ဂှ်ပၠန် ညံၚ်သ္ဂောံဝတ်တိတ် လၟိဟ်ဂွံဂၠိုၚ်တိုန်ကီုဂှ် ဝဲါသဘာဝဟေၚ် ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုမာန်ရ။ ချံက် ကေုာံ တၚ်ဠိုန်တိတ်ကၠုၚ်နူတိဗ္ၚဂှ် ကၠောန်သ္ပဝါဲသဘာဝမ္ဂး ဒှ်လောဲအိုတ် ကၠောန်လောဲအိုတ်၊ ခရိတ်သြန်အိုတ်အောန် (ခရိတ်ဟွံဒးအိုတ်လေဝ်ဒှ်မာန်) တုဲ ချံက်တိတ်ကၠုၚ်နူတၞံသြောံ ဗၞတ်တၞံမွဲဨကဂှ် ကလေၚ်စကာအာ ဒဒှ်ဝါဲသဘာဝပၠန်မ္ဂး (ပြန်လည်အသုံးပြုခြၚ်း) တိဗ္ၚဂှ် ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂလိုၚ်လဵုရော?
ဥပမာ ပ္ဍဲတိမွဲဨကဂှ် သြောံတိတ်လၟိဟ် (၁၀၀) နဒှ်မ္ဂး နူတၞံသြောံဂှ် လၟိဟ်သြောဂွံတိတ် (၁၀၀) နမာန်ဂှ် တၞံသြောံဂှ် ဒးစအာအဟာရပ္ဍဲတိဂှ် ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်ဒးဒှ်ရ။ ဟိုတ်နူတၞံသြောံဂှ် ဇြောတ်စလဝ်အဟာရပ္ဍဲတိဂှ်တုဲ ပ္ဍဲတိဗ္ၚဂှ် အဟာရဓါတ် (NPK) မ္ဒးအိုတ်အာဗွဲစၟတ်ရ။ အဟာရဓာတ် NPK ပ္ဍဲတိဂှ်ဗၞတ်ဂလိုၚ်လဵု ဒးအိုတ်အာရောဂှ် လ္ၚတ်ရံၚ်မ္ဂး နူဝါဲဓါတ်နိုက်ထရဝ်ဂျေန်ဂှ် လၟိဟ်ပိထိုၚ် (၁၁၀ kgN) ကဳလဝ်ဂရာမ်၊ ဝါဲဓါတ်တဳသူပါ (ကဝက်ထိုၚ်ပြၚ် ၀.၆၆) (၃၄ kg P2O5)၊ ဝါဲဓါတ်ပဝ်တိတ် ပိထိုၚ် (၁၅၆ kg K2O)၊ ဓါတ်ခပဵု (၂၀ kg CaO)၊ ဓါတ်သာလဖါ (၅ kg S)၊ ဓါတ်သဳလဳကောန် (၂၅၀ kg Si) ကေုာံ ဂကောံဓါတ်သောဲသောဲဗြောဲဗြောဲဂမၠိုၚ်လေဝ် ဒးအိုတ်အာကီုရ။ (De Datta 1981;Dobermann and Fairhurst 2000) (ဗၞတ်ဗ္ၜတ်လၟိဟ်ဓါတ်အဟာရ မ္ဒးအိုတ်အာနူတိဂှ် ဟိုတ်နူဂကူသြောံတၞဟ်ခြာဒၟံၚ်တုဲ ဂကူသြောံမွဲဂကူကဵု မွဲဂကူလေဝ် ဟွံတုပ်ရ။) ပ္ဍဲကဵုဓါတ် ပမာဏဂမၠိုၚ် ဒးအိုတ်အာဂှ် ဗၞတ်ဓါတ်နိုက်ထရဝ်ဂျေန် (N) ၄၀%၊ ဓါတ်တဳသူပါ (ဓါတ်ဖအ်သဖိက်) ၃၀-၃၅ % ၊ ဓါတ်ပဝ်တိတ် (K) ၈၀-၈၅% ဂှ် သှ်ၜေက်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲတၚ်ဠိုန်ဂှ် နွံဒၟံၚ်ဏီရ။ (Dobermann and Fairhurst 2000)၊၊
ယဝ်ရတၚ်ဠိုန် ကေုာံ ချံက်ဂမၠိုၚ်ဂှ် စံၚ်ပတူထောံပၟတ်မ္ဂး ဓါတ်နိုက်ထရဝ်ဂျေန် (N) အလုံဖအိုတ် ဒးလေၚ် အာ၊ ဓါတ်တီသူပါဂှ် ၂၅% ကေုာံ ဓါတ်ပဝ်တိတ် (K) ဂှ် ၂၀% မ္ဒးလေၚ်အာ (ဒးအိုတ်အာ) နူစံၚ်ပတူလဝ်ပၟတ်ဂှ်အိုတ်ရ။ သၟာဗ္ၚတံ တဵုကၠုၚ်လဝ်သြောံဂှ် သၞာံအခါလအ်လကၠုၚ်ရ။ လအ်ကၠုၚ်လဝ် ပွိုၚ်သၞာံမူစိရောလေဝ် စၟတ်သမ္တီလဝ်ဟွံမွဲရ။ တဵုသြောံကသီုတုဲ ကလေၚ်တဵုသြောံက္ညၚ်ပၠန်ဂှ်လေဝ် ဂၠိုၚ်ကဵုလၟိဟ်သၞာံဒှ်အာရ။ ဓါတ်အဟာရပ္ဍဲတိဂှ် တၞံသြောံဇြောတ်စဏာ ဂလိုၚ်လဵုဒးအိုတ်အာဂှ် တၟော်ရံၚ်မ္ဂး ဟိုတ်နူဟွံကလေၚ်ဗပေၚ်စုတ်ကဵု ဓါတ်အဟာရဂှ်တုဲ ထေက်ကဵုဒးဆာန်ဍူတိဂှ်ရ။ သၟာဗ္ၚတံ စုတ်ဒၟံၚ်ကဵု ဝါဲဓါတ်နာနာသာ် (ဝါဲ N P K) ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်သွက်သ္ဂောံသြောံတိတ်ဂၠိုၚ်ဟေၚ်ရ။ သွက်တိဂွံခိုဟ်တိုန်၊ သွက်ဂတှေ်ရှ်တိ ဂွံဂျိုၚ်တိုန်မာန်ဂှ် ဝါဲဓါတ်ဂှ် ဒတုဲကဵုဖဵုဟွံမာန်ရ။ ဝါဲဓါတ်ဂမၠိုၚ် သၟဟ်ရထကဵုဟွံမာန်ရ။ ဝါဲသဘာဝဟေၚ် သၟဟ်ရထကဵုတိခိုဟ်တိုန်မာန်၊ ဂျိုၚ်တဴမာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ရတ်သြောံတုဲ တၞံသြောံသှေ်ဒၟံၚ် မဒှ်တၚ်ဠိုန်ဂှ် လ္ပစံၚ်ပတူထောံညိ။ ချံက်ဂမၠိုၚ်လေဝ် လ္ပစံၚ်ပတူထောံညိ။ ကလေၚ်စုတ်ပ္ဍဲတိဗ္ၚဇကုတုဲ ထောဲလဝ်တိ၊ ဇိက်လဝ်တိ ညံၚ်သ္ဂောံဂွံအာ ဝါဲသဘာဝဂှ် ကၠောန်လဝ်အိုတ်ညိ။ ချံက်ဂှ် အခါရပရးစုတ်ပ္ဍဲခံက်ဂှ် ဒှ်အခက်အခုဲညိညမာန်တုဲ ခရိတ်အိုတ်အာ ဗၞတ်ညိညနွံကီုရ။ ခေတ်လၟုဟ်ဏံ အနှေန်ရတ်သီသြောံဂှ် တၚ်ဠိုန် ကေုာံ တၞံသြောံဂှ် ကလေၚ်ပရးစုတ်ကဵု လ္ထူခံက်တိဗ္ၚဂှ် နွံကၠုၚ်ဂှ်ရ ကလေၚ်ဒှ်ဝါဲ ပ္ဍဲတိဗ္ၚဂှ်မာန်ဂှ်လေဝ် ထေက်ကဵုဒးမိပ်စိုတ်ရ။
ချံက် ကေုာံ တၚ်ဠိုန်ဂှ် ဟိုတ်ဂွံစုတ်အာ ပ္ဍဲတိဂှ်တုဲ ဂွံဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ကဵုသာ်ရ။ ချံက်သၟုဲသၟုဲ ချံက်သၟိုဟ်သၟိုဟ် ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်ဝါဲသဘာဝမွဲကီုတုဲ ဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်ကဵု အဟာရပ္ဍဲတိမာန်၊ ဇြဟတ်တိလေဝ် ခိုဟ်တိုန်ရ။ တိလေဝ်ဂျိုၚ်တိုန်ကီုရ။ ချံက်၊ တၚ်ဠိုန်သၟုဲသၟိုဟ် မဒှ်ဝါဲသဘာဝဂှ် အခါစုတ်ကဵုဝါဲဓါတ်မ္ဂး ထိၚ်ဒက်လဝ်ကဵု ဓါတ် (အဟာရ) ပ္ဍဲတိဗွဲမလအ်လမာန်ရ။ အဟာရနွံပ္ဍဲတိဂှ် ညံၚ်ဟွံလေၚ်အာဂှ်လေဝ် စဵုဒၞာကဵုမာန်ကီုရ။ ချံက် ကေုာံ တၚ်ဠိုန်ဂမၠိုၚ် အခါစုတ်ပ္ဍဲတိဂှ်မ္ဂး ကၠာနူဟွံဂွံထောဲတိ၊ ဇိက်တိဏီ ပွိုၚ် (၂) သတ္တဟ၊ (၃) သတ္တဟဂှ် စုတ်ကဵုတုဲ ထောဲတိ ဇိက်တိညိ။ ပရေၚ်ကမၠောန်ဏံဝွံ ဒှ်ပရေၚ်ကမၠောန်သွက်ချံက်၊ သွက်တၚ်ဠိုန် ဂွံသၟုဲသရိုဟ်မာန်အာဂှ် ကဵုအခိၚ်ကီုဒှ်ရ။ ချံက် ကေုာံ တၚ်ဠိုန် ယဝ်ဟွံအုဲသရိုဟ်မ္ဂး ဍေံကလေၚ်ကဵုဘဲ ကုတၞံသြောံဂှ်မာန်ကီုရ။ တၚ်ပၟိက်ဇၞော်မွဲဂှ် ချံက် ကေုာံ တၚ်ဠိုန် ကတဵုဒှ်လဝ်ယဲဂှ် လ္ပကလေၚ်စကာစုတ် ပ္ဍဲတိဗ္ၚ၊ တိတဵုတၞံဂှ်ညိ။ စံၚ်ထောံပၟတ်ဂှ် ဒှ်ခိုဟ်အိုတ်ရောၚ်။
မ္ၚးနူအပေါတ်တိတ်နူကမၠောန်ဗ္ၚ ချံက်၊ တၚ်ဠိုန်ဂှ်တုဲ အပေါတ်တိတ်နူသတ်နာနာသာ်၊ ခၞော်နာနာသာ်၊ အမှိက်သတ်၊ (ကာမ်၊ ကပအ်သြောံ၊ အမှိက်သြောံ၊ ခၞော်ၜဲနာနာသာ် စဳရေၚ်လဝ် စဵုကဵုသၟုဲသၟိုဟ်အာ ချိုတ်ပၠိုတ်တုဲ စကာအာ ဒဒှ်ဝါဲသဘာဝ ပ္ဍဲကမၠောန်ဗ္ၚ၊ ကမၠောန်ဂူ၊ ကမၠောန်ယာ၊ ကမၠောန်ကၠအ်ဂှ်မာန်ဖအိုတ်ရ။

မာံရဲထဝ်

တန်တဴလ္တူအခိၚ်ပလှ်ကေတ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်တုဲ တၠကၠအ်တံသ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ် ကၟဝ်လက်ဖက် ပၟဝ်တိတ် တဲကၠာအိုတ်၊ နကဵုဘာသာဗၟာဂှ် ကော်ဒၟံၚ် “ရေႊဖီ၊ ခါးကန်႕၊ နှၚ်းတက်” ယၟုနာနာသာ်ရ။
ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဂှ် ဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗာ၊ ဂိတုဒဳဇြေမ်ဗာ၊ ဂိတုဂျာန္နဝါရဳ၊ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ မပ္တံဂိတုဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်ဂိတုဒေါံဇူပလှ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ရ။ စိုပ်ကၠုၚ်ဂိတုမာတ်မ္ဂး သၟာကၠအ်တံ စပလှ်တိုန် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်အိုတ်ရ။ ဒေသလ္ၚဵုဂှ် စနူဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ (၁၅) ဂှ် စပလှ်တိုနှ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်လေဝ်နွံကီုရ။ ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံဂှ် အခိၚ်ကၠာအိုတ် စပလှ်ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် တဲကၠာအိုတ်ဂှ် ဒှ်ဂကူလက်ဖက် “ရေႊဖီဦး” ရောၚ်ဂှ် သၟာကၠအ်တံ သ္ဂုတ်ပ္တန် လဝ်အိုတ်ရ။ စနူအခိၚ်ပလှ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်တဲကၠာအိုတ်ဂှ်တုဲ စဵုကဵုစိုပ်အခိၚ်ဗြဲဟွံဂူဏီဂှ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် မပလှ်လဝ်ဂှ် ဒှ်ဂကူကၟဝ်တၞးလက်ဖက် “ရေႊဖီ” ဖအိုတ်ရောၚ်ဂှ် တၠကၠအ်တံ သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲဍုၚ် ဂျပါန်တေံမ္ဂး အခိၚ်ပလှ်ဂွံလဝ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်တဲကၠာအိုတ်ဂှ် ဂကူဂျပါန်တံ ကော်လဝ်ယှေန်ချ (ကၟဝ်တၞး လက်ဖက်သၞာံတၟိ) အိုတ်ရောၚ်။
ဂကူကၟဝ်တၞးလက်ဖက် (ရေႊဖီ) ဟီုဂှ် တၞံလက်ဖက်ဝွံ စဒၟံၚ်အဟာရရှ်တိ ပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိတုဲ ဗပေၚ်ဒၟံၚ်ဇြဟတ် လွဳဒၟံၚ်တၞံ ပွိုၚ်မွဲဥတုရာသဳမုဟ်ကျာတုဲ စိုပ်ကၠုၚ်ဥတုက္ညၚ်မံက် (ဂိတုမာတ်၊ ဖဝ်ရဂိုန်) ဂှ် နူတၞံလက်ဖက် ပ္တိတ်ကဵုကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ၜတ်ၜတ်ရ။ တၞံလက်ဖက်ဝွံ ပ္ဍဲဥတုရာသဳမုဟ်ကျာဂှ် စသုၚ်ဒၟံၚ်အဟာရရှ်တိ၊ သုၚ်ဒၟံၚ် ဍာ်ပ္ဍဲတိ၊ ဒုၚ်စသိုၚ်ဒၟံၚ် ပယျးတ္ၚဲဂီုဂီု၊ သီုဒုၚ်စသိုၚ်ဒၟံၚ်ဓါတ်ဂံက် ပ္ဍဲဥတုမုဟ်ကျာဂှ်ကီုတုဲ ဇၞော်ပၟဝ်ဒၟံၚ်ကဵု ကၟဝ်တၞး လက်ဖက်ဂှ်ရ။ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် ကၟဝ်တိတ်ကၠုၚ်လဝ် ပ္ဍဲအခိၚ်က္ညၚ်မံက် (နွေဦး) ဏံဂှ် ဍေံတၞဟ်ခြာဒၟံၚ်ကဵု ဂကူကၟဝ်တၞးလက်ဖက်တၞဟ်တၞဟ်ဂှ် ဒှ်သဘဴဓဝ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် (ရေႊဖီ) မွဲသာ်ကီုရောၚ်ဂှ် ဟီုစမာန်ရ။
စပ်ကဵုသၞောတ် ကၠောန်ပ္တိတ်လက်ဖက်မ္ဂး ညးကၠောန်ပ္တိတ်လက်ဖက်တံ ကၠောန်ပ္တိတ်ကဵု ဂကူလက်ဖက် ၜါဂကူရ။ ကၠောန်ပ္တိတ်ကဵု ဂကူလက်ဖက်ကှ်ကှ် ကေုာံ ဂကူလက်ဖက်ဍုက်ဍုက်ရ။ စပ်ကဵုစရာဲဍာ်ဒကေဝ် လက်ဖက် ကေုာံ အဟာရရှ်သာလက်ဖက် သ္ဂောံခိုဟ်ကီု ကေုာံ သ္ဂောံပရေအ်စှေ်အာကီုတံဂှ် ဍေံတန်တဴ ဒၟံၚ် လ္တူဂကူတၞံလက်ဖက်မတဵုလဝ် ဍေံဆက်စပ်ဒၟံၚ်ကဵု အကာဲအရာပွဳပွူတိဍာ်ဂြိုပ်ဒဵုကီု၊ သၟာၚ်နူဂှ် ဒၞာဲတဵု လဝ်လက်ဖက်ကဵု ဗ္လးဍာ်ၜဳ နွံဒၟံၚ်သၠုၚ်ဂလိုၚ်လဵု၊ ကၠောန်ပ္တိတ်လက်ဖက်ဂှ် စကာလဝ်သၞောတ်လဵု၊ တုဲပၠန် တန်တဴလ္တူအခိၚ်ပလှ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ဂှ်တုဲ အဟာရရှ်သာလက်ဖက်၊ စရာဲဍာ်ဒကေဝ်လက်ဖက်ဂှ် ဍေံတုပ်ညဳဟွံမာန်၊ ဍေံတၞဟ်ခြာအာအိုတ်ရ။
ယၟုလက်ဖက်မေက်ချ (Matcha) ပ္တိတ်နူဍုၚ်ဂျပါန်ဂှ် ဒှ်ဂကူလက်ဖက် ဒယှ်တှ်ဒၟံၚ်မွဲတုဲ ညးတံကၠောန်ပ္တိတ် နူကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳ (ရေႊဖီ) ရ။ ညးသုၚ်ဍာ်လက်ဖက်တံ စောဲလာံဒၟံၚ် ရှ်သာလက်ဖက်ဏံအိုတ်တုဲ ဍုၚ်သၟာၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်သွံရာန်ဒၟံၚ်ရောၚ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။ နူတၞံလက်ဖက် ပလှ်ဂွံလဝ်ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် ယှိုဲဖဳ ဂှ် သွက်သ္ပအစာံ (စံနှုန်း) ကဵု ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ဇေတ်ဇေတ်ဂှ်လေဝ် ညးတံစွံလဝ်ရ။ လက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် ထိၚ်ဒဝ်လဝ် အဟာရရှ်သာ ကေုာံ ထိၚ်ဒဝ်လဝ် စရာဲဍာ်ဒကေဝ်ခိုဟ်ဂမၠိုၚ်ရ။ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ဍာ်ဒကေဝ်ခိုဟ်ဂှ် ကလေၚ်ကၠောန်လဝ် သၞောတ်ထုပ်ဂွဳ (package) နကဵု သၞောတ်ပရေၚ်ဂီုကၠီုစၞစ (Food security) တုဲ သွံအာပ္ဍဲဂအာၚ်ဗွဝ်ဖျာဂမၠိုၚ်ရ။ စရာဲဍာ်ဒကေဝ်ခိုဟ်တုဲ ၚုဟ်လေဝ်တန် (ၚုဟ်အောန်) ကီုရောၚ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။
လက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် တၚ်တၟေၚ်ဂမၠိုၚ် နွံဂၠိုၚ်နူဂကူလက်ဖက်တၞဟ်တၞဟ်ဂမၠိုၚ် (ဂကူလက်ဖက်ဓမ္မတာ) ဏီဂှ် တၠပညာလက်ဖက်တံ ဓမံက်လဝ်နွံရ။
ပ္ဍဲကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် အဟာရနွံဂၠိုၚ်နူကၟဝ်တၞးလက်ဖက် တၞဟ်တၞဟ်သၟာၚ် (ဂကူလက်ဖက်ဓမ္မတာ) ဏီရ။ အခိၚ်ပလှ် ဂကူလက်ဖက်ယှိုဲဖဳတုဲ မ္ၚးနူဂှ် ဂကူလက်ဖက်တၞဟ်တၞဟ် ပလှ်ဂွံလဝ်ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ် အခိၚ်ဟွံမွဲဂှ် ပါ်ခြာတုဲ ဒးစွံလဝ်တၞဟ်ရ။ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳကဵု ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်တၞဟ်တၞဟ် ယဝ်ရညးဓမ္မတာမွဲ ဂွံပါ်ခြာအာ ဣဏံဂကူလက်ဖက်ယှိုဲဖဳ ကေုာံ ဣဏံဂကူလက်ဖက်တၞဟ်တၞဟ်ရဂှ် ပါ်ဟွံလောဲရ။ တၠကၠအ်လက်ဖက် ကေုာံ ညးသွံရာန်ဒၟံၚ် လက်ဖက်တံဂှ် ဗွဲမလောဲသွာ ပါ်ခြာတုဲ တီမာန်ရ။ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် ဟိုတ်နူပလှ်ဂွံလဝ်အခိၚ်ဍာံ၊ ကၟဝ်တၞးဍာံဒၟံၚ်တုဲ အဟာရပါလုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကၟဝ်တၞးဍေံဂှ်လေဝ် ပါလုပ်ဂၠိုၚ်ရ။ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် ဗီုပြၚ်သာ်ဗြိုက်လေဝ် ညဳသာကျောဝ်ဂေါဝ်ခိုဟ်ရ။ ပ္ဍဲကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် ဓါတ်အေန်တဳအံက်ဇြဳဒေန် ကေုာံ ဓါတ်ကာဖိန် ဗွဲတၟေၚ်ပါလုပ်သၠုၚ်တဴ(ဂၠိုၚ်တဴ)ဒၟံၚ်ရ။ နူတၞံလက်ဖက်ဂှ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ဂမၠိုၚ် ဟိုတ်နူဂွံဇူလဝ် ကၞောတ်တဲအခိၚ်မုဟ်ကျာဂှ်ခိုဟ်ခိုဟ် (ဆောၚ်းကုန်ပိုၚ်း) တုဲ ဂွံအခေါၚ်ဇၞော်ပၟဝ်တိုန်ဒၟံၚ်သိုက်သိုက်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဝွံ ဍေံမ္ဒးဍိုက်ပေၚ်ဒၟံၚ်ကဵု စရာဲဍာ်ဒကောၚ်သၠုၚ် ကေုာံ အဟာရပါလုပ်သၠုၚ်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် တၠပညာစပ်ကဵုလက်ဖက်တံ ဓမံက်လဝ်နွံရ။
နွံကဵုရှ်သာတၟေၚ်တၟေၚ် ။ ။ နူဂကူကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳေ ကၠာန်ပ္တိတ်လဝ် ဒဒှ်လက်ဖက်ကှ်ကှ်ကီုှ်၊ ဒဒှ်လက်ဖက်ဍုက်ဍုက်ကီုဂှ် သၟူအမြာဲကီု ရှ်သာကီု သာတုဲခိုဟ်တဴ နူဂကူလက်ဖက်တၞဟ်တၞဟ်ဏီရ။ ပ္ဍဲလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် နွံတဴကဵုရှ်သာကတၚ်ဒၟံၚ်အီအီ (အရသာခါးသက်သက်) မောဝ်မောဝ်ဍာတ်ဍာတ် ကေုာံ သၟူမြာဲ မောဝ်ဇောဝ်သ္ဍိုက်မၠိုက်ဒၟံၚ်ဂှ် ဒှ်ဝိသေသတၟေၚ် သွက်လက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ်ကီုရ။ ဟိုတ်နူကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ယှိုဲဖဳဂှ် သၟူအမြာဲ၊ ရှ်သာစရာဲဍာ်ဒကေဝ်သၠုၚ်ဒၟံၚ်ဂှ်တုဲ ညးသုၚ်လက်ဖက်တံဒးဂၞပ်ဂၠိုၚ်၊ ဒုၚ်စသိုၚ်ရှ်သာလက်ဖက် ဂှ်ဂၠိုၚ်ရ။ ဟိုတ်နူညးဒးစိုတ်ဂၠိုၚ်တုဲ ၚုဟ်လက်ဖက်ယှိုဲဖဳလေဝ် ပြဟ်ပြဟ်ဏံ ၚုဟ်က္ဍၚ်အာကီုရ။ စပ်ကဵုသၞောတ်တဵုတၞံလက်ဖက်တုဲ ဗွဲခမၞောန် မိက်ဂွံပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုရောၚ်။
လက်ဖက်မ္ဂးဂှ် ………
ဘာသာမန်=တၞံလက်ဖက်၊ ကၟဝ်လက်ဖက်၊ တၞးလက်ဖက်၊၊ ဘာသာဗၟာ=လက်ဖက်ပၚ်၊ လက်ဖက်ညွန်႕၊ လက်ဖက်ရွက်၊၊ ဘာသာသေံ(ထိုၚ်)=ချာ၊ တောၚ်ချာ၊၊ ဘာသာအၚ်္ဂလိက် =Tea ၊၊ ယၟုရုက္ခဗေဒ=Thea Sinensis ၊၊ ယၟုတမ်မ=Theaceae ဒှ်တုဲမူလဒေသဂှ် နူဍုၚ်ကြုက်၊ နူဍုၚ်ဂျပါန် ကေုာံ တမ်ၜဳဧရာဝတဳ ဒိုဟ်သၟဝ်ကျာ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဒှ်ရောၚ်ဂှ် တၠပညာတံ ဓမံက်လဝ်ရ။
ဂကူလက်ဖက်ဂမၠိုၚ် ………
ဆက်စပ်ကဵု ဒေသတဵုတၞံလက်ဖက်ဂမၠိုၚ်တုဲ ပါ်လဝ်ဂကူတၞံလက်ဖက် (၃) ဂကူရ။ (က) ဂကူလက်ဖက်ကြုက်၊ (ခ) ဂကူလက်ဖက်အာသာန်(အာသံ)၊ (ဂ) ဂကူလက်ဖက်အေန်ဒဝ်ချိုၚ်ဏာ သာ်ဝွံ နွံပိဂကူရ။ ဂကူလက်ဖက်ကြုက်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ်တဵုဒၟံၚ်လ္ပါ်ဒေသ တွဵုရးဍုၚ်သေံ (ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ) တေံဂၠိုၚ်ရောၚ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။ ဗီုပြၚ်တၞံလက်ဖက်ဂှ် ဂကူတၞံသဝ်သဝ်၊ တၞးဍောတ်တုဲဒှ်ဒၟံၚ် ဗီုပြၚ်တၞံရာပ် (ချုံပုတ်သဏ္ဍန်) အရံၚ်သာ်တၞးလက်ဖက်ဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်သာ်ၚေက်ကြံၚ်ကြံၚ်တုဲ လၟိဟ်တိတ် (အထွက်) အောန်ရ။ ဂကူလက်ဖက်အာသာန်ဝွံ တၞံဍေံဂှ် ဗီုပြၚ်ဍောတ်ဍောတ်တုဲ ဒှ်ဂကူတၞံသၠုၚ်သၠုၚ် တၞံလ္ၚဵုဂှ် စဵုကဵု (၃၀) ပေ သၠုၚ်နွံမာန်ရ။ တၞးဍေံဂှ်ဇၞော်တုဲ ကတေၚ် တၞးဂှ် မံက်ဒၟံၚ်ထေၚ်ထေၚ်ဂှ် ဗွဲမလောဲသွာ သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။ ဂကူတၞံလက်ဖက်အေန်ဒဝ်ချိုၚ်ဏာဂှ် ဟွံတုပ်ကဵုဂကူတၞံ လက်ဖက်အာသာန်တုဲ တၞးဍေံဂှ် သာ်မိတ်၊ သာ်ၚေက်ၜတ်ၜတ် နွံဒၟံၚ်ရ။
ဒေသတဵုတၞံလက်ဖက် ။ ။ ဒေသတိဍာ်တဵုတၞံလက်ဖက် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဂှ် ဒှ်ဒေသ၊ တိကုန်၊ တိဒဵုဂၠိုၚ်တုဲ ပ္ဍဲတွဵုရးဍုၚ်သေံမ္ဂး (ကျောက်မဲ၊ နမ့်မစန်၊ ပၚ်လောၚ်း၊ ပၚ်းတယ၊ မိုၚ်းကိုၚ်၊ မိုၚ်းရှူ၊ ကိုးကန်႕) ပ္ဍဲပွိုၚ်ဍုၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဨကလၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တဵုဒၟံၚ်တုဲ နူတွဵုရးဍုၚ်ကချေၚ်၊ တွဵုရးဍုၚ်ချေၚ် ကေုာံ တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ် တေံလေဝ် ဨကလၟိဟ်အောန် တဵုဒၟံၚ်နွံကီုရ။
တိဍာ်ဥတုရာသဳ ။ ။ ဒၞာဲတိတဵုတၞံလက်ဖက်ဂှ် မ္ဒးသၠုၚ်နူဗ္လးဍာ်ၜဳဇၞော် နွံသၠုၚ်ပေ (၄၀၀၀) စဵုကဵု (၆၀၀၀) ပေဂှ်ကီု၊ ဗၞတ်ဗြဲဂူ (၆၅”) ၝောံတဲ စဵုကဵု (၈၅”) ၝောံတဲဂှ်ကီု၊ ဂမ္တဴဗၞတ်သၟဟ်တး (ပျမ်းမျှ) (၈၅ံ F) (ဖါရေန်ဟိုက်) ကီု၊ နကဵုဂတှေ်ရှ်တိ မၞံုဓါတ်တိပ္ဍုၚ်ဖျး နူစၟတ် (၄.၅) စဵုကဵု စၟတ် (၆) ဒးဒှ်ဒၞာဲတိဍာ်ဟွံမေၚ်ကီု၊ ဒးဒှ်ဂကူတိဍာဲ မၞံုကဵုဖျုန်တိဂၠိုၚ် ဒးဒှ်တိလ္တူဒဵုဂှ်ကီု၊ တဵုတၞံလက်ဖက်မ္ဂး ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်ရ။ စရာဲဍာ်ဒကေဝ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်လေဝ်ခိုဟ်၊ လၟိဟ်တိတ်လေဝ်ဂၠိုၚ်ရ။
သၞောတ်ကၠောန်ပလေဝ်တိ ကေုာံ တဵုတၞံလက်ဖက် ။ ။ သွက်ဂွံတဵုတၞံလက်ဖက်မာန်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ တိ ဒၞာဲတဵုတၞံဂှ် ဒးဗါ်ဂြိုပ်၊ တၞံဆု၊ တၞံဒုန်၊ ရာပ်စာတ်ဂမၠိုၚ်ရ။ ပ္ဍဲဂိတုဒဳဇြေမ်ဗာ ဗါ်လဝ်ဂြိုပ်ဂှ်တုဲ စိုပ်ဂိတုမာတ်ဂှ် ဒးစံၚ်ပတူထောံပၟတ်ရ။ သွက်ဂွံတဵုတၞံလက်ဖက်ဂွံဂှ် မတၞံ (ပျိုးပၚ်) ဒးပလုမ်လဝ်ကၠာရ။ မတၞံဂှ် ပလုမ်ကေတ် နူမလက်ဖက်လေဝ်ဂွံ၊ ဟွံသေၚ်မ္ဂး နူကၞာၚ်၊ နူတၞံလက်ဖက်ဂှ် ကုတ်ထပိုတ်ကေတ်တုဲ ကလေၚ်ပလုမ်ကေတ်တၞံလေဝ် ဂွံကီုရ။ ကၠောန်ပလေဝ်လဝ်တိ ဒၞာဲတဵုတၞံလက်ဖက်တုဲမ္ဂး သွက်ဂွံတဵုအာတၞံဂှ် ဒးတက်ပၞက်ရ။ မတၞံလက်ဖက် သွက်ဂွံတဵုအာ လ္တူတိကၠအ်ဂှ် ဒးတက်အာပၞက် မွဲကရောၚ်ကဵုမွဲကရောၚ် (၄) ပေခြာ၊ မွဲတၞံကဵုမွဲတၞံဂှ် (၂.၆) ပေ၊ (၃) ပေ ခြာတုဲ တက်အာပၞက်မာန်ရ။ ဒၞာဲပၞက်ဂှ် ကလေၚ်ၜံက်ကတိုၚ် (အနာမ် ၁ ပေ x ဇမၠိၚ် ၁ ပေ x လျိုဟ် ၁.၆ ပေ) တုဲ တဵုစုတ်အာ မတၞံပလုမ်လဝ်ဂှ်မာန်ရ။ မွဲဨကမ္ဂး လၟိဟ်တၞံ (၃၆၃၀) တၞံ စဵုကဵုလၟိဟ်တၞံ (၄ ၀၀၀) တၞံ တဵုမာန်ရ။ တၞံပလုမ်လဝ်ဂှ် ဂွံအယုက်တၞံ မွဲသၞာံဟွံသေၚ်မ္ဂး ၜါသၞာံမ္ဂး ပြံၚ်တဵုအာ အခိၚ်ဗြဲပ္ဍဲဂိတု မေ၊ ဂျောန်ဂှ် ဒှ်ခိုဟ်အိုတ်ရ။ တဵုတၞံလက်ဖက်တုဲ ဂွံအယုက်တၞံ (၃) သၞာံ၊ (၄) သၞာံ သၠုၚ်တၞံ (၂.၆) ပေ၊ (၃) ပေမ္ဂး ပလှ်ကေတ် ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်ဂှ်ဂွံရ။
စပ်ကဵုပလှ်ကၟဝ်တၞးလက်ဖက်မ္ဂး ။ ။ စပ်ကဵုကမၠောန်ပလှ်လက်ဖက်ဂးဂှ် တၠကၠအ်လက်ဖက်တံ ပလှ်ကေတ်တၞးလက်ဖက်ဟွံသေၚ်၊ ညးတံပလှ်ကေတ် ကၟဝ်လက်ဖက်ၜတ်ၜတ် (အညွန်႕နူ) နွံပ္ဍဲတၞုၚ်ကၞာၚ် (ကိုၚ်းဖျား) ဂှ် လၟိဟ်ပိကၟဝ်၊ ပန်ကၟဝ်ဟေၚ်ရ။ ကၟဝ်ပထမ နွံပ္ဍဲကၞာၚ်လ္တူအိုတ် (ထိပ်ညွန်႕)၊ ကၟဝ်လ္ဒေါဝ် သၟူ ဒၟံၚ်ပုပု (ပွပွလေးလိပ်နေသောအလယ်ညွန်႕) ကၟဝ်တတိယ သၟူတုဲထကးဒၟံၚ်ညိည (ဟဟကလေးကွဲပြီ လိပ်နေသောတတိယညွန်႕) ဂှ်ဟေၚ် ပလှ်ကေတ်အိုတ်ရ။ ကၟဝ်ပထမဂှ် ကၠေၚ်ရှ်လက်ဖက် (သိန်းအဆီဓါတ်) နွံ ဒၟံၚ်ဗၞတ် (၃၀%) ရ။ ကၟဝ်ဒုတိယဂှ် ကၠေၚ်ရှ်လက်ဖက် နွံဒၟံၚ်ဗၞတ် (၁၅%) တုဲ ကၟဝ်တတိယဂှ် ကၠေၚ်ရှ်လက်ဖက် နွံဒၟံၚ်ဗၞတ် (၇%) ရ။ ပ္ဍဲတၞးလက်ဖက်ကြံၚ်ကြံၚ် (လက်ဖက်အရွက်ကြမ်း) ဂှ် ကၠေၚ်ရှ်လက်ဖက်နွံဒၟံၚ် (၁%) ဟေၚ်ရ။ အခိၚ်ဗၠးဗြဲဂိတုမာတ်ဂှ် နူတၞံလက်ဖက် ကၟဝ်ပထမ၊ ကၟဝ်ဒုတိယ ကေုာံ ကၟဝ်တတိယဂမၠိုၚ်ဂှ် ပလှ်ကေတ်တုဲ ကၠောန်အာဒဒှ်လက်ဖက် ကၟဝ်လက်ဖက်တိတ် အခိၚ်ကၠာအိုတ်ဗၠးဗြဲ (ရေႊဖီမိုးလွတ်လက်ဖက်) သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ် ဒဒှ်လက်ဖက်ခိုဟ်အိုတ်ရ။ တၞံလက်ဖက်ကြံၚ်ကြံၚ်ဂှ် ပလှ်ကေတ် သၞဴစုတ်ပ္ဍဲကၟဝ်တၞးလက် ဖက် (ယှိုဲဖဳ) ဂှ်မ္ဂး စရာဲဍာ်ဒကေဝ်လက်ဖက်ယှိုဲဖဳ ဗွဲစၟတ်သဝ်စှေ်အာဒှ်တုဲ ထေက်ကဵုဒးစွံသတိဇၞော်ဇၞော်ရ။
ကၟဝ်လက်ဖက်ဍုက်ဍုက်လတ်လတ်ဂှ် ပလှ်ဂွံတုဲ မွဲအဆက်ဓဝ် ဗွဲမပြဟ် ဒးကၠောန်အာ ဂကူလက်ဖက် ကှ်ကှ်ရ။ ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် ပလှ်ဂွံလဝ်တုဲဂှ် ယဝ်စွံလဝ်လအ်အာမ္ဂး စရာဲဍာ်ဒကေဝ်လက်ဖက်ဂှ် သဝ်အာဒှ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ရှ်သာလက်ဖက်လေဝ် လီုအာမာန်ရ။ တန်တဴလ္တူသၞောတ်တဵုတၞံလက်ဖက်၊ တန်တဴလ္တူ သၞောတ်လွဳလွတ်မၚ်မွဲတၞံလက်ဖက် ကေုာံ တန်တဴလ္တူသၞောတ်ပလှ်ကၟဝ်တၞးလက်ဖက် ကေုာံ သၞောတ်ကၠောန်ပ္တိတ်လက်ဖက်ကှ်ကှ်တုဲ လက်ဖက်ကှ်ကှ်လၟိဟ်တိတ် (လက်ဖက်ခြောက်အထွက်) နူ (၁၂၀) ပသာ စဵုကဵု (၂၀၀) ပသာ တိတ်မာန်ရောၚ်။

မာံရဲထဝ်

စပ်ကဵုကမၠောန်ကၠောန်ဗ္ၚတုဲ သၟာဗ္ၚတံ ဒးဒှ်ဓဝိၚ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ဂှ် ဒှ်ဘဲစၟစၟန်ရောၚ် ဟီုအိုတ်ရ။ ဘဲစၟစၟန်ဂှ် ၜိုန်ဒှ်ဓဝိၚ် ဟီုဒၟံၚ်ကီုလေဝ် ပြသၞာချောဲတိုန်ဒၟံၚ် အကြာတၞံသြောံဂမၠိုၚ်ဂှ်လေဝ် ဒးဒှ်ဓဝိၚ်ဗီုဘဲစၟစၟန်ဂှ်ကီုရ။ ဟိုတ်နူချောဲ သၞဴရဴကၠုတ်တိုန်ဒၟံၚ် အကြာတၞံသြောံဂမၠိုၚ်ဂှ်တုဲ လၟိဟ်သြောံတိတ် မ္ဒးအောန်စှေ်အာမာန်ဂှ် ဇၟပ်သၟာဗ္ၚတံ တီလဝ်အိုတ်ကီုရ။ စၟလုပ်ပလီုဒှ်ဂှ် ဇၟာပ်တၞံသြောံဟွံသေၚ်ကီုလေဝ် ဇၟာပ်အကြာတၞံသြောံဂမၠိုၚ်ဂှ် တၞံချောဲဂမၠိုၚ် လုပ်ကေတ်လဝ်ဒၞာဲ၊ လုပ်ပၠံၚ်စဒၟံၚ်အဟာရဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံၚ်ဇၟာပ်တိဗ္ၚမာန်ရ။ တၞံချောဲကၠုတ်တိုန်ဒၟံၚ် အကြာတၞံသြောံဂှ် သီုဒှ်သ္ၚိဌာန် သွက်စၟစၟန်ယဲဘဲတံမံၚ်ကီုဂှ် သၟာဗ္ၚလၟိဟ်အောန်ဟေၚ် တီကေတ်မာန်ရ။ ပ္ဍဲတိဗ္ၚ၊ တၞံသြောံဂမၠိုၚ်တဵုလဝ်ပ္ဍဲတိခံက်ဂှ် ညံၚ်တၞံချောဲဟွံမွဲ၊ ညံၚ်တၞံချောဲဂမၠိုၚ်တိုန်ဟွံမာန်ဂှ် ဒးစကာအာ သၞောတ်ပတမ်မတုဲ ဖအးကၠေံထောံ တၞံချောဲဂမၠိုၚ်ဂှ်မာန်ကီုရ။ အကြာတၞံသြောံ ဒဒှ်တၞံချောဲအးဒၟံၚ်ဂှ် ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုသွက်သြောံ ဂွံတိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်တုဲ စပ်ကဵုကမၠောန်သၟးချောဲ ပ္ဍဲအကြာတၞံသြောံဂှ် ဒှ်ကမၠောန် ဒေါံဟွံဂွံ၊ ဗွဲစၟတ်ဒးကၠောန်အာရောၚ်။ အခိၚ်ဝွံ ဟိုတ်နူဒှ်အခိၚ်ဂိတုခ္ဍဲသဳတုဲ ဗြဲဂူကရိုပ်ဂၠု၊ ချောဲတိုန်ဂြုဂြုရ။
ပ္ဍဲတိခံက်ဗ္ၚ အကြာတၞံသြောံ ဟိုတ်ဒးသၟးချောဲဂှ် ………
(၁) မွဲအခိၚ်တေံ တဵုကၠုၚ်လဝ်ဂကူတၞံသြောံ တၞံဂၠိၚ်ဂၠိၚ် (ဂကူတၞံသၠုၚ်သၠုၚ်)၊ တၞးသြောံဇၞော်ဇၞော် (ဧရိယာတၞးဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်) (Local Variety) တုဲ အခိၚ်လၟုဟ်ဏံ ကလေၚ်တဵုပတိုန် ဂကူတၞံသြောံသဝ်သဝ်၊ အယုက်တၞံဂၠေံဂၠေံ၊ ဗီုပြၚ်တၞံဍေံ စူစူပ္တဴပ္တဴ ဂကူသြောံခေတ်တၟိ (Modern Variety) နွံကၠုၚ်ရ။
(၂) ဟိုတ်နူခရိတ်သြန်အိုတ်ဂၠိုၚ်အာ စပ်ကဵုသၞောတ်တဵုသြောံ ဗွဝ်မ၊ ပတမ်မ (Transplanting) ဂှ်တုဲ သၟာဗ္ၚတံ စကာဂၠိုၚ်တိုန် သၞောတ်မဓရာတ် (တိုက်ရိုက်ကြဲပက် – Broadcasting) ဂှ်လေဝ်ကီု၊
(၃) မွဲအခိၚ်တေံ တဵုသြောံကသီုမွဲဝါတုဲဂှ် ကေၚ်သၠးစွံလဝ်တိတုဲ အခါလၟုဟ်ဏံ ထပ်တဵုစုတ်သြောံပၠန်၊ ( သၞောတ်တဵုသြောံကသီုတုဲ သၠးလဝ်တိ)
(၄) သြောံကသီုရတ်သီတုဲဗက်ဂတာပ် စၞးဒးတဵုအာ ဂကူၜဲနာနာသာ်ဒှ်ကီုလေဝ် ဟိုတ်နူ ကလေၚ်ထပ်တဵုစုတ် ဂကူသြောံမွဲဝါပၠန်၊ (သၞောတ်တဵုသြောံတုဲ ထပ်ကလေၚ်တဵုသြောံပၠန်)
(၅) ဟိုတ်နူဗြဲဂူလၟေၚ်ဍာံဟွံဒှ် ဗြဲဂူအောန်အာ၊
(၆) ကဵုဍာ်ကၟိုန်၊ ဂွံပၠုပ်ဍာ်ဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ဟွံဒှ် ဖအောန်ကဵုလဝ်ဍာ် (ကန်႕သတ်ချက်ရေပေးဝေမှုကြောၚ့်)၊
(၇) အခိၚ်ထောဲဇိက်တိ၊ ပလေဝ်တိတေံဂှ် တိအိက်ထောဲ၊ တိအိတ်ဂရးကောန်တိ ဟွံအုဲဟွံသရိုဟ် (သမန်းမပုပ်လို႕) ခိုဟ်ဏီတုဲ ချောဲတိုန်ဂၠိုၚ်ရ သာ်ဝွံ ဟိုတ်ချောဲဒးတိုန် အကြာတၞံသြောံဒှ်ရောၚ်။
ဟိုတ်ဂှ်ရ သၟာဗ္ၚဂတာပ်ခေတ်တံ အခါညးတံကၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံမ္ဂး ညးတံသ္ပအဓိကကဵု ကမၠောန်သၟးချောဲဂှ် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်အိုတ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။ ပ္ဍဲတိဗ္ၚဂှ် တၞံ ချောဲဂကူဗွဲမဂၠိုၚ် ကၠုတ်တိုန်ဒၟံၚ်နွံကီုလေဝ် ဂကူချောဲအဓိကဂှ် (၁) ချောဲ-မြက် (Grasses)၊ (၂) ချောဲရာဲ – မုန်ညၚ်း (Sedges) ကေုာံ ချောဲတၞး – ရွက်ပြားပေါၚ်း (Broadleafs) လေပ်ကၠုတ်တိုန်ဒၟံၚ် အကြာတၞံသြောံ ပ္ဍဲခံက်ဗ္ၚဂှ် လၟိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ ဟွံပိုက်ထောံ၊ ဟွံသၟးထောံတၞံချောဲ အကြာတၞံသြောံဂှ်မ္ဂး ဗွဲစၟတ် လၟိဟ်သြောံတိတ် မ္ဒးအောန်စှေ်အာ ဗၞတ် (၃၉% စဵုကဵု ၉၇%) ဒှ်အာမာန်ရောၚ်ဂှ် ဂွံတီကေတ်သွဟ် နူကၠောန်လဝ်သုတေသနဂှ်နွံရ။
သၞောတ်တဵုသြောံလဵုဒှ်ဒှ် ဂကူတၞံချောဲဂမၠိုၚ် လုပ်ကၠုတ်တိုန်ဒၟံၚ် အကြာတၞံသြောံဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်လၟိုန်ရ။ စပ်ကဵုသၞောတ်တဵုသြောံယာ၊ သြောံဂူ – (တောၚ်ယာစပါး၊ ယာစပါး) (Upland Rice) ဂှ် ဟိုတ်နူချောဲတုဲ ဗၞတ်လေၚ်ဒိုခ် (ဆုံးရှုံးမှု) ဒှ်ဂၠိုၚ်တုဲ ယဝ်တဵုလဝ်သြောံ သၞောတ်တိဗ္ၚ-လယ်စပါး (Lowland Rice) မ္ဂး ပရေၚ်လေၚ်ဒိုခ် ဒှ်အောန်ရ။ အခိၚ်တဵုသြောံလဵုဒှ်ဒှ်၊ သၞောတ်တဵုသြောံလဵုတဵုတဵု စပ်ကဵုအန္တရာယ်ချောဲဂှ် နွံဒၟံၚ်လၟိုန်တုဲ ညံၚ်သ္ဂောံမာန်အာချောဲဂှ် နဲကဲစုၚ်စုၚ် ဒးကၠောန်ကဵု၊ ဒးသၟးကဵုထေက်ရ။
ၜိုန်စကာဒၟံၚ် သၞောတ်တဵုသြောံနာနာသာ် နွံကီုလေဝ် ဟိုတ်နူချောဲတုဲ လၟိဟ်သြောံတိတ် မ္ဒးအောန်စှေ်အာနွံရောၚ်ဂှ် ဓမံက်ထ္ၜးကဵုရောၚ်။
စပ်ကဵုကမၠောန်ကၠောန်ဗ္ၚ စကာဒၟံၚ်သၞောတ်ဖျေံမသကှ် (Dry Direct Seeded Rice Method) ဂှ် ဗၞတ်သြောံတိတ် မ္ဒးအောန်စှေ်အာ (မ္ဒးယအ်စှေ်အာ) မာန် (၂၄%-၉၇%) နွံမာန်ရ။ စကာသၞောတ်ထောဲ ဇိက်တိတုဲ လ္တူတိကဗေၚ် (အစိုတမန်းပြၚ်) ဂှ် ဖျေံ(တဵု)စုတ်မသြောံတိုက်ရိုက် (Wet Seeded Rice Method) ဂှ် ဗၞတ်သြောံတိတ် မ္ဒးအောန်စှေ်အာမာန် (၃%-၆၂%) ဒှ်မာန်ရ။ တဵုသြောံ နကဵုသၞောတ်ဗွဝ်မတုဲ ပတမ်မ – (မျိုးနှုတ်ပြီးကောက်စိုက်) (Transplanted Rice Method) ဂှ် ဗၞတ်သြောံတိတ် မ္ဒးအောန်စှေ်အာမာန် (၂% – ၄၆%) ဒှ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ် နူ သ္ပလဝ်သုတေသနဂှ်ရ။
ဟိုတ်နူစကာ သၞောတ်ပတမ်မတုဲ ကလိဂွံဖဵု တၚ်ခိုဟ်ဂမၠိုၚ်
ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံ စပ်ကဵုကမၠောန်ကၠောန်ဗ္ၚတုဲ သၟာဗ္ၚတံ စကာဒၟံၚ် သၞောတ်တဵုသြောံဂှ် (၁) သၞောတ် ဖျေံမ (တဵုစုတ်မ) တိုက်ရိုက်၊ သၞောတ်ဂြာတ်မ (ဂြာတ်ဟရာတ်) ကေုာံ သၞောတ်ဗွဝ်မတုဲ ပတမ်မ (မျိုးထောၚ်၊ ကောက်စိုက်) ရောၚ် လေပ်ကၠောန်အိုတ်ရ။ နကဵုကမၠောန်သုတေသန စပ်ကဵုတဵုတၞံသတ်ဒကောၚ်ဂမၠိုၚ် (သီးနှံစိုက်ပျိုးမှု) တုဲ ပရေၚ်ကမၠောန်လွဳလွတ် မၚ်မွဲရံၚ်စံၚ်တၞံ၊ စပ်ကဵုတဵုပ္တိတ်မခိုဟ်၊ မအးကီု၊ စပ်ကဵုကမၠောန်စဵုဒၞာ စၟစၟန်ယဲဘဲဂမၠိုၚ်ကီု၊ ပရေၚ်ကမၠောန်ရတ်သီကီု၊ စပ်ကဵုစကာဂကူဝါဲနာနာသာ်ကီုတံဂှ် အခိုက်အလိုက် ဒေသညးကဵုညး ကၠောန်တဴအိုတ်ရ။ စပ်ကဵုသၞောတ်တဵုသြောံ သၞောတ်ဖျေံမတိုက်ရိုက်၊ သၞောတ်ဂြာတ်ဟရာတ် ကေုာံ သၞောတ်ပတမ်မဂမၠိုၚ် နွံဒၟံၚ်ရ။ ပၞောဝ်ကဵုသၞောတ်ဂမၠိုၚ်မ္ဂး သၞောတ်ဗွဝ်မတုဲ ကလေၚ်ပတမ်မဂှ် တၚ်ခိုဟ်နွံဂၠိုၚ်နူသၞောတ်ဖျေံမတိုက်ရိုက်၊ သၞောတ်ဂြာတ်ဟရာတ်ဏီဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။
သၞောတ်ဗွဝ်မဂှ် လ္ၚတ်ရံၚ်မ္ဂး (၁) သၞောတ်ဗွဝ်မပ္ဍဲတိခံက် (သၞောတ်သၟာဗ္ၚတံဗွဝ်ဒၟံၚ်မ ဗီုပြၚ်လၟေၚ်ဓမ္မတာ) ပိုက်မတုဲ ကလေၚ်ပ္တံမ၊ (၂) သၞောတ်ဗွဝ်မနကဵုခံက်ဗံၚ် (ဘောၚ်ဖြၚ့်ပျိုးထောၚ်စနစ်) ရဴဝွံ နွံၜါသာ်ရ။ သၞောတ်ဗွဝ်မ နကဵုခံက်ဗံၚ်ဂှ် ဒှ်သၞောတ်ခေတ်တၟိမွဲတုဲ ဍုၚ်ဂတာပ်ခေတ်ဂမၠိုၚ်၊ စပ်ကဵုကမၠောန်ဗွဝ်မ သၞောတ်ခံက်ဗံၚ်ဏံဂှ် သၟာဗ္ၚတံစကာဂၠိုၚ်ရ။ သၞောတ်ဗွဝ်မခံက်ဗံၚ်ဏံဂှ် စပ်ကဵုပတမ်မကဵု ကရိယာစက်မ္ဂး စကာဒၟံၚ်အိုတ်ရ။ တၚ်ခိုဟ်မွဲဂှ် စပ်ကဵုစကာသြောံမမ္ဂး လၟိဟ်သြောံ မအောန်နူသၞောတ်ဗွဝ်မတၞဟ်တၞဟ်ဏီဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်ရ။ ပတမ်မသွက်မွဲဨကမ္ဂး ဒးစကာလၟိဟ်သြောံမ (၅) ကဠတ်၊ (၆) ကဠတ်ဟေၚ်တုဲ သြောံမလေဝ် အိုတ်အောန်ကွေံရ။ စပ်ကဵုသၞောတ်ဗွဝ်မပ္ဍဲခံက်ဗံၚ် (ဘောၚ်ပျိုးထောၚ်) ဏံတုဲ မပ္တံကၞိ၊ ဂစေံ ဂွံလုပ်ပလီုဂှ် ဒှ်ဝါတ်တုဲ သြောံမဂှ် ပလုတ်ကၠုတ်ညဳ၊ တၞံတိုန်လေဝ် ညဳသာကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ပ္ဍဲမွဲဨက လၟိဟ်တၞံသြောံဒးလုပ် ထေက်ဂှ် လၟိဟ်တၞံသြောံပေၚ်ပေၚ် လုပ်မာန်ကီုရ။ သၞောတ်ဗွဝ်မဗံၚ်ဏံဂှ် ယဝ်ရစကာအာ ကရိယာ စက်ပတမ်မလေဝ် နကဵုမဗွဝ်တၞံသြောံဏံဂှ် စကာအာမာန်ကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ သၞောတ်ဗွဝ်မခံက်ဗံၚ်ဏံဂှ် ဒှ်ဖဵု သွက်သြောံတိတ်ဂၠိုၚ်၊ သြောံတိတ်ခိုဟ်ကီုရ။
သၞောတ်ဗွဝ်မကဵု ခံက်ဗံၚ်ဏံဂှ် အဝယ်တၞံနွံ (၂၀ တ္ၚဲ – ၂၅ တ္ၚဲ) မ္ဂး တဵုအာနကဵုသၞောတ်တဵုကဵုကရောၚ် (အတန်းလိုက်စိုက်စနစ်) လေဝ်မာန် ကေုာံ သၞောတ်တဵု (၁၀) ကရောၚ်တုဲ သလးထောံမွဲကရောၚ် (၁၀ တန်းလျှၚ် တစ်တန်းလှပ်စိုက်စနစ်) လေဝ် တဵုမာန်ကီုရ။ တၞံသြောံဂမၠိုၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူတဵုလဝ်ကရုၚ်ကဵုကရုၚ်တုဲ အခိၚ်ဗစဝါဲ စုတ်ဝါဲ၊ အခိၚ်သၟးချောဲ၊ အခိၚ်စဵုဒၞာဖအးကၠေံ စၟ စၟန်ယဲဘဲကီုဂှ် ကၠောန်အာဗွဲမလောဲသွာမာန်ကီုရ။ တၞံသြောံလေဝ်ဟွံဒးဝပ်၊ ဟွံဒးဂိအာရ။ ဗွဝ်ကေတ်မတုဲ သၞောတ်ကလေၚ်တဵုတၞံဂှ် မွဲကရုၚ်ကဵုမွဲကရုၚ် လုပ်အာ လၟိဟ်ပေၚ်ပေၚ်မာန်၊ မွဲတၞံကဵုမွဲတၞံ ဗၞတ်သ္ၚောဲခြာလေဝ်ဍာံ၊ ဗၠိုၚ်တၞံသြောံလေဝ်ဗြေဝ်တိတ်ဂၠိုၚ်၊ တၞံချောဲကၠုတ်တိုန်မ္ဂး ဗွဲမလောဲသွာ သၟးထောံမာန်၊ ဂွံပယျးတ္ၚဲညဳ၊ တၞံသြောံဖောအ်ဗြေဝ်ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်ခိုဟ်တုဲ တၞံဟွံလောတ်လော၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ တၞံသြောံဂမၠိုၚ် စပ်ကဵုလီုလာ်ဟောံဗြမ်လေဝ် အောန်ကီုရ။
စပ်ကဵုဗွဝ်မ သၞောတ်ခံက်ဗံၚ်တုဲ သွက်ဗွဝ်မ၊ သွက်ပိုက်မ၊ သွက်ပ္တံမပၠန်ဂှ် သြန်ခရိတ်ဂမၠိုၚ် ၜိုန်အိုတ်ကီု လေဝ် စနူဗွဝ်မ စဵုကဵုရတ်သီသြောံတေံဂှ် စပ်ကဵုလၟေၚ်ကမၠောန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂွံကၠောန်အာစေအ်စေအ်မာန်ကီု သီုဂွံကၠောန်အာ လောဲလောဲမာန်ကီုရ။ ဟိုတ်နူဂွံတဵုလဝ်တၞံသြောံ နကဵုကရောၚ်တုဲ ကျာလုပ်၊ ကျာတိတ် ခိုဟ်၊ ဂွံပယျးတ္ၚဲခိုဟ်၊ ဂွံအခေါၚ်စဝါဲ တုပ်ညဳကီု၊ ဟိုတ်နူတၞံသြောံဂမၠိုၚ် ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်တုဲ စၟစၟန်လုပ်ပလီုအောန်ကီုရ။ ဗၠိုၚ်တၞံဂမၠိုၚ် ဟိုတ်နူလၟိဟ်တိတ်ဂၠိုၚ်တုဲ လၟိဟ်သြောံတိတ်ဂၠိုၚ်ကီုရ။ စရာဲဍာ်ဒ ကေဝ်မသြောံခိုဟ်တုဲ စရာဲဍာ်ဒကေဝ်သ္ၚုလေဝ်ခိုဟ်ကီုရ။ သၟာဗ္ၚတံ ဒးဝေၚ်ပါဲမွဲဂှ် အခါပိုက်မမ္ဂး အိက် တိဗါန်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲရိုဟ်သြောံဂှ် လ္ပတက်ပ္တိတ်ကဵုဇိုၚ်ညိ။ တၞံမ (တၞံသြောံမ) တၞံကဝ်အာ၊ ဂိအာတုဲ တၞံသြောံ ချိုတ်အာမာန်ရ။ သြောံတိတ် လၟိဟ်အောန်အာမာန်ရ။ ပိုက်မ နပိုက်ကဵုတဲတုဲ ပလှ်ပတိတ်အိက် တိကဵုတဲရ။ အိတ်တိဂှ် ကြာတ်ကြဴကဵု ဍာ်ပ္ဍဲခံက်ဂှ်လေဝ် ဂွံမာန်ရ။ ပိုက်မတုဲ ကလေၚ်ပ္တမ်မ ဗွဲမပြဟ်ဂှ် ဒှ်ဖဵုဂၠိုၚ်ရောၚ်။

မာံရဲထဝ်

တၞံၜဴမ္ဂးဂှ် ……..
ဘာသာမန်=တၞံၜဴ၊ ဘာသာဗၟာ=ကြံပၚ်၊ ဘာသာအၚ်္ဂလိက်=Suger cane၊ ယၟုရုက္ခဗေဒ=Saccharum officinarum၊ ယၟုတမ်မ=Gramineac၊ မူလဒေသ=နူဍုၚ်နယူဂဳနဳ ကေုာံ ဍုၚ်အိန္ဒိယျရောၚ် တၠပညာတံ ဓမံက်လဝ်ရ။ တၞံၜဴဂှ် ဒးဂၞပ်ကဵု ဥတုရာသဳကတူကတာန်တုဲ ဓါတ်ဍုက်ဍေက်နွံတဴဂှ် ဒှ်သွက်တၞံၜဴ ကတဵုဒှ်မာန်၊ ကၠုတ်တိုန်မာန်၊ ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်မာန်ရ။ တၞံၜဴဝွံ တုပ်ဒၟံၚ်ကဵုတၞံချောဲတုဲ လုပ်ဒၟံၚ်ဒတောဝ်တၞောဝ်ဂကူတၞံချောဲ (မြက်မျိုးရၚ်းဝၚ်အပၚ်) ရောၚ်ဂှ် တၠပညာရုက္ခဗေဒတံ သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ်ရ။ ပ္ဍဲဒတောဝ်တၞောဝ်တၞံချောဲဂှ်မ္ဂး တၞံသြောံ၊ တၞံဂျုၚ် ကေုာံ တၞံသတ်ဂန်လေဝ် ပါလုပ်ဒၟံၚ်ကီုရ။ ဂကူတၞံၜဴဂှ် တမ်မပါ် (မျိုးရၚ်းခွဲ) Saccharum ဂှ် ပါဒၟံၚ်ပ္ဍဲတမ်မ Poaceae ကီုရ။
လ္ၚတ်ရံၚ်တၞံၜဴမွဲတၞံမ္ဂး ဗွဲမဂၠိုၚ်တၞံၜဴနွံကဵုစရာဲဍာ်ဒကေဝ်ခိုဟ်မွဲတၞံဂှ် သၠုၚ် (ဇမၠိၚ်) ဍေံနွံဒၟံၚ် နူ (၉ ပေ) စဵုကဵု (၁၅ ပေ) နွံမာန်တုဲ ဗွိုက်အဝယ်တၞံ (ပၚ်စည်လုံးပတ်) ဂှ် နွံဗၞတ် (၂ ၝောံတဲ) တုဲ ပ္ဍဲတမ်တၞံၜဴဂှ် လၟိဟ်ဗၠိုၚ်တၞံ သွက်ဂွံကၠုတ်တိတ်ကၠုၚ်ပၠန်ဂှ် နွံဒၟံၚ်ကီုရ။ ဂကူတၞံၜဴဝွံ ၜိုန်ရဒှ်တဴ ဂကူတၞံၜတ်ၜတ်ကီုလေဝ် ပါလုပ်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဂကူတၞံ အာယုက်ဂၠိၚ်မွဲဂကူကီုရ။ တၞံၜဴဂှ် လ္ၚတ်ရံၚ်မ္ဂး ရိုဟ်ၜဴ၊ တၞံၜဴ၊ တၞးၜဴ၊ ပ္ကဴၜဴဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်ကၠးကၠးမာန်ရ။ တၞံၜဴ (ပၚ်စည်) ဂှ် ကော်မွဲနဲပၠန်မ္ဂး ဒှ်ဇုတ်ဓရံၚ်ၜဴ (ကြံရိုး) ရ။ တၞံၜဴ အခါရစိုပ်ကၠုၚ်အဝယ်ကြံၚ်ဍုဟ် (အပၚ်ရၚ့်ချိန်) မ္ဂး ပ္ဍဲတၞံၜဴမွဲတၞံဂှ် ဗၞတ် (၇၅%) ဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်ဇုတ်ဓရံၚ်ၜဴ (ကြံရိုး) ရ။ တၞံၜဴမွဲတၞံ အခါစိုပ်အဝယ်တၞံဇၞော်ဇၞော်မ္ဂး ကတေၚ်ဖျုန်ၜဴ (အမျှၚ်ဓါတ်) ဂှ် ပါဒၟံၚ်ဗၞတ် နူ (၁၁%) စဵုကဵုဗၞတ် (၁၇%) တုဲ ဂကူသဂြာလာဲလုပ်လောဲ (ပျော်ဝၚ်လွယ်သောသကြားဓါတ်) ဂှ် ပါလုပ်ဒၟံၚ်ဗၞတ် နူ (၁၂%) စဵုကဵု (၁၆%) မာန်ရ။ နကဵုဒဒှ်ဓါတ်ဍာတ်ဍာတ်ဟွံသေၚ်၊ ဒှ်ဂကူဓါတ် တၞဟ်ခြာဂမၠိုၚ် နူ (၂%) စဵုကဵု (၃%) ပါလုပ်ဒၟံၚ်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ပ္ဍဲတၞံၜဴမွဲတၞံဂှ် ဗၞတ်ဓါတ်ဍာ် (ဓါတ်သဂြာ) ပါလုပ်ဒၟံၚ်ဗၞတ် နူ (၆၀%) စဵုကဵု (၇၀%) မာန်ရ။
သၞောတ်တဵုတၞံၜဴ ညံၚ်သ္ဂောံဂွံလၟိဟ်တၞံၜဴဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်၊ ညံၚ်သ္ဂောံဂွံလျိုၚ် (ဍာ်ၜဴ၊ ဍာ်သဂြာ) ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် စွံလဝ်ရန်တၟအ်တုဲ မ္ဒးတဵုပ္တိတ်အာ တၞံၜဴဂမၠိုၚ်ထေက်ရ။ သၞောတ်တဵုတၞံၜဴဝွံ ဒးတဵုအာ ဂကူမၜဴခိုဟ်၊ ဂကူမၜဴဓါတ်သဂြာနွံဂၠိုၚ်၊ လျိုၚ်တိတ်ဂၠိုၚ်ဂှ် ဒးစကာရ။ ဥတုရာသဳ ဒးရးကဵု တၞံၜဴ၊ ဂကူတိ ဂပ်ဝ်ဒးရးကဵုတၞံၜဴ၊ ဒးစကာ ဝါဲသဘာဝ၊ ဝါဲဓါတ်၊ ဂွံဍာ်မာန်ကီု ဒးဒှ်ရ။ ပရေၚ်စဵုဒၞာ စၟစၟန်ယဲဘဲလေဝ် ဒးစဵုဒၞာကဵုရ။ ဗွဲမဂတာပ်အခိၚ်၊ အခိၚ်ဗါ်ၜဴ၊ အခိၚ်သီၜဴဂှ် သၟာဗ္ၚ၊ သၟာတဵုၜဴတံ ဒးဖျေံလဝ် သၞောတ်ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်တုဲ ဒးကၠောန်အာရ။ စနူတဵုတၞံၜဴ၊ ဗါ်သီတၞံၜဴတုဲ စဵုကဵုပလံၚ်ဗ္စိုပ် ဇရေၚ်စက်ကၠောန်ပ္တိတ်သဂြာတေံဂှ် လၟေၚ်ကမၠောန်မွဲမွဲ ညံၚ်ဟွံသ္ကုတ်အာဂှ် ဒးကၠောန်အာရ။
စပ်ကဵုတဵုတၞံၜဴမ္ဂး ပ္ဍဲဂၠးတိဏံ ဍုၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ် တဵုဒၟံၚ်တၞံၜဴနွံအိုတ်ရ။ စပ်ကဵုကမၠောန်တဵုပ္တိတ်ၜဴတုဲ အရာတဵုပ္တိတ်ၜဴ လၟိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ဂှ် သ္ကုတ်တ္ကအ်အေယှဏံမ္ဂး ဍုၚ်အိန္ဒိယျ၊ ဍုၚ်ကြုက်၊ ဍုၚ်သေံ (ထိုၚ်)၊ ဍုၚ်ဖိလေတ်ပါၚ် ကေုာံ ဍုၚ်အေန်ဒဝ်နဳယှာဂှ် ဒှ်ဍုၚ်တဵုပ္တိတ်တၞံၜဴ လၟိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ်တုဲ ဍုၚ်ဗရာဇြဳ (Brazil) ဝွံ ဒှ်ဍုၚ်တဵုပ္တိတ်ၜဴလၟိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ် လ္တူဂၠးတိဏံရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ် နူလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ် ပရေၚ်သွံရာန်သဂြာရ။
ဂကူမတၞံ ဂကူတၞံၜဴ တဵုဒၟံၚ်ဂမၠိုၚ်
ဂကူတၞံၜဴဂှ် နွံတဴနာနာသာ်တုဲ ဍုၚ်ညးကဵုညး၊ ဒေသညးကဵုညး ဂကူတၞံၜဴကိတ်ညဳကဵု တိဍာ်ဥတုရာသဳညး တံဂှ်ဟေၚ် လေပ်တဵုဒၟံၚ်အိုတ်ရ။ ဂကူၜဴလဵုဒှ်ဂကူခိုဟ်ရောဂှ် ဂွံဓမံက်ပ္တိတ်ကဵု၊ ဂွံစၞောန်ထ္ၜးကဵုဂှ် ဟွံလောဲသွာရ။ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံမ္ဂး စပ်ကဵုဂကူတၞံၜဴမ္ဂး နွံၜါဂကူရောၚ် သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ်ရ။ ဂကူၜဴ ဇြောတ်စ (စုတ်ကြံ) ကေုာံ ဂကူၜဴဗုတ်ကဵုစက် (ကြိတ်ကြံ) ဒှ်ရောၚ်။ ဗွဲမဂၠိုၚ်တဵုဒၟံၚ်ဂကူတၞံၜဴ (အညာကြံ၊ ကြံနက်၊ ကိုၚ်းကြံ၊ ကျောက်ကောၚ်းကြံ) လေဝ်နွံရ။ ပြဟ်ပြဟ်ဏံ ဂကူတၞံၜဴ (ပျဉ်းမနားကြံနီ) ကေုာံ (တောၚ်ၚူကြံဝါ) ဂှ် ညးတဵုဂၠိုၚ်ရ။ ဂကူတၞံၜဴ ပၠုပ်ကၠုၚ်လဝ်နူဍုၚ်သၟာၚ် နွံတၟာဂလိုၚ်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲဂှ် ဂကူတၞံၜဴ ပဳ၊ အဵု၊ ဂျေ၊ (၂၈၇၈) ကေုာံ ဂကူ ပဳ၊ အဵု၊ ဂျေ (၂၇၂၇) ဂှ် လၟိဟ်တၞံၜဴလေဝ်တိတ်ဂၠိုၚ်တုဲ လၟိဟ်(လျိုၚ်)သဂြာတိတ်လေဝ် ဂွံဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။
ရာသဳဥတု
ဂမ္တဴနွံဒၟံၚ် (၂၀ံc , ၄၂ံc) ဂှ် တဵုတၞံၜဴမ္ဂး တၞံကတဵုဒှ်ခိုဟ်ရ။ ဒးဂၞပ်ကဵု ဂွံပယျးတ္ၚဲဂုၠိၚ် (ဒးပယျးတ္ၚဲအခိၚ်ဂၠိၚ်) ရ။ တၞံၜဴဂွံဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်ဂှ် နွံပၟိက်ကဵု ဂွံဍာ်ဗြဲလၟိဟ် (၇၀” ၝောံတဲ၊ လၟိဟ် ၁၀၀” ၝောံတဲ) ကီုရ။ ဒၞာဲဒေသဂွံဍာ်လောဲ၊ ပၠုပ်ဍာ်လောဲဂှ် အခိၚ်ဟွံရုဲ အတိုၚ်ပွိုၚ်မွဲသၞာံဂှ် တဵုတၞံၜဴဂွံမာန်ုရ။ အခိၚ်မုဟ်ကျာ ယဝ်ဒှ်ဒၟံၚ်ဂမ္တဴ (၆ံc, ၈ံ c) ကီု ကေုာံ အခိၚ်က္ညၚ်ဂှ် ဂမ္တဴ (၄၀ံ c ,၄၂ံ c) ကီု၊ ၜိုန်ရအကာဲအရာဂမ္တဴသၠုၚ်သဝ် (အောန်ဂၠိုၚ်) ဒှ်ဒၟံၚ်ကီုလေဝ် တၞံၜဴဂှ် ဒုၚ်ဘဲဒဏ်ဂမ္တဴအောန်ဂၠိုၚ်ဂှ်မာန်တုဲ ဆက်ဂျိုၚ်တဴမာန်၊ ဆက်ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်မာန်ဒၟံၚ်ကီုရ။
ဂကူတိ ကေုာံ ဂတှေ်ရှ်တိ
ဂကူတိ၊ ဂကူရှ်တိ ယဝ်ထိၚ်ဒဝ်လဝ်ကဵု ပမာဏဓါတ်ဍာ် ရုမ်ရုမ်ဂပ်ဂပ် သွက်တၞံၜဴမာန်မ္ဂး ဂကူတိ၊ ဂကူ ဂတှေ်ရှ်တိလဵုဟွံဟီု တဵုတၞံၜဴဂွံမာန်၊ တၞံၜဴဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်မာန်ကီုရ။ ဒှ်ဂကူတိ မၞုံကဵုအဟာရဍိုက်ပေၚ်ဂှ် ဒှ်ဂကူတိ၊ တိကောန်တိဂၠိုၚ် ဖျုန်တိဂၠိုၚ် (နုန်းမြေ)၊ ဂကူတိကောန်တိသၞဴဒၟံၚ်ကဵု တိဗ္တဳ (သဲနုန်းမြေ) ကေုာံ ဂကူကောန်တိဂၠိုၚ်တုဲ ဒှ်ဒၟံၚ်တိလဠေတ် (မြေစေး) ဂှ် တၞံၜဴဖောအ်ဗြေဝ်ခိုဟ်ရ။ တၞံၜဴလေဝ် တိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်မာန်ရ။ ဂကူတိနွံ ဓါတ်တိပ္ဍုၚ်ဖျး (PH) အကြာစၟတ် (၅-၈) မ္ဂး တဵုတၞံၜဴခိုဟ်ရ။ တၞံၜဴဝွံ ဟိုတ်နူနွံအာယုက်တၞံ (၁၁ ဂိတု၊ ၁၂ ဂိတု) တုဲ လ္ၚဵုဂှ် စဵုကဵု (၂၀) ဂိတုစွံလဝ် ပ္ဍဲကၠအ်ၜဴဂှ် နွံဒှ်ကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂကူတိတဵုၜဴဂှ် ဒးဒှ်ဂကူတိ ထိၚ်ဒဝ်ဍာ်ခိုဟ်၊ ဒးဒှ်ဂတှေ်ရှ်တိခိုဟ်ကီုရောၚ်။ ယဝ်ရတဵုတၞံၜဴ လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်၊ လၟိဟ်တိဨကဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်မ္ဂး ဒ္စးဒုၚ်တုဲ စမ်ၜတ်လဝ်တိ ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်တုဲမှ တဵုအာတၞံၜဴဂှ် ဒှ်ခိုတ်အိုတ်ရ။
ထောဲဇိက်တိ ပလေဝ်တိ
စပ်ကဵုကမၠောန်ထောဲဇိက်တိ သွက်ဂွံတဵုတၞံၜဴမ္ဂး တၞံၜဴဝွံ ဒှ်ဂကူတၞံအာယုက်ဂၠိၚ် နွံအာယုက်မွဲသၞာံပြၚ်တုဲ စပ်ကဵုကမၠောန်ထောဲဇိက်တိ ပလေဝ်တိတေံဂှ် သာတုဲဒးခိုဟ်၊ သာတုဲဒးချိုတ်ပၠိုတ်ရ။ ခေတ်လၟုဟ်ဏံ ဟိုတ်နူဒှ်အခေတ် စကာကရိယာစက်မာန်တုဲ တိတဵုတၞံၜဴဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ကၠောန်မာန်ရ။ တိဒးဇြိုဟ် ခိုဟ်၊ တိဒးဍိုတ်ခိုဟ်ဂှ် ဒှ်အဓိကရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ ထောဲကဵုစက်ဂှ် ဒှ်သွက်ဂွံဂစိုတ်လဝ်ချောဲတုဲ လအ်ဂွံမွဲဂိတုမ္ဂး အလန်ဒုတိယဂှ် ကလေၚ်ထောဲတိဇြိုဟ်ဇြိုဟ်ပၠန်ညိ။ အလန်တတိယဇိက်တိဏံဂှ် ဝါဲသဘာဝ ကေုာံ ဝါဲဓါတ် (ဝါဲသၠသၟဝ်တိ=မြေခံမြေသြဇာများ) ဂှ် စုတ်တုဲ ဒးဇိက်ထဍိုတ်ကဵု စက်ထောဲတိ (ၚက်ဂရး ၁၆) ရ။ လ္တူတိဇိက်လဝ်ဍိုတ်ဍိုတ်ဂှ် ကလေၚ်ပညဳလဝ်တိညိ။ မွဲအဆက်ဂှ် ဓဇက်ကရုၚ်တုဲ တဵုတၞံၜဴဂှ်မာန်ရ။
သၞောတ်တဵုတၞံၜဴ
တၞံၜဴသ္ပမဂှ် ဒးရုဲကေတ် တၞံၜဴကြံၚ်ခိုဟ်၊ စၟစၟန်ဟွံကိတ်၊ ယဲဘဲအးအးဂှ် ဒးရုဲကေတ်တုဲ ဒးကုတ်ထပိုတ်လဝ် သ္ကုတ်မၜဴ (ကြံမျိုးပိုၚ်း) ရ။ သ္ကုတ်မၜဴလ္ၚဵုဂှ် ပလုန်လဝ်စဵုကဵုတၞးတိတ်မှ တဵုလေဝ်နွံ၊ လ္ၚဵုဂှ် တဵုစုတ်တိုက်ရိုက်လေဝ်နွံရ။ သ္ကုတ်မၜဴကၠာနူဟွံတဵုဏီဂှ် ဒ္စးဒုၚ်တုဲ ကုတ်ထပိုတ်လဝ်မ္ဂး ဒှ်ခိုဟ်ရ။ ဒ္စးဒုၚ်တုဲ ဟိုတ်ဒးကုတ်လဝ် သ္ကုတ်မၜဴဂှ်မ္ဂး သ္ကုတ်မၜဴ ညံၚ်ရဴကဵုဇြဟတ်ဓရိုဟ် ဂ္စာန်ပ္တိတ်ကဵုတၞုၚ်တၞး နူသ္ကုတ်မၜဴဂှ်ကီုဒှ်ရ။ အခါကုတ်သ္ကုတ်မၜဴမ္ဂး ပ္ဍဲသ္ကုတ်မၜဴမွဲသ္ကုတ်ဂှ် မတ်ၜဴ (အဖူးအတက်) ညံၚ်သ္ဂောံပါလၟိဟ် (၂) မတ်၊ (၃) မတ်ဂှ် ဒးကုတ်ထပိုတ်ကေတ် ဇမၠိၚ်မွဲပေ ဒးနွံကီုရ။ လ္တူတိထောဲဇိက်လဝ်တုဲတုဲ (စိုက်သမန်းမြေ) ဂှ် ထောဲဏာဗီုပြၚ်ဗရံၚ် နွံလျိုဟ် (၆” ၝောံတဲ)-(၁၂”ၝောံတဲ) တုဲ ပ္ဍဲဗရံၚ်ဂှ် တဵုစုတ်သ္ကုတ်မၜဴ သၞောတ်သ္တိတ်တဵုအာ (အလျှားလိုက်ချစိုက်စနစ်) ကေုာံ သၞောတ်ၜံက်ကတိုၚ်တုဲ တဵုစုတ်သ္ကုတ်မၜဴ ဗီုပြၚ်ဒစေၚ်ဒစေၚ် (၄၅ ဒဳကရဳ) ပ္ဍဲကတိုၚ် (တွၚ်းချစနစ်) ဂှ် လေဝ် တဵုမာန်ရ။ ပ္ဍဲတိမွဲဨကဂှ် သ္ကုတ်မၜဴလၟိဟ် (၆၀၀၀) စဵုကဵု (၈၀၀၀) သ္ကုတ် ဒးတဵုစုတ်ရ။
သၞောတ်စွံတၞံ (လွဳပ္တိုန်) တၞံဓဂဵု
တၞံၜဴ တဵုလဝ်သၞာံပထမဂှ် ဗါ်သီတုဲ ဓဂဵုၜဴဂှ် ကလေၚ်လွဳတိုန်တၞံပၠန် သွက်သၞာံဒုတိယဂှ် ဗၟာတံ ကော်စ (ကြံ လမိုၚ်းစိုက်ပျိုးစနစ်) ရ။ တၞံၜဴနူသၞာံဒုတိယဂှ် ကလေၚ်ဗါ်သီတုဲပၠန် ဓဂဵုဍေံဂှ် ကလေၚ်လွဳပ္တိုန်တၞံပၠန် သၞာံတတိယဂှ် ဗၟာတံ ကော်ဒၟံၚ် (ကြံလမက်စိုက်စနစ်) ရောၚ်။ ဓဂဵုတၞံၜဴဂှ် လွဳလွတ်အတိုၚ်သၞောတ်တၞံတၟိတၟိမာန်မ္ဂး တၞံတိတ် (ကြံထွက်) အတိုၚ်သၞာံပထမမာန်ရောၚ်ဂှ် ညးတဵုၜဴတံ ဟီုလဝ်နွံရ။
စုတ်ဝဲါ၊ ကဵုဝဲါနာနာသာ်
တၞံၜဴဝွံ ဒှ်ဂကူတၞံစဝါဲဂၠိုၚ်ရ။ ဒးစုတ်ကဵု ဂကူဝါဲနာနာသာ်ထေက်ရ။ အခိၚ်ပလေဝ်တိတေံဂှ် ဝါဲသဘာဝ နာနာသာ်ဂှ် ဗၞတ်ၜိုတ်စုတ်မာန်ဂှ် စုတ်ကဵုညိ။ မွဲဨကမ္ဂး ဝါဲဓါတ် (N) နိုက်ထရဝ်ဂျေန်၊ နကဵု (ထိုၚ် ၅၀ ကဳလဝ်) ဂှ် (၂) ထိုၚ်၊ သူပါဖအ်သဖိတ် (P) ထိုၚ် (၅၀) ကဳလဝ်ဂှ် (၁) ထိုၚ်၊ ပဝ်တိတ် (K) ထိုၚ် (၅၀) ကဳလဝ် (၁) ထိုၚ် စုတ်ကဵုထေက်ရ။ ဂကူဝါဲဓါတ်သီုပိဂကူဏံဂှ် အခိၚ်းဒးရး၊ ဗၞတ်ဒးရး (အချိန်အခါ၊ အချိုးကျ) ပါ်တုဲစုတ်ကဵုညိ။ အခိၚ်ကၠောန်ပလေဝ်တိတေံ (မြေခံအဖြစ်) ကီု အခိၚ်တၞံဍောတ်တေံ၊ အခိၚ်တၞံဖောအ်ဗြေဝ်တေံဂှ် ဒးသ္ပအဓိကကဵု ဝါဲဓါတ် (N) ရ။ ပါ်အခိၚ်ပါ်အလန်တုဲ ဒးစုတ်ကဵုကီုရ။ ဝါဲဓါတ်သူပါဖအ်သဖိတ်ဝွံ ဍေံကဵုဖဵုကဵုတၞံၜဴ ညံၚ်သ္ဂောံဗြေဝ်တိတ်မာန်ကီု၊ ရိုဟ်ဂမၠိုၚ် ညံၚ်သ္ဂောံထတ်ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဝါဲဓါတ်ပဝ်တိတ်ဝွံ ဒှ်သွက်တၞံၜဴ ဂွံလ္ၚတ်လာဲ လေၚ်ကေတ်စၞမာန် (အစာချေချက်ခၚ်း) ကေုာံ တၞံဂမၠိုၚ် ညံၚ်ဟွံဒေါမ်စှေ်အာဂှ် စဵုဒၞာကဵုတုဲ သ္ဂောံပရံၚ်ပခိုၚ်ကဵု တၞံမာန်ကီုဒှ်ရ။ ၜဴဂွံတိတ်ဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် တန်တဴကဵုတိခိုဟ်၊ တန်တဴကဵုဂွံဍာ်ခိုဟ်၊ တန်တဴကုကဵုဝါဲ စုတ်ဝါဲဍိုက်ပေၚ် ကေုာံ လွဳလွတ်တၞံခိုဟ်ဂှ် ဒှ်အဓိကရ။ တၞံၜဴခိုဟ်မွဲဨကဂှ် တၞံၜဴ လျိုၚ်တာန် (၄၀ တာန်) စဵုကဵု (၆၀ တာန်) တိတ်မာန်ရောၚ်။

မာံရဲထဝ်

တၞံအနှာတ်၊ သတ်အနှာတ်မ္ဂးဂှ် ……..
ဘာသာမန်=တၞံအနှာတ်၊ သတ်အနှာတ်၊ ဘာသာဗၟာ=နာနတ်ပၚ်၊ နာနတ်သီး၊ ဘာသာသေံ(ထိုၚ်) =သပလောတ်၊ ဘာသာအၚ်္ဂလိက်=Pineapple၊ ယၟုရုက္ခဗေဒ=Ananas sativus Linn ဒှ်တုဲ ဒေသမူလဂှ် ဍုၚ်ဗရာဇြဳ (Brazil) တ္ကအ်အမေရိကသၠုၚ်ကျာဒှ်ရောၚ်ဂှ် တၠပညာတံ ဓမံက်လဝ်ရ။ နူတံမူလ ဗီုပြၚ်သတ်အနှာတ်ဂှ် တုပ်သၟဟ်ဒၟံၚ်ကဵုသတ်ပြဳ (ထၚ်းရူးသီး) တုဲ နကဵုဘာသာသပိၚ် (စပိန်)“Pina’’ ပဳညာ ကော်ကၠုၚ်လဝ်လောဲလောဲအိုတ်ရ။ နူဘာသာသပိၚ်ဂှ်မြိပတ်အာတုဲ အၚ်္ဂလိက်တံ ကော်ကၠုၚ် Pineapple ရောၚ်ဂှ် ဟီုလဝ်နွံရ။ တၞံအနှာတ်နူတံဝါဒိ တ္ကအ်အမေရိကသၠုၚ်ကျာဂှ် ပြးတိတ်ကၠုၚ်အလုံဂၠးတိဒှ်ကီုလေဝ် ပြးတိတ်ကၠုၚ်ဒေသဂၠိုၚ်အိုတ်ဂှ် ဒှ်ဒေသတ္ကအ်အေယှတုဲ ဗွဲတၟေၚ်တ္ကအ်အေယှဒိုဟ်အဂၞဲဂှ် ဒှ်ဒေသတိဍာ်တၞံအနှာတ် ဒးဂၞပ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဝွံ ဥတုရာသဳဒေသတိဍာ် ဟိုတ်နူထေက်ကြိုက်ဒၟံၚ်ကဵုတၞံအနှာတ်တုဲ ဇၟာပ်ဒေသပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံ ညးကောန်ဍုၚ်ကွာန်တံ တဵုလဝ်တၞံအနှာတ်နွံဂၠိုၚ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။
စပ်ကဵုတၞံအနှာတ်၊ သတ်အနှာတ်တုဲ နကဵုဘာသာဗၟာတံ ကော်ဒၟံၚ်ယၟု (နာနတ်) ဂှ် စကာလဝ်ရမျာၚ် နူဒေသမူလ တ္ကအ်အမေရိကတေံ၊ ညးဒေသ (Tupi Indian) တံ ကော်ဒၟံၚ် Nana တုဲ ဗၟာတံလေဝ် ကော်ဒၟံၚ် (နာနတ်) ဒှ်မာန်ရောၚ်။ နူဝေါဟာ Nana ဂှ် အခိၚ်ကာလဒေသ သ္ၚောဲခြာအာတုဲ ညးဒေသတံ ကော်ကၠုၚ် Ana nas (အနှာတ်) ရ။ ဝေါဟာတံမူလ Ana nas (အနှာတ်) ဏံဝွံ တုပ်ဒၟံၚ်ကဵုရမျာၚ်ဂကူမန်တံ ကော်ဒၟံၚ် တၞံအနှာတ်၊ သတ်အနှာတ်ကီုဂှ် ဗွဲတၟေၚ်သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။
ဂကူတၞံအနှာတ်၊ ဂကူသတ်အနှတ် ………..
ဂကောံဂကူသတ်အနှာတ်ဂှ် နွံ (၃) ရဂှ် တၠပညာတံ ဓမံက်လဝ်နွံရ။ ဍေံဂမၠိုၚ်ဂှ် Cayenne, Queen, ကေုာံ Spanish ဒှ်ရောၚ်။ စပ်ကဵုဂကောံဂကူပိဂကူဂှ် သ္ဂောံဒှ်ဗဟုသုတတုဲ ဆက်တုဲသောၚ်က္လးကဵု ဗွဲခမၞောန်ရ။
ဂကောံဂကူသတ်အနှာတ် Cayenne ဝွံ ဒှ်ဂကူသတ်အနှာတ်အဓိကတုဲ သွက်ဂွံစကာအာ သတ်အ နှာတ်နာနာသာ်မာန်ဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ရ။ သၠုၚ်တၞံအနှာတ်ဂှ် နွံတဴနူ (၃၆”ၝောံတဲ) စဵုကဵု (၄၀”ၝောံတဲ) သၠုၚ်နွံ မာန်ရ။ တၞးအနှာတ်ဂှ် နူတၞံဂှ် ဂၠိၚ်တိတ်အာလ္ပါ်မ္ၚး (၄၈”ၝောံတဲ) စဵုကဵု (၆၀”ၝောံတဲ) နွံမာန်ရ။ ပ္ဍဲဂကောံဂကူသတ်ဂှ် ဂကူ Kew ဂမၠိုၚ် ပါလုပ်ရ။ ဂကူသတ် Kew ဂှ် အဝယ်သတ်ဇၞော်တုဲ လျိုၚ်သတ်ဍေံ (၂.၃-၃.၆) ကဳလဝ်ဂရာမ် (၁.၅ပသာ-စဵုကဵုၜါပသာ) နွံဒှ်ရ။ ဂကူသတ်အနှာတ်ဏံဂှ် စပ်ကဵုကၠောန်စၞစပြိုံက်စုတ်ပ္ဍဲစေဝ် (စည်သွတ်ဗူး) ဂှ် စကာထေက်ရ။ အရံၚ်သာ်ဖျုန်အနှာတ်ဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်အရံၚ်သာ်မိတ်တုဲ ဍာ်ပရောပ်ဒၟံၚ် (အရည်ရႊမ်း) ရ။ တၞးအနှာတ်ဂှ် ဇလ(ဆူး)နွံဒၟံၚ် လ္ပာ်တၞုၚ်တၞး ဗၞတ်ညိညရ။
ဂကူသတ်အနှာတ် Queen ဝွံ ဒှ်ဂကူတြေံမွဲဂကူတုဲ ဍုၚ်အဝ်သတေလယျ ကေုာံ ဍုၚ်အာဖရိကသၠုၚ်ကျာ တေံ ညးတဵုဂၠိုၚ်ရ။ ဂကူ Queen ဝွံ အဝယ်တၞံ၊ အဝယ်တၞး ကေုာံ အဝယ်သတ်ဍေံဂမၠိုၚ်ကီု မ္ဒးဍောတ်နူအဝယ်ဂကူသတ်အနှာတ် Cayenne ဏီရောၚ်။ တၞးဍေံဂှ်ဂၠိၚ်တုဲ အဝယ်တၞးဍောတ်တုဲ ဇလ(ဆူး)ဂမၠိုၚ် ရၚ်ဒၟံၚ်ကၠေတ်ကၠေတ် မွဲဇမၠိၚ်ဓရီုသၟောန်တၞးဂှ် (ဆူးများ အရွက်၏နှုတ်ခမ်းတလျှောက်ခပ်စိပ်စိပ်ပေါက်နေ) ရ။
ဂကူသတ်အနှာတ် Spanish ဝွံ တ္ကအ်အိန္ဒိယျပဠိုတ် (အနောက်အိန္ဒိယကွျန်းစု) ၊ ဍုၚ်ကျူပါ၊ မက္ကဇြဳကဝ် တေံဂှ် ညးတဵုဂၠိုၚ်ရ။ ဂကူသတ်အနှာတ် Singapore Spanish မဒှ်ဂကူသတ်အနှာတ် သွက်ဂွံကၠောန် စၞစပြိုက်စုတ်ပ္ဍဲစေဝ်ဂှ် ပ္ဍဲဍုၚ်မလေဝ်ယှာ၊ ဍုၚ်သေံ တၠကၠအ်တံ ညးတဵုဂကူတၞံအနှာတ်ဏံ လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ရ။ ဣဝွံ စပ်ကဵုဂကူသတ်အနှာတ်တုဲ ဓမံက်လဝ်ကဵု ဗွဲခမၞောန်ရောၚ်။ တၞံအနှာတ်ဂှ် သၞောတ်လဵုဂွံတဵုထေက်ရောဂှ် ဆက်ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵု ဗွဲခမၞောန်ရ။
မတၞံအနှာတ်ဂမၠိုၚ်
သွက်ဂွံတဵုတၞံအနှာတ်မာန် ဂွံသ္ပမ (ဂကူမတၞံအနှာတ်) မာန်ဂှ် ဒးစကာအာ ပလုတ်တၞံ (သားတက်) ဂမၠိုၚ်ရ။ ပလုတ်တၞံဂှ် ကေတ်နူတၞံဂကူအနှာတ်နာနာသာ်မာန်တုဲ တဵုအာနကဵုမတၞံ (ပျိုးပၚ်) ပ္ဍဲတိကၠအ်တေံမာန်ရ။
(၁) Subsoiler ပလုတ်တၞံ (သားတက်) တိတ်ကၠုၚ်နူတၞံနွံသၟဝ်တိ၊ (၂) Shoots ပလုတ်တၞံ တိတ်နူအကြာတၞး ပ္ဍဲတၞံအနှာတ်၊ (၃) Slips ပလုတ်တၞံကၠုက်တိတ်ကၠုၚ် နူတဝ်သတ်အနှာတ် ပ္ဍဲတမ်တၞံကြပ်ဒၟံၚ်ကဵုတိ၊ (၄) Slips ပလုတ်တၞံ ကၠုတ်တိတ်ကၠုၚ် နူတိဒှ်တၞံသၟဝ်အိုတ်၊ (၅) Crown တၞးကောံဒၟံၚ် လ္တူက္ဍိုပ်သတ်အနှာတ် (လ္တူသတ်အနှာတ်တၞးကောံတုဲ ဒှ်ဒၟံၚ်ဗီုပြၚ်ၝောံကိုဋ်)၊ (၆) Butts or Stumps တၞံအနှာတ်ဂမၠိုၚ် ရတ်သီ (ခုတ်သိမ်း) တုဲမ္ဂး ဓဂဵုတၞံ (အပၚ်အၚုတ်များ) ဂမၠိုၚ်ဂှ် ကလေၚ်သီထ္ၜောဝ်ကေတ်တုဲ ကလေၚ်သ္ပမတၞံ သွက်ဂွံတဵုအာပၠန် သာ်ဝွံ နဲကဲသ္ပမနာနာသာ်နွံရ။
ဂကူတိ ကေုာံ ဥတုရာသဳ
တၞံအနှာတ်ဝွံ ဒးဂၞပ်ကဵု ဥတုရာသဳကတူ ကေုာံ ဓာတ်ဍုက်ဍေက်တုဲ ဂကူတိပဠေတ်ဂှ် ဟွံဒးဂၞပ်၊ ဂကူတိ ဍာ်ဟွံမၚ်၊ ဂကူတိကောန်တိဂၠိုၚ်ဂှ် တဵုထေက်ရ။ ဂကူတိဝါန်ဖျုန်တိဂၠိုၚ် ကေုာံ ဂကူတိဖျုန်တိၜတ် (နုန်းမြေ) ဗွဲတၟေၚ်တၞံဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်တုဲ သတ်တိတ်ဂၠိုၚ်ရ။ ဒေသတဵုတၞံအနှာတ်ဂှ် ဗၞတ်ဂွံဍာ်ဗြဲ (ဗၞတ်ဗြဲဂူ) နူ (၂၀”ၝောံတဲ) စဵုကဵု (၁၀၀”ၝောံတဲ) ပြၚ်ဂှ် တဵုဂွံမာန်ရ။ တၞံအနှာတ်ဂှ် ဒေသကရောၚ်ဒဵု၊ ဒေသကုန်ဒဵု ၜိုန်သၠုၚ်တဴနူဗလးဍာ်ၜဳ (ပၚ်လယ်ရေမျက်နှာပြၚ်အထက်) (၃၅၀၀’ပေ) ကီုလေဝ် တဵုဂွံမာန်၊ တၞံဖောအ်ဗြေတဴတက်မာန်၊ သတ်တိမာန်ရောၚ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။
ဂကူမတၞံ ထေက်ကဵုဒးတဵု
(၁) Subsoiler ပလုတ်တၞံ (သားတက်) တိတ်ကၠုၚ်နူတၞံနွံသၟဝ်တိ၊ (၂) Shoots ပလုတ်တၞံ တိတ်နူအကြာတၞး ပ္ဍဲတၞံအနှာတ်၊ (၃) Slips ပလုတ်တၞံကၠုက်တိတ်ကၠုၚ် နူတဝ်သတ်အနှာတ် ပ္ဍဲတမ်တၞံကြပ်ဒၟံၚ်ကဵုတိ၊ (၄) Slips ပလုတ်တၞံ ကၠုတ်တိတ်ကၠုၚ် နူတိဒှ်တၞံသၟဝ်အိုတ်ဂှ် စကာအာ ဒဒှ်မတၞံကလေၚ်တဵု (ပြန်စိုက်မည့်သားတက်မျိုး) မ္ဂး ဒှ်ခိုဟ်အိုတ်ရ။ မတၞံဂမၠိုၚ်တဵုတုဲ ဂွံအာယုက်တၞံမွဲသၞာံမ္ဂး သတ်တိတ်မာန်ရ။ ဂကူမတၞံ Crown တၞးကောံဒၟံၚ် လ္တူက္ဍိုပ်သတ်အ နှာတ် (တၞံအနှာတ် ဗီုပြၚ်ၝောံကိုဋ်) ကေုာံ Butts or Stumps တၞံအနှာတ်ဂမၠိုၚ် ရတ်သီ (ခုတ်သိမ်း) တုဲမ္ဂး ဓဂဵုတၞံ (အပၚ်အၚုတ်များ) ဂမၠိုၚ်ဂှ် ကလေၚ်သီထ္ၜောဝ်ကေတ်တုဲ ကလေၚ်သ္ပမတၞံ သွက်ဂွံတဵုအာပၠန်မ္ဂး တဵုတၞံတုဲ ဂွံအာယုက်တၞံ (၂) သၞာံတုဲမှ သတ်အနှာတ် သတ်တိတ်မာန်ရ။
သၞောတ်တဵုတၞံအနှာတ်
တိတဵုတၞံအနှာတ်ဂှ် ထောဲကဵုတိဇြိုဟ်ဇြိုဟ်၊ ဇိက်ကဵုတိဍိုတ်ဍိုတ်တုဲ တက်ပၞက်သွက်ဂွံကၠောန်ကရုၚ်တဵုတၞံ အနှာတ်ဂှ်မာန်ရ။ တဵုအာနကဵုကတိုၚ်လေဝ် တဵုမာန်ကီုရ။ မွဲတၞံကဵုမွဲတၞံဂှ် ခြာတဵုအာ (၂) ပေတုဲ မွဲကရုၚ်ကဵုမွဲကရုၚ်ဂှ် ခြာလဝ် (၄) ပေတုဲ တဵုအာတၞံအနှာတ်ဂှ်မာန်ရ။ မွဲဨကမ္ဂး တဵုဂွံလၟိဟ်တၞံအနှာတ် (၅၄၄၅) တၞံရ။ တၞံအနှာတ်ဂှ် အဝယ်ဇၞော်တိုန်တုဲမ္ဂး အကြာတၞံအနှာတ်ဂှ် တၞံသတ်ဆု၊ တၞံသၞေဝ်ကေဝ်ဂမၠိုၚ် တဵုစုတ်မာန်ကီုရ။ တၞံအနှာတ်ဝွံ ဒှ်ဂကူတၞံဒးဂၞပ်ကဵုသၞိၚ်၊ ဒးဂၞပ်ကဵုဓယံက်တုဲ တဵုအာအကြာတၞံဗြာတ်၊ အကြာတၞံသိၚ်ဃဵု၊ အကြာတၞံကဝ်ဖဳ၊ တၞံခၞာဲဍုၚ်ဂမၠိုၚ်လေဝ် ဒှ်ဖဵုဂၠိုၚ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။
စုတ်ကဵုဝဲါ
တဵုတၞံအနှာတ်မ္ဂး သွက်မွဲရာသီ အခိၚ်ကၠောန်ပလေဝ်တိတေံဂှ် ဒးစုတ်ကဵုဝါဲသဘာဝ (မပ္တံဝါဲအိက်ဂၠဴ၊ ဝါဲ အိက်စာၚ်၊ ဝါဲတိ၊ ဝါဲဗဝ်ကာယှဳ) ဂကူဝါဲမွဲမွဲဂကူဂှ် လၟိဟ် (၂) တာန်၊ (၁၂၀၀ ပသာပြၚ်) ဂှ် ဒးစုတ်ကဵုပ္ဍဲတိတဵုဂှ်ထေက်ရ။ တဵုဂွံတၞံလအ်ဂွံ (၃) ဂိတု တၞံသၠုၚ်တိုန် (၄”ၝောံတဲ) တၞးတၟိတၟိတိတ်ကၠုၚ်မ္ဂး ဝါဲဓါတ် (N) ယူရဳယျာဂှ် လျိုၚ် (၇) ပသာ၊ ဝါဲဓါတ် (P) တဳသူပါ (၃၀) ပသာ၊ ဝါဲဓါတ်ပဝ်တတိတ် (K) ဂှ် လျိုၚ် (၁၅) ပသာ၊ ပါ်ထောံၜါအခိၚ်တုဲ စုတ်ကဵုမာန်ရ။ ဝါဲသဘာဝ မပ္တံဝါဲတိ၊ ကာမ်တူ၊ ကာမ်သြောံလေဝ် စုတ်ကဵု အကြာတၞံ၊ အကြာကရုၚ်ဂှ် ဒဒှ်ဝါဲအုပ်ကဵု တမ်တၞံအနှာတ်ဂှ်မာန်ကီုရ။
ပလှ်သတ်အနှာတ်
တဵုတၞံတုဲ ဂွံအာယုက်တၞံ (၁၀) ဂိတု၊ (၁၂) ဂိတုတုဲမ္ဂး ပ္ကဴစကဴတိတ်မာန်တုဲ ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံ ဟွံသေၚ်မ္ဂး လအ်ဂွံ (အကြာ ၁၅ ဂိတု – ၁၈ ဂိတု) တုဲမှ ဂွံပလှ်သတ်အနှာတ်မာန်ရ။ ဂကူအနှာတ်လ္ၚဵုဂှ် ဂွံအာယုက်တၞံ ၜါသၞာံတုဲမှ စပ္ကဴကဴတုဲ သတ်အနှာတ်သ္ဂောံကြံၚ်ဍုဟ်ပၠန်ဂှ် လအ် (၁၀) ဂိတုတုဲမှ စပလှ်သတ်မာန်ရ။ တန်တဴလ္တူဂကူတၞံ မတဵုလဝ်၊ တန်တဴလ္တူသၞောတ်တဵုလဝ်၊ တန်တဴလ္တူတိခိုဟ်၊ တိပရေအ်တုဲ ပ္ဍဲမွဲဨကဂှ် သတ်အနှာတ်လျိုၚ်တာန် (၁၅ တာန် စဵုကဵု ၂၀ တာန်) တိတ်မာန်ရောၚ်။
သတ်အနှာတ်သွက်ဂွံသွံစ (သွက်စ) ဂှ် အခါရသတ်အနှာတ်ကြံၚ်ဍုဟ်ကၠုၚ်မ္ဂး အရံၚ်သာ်မိတ်ဒှ်ကၠုၚ်မ္ဂး ပလှ်သွံအာသိုက်သိုက်မာန်ရ။ အခါရကၠောန်ပ္တိတ်စၞစသတ်အနှာတ် ပြိုက်စုတ်ပ္ဍဲစေဝ် (စည်သွတ်ဗူး) မ္ဂး သတ်အနှာတ်ဍုဟ်ဍုဟ် လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ဒးပလှ်အာရ။ သွက်ဂွံပလှ်ဂွံ သတ်အနှာတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်မာန် ပ္ဍဲမွဲအခိၚ်ဟေၚ်ဂှ်မ္ဂး သတ်အနှာတ်ကြံၚ်ကြံၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒးစကာဂဥုဲ Ethrel (အဳတရေဲ) တုဲ ဒးဟဍုဟ်ကဵုရ။ ဂကူဂဥုဲ Ethrel နွံအစောံစရာဲ (ပြၚ်းအား) (၁၂၅-၂၅၀) ppm ဂှ် ပၠာဲကဵုဍာ်တုဲ ပြောဟ်စုတ်ကဵု လ္တူသတ်အနှာတ်ဂမၠိုၚ်ဂှ်ရ။ အစောံစရာဂဥုဲ Ethrel ဝွံ အဝယ်သတ်ကြံၚ်ဒၟံၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် မ္ဒးဍုဟ်ညဳအာမာန်တုဲ ရှ်သာသတ်အနှာတ်ဂှ်လေဝ် ဍာတ်ဂၠိုၚ်တိုန်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် သတ်ဟွံကြံၚ်ဍုဟ်ဏီဂမၠိုၚ်ဂှ်လေဝ် ဟွံလီုလာ်အာ၊ စိုပ်အခိၚ်ကြံၚ်ဍုဟ်တေံဂှ် အတိုၚ်ပကတိဍေံကဵုဍေံ ကြံၚ်ဍုဟ်ကၠုၚ်မာန်ကီုရ။

မာံရဲထဝ်

တၞံတဵု ကေုာံ သတ်တဵုမ္ဂးဂှ် ………
ဘာသာမန် = တၞံတဵု၊ သတ်တဵု၊ ဘာသာဗၟာ = သစ်တိုပၚ်၊ သစ်တိုသီး၊ ဘာသာသေံ(ထိုၚ်) =ကရဓန်၊ ဘာသာၚ်္ဂလိက် = Santol၊ ယၟုရုက္ခဗေဒ = Sandoricum koetjape၊ ဒေသမူလဂှ် ဒေသအေန်ဒဝ်ချိုၚ်ဏာ၊ သဳရိလကာၚ်္၊ အိန္ဒိယျ၊ သၟဝ်ကျာအဝ်သတေလဳယျာ ကေုာံ တ္ကအ်သေဝ်ယှေ (ဆေးရှဲကွျန်းစု) ဒှ်တုဲ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံမ္ဂး တွဵုရးဍုၚ်မန်၊ တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ်၊ တွဵုရးဍုၚ်ရခေၚ် ကေုာံ ဒေသဇၞော်ရးတၞၚ်သဳ ဗွဲမဂၠိုၚ် အလဵုဍေံကဵုဍေံ ကၠုတ်တိုန်ဒၟံၚ်နွံတုဲ တၠကၠအ်လ္ၚဵုဂှ် တဵုလဝ်လေဝ်နွံရ။ အခိၚ်ပြဟ်ပြဟ်ဏံမ္ဂး သတ်တဵုဂမၠိုၚ်ဂှ် ကၠောန်ပလေဝ်လဝ်ဒဒှ်စၞစတုဲ အပ္ဍဲဍုၚ် ကေုာံ ဍုၚ်သၟာၚ်ကီု သွက်ဂွံသွံစမာန်ဂှ် တၠကၠအ်တံဂလိုၚ်တဵုဒၟံၚ် ဂကူတၞံတဵုမၞုံကဵုဍာ်ဒကေဝ်ခိုဟ်ဂှ်အိုတ်ရောၚ်။
ဂကူသတ်တဵုဂမၠိုၚ် ……….
ဂကူတၞံတဵုဂှ် ဒှ်ဂကူတၞံဆုအယုက်ဂၠိၚ်မွဲဂကူတုဲ ဖျုန်ဆု (သစ်သား) ဂှ် ဟိုတ်နူဒှ်ဂကူဖျုန်ဆုပရံၚ်တုဲ စကာဒၟံၚ် ပ္ဍဲကာနာနာသာ်အိုတ်ရ။ စပ်ကဵုလၟိဟ်သတ်တဵု သတ်တိတ်မာန်ဂှ် တန်တဴလ္တူအဝယ်တၞံအာယုက်ဇၞော်၊ အာယုက်ဍောတ် (အဝယ်တၞံဇၞော် အဝယ်တၞံဍောတ်) ရ။ အဝယ်တၞံဍောတ်မ္ဂး သတ်အောန်တုဲ အဝယ်တၞံဇၞော်မ္ဂး လၟိဟ်သတ်ဂၠိုၚ်ရ။ ဂကူသတ်တဵု (ဂကူဒေသဂမၠိုၚ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် အဝယ်သတ်ဍောတ်) တုဲ ဖျုန်ကြဳ၊ မခ္ဍန်ဍေံ ဇၞော်ရ။ ဂကူသတ်တဵုရုဲစှ်လဝ် (သၞဴလဝ်မဗဳဇ) (မျိုးစပ်) ဂှ် တၠကၠအ်တံ ကော်ဒၟံၚ် သတ်တဵုသေံ (ကရဓန်ဗွေဖိုၚ်) ဂှ် အဝယ်သတ်ဍေံဇၞော်တုဲ ဖျုန်တီုရ။ ရှ်သာဂကူသတ်တဵုဒေသဂှ် ဖျးကေက်တုဲ ဖျတ်ဒၟံၚ်ညိညရ။ ဂကူ သတ်တဵုကရဓန်ဗွေဖိုၚ်ဂှ် ဖျုန်ဖေါဝ် (ပွပြီး) တုဲ ရှ်ဍာတ်ဂၠိုၚ်၊ လ္ၚဵုဂှ် ဍာတ်ဍာတ်ဖျးဖျးဒှ်ဒၟံၚ်ရောၚ်။ အခိၚ်လၟုဟ်ဏံ တၠကၠအ်တံဂလိုၚ်တဵုဒၟံၚ် ဂကူတၞံတဵု (ကရဓန်ဗွေဖိုၚ်) လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ရ။ အရံၚ်သာ်သတ်တဵုဂှ် ဗွဲအပြောံမ္ဂး နွံတဴအရံၚ်သာ်ဗကေတ် ကေုာံ အရံၚ်သာ်မိတ်ဒှ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။
ဥတုရာသဳ ကေုာံ ဂကူတိ (ဂတှေ်ရှ်တိ) ………….
တၞံတဵုဂှ် ဒှ်ဂကူတၞံအာယုက်ဂၠိၚ်မွဲဂကူတုဲ အကာဲအရာဥတုရာသဳဂမ္တဴတုဲ ဒှ်ဒၟံၚ်ဓါတ်ဍုက်ဍေက်နွံဒၟံၚ်ဂှ် ဒးဂၞပ်ဂၠိုၚ်ရ။ တၞံတဵုဝွံ နူဗလးဍာ်ၜဳဂှ် သၠုၚ်တိုန်အာဗၞတ် (၃၀၀၀) ပေဒှ်ကီုလေဝ် တၞံဒှ် (တၞံကၠုတ်တိုန်) မာန်ဏီရ။ တၞံတဵုဝွံ ဒၞာဲဂတှေ်ရှ်တိခိုဟ်တုဲ ဒေသဂွံဗြဲဂၠိုၚ်ဂှ် သာတုဲတၞံကတဵုဒှ်ခိုဟ်မာန်တုဲ သၟာၚ်နူဂှ် ၜိုန်ရဒှ်ဒေသကှ်သဍဟ်ဒၟံၚ်ကီု လေဝ် တၞံတဵုဂှ် ကတဵုဒှ် (ဂျိုၚ်တဴ) မာန်ဏီရ။ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာမ္ဂး ဒေသ္ကုတ်သၟဝ် မဒှ်ဒေသရးဇၞော်ဗဂေါ၊ တွဵုရးဍုၚ်မန် ၊တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ်၊ တွဵုရးဍုၚ်ရခေၚ် ကေုာံ ဒေသဇၞော်ရးတၞၚ်သဳ ဂမၠိုၚ်ဂှ် (အလဵုဍေံကဵုဍေံကၠုတ်တိုန်) ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။
လက္ချန်တၞံတဵု ကေုာံ သတ်တဵု ………..
သတ်တဵုဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် သ္ဂောံဆဵုကေတ် နကဵုအရံၚ်သာ်ဗကေတ် ကေုာံ အရံၚ်သာ်မိတ်ရဂၠိုၚ်တုဲ တန်တဴလ္တူဂကူသတ်တဵုတုဲ ဖျုန်တီု ကေုာံ ဖျုန်ကြဳနွံတဴရ။ ဖျုန်သတ်တဵုနွံသၟဝ်ခၞော်သတ်တဵုဂှ် ဒှ်ဖျုန်တဵု သွက်ဂွံစမာန်ဒှ်ရ။ သၟဝ်ခၞော်သတ်တဵု မဒှ်ဖျုန်သတ်တဵုဂှ် ရှ်ဍေံဍာတ်၊ ဖျး၊ ဖျတ်တုဲ အရံၚ်မဍေံသာ်ဍီုဂှ် နွံဒၟံၚ်လဒေါဝ်သတ်တဵုဂှ်ရ။ တဝ်တၞးမွဲမွဲတဝ်ဂှ် တၞးပိတၞးနွံတုဲ တၞုၚ်တၞးဂှ် နွံအရံၚ်သာ်ၚေက် လ္ပာ်တမ်တၞးဂှ် နွံအရံၚ်သာ်ၚေက်ၜတ်ၜတ်ရ။ ပ္ကဴတဵုဂှ် ဒှ်ပ္ကဴအဝယ်ဍောတ်ဍောတ်တုဲ အရံၚ်သာ်မိတ်ၜတ်ၜတ်ဒှ်ဒၟံၚ်ရ။ ပ္ကဴဂှ် ကဴတုဲ စိုပ်အခိၚ်ဂိတုအေဗရဴ၊ မေ၊ ဂျောန်ဂှ် သတ်ခတဲဍောတ်ဍောတ် စတိတ်ကၠုၚ်ရ။ သတ်တဵုဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ခ္ဍမ်ဒၟံၚ်တုဲ သတ်လ္ၚဵုဂှ် ခ္ဍမ်တုဲ လ္ပါ်လ္တူဂှ် ဂၠိၚ်တိတ်ဒၟံၚ်ကီုရ။ အဝယ်သတ်တဵုဍောတ်ဍောတ်ဂှ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴသတ်ပ္ကဴ၊ ဗီုသတ်လၚ်ကာကီုရ။ တၞံတဵုဂှ် ဒှ်ဂကူတၞံဆုပရံၚ် ကေုာံ တၞံဂှ် ဒှ်ဂကူတၞံအာယုက်ဂၠိၚ်မွဲဂကူတုဲ တၞံဇၞော်ဇၞော်ဂှ် နွံဒၟံၚ်သၠုၚ်တၞံ ဗၞတ် (၅၀) ပေ၊ စဵုကဵု (၁၅၀) ပေ နွံမာန်ရ။
ကၠောန်တိပလေဝ်တိ …………
အခါရရုဲတိ တဵုတၞံသတ်တဵုမ္ဂး ဒၞာဲတိတဵုတၞံတဵုဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဒးသၟးထောံတၞံရာပ်၊ တၞံချောဲ ကေုာံ တၞံဟွံဒှ်ဖဵုဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒးၚးတးထောံဖအိုတ်ရ။ တိသွက်ဂွံဖေါဝ်ဂရုဒၟံၚ်ကီု သီုမချောဲ (မြက်မျိုးစေ့များ) ဂမၠိုၚ် ညံၚ်ဟွံကလေၚ်ကၠုတ်တိုန်ပၠန်ဂှ် ဒးထောဲတိ၊ ဒးဇိက်တိဂှ် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်ရ။ ကမၠောန်ကၠောန်ပလေဝ်တိဂှ် ကၠာနူဟွံစိုပ်အခိၚ်ကသီုဏီဂှ် ဒ္စးဒုၚ်တုဲကၠောန်လဝ်ထေက်ရ။ ၜံက်ကတိုၚ်တဵုတၞံတဵုမ္ဂး ဗွိုက်ကတိုၚ် (ပါၚ်ကတိုၚ်) ကေုာံ လျိုဟ်ကတိုၚ်ဂှ် ဒးစွံအာ (၂၀ၝောံတဲx၂၀ၝောံတဲx၂၀ၝောံတဲ) ရ။ ပ္ဍဲကတိုၚ်ဂှ် ဝဲါသဘာဝနာနာသာ် ဒးစုတ်ကဵု လျိုၚ် (၂၀) ကဳလဝ်တုဲ ဒးကၠောန်ပလေဝ်လဝ်ကဵု တိသွက်ဂွံတဵုတၞံရ။
တဵုတၞံဂမၠိုၚ် ………..
တၞံတဵုပလုန်လဝ်တၞံဂှ် ဂွံအာယုက်တၞံ (၁) သၞာံမ္ဂး တဵုတၞံဂွံမာန်ရ။ အခါတဵုတၞံတဵုမ္ဂး မွဲတၞံကဵုမွဲတၞံ ဒးခြာၜံက်အာကတိုၚ်တဵု (၂၀-ပေ) လေဝ်ဂွံတုဲ ဟွံသေၚ်မ္ဂး ခြာၜံက်အာကတိုၚ် (၂၅-ပေ) တုဲ တဵုအာလေဝ်ဂွံကီုရ။ ပ္ဍဲမွဲဨကဂှ် ယဝ်တဵုသၞောတ် (၂၀) ပေမ္ဂး ဂွံတၞံ (၁၀၈) တၞံတုဲ ယဝ်တဵုအာသၞောတ် (၂၅) ပေမ္ဂး ဂွံတၞံ (၆၉) တၞံရ။ တဵုနူမ (ပလုန်မတုဲတဵု) မ္ဂး လအ်ဂွံ (၅) သၞာံ (၇) သၞာံတုဲမှ စသတ်မာန်ရ။ ဂကူတၞံတဵုလ္ၚဵုဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ် (၃-၄) သၞာံဟေၚ်ဂှ် စသတ်လေဝ်နွံရ။ တန်လဝ်ကၞာၚ်၊ ဆက်လဝ်ကၞာၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ် (၂-၃) သၞာံဟေၚ် စသတ်မာန်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်ရ။
စုတ်ကဵုဝဲါနာနာသာ် …………
အခိၚ်တဵုတၞံတေံဂှ် ပ္ဍဲကတိုၚ်တဵုဂှ် ဟိုတ်နူဗပေၚ်စုတ်လဝ်ကဵု ဝဲါသဘာဝနာနာသာ်ရောၚ်ဒှ်တုဲ တဵုတၞံတုဲ သွက်တၞံဂွံဖောအ်ဗြေတဴတက်ခိုဟ်ဂှ် မ္ဒးစုတ်ကဵုဝါဓါတ် ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ်ၜါဝါရ။ ဂကူဝဲါဓါတ် (N) ဂှ် ဒးစုတ်ကဵု ဂကူဝါဲယူရဳယျာ၊ ဂကူဝါဲအမဝ်နဳယာမ်သာလာဖိက်ရ။ မွဲတၞံဂှ် လျိုၚ် (၁၀၀) ဂရာမ် စဵုကဵု (၅၀၀) ဂရာမ် (၀.၁ kg, ၀.၅ kg) မွဲသၞာံၜါဝါ စုတ်ကဵုထေက်ရ။ ဒးစုတ်ကဵု ပ္ဍဲတိ ပ္ဍဲပွဳဗွိုၚ်တၞံဂှ်ရ။ တဵုတၞံတုဲ ဂွံမွဲဂိတုဂှ် မွဲဝါ၊ ဂွံတြဴဂိတုဂှ် မွဲဝါပၠန် စုတ်ကဵုဝါဲဓါတ်မာန်ရ။ တၞံတဵု စိုပ်ကၠုၚ်အခိၚ်သတ်တဵု သတ်တိတ်မ္ဂး တၞံတဵုမွဲတၞံဂှ် ဒးစုတ်ကဵု ဝါဲဓါတ်ယူရဳယျာ ကေုာံ ဝါဲဓါတ်ပဝ်တိတ် ဂကူဝါဲဓါတ်ၜါဂကူဏံသၞဴတုဲ မွဲတၞံမ္ဂး ဝါဲဓါတ် လျိုၚ် (၃၀၀) ဂရာမ်၊ (၅၀၀) ဂရာမ် ဒးစုတ်ကဵုရ။
ကၠောန်ပ္တိတ်တၞံသွက်တဵု၊ ပလုမ်ပ္တိတ်တၞံနူမ ကေုာံ နူတၞံ၊ ကၞာၚ်ဂမၠိုၚ်မာန် ………….
နူမတဵု (သစ်တိုစေ့) ကီု နူတန်လဝ်ကၞာၚ်၊ ဆက်လဝ်တၞံကၞာၚ်ကီု၊ စုတ်မတ်တုဲ ဂွံကၠုၚ်တၞံဂမၠိုၚ်ဂှ် ဆက်တဵုအာ ပ္ဍဲကၠအ်တေံမာန်ကီုရ။ နူတၞံ ဆက်ကၞာၚ်၊ တၞံတန်ကၞာၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် တၠကၠအ်တံ ကလေၚ်တဵုဂၠိုၚ်ရ။
အခိၚ်ပလှ်သတ် ကေုာံ လၟိဟ်သတ်တိတ်မာန် ပ္ဍဲမွဲတၞံ ………….
အခိၚ်သတ်တဵုကြံၚ်ဍုဟ်ဂှ် ဒှ်အခိၚ်ဂိတုမေ၊ စဵုကဵုစိုပ်ဂိတုအံက်တဝ်ဗာရ။ အရံၚ်သာ်ခၞော်သတ်တဵုဂှ် ဒှ်အရံၚ်သာ်မိတ်ကြံၚ်ကြံၚ်မ္ဂး ဒှ်အဝယ်ကြံၚ်ဍုဟ်တုဲ အခိၚ်ဂှ် ပလှ်ကေတ်သတ်တဵုဂမၠိုၚ်ဂှ်မာန်ရ။ တၞံတဵုအဝယ်ဇၞော် မွဲမွဲတၞံမ္ဂး သတ်တိတ်ဒၟံၚ်လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။ တၞံတဵု စိုပ်အဝယ်သတ် (တၞံဇၞော်) မွဲတၞံ ပ္ဍဲမွဲသၞာံဂှ် လၟိဟ်သတ်တဵု (၁၅၀၀၀) မ စဵုကဵု ( ၂၀၀၀၀) မ သတ်တိတ်မာန်ရ။
စၟစၟန်ဂမၠိုၚ် လုပ်ပလီုပ္ဍဲသတ်တဵု …………..
ပ္ဍဲသတ်တဵုဂှ် တန်တဴလ္တူအကာဲအရာနာနာသာ်တုဲ ဂကူစၟစၟန်နာနာသာ် လုပ်ပလီုပလာ်ဒှ်မာန်ကီုရ။ ဂကူစၟပလီုသတ်တဵုဂှ် နွံတဴဂကူဗွဲမဂၠိုၚ်ကီုလေဝ် ကြမ်အိုတ်ဂှ် ဒှ်ဂကူစၟရုဲစုတ်သတ် (သီးထိုးယၚ်) ရ။ သွက်ဂွံစဵုဒၞာအာ စၟရုဲစုတ်သတ်ဂှ် ၜိုန်ရဂဥုဲဓါတုနွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ကီုလေဝ် ဟိုတ်နူဒှ်ဘဲဂၠိုၚ် သွက်ညးစသတ်တဵုတံနွံတုဲ နဲစဵုဒၞာကဵု စက္ခူ ကေုာံ ထိုၚ်ပလာတ်သတိတ်ဂှ် ဒှ်နဲခိုဟ်အိုတ်တုဲ တၠကၠအ်တံ ဒှ်နဲစကာဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ သတ်တဵုဂှ် ဂွဳကဵုစက္ခူ မွဲထပ် (ဒုၚ်ကဵုစက္ခူမွဲထပ်) တုဲ မ္ၚးဂှ် ကလေၚ်ပြိုက်စုတ်ကဵု ထိုၚ်ပလာတ်သတိတ်ဂှ်ပၠန်ရ။ ဗီုသဏ္ဍန်စဵုဒၞာဒၟံၚ်စၟ ပ္ဍဲသတ်လၚ်ကာ၊ သတ်ကြုက်ဂှ်ကီုရ။
သတ်တဵုဂှ် သ္ဂောံစကာအာ နကဵုစၞစနာနာသာ် ………….
သတ်တဵုဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ်စကာဒၟံၚ် (စဒၟံၚ်) ဒဒှ်စၞစ၊ ပ္ဍဲဒေသဍုၚ်ဒိုဟ်အဂၞဲအေယှဂမၠိုၚ် (အရှေ႕တောၚ်အာရှနိုၚ်ၚံများ) ဂှ် ဒှ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ ဍုၚ်ပလိုတ်ဂမၠိုၚ်တေံဂှ် နူတၞံဍေံ၊ နူရိုဟ်ဍေံ၊ နူသတ်ဍေံဂှ် စကာဒၟံၚ် ပ္ဍဲအရာကၠောန်ဂဥုဲ၊ ကၠောန်ယိုဟ် ကေုာံ ကၠောန်ဂျေဲလဳ ဒဒှ်စၞစဝေၚ် (သရေစာအဖြစ်) ဂၠိုၚ်ရ။ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဂှ် သတ်တဵုတုၚ်၊ သတ်တဵုဗ္စး၊ သတ်တဵုဂွပ်၊ သတ်တဵုကှ်ကှ် ကၠောန်တုဲ စအိုတ်ရ။ ဂကူသတ်တဵု ပ္ဍဲဒေသဂမၠိုၚ်ဝွံ ဒှ်ဂကူသတ်တဵု အဝယ်ဍောတ်သောဲတုဲ ရှ်ဖျးဂၠိုၚ် ၊ရှ်ဖျတ်နွံဂၠိုၚ်ရ။ ဂကူမန်တံ ဗ္စးသတ်တဵုဂှ် သၞဴဍုန်ကဵုဖျုန်၊ သၞဴဍုန်ကဵုၚုဲ၊ ကတုဲ လေပ်စအိုတ်ရ။ ဂကူသတ်တဵုဒေသဂှ် သံက်ခၞော်တုဲ ၜံက်ကဵုမြတုဲ သၞဴစုတ်ၜဵု ပ္ဍဵုစုတ်ပ္ဍဲစှေ်၊ ပ္ဍဲဂြဳတုဲ စွံလဝ်ကၠိုဟ်သၞာံမာန်ရ။ ဂကူသတ်တဵုသေံ (ကရဓန်ဗွေဖိုၚ်) ဂှ် အခါကြံၚ်ခိုဟ်မ္ဂး သံက်ခၞော်တုဲ ရေက်ကြဳကြဳ စဲပကှ်လဝ်ကှ်ကှ်တုဲ တၠကၠအ်သေံ(ထိုၚ်)တံ သွံဒၟံၚ် ဒဒှ်အပေါတ်သွံဍုၚ်သၟာၚ်(ပြည်ပပို႕ကုန်)အိုတ်ရောၚ်။

မာံရဲထဝ်

တၞံဂမၠိုၚ်ဝွံ အတိုၚ်သဘဴဓရ်ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ဍေံဂှ် ဍေံဂျိုၚ်တဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲသဘာဝပွဳပွူဂှ်ရ။ တၞံဂမၠိုၚ်ဝွံ ဟိုတ်နူအကာဲအရာဥတုရာသဳကီု၊ ဟိုတ်နူပယောဂမၞိဟ်ဂမၠိုၚ်ကီု အခါရဆဵုဂဗဒး ပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲမွဲမွဲ၊ ပ္ဍဲမွဲချိုန်ခဏဟေၚ်ဂှ် တၞံဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက်အာ (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) တၞံဂမၠိုၚ် ဂိအာဒှ်ယှတ် (Shock) ဂှ် လေပ်ကတဵုဒှ်အိုတ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဟိုတ်နူတၞံဂမၠိုၚ်ဂိအာတုဲ မွဲအဆက်ဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုၚ် ပရေၚ်လီုလာ် (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) ကတဵုဒှ်ကၠုၚ် ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ကီုရ။ စပ်ကဵုပရေၚ်လီုလာ် ကေုာံ ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ဏံဂှ် ဍေံတန်တဴဒၟံၚ် လ္တူဂမ္တဴ၊ လ္တူသၟုဟ်ဍာ်ဍုက်ဍေက်၊ လ္တူပယျးတ္ၚဲ၊ လ္တူဍာ် ကေုာံ လ္တူဂွံအဟာရအိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူတန်တဴ လ္တူတၚ်နၚ်ဂမၠိုၚ်ဏံဒှ်တုဲ ပရေၚ်ကတဵုဒှ်တၞံဂိ (Shock) လေဝ် လေပ်တၞဟ်ခြာဒၟံၚ်ကီုရ။
စပ်ကဵုဒဒှ်တၞံဂိ (Shock) တုဲ လက္ချန်ကတဵုဒှ်တၞံဂိဂှ် နွံတဴရ။ ပရေၚ်ကတဵုဒှ် (Shock) ဏံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်မံက်မံက်ဂတဝ်ဂတဝ်မာန်တုဲ ဗွဲမလောဲသွာ ဂွံပါ်ခြာပ္တိတ်လေဝ်မာန်ကီုရ။ ဓမ္မတာမ္ဂး (ယေဘူယျမ္ဂး) အခါရတၞံဂမၠိုၚ်ဂိအာဒှ်မ္ဂး တၞးဂမၠိုၚ်ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် အရံၚ်သာ်မိတ် ဟွံသေၚ်မ္ဂး ဒှ်ဒၟံၚ်အရံၚ်သာ်ဗိုၚ်ရ။ တၞးဂမၠိုၚ်အေဲကှ်အာသိုက်သိုက်တုဲ ကၞောတ်တဲမ္ဂး ဒှ်အာအရံၚ်သာ်ဗစံက်အိုတ်ရ။ တၞးဂမၠိုၚ်လုက်စုက်ဒးမ္ဂး ပြဟ်ဒတုံစှေ်အာအိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဒဒှ်တၞံဂိ (Shock) ဂှ် နွံတဴ (၄) သာ်တုဲ စပ်ကဵုလက္ချန်ပရူပရာတၞံဂိဂမၠိုၚ်ဂှ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုဏာရောၚ်။
(၁) အခါပဆုဲပြံၚ်တဵုတၞံဂှ် တၞံမ္ဒးဂိအာ (Transplant shock)
စပ်ကဵုစကာဒၟံၚ် သၞောတ်ပဆုဲပြံၚ်တဵုတၞံ (နူမဗွဝ်ဂှ်ပိုက်တၞံတုဲ ကလေၚ်ပဆုဲပြံၚ်တဵု) တုဲ လက္ချန်တၞံဂမၠိုၚ် ဒးဂိအာဍာံဍာံဂှ် ဇၟာပ်ညးဂမၠိုၚ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်ကၠးကၠးအိုတ်ရ။ အကာဲအရာဏံဝွံ အခါပဆုဲပြံၚ်တဵုတၞံဂမၠိုၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူစကာသၞေတ်ဟွံဒး (ဟွံဍာံ)၊ သၞောတ်လံၚ်ဍာ်ဗၠေတ်မှာအာ၊ ဟွံကိတ်ညဳကဵု ဥတုရာသဳကဵု ပ္ဍဲပွဳပွူ (ဟွံဒှ်မွဲစွံကဵု ဥတုရာသဳပွဳပွူ) လေဝ် လေပ်ကတဵုဒှ်မာန်ရ။ ပဆုဲပြံၚ်တၞံတုဲ ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသတ္တဟဂှ် လုက်စုက်ဒးပယျးတ္ၚဲ၊ ကျာ၊ တုဲ တၞံဂှ်ဂိဒၟံၚ်ရ။ ဒးလံၚ်ကဵုဍာ် ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဒးရးရ။ ရံၚ်အကာဲအရာတိတုဲ လံၚ်ကဵုဍာ်ထေက်ရ။ ပရေၚ်ကမၠောန်ဂမၠိုၚ်ဝွံ သွက်တၞံဂမၠိုၚ် သ္ဂောံဂျိုၚ်တဴ ဇၞော်ပၟဝ်အာမာန် ပ္ဍဲအကာဲအရာပွဳပွူကီုဂှ် သ္ဒးကၠောန်လဝ်ကဵုဒှ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် အခါပဆုဲပြံၚ် တဵုအာတၞံဂမၠိုၚ်မ္ဂး ရိုဟ်ဂမၠိုၚ်ညံၚ်ဟွံဂိအာဂှ်လေဝ် ဒးပဆုဲပြံၚ်တဵုအာထေက်ရ။
လက္ချန်တၞံဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ဇီုကပို်က်လဝ် (ထိခိုက်မှုလက္ခဏာ)
ပ္ဍဲတၞံဂမၠိုၚ် သ္ဂောံညာတ်ကေတ် ဗီုသဏ္ဍာန်တုပ်တဴညံၚ်ရဴ တူလဝ်ပၟတ်တုဲ လ္တူတၞးဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်အရံၚ်သာ်မိတ်၊ အရံၚ်သာ်ဗိုၚ်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် တၞးဂမၠိုၚ်ကဝေန်ကဝံက်ဒၟံၚ်၊ တၞးဂမၠိုၚ်အေဲဇြဒၟံၚ်တုဲ လအ်ညိ မ္ဒးပြဟ်ဒတုံစှေ်အာရ။
သွက်ဂွံလွဳလွတ်ဂှ် ………
စပ်ကဵုအကာဲအရာတၞံဂိလဝ်ဂှ် တၞံဂမၠိုၚ်သ္ဂောံၚုဟ်ကတဵုတိုန် သ္ဂောံထတ်ယုက်တိုန်ပၠန်ဂှ် ဒးစကာအာ နဲလံၚ်စုတ်ကဵု ဍာ်သဂြာရ။ နဲလံၚ်စုတ်ကဵုဍာ်သဂြာဏံဝွံ ၜိုန်ဒှ်ဖဵုလၟိုန်ရဟွံသေၚ်ကီုလေဝ် ဟိုတ်နူဟွံဒှ်ဘဲ လ္တူတၞံဂိဂမၠိုၚ်တုဲ နဲလံၚ်စုတ်ကဵုဍာ်သဂြာဏံဝွံ ယဝ်စကာလေပ်မ္ဂး ဒှ်နဲခိုဟ်မွဲကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ကၞာၚ် ကေုာံ တၞးဟွံဒှ်ဖဵု သွက်တၞံဂမၠိုၚ်ဂှ် ကုတ်ထောံ၊ ပဲါထောံထေက်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် သွက်ဂွံပညဳကဵုဂမ္တဴမာန်ဂှ်လေဝ် စကာအာနဲဗွဝ်ကဵုတိ၊ အုပ်ကဵုတိဂှ် ကၠောန်ကဵုမာန်ကီုရ။ တၞံဂမၠိုၚ်ညံၚ်သ္ဂောံကြံၚ်မ္ၚိုဟ်ခိုဟ်၊ ညံၚ်သ္ဂောံဒုၚ်ဒဏ်ဘဲမာန်ဂှ် ကၠာနူဟွံပဆုဲၚ်္ပြၚ်တဵုတၞံဏီဂှ် မ္ဒးထပိုတ်လဝ်ဍာ် (ဟွံလံၚ်ဍာ်မွဲသာ်)၊ မ္ဒးဖအောန်လဝ်ဍာ်ဂှ် ကၠောန်ထေက်ရ။ တၞံပဆုဲပြံၚ်တဵုလဝ်တုဲ လအ်ဂွံပွိုၚ်ၜါတ္ၚဲ၊ အခါလံၚ်ကဵုဍာ်မ္ဂး တန်တဴလ္တူအကာဲအရာ ဓါတ်ဍာ်ဍုက်ဍေက်တုဲ ဒးလံၚ်ကဵုဍာ် ဗၞတ်ဒးရးထေက်ကြိုက်ရ။
(၂) ဟိုတ်နူဂမ္တဴတုဲ တၞံမ္ဒးဂိအာ (Temperature shock)
ဟိုတ်နူဂမ္တဴပြံၚ်သၠာဲအာ ဗွဲမပြဟ်ပြေဟ်ပ္ဍဲပွဳပွူဂှ်တုဲ တၞံဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက် ဒးဘဲဂမၠိုၚ်နွံကီုရ။ ဟိုတ်နူဂမ္တဴက တဵုဒှ်အာ ပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲတုဲ တၞံဂမၠိုၚ်ဂိအာမာန်ရ။ လၟေၚ်ကမၠောန်ဇဳဝကမ္မ အပ္ဍဲတၞံဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ဇီုကပို်က်ဒးဘဲဂမၠိုၚ်ဂှ်တုဲ ကၞောတ်တဲမ္ဂး တၞံဂမၠိုၚ်ဒးချိုတ်အာဒှ်မာန်ရ။ ဟိုတ်နူဂမ္တဴ ကတဵုဒှ်အာ ပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲတုဲ တၞံဂမၠိုၚ် ဗွဲမပြဟ် လေပ်ကလေၚ်ပလန်ဂမ္တဴ (အပူလျှၚ်မြန်စွာတုံ႕ပြန်တတ်) နွံရ။ တၞံဂမၠိုၚ်ညံၚ်ဟွံဇီုကပိုက်ဒးဘဲဂှ်တုဲ ဗွဲကိုပ်ကၠာ တၞံဂှ် ပ္တိတ်ကဵုဓါတ်အေန်ဇြိုၚ် (Enzyme) ကေုာံ ဓါတ်ပရဝ်တိန်ရ။ ၜို်န်ဂှ်လေဝ် အခါရဓါတ်ဂမ္တဴဂၠိုၚ်တဴဒၟံၚ် ဗွဲမလအ်လ ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ်မ္ဂး စပ်ကဵုပရေၚ်လ္ၚတ်လာဲလေၚ်ကၠေံစၞ (အစာချက်လုပ်မှု) ဂှ် ဒေါံအာမာန်ဒှ်တုဲ တၞံဂမၠိုၚ်လေဝ် မ္ဒးအေဲဇြအာသိုက်သိုက်ရ။ တုပ်တဴနနဲသာ်ဂှ်ကီု အခိၚ်မုဟ်ကျာ ဒှ်အခိၚ်ဂံက်ပၠန် နကဵုသဘဴဓရ်ဍေံ တၞံဂမၠိုၚ်ပ္တိတ်ကဵုအေန်ဇြိုၚ် (Enzyme) ဂှ် ဇြိုၚ်ဇြုဲအာ (နှေးကွေးစွာ) ကီုရ။ အခိၚ်ဂှ် ယဝ်ရဓါတ်ဂမ္တဴဂှ် အောန်စှေ်အာပၠန်မ္ဂး တၞံဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက်ဘဲတၞံဂိ (Shock) ဂှ်ပၠန်ရ။
လက္ချန်တၞံဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ဇီုကပို်က်လဝ် ……..
ဟိုတ်နူဂမ္တဴဂၠိုၚ်တုဲ လက္ချန်တၞံဂမၠိုၚ် မ္ဒးဂိအာဂမၠိုၚ်ဂှ် တၞးဂမၠိုၚ်သၟူကၠုၚ် (အရွက်လိပ်လာ) ဒှ်အာဗီုသဏ္ဍာန် တူလဝ်ပၟတ်ရဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဟရီုတၞး၊ ဟမောန်တၞး (အရွက်ရဲ႕ဘေးအနားသတ်) ဂမၠိုၚ်ကှ်အာ၊ ပ္ကဴကဴအခိ်ၚ်ပြဟ်တိုန်၊ ကၠာနူသတ်ဟွံကြံၚ်ဍုဟ်ဏီဂှ် မ္ဒးပြဟ်လလုဲစှေ်အာ၊ သတ်ဂမၠိုၚ် ဒှ်အာညံၚ်ရဴတူလဝ်ပၟတ်ကီုရ။ ယဝ်ရဓါတ်ဂံက်ဂှ် ဂံက်လောန်က္ဍၚ်မ္ဂး ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်တၞံဂှ် ဒေါံဇူအာဒှ်တုဲ တၞးဂမၠိုၚ် ပြဟ်ဒတုံစှေ်အာရ။ တၞးဂမၠိုၚ် အရံၚ်သာ်ပြံၚ်သၠာဲအာ (အရံၚ်အးအာ)၊ တၞးကြံၚ်ကြံၚ်ဂှ် ပြံၚ်သၠာဲအာ အရံၚ်သာ်ဗိုၚ် ကေုာံ တၞးဂမၠိုၚ်ဍိုန်လျအ်စှေ်အာဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။
သွက်ဂွံလွဳလွတ်အာဂှ် ……….
အခိၚ်ဂမ္တဴဂၠိုၚ်တိုန်မ္ဂး ပယျာံနူဂယး ကေုာံ ပယျာံသဝ်တ္ၚဲဂှ် ထေက်ကဵုဒးလံၚ်ကဵုဍာ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် စပ်ကဵုကမၠောန် ပရေၚ်အုပ်ကဵုတိဂှ်လေဝ် ဍေံဖအောန်ဖျေံကဵုဂမ္တဴ ဗၞတ်ဒးရး ပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိဂှ်မာန်တုဲ သီုထိၚ်ဒဝ်ကဵု ဓါတ်ဍာ် ပ္ဍဲတိဂှ်ဒှ်ကီုရ။ အခိၚ်ကာလဓါတ်ဂံက်လောန်ၜက်ဒၟံၚ်ဂှ် ဓါတ်ဍာ်ပ္ဍဲတၞံ ဒးဟောံလေၚ်ဒၟံၚ်ဒှ်တုဲ ၜိုန်ရဒှ်အခိၚ်ဂံက်ကီုလေဝ် သီုဒးလံၚ်ကဵုဍာ်လၟေၚ်ဍာံကီုရ။ မွဲတၚ်ပၠန်ဂှ် အခိၚ်ဂံက်ဏံဂှ် ထေက်ကဵုဒးဝေၚ်ပါဲကၠေံ စပ်ကဵုကမၠောန်ကုတ်ထပိုတ်ထောံတၞံ၊ ကုတ်ထောံကၞာၚ်ဂမၠိုၚ် (လ္ပကုတ်ထောံတၞံ ကေုာံ ကၞာၚ်) ညိ။ ယဝ်ကၠောန်ဒးကမၠောန်သာ်ဏံ (ကမၠောန်ကုတ်တၞံ ကေုာံ ကၞာၚ်) မ္ဂး တၞံ၊ ကၞာၚ်ဂမၠိုၚ် ဒးဝပ်ဂိအာတုဲ ညံၚ်ရဴမ္ၚုဟ်ကတဵုကဵု ပရေၚ်တၞံသ္ဂောံဖောအ်ဗြေဝ်တိုန်တၟိကီုရ။ တၞံဂှ်ပဵုတုဲဒးစကာအာ အစောံဇြဟတ်ဂၠိုၚ်တိုန်တုဲ တၞံဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက် ဘဲဒဏ်ဂၠိုၚ်အာရ။
(၃) ဟိုတ်နူပယျးတ္ၚဲတုဲ တၞံဂမၠိုၚ်မ္ဒးဂိအာ (Light changes)
တၞံဂမၠိုၚ်ဝွံ နွံကဵုသဘဴဓဝ် ပွကလေၚ်ပၠန်ကဵုအစောံစရာဲ (တုန်႕ပြန်နိုၚ်တဲ့စွမ်းရည်ရှိ) ရ။ တန်တဴလ္တူဂကူတၞံ တုဲ တၞံဂမၠိုၚ် ပရေၚ်နွံပၟိက်ကဵု ပမာဏပယျးတ္ၚဲလေဝ် နာနာသာ်နွံကီုရ။ ဗွဲထေက်ကြိုက်ကဵု ပမာဏပယျးတ္ၚဲ ဟွံဂွံမ္ဂး အာဇီုကပိုက်ဒးအာ ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်တၞံမာန်ကီုရ။ အခါရ ပဆုဲပြံၚ်တဵုအာတၞံမ္ဂး ဒးစွံလဝ်သတိ စပ်ကဵုပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲပယျးတ္ၚဲ ကေုာံ သီုအကာဲအရာဒေသပွဳပွူတၟိဂှ် ညံၚ်ဂွံဒှ်သဟဇာတ (ဂွံသၟဟ်တးကဵု အကာဲအရာဂမၠိုၚ်) ဂွံဒှ်မာန်ဂှ် ဒးကေတ်အခိၚ် မွဲအခိၚ်ဏီရ။ ပ္ဍဲပွဳပွူတၟိဏံ စပ်ကဵုပမာဏပယျးတ္ၚဲ ဟွံညဳသၟဟ်ကီု ကေုာံ ဟိုတ်နူပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲပြဟ်ပြေဟ် ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ်ကီုတုဲ တၞံဂမၠိုၚ် ဒးဒှ်ကၠုၚ်ပရေၚ်ဘဲဒဏ်ပ္ဍဵုပ္ဍိုက် (ဖိစီးမှုဒဏ်=stress) ကေုာံ ပရေၚ်တၞံဂိ (shock) ကီုရ။
လက္ချန်တၞံဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက်ဒးအာ ………
ဟိုတ်နူပရေၚ်ပြ ံၚ်သၠာဲပယျးတ္ၚဲတုဲ တၞံဂမၠိုၚ် လက္ချန်ဒးဂိအာဂမၠိုၚ်ဂှ် အရံၚ်သာ်တၞးဒးလီုအာ၊ တၞးဂမၠိုၚ်က ဝေန်ကဝံက်အာ ကေုာံ တၞးဂမၠိုၚ် ဒးပြဟ်ဒတုံစှေ်အာဒှ်ရ။ အခါရဆဵုဂဗဒးပယျးတ္ၚဲ သကာတ်မြဟ်ကီု သီုအခိၚ်လအ်လအ်ကီုမ္ဂး တၞးဂမၠိုၚ်ပြံၚ်သၠာဲအာ အရံၚ်သာ်ဗိုၚ်တုဲ တၞးဂမၠိုၚ်ကတဵုဒှ်တဴ ညံၚ်ရဴဗီုသဏ္ဍာန် တူလဝ်ပၟတ်ကီု ဒှ်အာရ။
သွက်ဂွံလွဳလွတ်အာဂှ် ………..
တၞံတဵုစုတ်လဝ်ပ္ဍဲထၟာဲမ္ဂး ဗွဲကြဴပဆုှြဲပံၚ်တဵုလဝ်တုဲ လအ်ဂွံအခိၚ်ညိညဂှ် တၞးဂမၠိုၚ်အရံၚ်သာ် လီုလာ်ဒၟံၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။ ယဝ်အခါရ အေဲဇြဒၟံၚ်မ္ဂး ကလေၚ်စွံလေဝ်စွံမာန်ရ။ ဟွံသေၚ်မ္ဂး ဖန်ဗဒှ်ကဵု ဒၞာဲပွဳပွူဗီုထေက်ကြိုက်ကဵုတၞံဂှ် ဒးဒှ်ကီုရ။ အကာဲအရာတၞံဇကုမတဵုလဝ်ဂှ် ဂလိုၚ်လဵုဒးဂၞပ်ကဵု ပယျးတ္ၚဲရောဂှ် လ္ၚတ်ကေတ်တုဲ ကၠောန်ကဵုဓယံက်ဟာ ဟွံသေၚ်မ္ဂး နကဵုပယျးတ္ၚဲသဘာဝဂှ်ရ ထေက်ကြိုက်ဟာ၊ ပယျးတ္ၚဲဟွံရီုဂပ်မ္ဂး သွက်ဂွံကၠောန်ဗဒှ်ကဵု Grow light ဂှ်လေဝ် ဒးစကာအာကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် တၞးအရံၚ်သာ်လီုဒၟံၚ်ဂှ်ကီု တၞးကှ်ကှ်ဂမၠိုၚ်ကီု သၟးဇ္ၚးထောံမ္ဂး ဒှ်အထံက်အပၚ် သွက်တၞံဂမၠိုၚ် ၚုဟ်ကတဵုတိုန်ပြဟ် ဒှ်မာန်ကီုရ။
(၄) ဟိုတ်နူရိုဟ်အုဲအာတုဲ တၞံဂိအာ (Root Rot)
ရိုဟ်အုဲအာဂှ်လေဝ် ဒှ်လက္ချန်တၞံ ဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက်မွဲသာ်ကီုရ။ ဟိုတ်နူအကာဲအရာဏံတုဲ သွက်တၞံ သ္ဂောံဇၞော် မောဝ်တဴတက်တိုန်ဂှ် ဒှ်ပရေၚ်ဆိုအ်မွဲသာ်ကီုတုဲ တၞံဂမၠိုၚ် ပရေၚ်ထတ်ယုက် ဒးယုတ်သဝ်စှေ်အာတုဲ ဒုၚ်ဒဏ်ဘဲစၟစၟန်၊ ဘဲယဲဟွံမာန် ဒးဒှ်အာရ။ ဟိုတ်ရိုဟ်ဒးအုဲအာဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ဟိုတ်နူယဲပတိုဟ်နွံပ္ဍဲတိ (နွံပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိ) ဂှ်ရ။ ဒၟာနူလံၚ်စဝ်ဍာ်ဂၠိုၚ်ကီု၊ ဒၟာနူလံၚ်စဝ်စုတ်ဍာ်အောန်ကီု၊ သၟာၚ်နူဂှ် ဟိုတ်နူဍာ်ဇိမ်လုပ်ပ္ဍဲတိအောန်ကီု ဒှ်မာန်ရ။ ဟိုတ်နူအကာဲအရာဏံ သ္ဂောံကတဵုဒှ်မာန်ဂှ် ပဟိုတ်နူဂတှေ်ရှ်တိပရေအ်ကီု၊ ပဟိုတ်နူဒှ်ဒၟံၚ်တိဍာ် မၚ်တုဲ ဍာ်ဂွံဇိမ်တိတ်အာအောန်လေဝ် ဒှ်ကီုရ။ ပ္ဍဲတိဂှ် ဟိုတ်နူဍာ်မၚ်ဒၟံၚ်ဒှ်တုဲ ရိုဟ်ဂမၠိုၚ် သ္ဂောံဂွံဓါတ်အံက် ဇြဳဂျေန် ကေုာံ ဓါတ်အဟာရဂမၠိုၚ်ဂှ် ညံၚ်ရဴတာဒၞာလဝ်ကီုဒှ်တုဲ ရိုဟ်ဂမၠိုၚ်သ္ဂောံဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်တိုန်ဂှ် တုပ်ညံၚ်ရဴဗဒေါံထောံလဝ်ကီုဒှ်ရ။ ပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိ ဓါတ်ဍုက်ဍေက်ဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်ဂှ် ပတိုဟ် (ယဲပတိုဟ်) ဂမၠိုၚ် ဗွဲမပြဟ်ကၠုတ်ပါ်တိတ်ဂၠိုၚ်တုဲ ဆက်ကၠောံအာတၞံဂမၠိုၚ်ရ။ တၞံဂမၠိုၚ်ဟိုတ်နူဒးဘဲယဲပတိုဟ်ဂှ်တုဲ တၞံဂမၠိုၚ် ဒးချိုတ်အာကီုရ။
လက္ချန်ဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက်ဒးအာ …………
တၞံဂှ် ဟိုတ်နူဒးဘဲရိုက်အုဲတုဲ ပရေၚ်တၞံဖောအ်ဗြေဝ်လေဝ် ဒးကဒေၚ်အာ (နှေးကွေးသွား)၊ တၞံဂမၠိုၚ်အေဲဇြ အာ၊ တၞးဂမၠိုၚ်ဒှ်အာအရံၚ်သာ်မိတ်တုဲ လ္တူတၞးဂှ် ဍံက်ဍေန်ဒၟံၚ် အရံၚ်သာ်ဗ္စံက်ဗ္စံက်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ် မာန်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ရိုဟ်ဂမၠိုၚ်ပြံၚ်သၠာဲအာ အရံၚ်သာ်ဗိုၚ်တုဲ ရိုဟ်ဂမၠိုၚ်ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်ဟွံမာန် ဍိုန်ဍောတ်ဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။
သွက်ဂွံလွဳလွတ်အာဂှ် …………
အခါရပိုက်တၞံ၊ တဵုတၞံမ္ဂး ရိုဟ်ဍေံညံၚ်ဟွံဒးဝပ်ဂှ် စွံသတိတုဲ ပ္ဍဲရိုဟ်ဂှ် သရနွံဟာ၊ ပဏေတ်နွံဟာ အုဲဒၟံၚ်ဟာဂှ် စၟဳစၟတ်ကေတ်ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်တုဲမှ တၞံဂှ်တဵုထေက်ရ။ ပ္ဍဲကဵုရိုဟ်ဂှ် ယဲမွဲမွဲကၠောံထၞာန်တုဲ ပါကၠုၚ်မ္ဂး သွက်တၞံဂွံဂျိုၚ်တဴဂှ် ဇြိုၚ်သန်ရ။ အခါရလံၚ်ဍာ်ကဵုတၞံမ္ဂး တၞံဂှ် နွံပၟိက်ကဵုဍာ်ဂလိုၚ်လဵုတီလဝ်တုဲမှ ဆိၚ်ဆတုဲ လံၚ်ကဵုဍာ်ဂှ်ထေက်ရ။ ပ္ဍဲပွဳပွူရိုဟ်ဂှ် ဗွဲတၟေၚ်ဓါတ်ဍာ်ဍုက်ဍေက်ဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ ညံၚ်ဍာ်ဟွံမၚ်အာဂှ် ဒးစွံသတိထေက်ရ။ ပွဳပွူရိုဟ်ဂှ် ဓါတ်ဍာ်ဍုက်ဍေက်ဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်မ္ဂး ရိုဟ်ဂှ်အုဲအာတုဲ အလုံတၞံမွဲတၞံဂှ် ဒးချိုတ်အာမာန်ရ။

မာံရဲထဝ်

တၞံစဵုဒၞာကျာမ္ဂးဂှ် ဂကူတၞံဟွံရုဲ ၜိုန်တဵုဂွံကီုလေဝ် တၞံဒှ်ဖဵု သွက်တၞံဇကုမတဵုလဝ်ပ္ဍဲကၠအ် ကေုာံ ပ္ဍဲဝါဂှ်ဒှ်ကီုမှ မ္ဒးရုဲစှ်ဂွံတဵုအာ ဒဒှ်ဂကူတၞံစဵုဒၞာကျာဂှ်ထေက်ရ။ ဒဒှ်ဂကူတၞံစဵုဒၞာကျာရောၚ် ယဝ်ဒးရုဲစှ်တဵုအာမ္ဂး ဒးဒှ်ဂကူတၞံ ဆုဂမၠိုၚ် (သစ်ပၚ်များ) ကေုာံ ဒးဒှ်ဂကူတၞံရာပ်စာတ်ဂမၠိုၚ် (ခြုံပုတ်သဏ္ဍာန်ပၚ်များ) ရဴဝွံ စပ်ကဵုၜါဂကူဏံ ဒးတဵုအာရ။ ဂကူတၞံလဵုတဵုတဵု ယဝ်တဵုအာ ဒဒှ်တၞံစဵုဒၞာကျာဂမၠိုၚ်မ္ဂး ဒးတဵုလဝ်ကဵုသၞောတ်ကရောၚ် (အတန်းလိုက်စိုက်စနစ်) ရ။ တၞံတဵုလဝ်ပ္ဍဲကၠအ်၊ ပ္ဍဲဝါဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒးတဵုလဝ်ကဵု သၞောတ်ကရောၚ်တၞံရေၚ်ရေၚ်တုဲ စကာလဝ်တၞံစဵု ဒၞာကျာဂမၠိုၚ်ဂှ်လေဝ် ဒးတဵုအာသၞောတ်ကရောၚ်တၞံရေၚ်ရေၚ်ကီုရ။ ရံၚ်အာတၞံစဵုဒၞာကျာ တဵုလဝ်နကဵုကရောၚ်ဂှ်မ္ဂး တုပ်တဴညံၚ်ရဴစဵုလဝ်ကၟာၚ်ဒပ် (ခြံစည်းရိုး) မွဲကီုရ။ ဟိုတ်မ္ဒးတဵုတၞံစဵုဒၞာကျာဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲကၠအ်၊ ပ္ဍဲဝါဂှ် သွက်ဂွံစဵု ဒၞာကၠေံကျာ ကေုာံ သွက်ဂွံဒုၚ်ဘဲဒဏ် ဥတုရာသဳသ္ကာတ်မြဟ်မာန်ကီုဒှ်ရောၚ်။
တဵုတၞံစဵုဒၞာကဵုကျာဂမၠိုၚ်ဂှ် စွံလဝ်တၚ်ရန်တၟအ်နာနာသာ်နွံရ။ အဓိကဂှ် သွက်ဂွံစဵုဒၞာကဵုကျာဟေၚ်ဟွံသေၚ် သီုဂွံစဵုဒၞာအာကဵုဂတှေ်ရှ်တိ ညံၚ်ဟွံဒးဇွောဝ်စှေ်အာကရောမ်ဍာ်၊ ညံၚ်ဂတှေ်ရှ်တိဟွံဒးလီုလာ်အာဂှ် စွံအဓိကကီုရ။ ရံၚ်အာလ္ပါ်ဒေသပရၚ်ၜဳဇၞော် မွဲဒမြိပ်ပရၚ်ၜဳ (ပၚ်လယ်ကမ်းရိုးတန်းဒေသ) တေံလေဝ် တၞံကရးဍာ် (ဒဳရေတောပၚ်များ) ကၠုတ်တိုန်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲပရၚ်ၜဳနွံတဴလၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ တၞံဂမၠိုၚ်ဝွံ ဒှ်ဂကူတၞံစဵုဒၞာကဵုဘဲကျာ၊ ဘဲဍာ် သွက်ဒေသပရၚ်ၜဳဂှ်ရ။ တၞံနာနာသာ် ကၠုတ်တိုန်ဒၟံၚ် လ္တူတိပရၚ်ၜဳ၊ လ္တူတိဂတာၜဳဂမၠိုၚ်ဂှ် သွက်ဂွံစဵုဒၞာကဵု သဘာဝပွပွူတၞံကၠုတ်တိုန်ဒၟံၚ်ကီု၊ သတ်ဍာ်ဂွံဂျိုၚ်တဴဒၟံၚ် စဵုကဵုလအိတ်အယုက်တေံမာန်ကီု၊ ပရၚ်ၜဳညံၚ်ဟွံလာ်ပိုတ်အာကီု၊ သၞောတ်ဂေဟ ညံၚ်ဟွံဒးလီုလာ်အာကီု၊ စဵုဒၞာကဵုမာန်၊ ထိၚ်ဒဝ်ကဵုမာန်ုကီုရ။
ဂွံတဵုအာ ဒဒှ်ဂကူတၞံစဵုဒၞာကျာဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်တၞံဒုန်နနာသာ်၊ ဗီုသဏ္ဍာန်ဂကူတၞံဒုန်ဂမၠိုၚ်၊ ဂကူတၞံပြဳ (ထၚ်းရူးပၚ်)၊ ဂကူတၞံယူကလေပ်၊ ဂကူတၞံအဝ်ရေယှာ၊ ဂကူတၞံမာန်ဂျာန်ယှာ၊ တၞံပ္ကဴနာနာသာ် ကေုာံ တၞံသတ်ဆုဂမၠိုၚ်ဂှ် တဵု အာထေက်ရ။ အခါတဵုတၞံစဵုဒၞာကျာမ္ဂး ဂကူတၞံစဵုဒၞာကျာဂှ် ဒးကိတ်ညဳ (ဒးဒှ်ဖဵု) ကဵု ဂကူတၞံဇကုမတဵု (တၞံသတ်ဆု၊ တၞံပ္ကဴ၊ တၞံသတ်ဒ္ကောၚ် မပ္တံတၞံဂမၠိုၚ်) ဂှ်ကီုရ။ ပ္ဍဲတိတဵုတၞံမွဲကၞ (စိုက်ခၚ်းမြေတခၚ်းအတွက်) ဂှ် တဵုစုတ်ကဵုတၞံစဵုဒၞာကျာမွဲကရောၚ်၊ ၜါကရောၚ် ကေုာံ ပိကရောၚ် တဵုကဵုထေက်ရ။ ဇကုတဵုလဝ်တၞံဂမၠိုၚ် ပ္ဍဲကၠအ်၊ ပ္ဍဲဝါဂှ် နူဒဒှ်တၞံစဵုဒၞာကျာ ညံၚ်ဂွံစဵုဒၞာကဵုကျာမာန်ဂှ် ဒးသ္ပအဓိကရ။ တၞံစဵုဒၞာကျာတဵုလဝ်ဂှ် ညံၚ်ဟွံသ္ၚောဲခြာအာ နူတၞံတဵုလဝ် (မပ္တံတၞံသတ်ဆု၊ တၞံသတ်ဒ္ကောၚ်ဂမၠိုၚ် (သီးနှံပၚ်များ) တၞံပ္ကဴဂမၠိုၚ်) ဂှ် ဗၞတ်အခြာ (၁၀ပေ)၊ (၂၀ပေ) ဂှ် ဒှ်ဟွံထေက်ရ။ ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဏံဂှ် ဒှ်ကိုန်ဂစိုတ်ဟွံသေၚ်တုဲ တန်တဴလ္တူလၟိဟ်တၞံအောန်/ဂၠိုၚ် ဒှ်ကီုရ။ သၠုၚ်တၞံစဵုဒၞာကျာဂှ် တဵုလဝ်တုဲ တၞံဂှ်နွံသၠုၚ် (၃၀) ပေမ္ဂး စဵုဒၞာကဵုဘဲကျာဒှ်ဖဵု (effective) လၟိဟ်တၞံတဵုလဝ် (၃၀) ဨကမာန်ကီုရ။
ဒးစွံသတိဇၞော်မွဲဂှ် အခါတဵုတၞံစဵုဒၞာကျာဂှ်မ္ဂး ညံၚ်ဟွံဒှ်အာ ဂကူတၞံဒုၚ်လဝ်တဲ (Host) စၟစၟန် ကေုာံ ယဲဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ရ။ စကာအာ ဒဒှ်တၞံစဵုဒၞာကျာ ဂပ်ဝ်ထေက်ကြိုက်ဂှ် ဥပမာ ညံၚ်ရဴဂကူတၞံကၟက်ဆု (ဘောစကိုၚ်းပၚ်) ကေုာံ ဂကူတၞံချေဲရဳတိဗ္လး (မြေပြန်႕ချယ်ရီ) ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်ဂကူတၞံစဵုဒၞာကျာတုဲ သီုဒှ်ဂကူတၞံ (ကၠောန်ဝါဲသၠဆုခၞေက် =သစ်ရွက်စိမ်းမြေသြဇာ)မာန်ကီုရ၊၊
စပ်ကဵုဂကူတၞံ ဒဒှ်တၞံစဵုဒၞာကျာဂမၠိုၚ်မာန်ဂှ်မ္ဂး ………
(၁) တၞံဂမၠိုၚ် မဒှ်ဂကူတၞံဍုက်ဍေက်ဒၟံၚ်တွဵု (တၞးဒှ်ဒၟံၚ်သာ်ၚေက်တွဵု) ဂကူတၞံပြဳ (ထၚ်ရူးပၚ်များ) တၞံဒုန်ဂမၠိုၚ် ကေုာံ ဂကူတၞံပြဳတၟအ် (ကျောက်ထၚ်းရူးပၚ်)၊ တၞံဆု ကေုာံ တၞံသတ်ဆုဂမၠိုၚ်။
(၂) ဂကူတၞံလေပ်တၞးပြဟ် မွဲသၞာံမွဲဝါ၊ တၞံမၚ်ဂြာဲ (မိုးမခပၚ်) (ပျားရည်ကျိုၚ်းပၚ်=honey locust)။
(၃) တၞံမဒှ်ဗီုပြၚ် တၞံရာပ်စာပ် (ခြံုပုတ်သဏ္ဍာန်အပၚ်များ) တၞံ(ချယ်ရီမက်မန်း)၊ တၞံပ္ကဴ(နှၚ်းဆီ) တၞံဗိုလ် ကတော် မျက်ခုံးပၚ် (ခြံစည်းရိုးပၚ်မျိုး) ကေုာံ ဂကူတၞံသၞာဲ (အုန်းနှဲပၚ်မျိုး=ခြံစည်းရိုးပၚ်မျိုး) ဂှ် တဵုမာန်ကီုရ။
ဖဵုဂွံတဵုလဝ် တၞံစဵုဒၞာကျာဂမၠိုၚ်ဂှ် ……..
(၁) အသိၚ်ကျာပိုက်ကၠုၚ်ဂှ် ဖအောန်ဖျေံကဵုမာန်တုဲ ပညဳကဵုဂမ္တဴပ္ဍဲတိ ကေုာံ ပ္ဍဲသ္တီုကျာမာန်ဂှ်ကီုရ။
(၂) ဂလိုၚ်ပ္တိုန်ကဵု သၟုဟ်ဍာ်ပ္ဍဲသ္တီုကျာဂှ်မာန်။
(၃) ဟိုတ်နူပ္ညဳကဵု(ထိၚ်ဒဝ်ကဵု) သၟုဟ်ဍာ်ပ္ဍဲတိမာန်တုဲ ထိၚ်ဒဝ်လဝ်ကဵုဓါတ်ဍာ် ပ္ဍဲတိအခိၚ်လအ်လအ်မာန်။
(၄) သွက်ဒေသလတိုပ်စှေ်ဒၟံၚ်ဂှ် ဖအောန်ဖျေံကဵု ဗၞတ်လတိုပ်မာန်။
(၅) ဂကူတၞံစဵုဒၞာကျာဂမၠိုၚ်ဝွံ တန်တဴကဵု သၠုၚ်တၞံစဵုဒၞာကျာ၊ တၞံမွဲကဵုမွဲတၞံ ဗၞတ်သ္ၚောဲ/ကြပ်၊ ဒေသတိဍာ် ကေုာံ တန်တဴကဵု ဂကူတၞံမရုဲစှ်လဝ်ဂမၠိုၚ်ဂှ်ကီုရ။
(၆) ဖအောန်ဖျေံကဵု ဘဲဍာ်ထ္ပက်ဂတှေ်ရှ်တိ မ္ဒးဇွောဝ်တိတ်အာ (မြေဆီလႊာတိုက်စားမှု) ဗၞတ် (၁၀%-စဵုကဵု ၂၀%) မာန်တုဲ မ္ဒးဂလိုၚ်ပ္တိုန်ကဵုဓါတ်ဍာ် ပ္ဍဲတိကီု ကေုာံ ဗလို်က်ဂတှေ်ရှ်တိ (မြေဆီလႊာအမှုံများ) ညံၚ်ဟွံပါအာ ပ္ဍဲကျာဂှ်လေဝ် စဵုဒၞာကဵုမာန်ကီုရ။
(၇) တၞံစဵုဒၞာကျာဂမၠိုၚ်ဝွံ ဖအောန်ဖျေံကဵုဂမ္တဴတ္ၚဲမာန်တုဲ ပ္ညဳကဵုဂမ္တဴဗ္တံမာန်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဟိုတ်နူကျာပိုက်ထတ်၊ ဟိုတ်နူလဗိုတ်ကျာထက်တုဲ တၞံသတ်ဆု၊ တၞံသတ်ဒ္ကောၚ် (သီးနှံပၚ်များ) ဂမၠိုၚ် နူဒးဒုၚ်ဘဲကျာဂှ်တုဲ သတ်ဆု၊ သတ်ဒ္ကောၚ်ဂမၠိုၚ် နူစရာဲဍာ်ဒ္ကေဝ် မ္ဒးယုတ်သဝ်စှေ်ဂှ်လေဝ် ဖအောန်ဖျေံကဵု ဗၞတ် (၄၄%) မာန်ကီုရ။ တၞံသၞေဝ်ကေဝ်ဂမၠိုၚ်လေဝ် သာတုဲ ခိုဟ်တိုန်မာန်ကီုရ။
(၈) ၜိုန်ကျာထတ်ကတဵုဒှ်ကီုလေဝ် ဟိုတ်နူတၞံစဵုဒၞာကျာနွံတုဲ ကၞာၚ်ဗိုၚ်၊ တၞး၊ ကဝ်သ္ကုတ်၊ စာ်ထောၚ်အောန် ရ။ ကၠအ်တၞံသတ်ဆုဂှ်မ္ဂး စပ်ကဵုပရေၚ်ပံၚ်ဆက်အသဝ်ပ္ကဴ (ဝတ်မှုန်ကူးခြၚ်း) လေဝ် ဒတုဲကဵုဖဵုမာန်ကီုတုဲ သတ်ဆုဂမၠိုၚ်၊ သတ်တိတ်မာန်၊ လၟိဟ်တိတ်ဂၠိုၚ်ကီုရ။
(၉) အခါတဵုတၞံစဵုဒၞာကျာမ္ဂး ဒှ်ဂကူတၞံပ္တိတ်ဆု (သစ်သားထွက်ပၚ်စည်) ဥပမာတၞံဆုကၠ၊ တၞံဆုပြာန်၊ တၞံနာဍူမ္ဂး ဒှ်ဖဵုဂၠိုၚ်ရ။ ဒှ်တၞံပ္ကဴကဴမ္ဂး ဒှ်ဖဵုသွက်စၟသာဲကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် သွက်ပရေၚ်ဂီုကၠီုကၠအ်ခိုဟ်မာန်တုဲ တဵုအာတၞံသတ်ဆုဂမၠိုၚ်မ္ဂး ဂွံကၠုၚ်သြန်အပဵု သွက်သ္ၚိကၟိန်မာန်ကီုရ။
(၁၀) ကၠအ်မွဲကဵုကၠအ်မွဲ ဒှ်ဒၟံၚ်မွဲပယျဵု (ကၠအ်ဆက်ဒၟံၚ်) မ္ဂး အကြာကၠအ်ၜါဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်ဒၞာဲစၟစၟန်ကၠောံထၞာန်မာန်ဂှ် လေဝ် ဖအောန်ဖျေံကဵု ဘဲစၟစၟန်၊ ဘဲယဲဂမၠိုၚ်မာန်ကီုရ။ ကၠအ်တဵုလဝ်တၞံသၞောတ်အဝ်ဂေဏေတ်မ္ဂး သာတုဲ ဒးစကာအာ သၞောတ်တဵုတၞံစဵုဒၞာကျာဏံထေက်ရ။
(၁၁) ဟိုတ်နူတဵုလဝ်သၞောတ်တဵုတၞံစဵုဒၞာကျာတုဲ တၞံတဵုလဝ်ပ္ဍဲကၠအ်၊ တၞံတဵုလဝ်ပ္ဍဲဝါ၊ တၞံတဵုလဝ်ပ္ဍဲဂူ၊ ပ္ဍဲယာဂမၠိုၚ် သာတုဲသာယာကျောဝ်ဂေါဝ်မာန်တုဲ ပ္ဍဲသ္တီုကျာလေဝ်အးခိုဟ်ရ။ ကျာခိုဟ်၊ ကျာအးလေဝ် ဂွံ ယီုဖဲဠဲတုဲ သွက်မၞိဟ်ဂမၠိုၚ် ဂွံအထံက်အပၚ် စပ်ကဵုပရေၚ်ထတ်ယုက်မာန်ကီုရ။
သၞောတ်တဵုတၞံစဵုဒၞာကျာဝွံ ဒှ်သၞောတ်နွံကဵုဖဵုနာနာသာ်ရ။ အခါတဵုတၞံစဵုဒၞာကျာမ္ဂး သၞောတ်စှေ်စှေ် ဒးတဵု ထေက်ရ။ သွက်ဂွံစဵုဒၞာကဵု ကရောၚ်ကျာကၠုၚ် (ဒိုဟ်ကျာပိုက်ကၠုၚ်) ဂှ် ဒှ်အဓိကတုဲ ဒးတၟော်ကေတ်ချိုတ် ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်တုဲမှ ဒးတဵုအာ တၞံစဵုဒၞာကျာဂှ်ထေက်ရ။ တန်တဴလ္တူတိတုဲ ဒးရုဲစှ်အာ ဂကူတၞံဒှ်ဖဵု သွက်ဂွံစဵုဒၞာကဵုကျာမာန် ကေုာံ သီုဂွံဂုဏ်ဖဵုနူတၞံစဵုဒၞာကျာဂှ် ဂွံကၠုၚ်မာန် မပ္တံသတ်ပၟဝ်ဇဝ်ပ္ကဴဂှ် ဂွံသွံရာန်အာ ဒဒှ်ပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်မွဲမာန်ဂှ် ဒးစၟဳကေတ်လဝ်ကီုရောၚ်။

မာံရဲထဝ်

စပ်ကဵုလက္ချန်သြောံမ (ဒဒှ်မ-သြောံသ္ပမ) တုဲ ပ္ဍဲမသြောံဂှ် နွံတဴတၚ်နၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ကီုရ။ ပၞောဝ်ကဵုတၚ်နၚ်ဂမၠိုၚ်မ္ဂး နူမဂှ် လၟိဟ်ပလုတ်တၞံဂွံကၠုတ်တိုန် (အပၚ်ပေါက်နှုန်းကောၚ်း) ခိုဟ်၊ ဂွံကၠုတ်တိုန်လၟိဟ်ပလုတ်တၞံဂၠိုၚ် ကေုာံ တၞံသြောံဂမၠိုၚ် သ္ဂောံဖောအ်ဗြေဝ်ဇၞော်ပၟဝ်ခိုဟ်မာန်ဂှ် ဒှ်တၚ်ရန်တၟအ်အဓိကကီုရ။ ဟိုတ်နူတၚ်ရန်တၟအ်ၜါသာ်ဏံတုဲ နူဂှ် ဂွံပရေၚ်ဖဵုဍေံဂှ် တၞံသြောံသ္ဂောံဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်တုဲ သြောံတိတ်လေဝ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ် တိုန်ကီုရ။ ကၠာနူဟွံဗွဝ်မဏီဂှ် မသြောံသ္ပမ (ဒဒှ်မသြောံသွက်ဂွံတဵု) ဂှ် မ္ဒးအးခိုဟ် ကေုာံ မခ္ဍန်မၞုံပ္ဍဲမသြောံဂှ် ဒးနွံဒၟံၚ်ပေၚ်ပေၚ် (အဆံပြည့်စပါးစေ႕) မာန်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဒးရုဲစှ်အာမခိုဟ်ရောၚ်။
နဲကဲရုဲစှ်သြောံမဏံဂှ် ဒှ်နဲကဲသၟာဗ္ၚညးတမၠာတံ၊ ဒှ်နဲကဲသၟာဗ္ၚနူအဆက်ဆက်တံ စကာကၠုၚ်လဝ်ဒှ်တုဲ စဵုကဵု စိုပ်ကၠုၚ်သၞောတ်တဵုလွဳဂတာပ်ခေတ်ဏံ၊ သၟာဗ္ၚလ္ၚဵုတံ စကာဒၟံၚ်ဖိုဟ်ဏီရ။ သွက်ဂွံရုဲစှ် ဂွံမသြောံခိုဟ်၊ မသြောံခ္ဍန်ပေၚ်ပေၚ်မာန်ဂှ် မ္ဒးဒးစကာအာ နဲကဲမသြောံတုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဂှ် ဒှ်နဲခိုဟ်မွဲရောၚ်။
မသြောံသ္ပသြောံမဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ စကာကၞာဲ (စကော) တုဲ ဒးသၟးဇ္ၚးထောံ ဂကူမသြောံတၞဟ်ခြာဂမၠိုၚ်၊ သ္ပအ် သြောံ၊ ကာမ်၊ အမှိက်ဂမၠိုၚ်ဂှ်မာန်ရ။ ကေတ်ဍာ်ပ္လး (၄ဂါလာန်) တုဲ စုတ်ပ္ဍဲဇရဳ၊ ဇရ၊ ပ္ဍဲစေဝ်၊ ပ္ဍဲစေဝ်ဆုဗွိုၚ်တုဲ ပ္ဍဲဍာ်ဂှ် သၞဴစုတ်ၜဵု (ၜဵုစကာဒၟံၚ်ပ္ဍဲသ္ၚိ) လျိုၚ်၁.၅(မွဲပသာလျိုၚ်၅၀ဒ္ကေဝ်)တုဲ ထကဵုကဵု စဵုလာဲကၠောံအာရ။ (ဂွံတီကေတ်ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ၜဵုဂၠိုၚ်၊ အောန်ဂှ်မ္ဂး ဒးစကာနဲကဲထောံစုတ်ခၟာဲစာၚ်မွဲမ ပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဂှ်ရ။ ယဝ်ခၟာဲစၚ်ဂှ် မံက်ဂတဝ်ဒၟံၚ်ညိညိ သ္ဂောံဆဵုကေတ်မ္ဂး ဒှ်အကာဲအရာ ဒးရးသန်ရ။ ဆက်တုဲမသြောံဂှ် တုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဂှ်မာန်ရ။
အခါမသြောံတုၚ်ပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဂှ် တုဲဒှ်အာမ္ဂး အခိၚ်ကလေၚ်ဟံၚ်ကေတ်မသြောံပၠန်၊ သ္ဂောံကလေၚ်ဂွံမသြောံလောဲလောဲမာန်ပၠန်ဂှ် ဒးသၠစုတ်ဇာမွဲမွဲလ္ပါ်သၟဝ်ဇရဳ၊ သၟဝ်ဇရ၊ သၟဝ်စေဝ်ဆုဗွိုၚ်ဂှ်ထေက်ရ။ အခိၚ်ကလေၚ်ဟံၚ်ပ္တိတ်မ သြောံဂှ် ဗွဲမလောဲဟံၚ်ပ္တိတ်မာန်အာရ။ မသြောံဟဳဒၟံၚ်လ္တူဍာ်ၜဵုဂှ် ဒှ်မသြောံခ္ဍန်ဟွံပေၚ်၊ ဒှ်သ္ပအ်သြောံရ။ မသြောံဟွံအံၚ်၊ သ္ပအ်သြောံဂမၠိုၚ်ဂှ် ဟံၚ်တုဲဒးပါဲထောံရ။ မသြောံဗၠိုက်ဒၟံၚ်သၟဝ်ဂတာဇရဳ၊ သၟဝ်ဂတာစေဝ်ဆုဗွိုၚ်ဂှ် ဒှ်မသြောံခ္ဍန် ပေၚ်၊ ဒှ်မသြောံအံၚ်ခိုဟ်ရ။
မသြောံဗၠိုက်ဒၟံၚ်သၟဝ်ဍာ်ၜဵုဂှ် ကြာတ်ကြဴကဵု (၄-၅) ဝါတုဲ ကလေၚ်တုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်ပ္လး ပွိုၚ် (၂၄) နာဍဳရ။ ကလေၚ်ဟံၚ်ကေတ်မသြောံဂှ်တုဲ ကလေၚ်အုပ်မသြောံဂှ် ပွိုၚ် (၂၄) နာဍဳပၠန်ရ။ (အခါကၠောန်ဒၞာဲအုပ်မသြောံမ္ဂး သၟာဗ္ၚညးတမၠာတေံ ဒုၚ်သၠအၚ်၊ ဒုၚ်သၠဗြာတ်သၟဝ်တုဲ လ္တူဂှ်ပရးလဝ်မသြောံတုဲ ကလေၚ်အုပ်ကဵုသ္ကဝ်နှာရ။ လ္တူသ္ကဝ်နှာဂှ် ကလေၚ်အုပ်ကဵုချံက်လေဝ်နွံကီုရ၊၊) မသြေံဂှ် အခါပလုတ်ကၠုတ်တိုန်သာ်ဗုဗု (စာပါးစပ်ပြူးစ)မ္ဂး ဆက်စကာအာ ပ္ဍဲတိခံက်ဗွဝ်မတေံလေဝ်မာန် ဟွံသေၚ်မ္ဂး တဵုသြောံသၞောတ်မဟရာတ် (ကြဲခၚ်းစိုက်စနစ်) လေဝ် ကၠောန်မာန်ကီုရ။
စပ်ကဵုကမၠောန်မသြောံ တုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဏံဂှ် ဒှ်ပရေၚ်ကမၠောန် သ္ဂောံဂွံဒှ်မသြောံ မၞံုကဵုဍာ်ဒကေဝ်ခိုဟ်၊ သွက်ဂွံဒှ်မသြောံလၟိဟ်ကၠုတ်ဂၠိုၚ် ကေုာံ သွက်ဂွံဒှ် ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်တၞံသ္ဂောံခိုဟ်တုဲ ဂွံဆက်စကာအာ ဒဒှ်သြောံမခိုဟ်ပၠန်ဂှ် ဒှ်အဓိကရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် အခိ်ၚ်ပြဟ်ပြဟ်ဏံ စပ်ကဵုသၞောတ်စကာမသြောံ တုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဏံတုဲ သၟာဗ္ၚလၟိဟ်အောန်ဟေၚ် ဒ္ဂေတ်ဗက်ကၠောန်ဒၟံၚ်နွံရ။ သၞောတ်ဟွံဍာံဂှ်လေဝ်ဟွံသေၚ်၊ သၠုဲသၠာ်အိုတ်ဂၠိုၚ်လေဝ်ဟွံသေၚ်၊ ဟိုတ်နူဒးကၠောန်ကမၠောန်ဂၠိုၚ်ညိညတုဲ သၟာဗ္ၚလၟိဟ်အောန်ဟေၚ် ဒ္ဂေတ်ဗက်ကၠောန်ဒၟံၚ်နွံရ။ သၟာဗ္ၚဗွဲမဂၠိုၚ် ဟွံရုဲမမွဲသာ် တုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်တိုက်ရိုက်၊ အုပ်စုတ်တိုက်ရိုက်၊ ပလုတ်သြောံဂှ် ကၠုတ်တိုန်တုဲ ဗွဝ်မ၊ ဂြာတ်ဟရာတ်အိုတ်ရ။
ယဝ်ရသ္ပလဝ်စၟတ်သမ္တီ ဒဒှ်သြောံမဍာံရောၚ် နူဌာနသုတေသနမွဲမွဲ၊ နူကမ္ပဏဳသွံမမွဲမွဲ၊ တၚ်ကေတ်လျိုၚ် (အာမခံမှု) နွံမ္ဂး ဟွံဒးစကာနဲတုၚ်ဍာ်ၜဵုလေဝ် စကာအာမာန်ဒၟံၚ်ကီုရ။ ယဝ်ရဒှ်ဂကူမသြောံ သ္ပလဝ်စၟတ်သမ္တီ ဒဒှ်မသြောံဍာံ (Register seed) မ္ဂး ဟွံဒးရုဲဂကူသြောံခိုဟ်၊ ဂကူသြောံအးတုဲ တိုက်ရိုက် ဗွဝ်မမာန်၊ တဵုမာန်ရ။
မွဲအလုံကၟိန်ဍုၚ် သၟာဗ္ၚလၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ဒးတဵုဒၟံၚ်သြောံ လ္တူတိတဵုသြောံ ဨကလၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဒှ်တုဲ မသြောံဇကုဇကုဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်ဂှ်ရ ဒးကလေၚ်စကာ၊ ဒးကလေၚ်သ္ပမအိုတ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် သၟာဗ္ၚလ္ၚဵုဂှ် ရာန်သြောံမ နူသၟာဗ္ၚတၞဟ်သၟာၚ်တုဲ ကလေၚ်တဵုပ္တိတ်လေဝ်နွံကီုရ။ ဟိုတ်နူဂှ်ရ ဒးဖတိုက်ဖအောဝ်ဒၟံၚ် ဒးကဵုဒၟံၚ်သတိ သွက်ဂွံစကာအာ သၞောတ်တုၚ်သြောံမပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဂှ် ဒှ်နဲရုဲစှ်မခိုဟ်ရောၚ်။
နဲကဲတုၚ်သြောံမပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဏံ ဟွံမိက်စကာမ္ဂး နဲကဲလောဲလောဲ နွံဒၟံၚ်မွဲနဲဏီရ။ နဲဏံဂှ် ကၠောန်လဝ်သု တေသနတုဲမှ ဓမံက်ပ္တိတ်လဝ် သွက်သၟာဗ္ၚတံ ဂွံကၠောန်ဗက်အာဒှ်ရ။ နဲဝွံ ဒှ်နဲမသြောံဂှ် တုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်တုဲ မသြောံဂတဝ်တိုန်ဒၟံၚ်လ္တူဍာ်ဂှ် ဒှ်မသြောံပေဲပေဲပံက်ပံက် (မသြောံခ္ဍန်ဟွံပေၚ်၊ ဒှ်ဒၟံၚ်သ္ပအ်သြောံ) ဂမၠိုၚ်ရ။ ပါဲထောံတုဲ သှေ်နူဂှ် (မသြောံဗၠိုက်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဍာ်) ဂှ် ရုဲစှ်တုဲ စကာအာ ဒဒှ်သြောံမမာန်ရ။ ဂကူမသြောံခ္ဍန်ပေၚ်ပေၚ်ဂှ် ဒှ်ဂကူမသြောံဂိုၚ် ဒေပ်စွံလဝ်စၞပ္ဍဲမ (အစေ့တွၚ်းစာ) တုဲ ဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်စၞဂၠိုၚ်တဴ နူမသြောံပေဲပေဲပံက်ပံက်ဏီရ။ ဇြဟတ်ပလုတ်ကၠုတ်တိုန်မာန်ဂှ်လေဝ် သာတုဲခိုဟ်၊ သာတုဲဂၠိုၚ်တဴရ။ ပလုတ်ကၠုတ်တိုန်ဗက်ဂတာပ် တၞံလေဝ်ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်ကီုရ။ ဟိုတ်နူတၞံဖောအ်ဗြေဝ်တဴ တက်ခိုဟ်ဂှ်ရ ဒှ်ဖဵုသွက်တၞံဂမၠိုၚ် ဂွံဗြေဝ်တိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ် (အပၚ်ပွားကောၚ်း) တုဲ လၟိဟ်သြောံတိတ်လေဝ်ဂၠိုၚ်ကီုရ။
မသြောံမၞံုကဵုစရာဲခိုဟ်ဂှ် တုၚ်ဍာ်ပွိုၚ် (၂၄) နာဍဳတုဲ ကလေၚ်အုပ် (၂၄) နာဍဳပၠန်မ္ဂး ပလုတ်ကၠုတ်တိုန်ရ။ ဗွဝ်မမာန်ရ။ ဟွံသေၚ်မ္ဂး ဂြာတ်ဟရာတ် (ကြဲဆၚ်း) လေဝ် ဂွံမာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ မသြောံမ္ဍိုက်ပေၚ်ကဵု ခ္ဍန်ပေၚ်ပေၚ်၊ မသြောံတေၚ်တေၚ်၊ မသြောံဇြိုၚ်ဇြိုၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ရုဲကေတ်တုဲ တုၚ်ဍာ်၊ အုပ်မ၊ ပလုတ်တၞံတုဲ တဵုအာမ္ဂး ဇၟာပ်သၟာဗ္ၚ သ္ဂောံကလိဂွံဖဵု လၟိဟ်သြောံတိတ်ဂၠိုၚ်မာန်ရောၚ်။
စပ်ကဵုသ္ဂောံတဵုလွဳပ္တိတ် ဒဒှ်သြောံမတၟိတၟိမွဲမွဲဂကူမာန်ဂှ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံမ္ဂး နူသ္ကိုပ်ဌာနသုတေသန ပရေၚ်တဵုလွဳ၊ ဌာနတဵုလွဳပ္တိတ်မ (seed) တေံ တဵုလွဳပ္တိတ်ကၠုၚ်လဝ်မသြောံ ကေုာံ မဂမၠိုၚ်နွံဒၟံၚ်ရ။ မတမ်ဝါဒိ (Breeder seed) ဂှ် တဵုပ္တိတ်၊ လွဳပ္တိတ်နူဌာနသုတေသနပရေၚ်တဵုလွဳ (ဗဟဵု) တေံတုဲ မွဲကဆံၚ်တုဲမွဲအဆံၚ်ပၠန် နူဌာနပရေၚ်တဵုလွဳ ဌာနကၠအ်တဵုပ္တိတ်မဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒးကလေၚ်တဵုပ္တိတ်အဆံၚ်ဆံၚ်တုဲ လက္ကရဴအိုတ်ဂှ် ဗ္စိုပ်ကဵုဇရေၚ်သၟာဗ္ၚတံ သွက်ဂွံတဵုအာ ဒဒှ်မသ္ပပရေၚ်ပိုၚ်ဒြပ်အိုတ်ရ။
နဲတဵုပ္တိတ်ဒဒှ်မအး (Seed production) ဂှ် ဍေံတၞဟ်ခြာဒၟံၚ်ကဵု ဗီုသဏ္ဍာန် နနဲအလဵုသၟာဗ္ၚတံ တဵုပ္တိတ်ဒၟံၚ်သြောံ ဒဒှ်ဂကူမသြောံသွက်စ၊ သွက်သွံရာန်မ (Grain) ဂှ်ရ။ တၚ်ရန်တၟအ် ဍေံတၞဟ်ခြာဒၟံၚ်လးလးကဵု နဲတဵုပ္တိတ်မ (Seed) ဂှ်ရ။ တၠပညာသုတေသနတံ သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ် သတ်၊ မ (Grain) ဂှ် ဒှ်သွက်စ၊ သွက်သွံရာန်တုဲ မ (Seed) မ္ဂးဂှ် ဒှ်သွက်ဂွံတဵုဟေၚ်ရ။ သၟာဗ္ၚတံ တဵုပ္တိတ်ဒၟံၚ်မသြောံဂှ် အဆံၚ်ဍေံမသ္ပပိုန်ဒြပ် (Certified Seed) မအးအဆံၚ် (၂) ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂကူသြောံမွဲမွဲဂကူ ဆက်တဵုဒၟံၚ် (၃) သၞာံပေၚ်အာမ္ဂး မ္ဒးသၠာဲအာ ဂကူမတၟိတၟိမွဲမွဲဂကူရောၚ်။ ဟွံပြံၚ်သၠာဲမမွဲသာ် ယဝ်ဆက်တဵုအာ သၞာံအခါလအ်လမ္ဂး မသြောံဂမၠိုၚ်သၞဴရဴအာဂၠိုၚ်တုဲ စရာဲဍာ်ဒ္ကေဝ်သြောံသ္ၚုဟွံမွဲတုဲ စလေဝ်ဟွံခိုဟ်၊ သွံရာန်လေဝ် ဂွံအာၚုဟ်သဝ်သဝ်ရ။
သၞောတ်တဵုပ္တိတ်မဂှ် နွံတဴအဆံၚ်ကဵုအဆံၚ်
လၟေၚ်ကမၠောန်အဆံၚ် (၁) အဆံၚ်မ = ဂကူမတမ် (မဂကူမိမ) = Breeder seed)၊ မဝွံ ညးတာလျိုၚ် ဂွံအခေါၚ်တဵုပ္တိတ်မာန် = ဒှ်တၠပညာကၠောန်ပ္တိတ်မ၊ လွဳပ္တိတ်မ (Breeder) တုဲ ကဏ္ဍညးဒုၚ်လျိုၚ်ဂှ် ဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်ပိုၚ်ပြဳ (DAR) ရောၚ်။
လၟေၚ်ကမၠောန်အဆံၚ် (၂) အဆံၚ်မ = မသ္ဇိုၚ် = Fundation seed၊ မဝွံ ညးတာလျိုၚ်ဂွံအခေါၚ်တဵုပ္တိတ် မာန် = တၠပညာကၠောန်ပ္တိတ်မ၊ တဵုပ္တိတ်မ = Breeder (ဟွံသေၚ်မ္ဂး ) ဒှ်ညးတၠပညာ မစိုန်သ္ကီုတဴ ပ္ဍဲအရာမတဵုပ္တိတ်မ၊ လွဳပ္တိတ်မ = Seed production specialist /Technician ) ဒှ်တုဲ ကဏ္ဍညးဒုၚ်လျိုၚ်ဂှ် မဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်ပိုၚ်ပြဳ (DAR, DOA) ရောၚ်။
လၟေၚ်ကမၠောန်အဆံၚ် (၃) လွဳတဵုလဝ်ဒဒှ်မအး (မအးအဆံၚ်၁) = Registered Seed)၊ မဝွံ ဒှ်ညးတာလျိုၚ်ဂွံအခေါၚ်တဵုပ္တိတ်မာန် = မဒှ်ညးတၠပညာမစိုန်သ္ကီုတဴ ပ္ဍဲအရာမတဵုပ္တိတ်မ = Seed production Specialist / Technician ဒှ်တုဲ ကဏ္ဍညးဒုၚ်လျိုၚ်ဂှ် မဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်ပိုၚ်ပြဳ (DOA) ရောၚ်။
လၟေၚ်ကမၠောန်အဆံၚ် (၄) အဆံၚ်မဏံဝွံ ပ္ဍဲအရာမတဵုပ္တိတ် ဒဒှ်မသ္ပပိုန်ဒြပ်/(မအးအဆံၚ်၂) = Certified seed)၊ မဝွံ ဒှ်ညးတာလျိုၚ်ဂွံအခေါၚ်တဵုပ္တိတ်မာန် = မဒှ်ညးတၠပညာမစိုန်သ္ကီုတဴ ပ္ဍဲအရာတဵုပ္တိတ်မ = Seed production specialist / Technician ) ဒှ်တုဲ ကဏ္ဍညးဒုၚ်လျိုၚ်ဂှ် မဒှ်ပူဂဵု (ပုဂ္ဂလိက=သၟာဗ္ၚဂမၠိုၚ်) တုဲ နူသၟဝ်ကောပ်ကာဲ ဌာနပရေၚ်တဵုလွဳဂှ် သၟာဗ္ၚ ကုာံ ညးတာလျိုၚ် စပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳ နူဌာနပရေၚ်တဵုလွဳတံ ပံၚ်တောဲတုဲ တဵုပ္တိတ်အာရောၚ်။ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ စဒၟံၚ်သ္ၚု၊ သၟာဗ္ၚ၊ သၟာကူဗၞိက်တံ သွံရာန်ဒၟံၚ် သြောံသ္ၚုလၟုဟ်ဏံဂှ် ဒှ်ဂကူသြောံသ္ၚု တဵုပ္တိတ်နူသြောံမ အဆံၚ်မသ္ပပိုန်ဒြပ် (မအးအဆံၚ်၂) Certified seed) ဂှ်ရောၚ်။

မာံရဲထဝ်

အခါကၠောန်ကမၠောန်ဗ္ၚ ကေုာံ စပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဂမၠိုၚ်မ္ဂး ဒးချူဓဇက်လဝ် ကိုန်စဳအဇန်ကမၠောန်မွဲထေက်ရ။ ဗီုသဏ္ဍန် Farm Planning and Budgeting ကိုန်အစဳဇန်လၟေၚ်ကမၠောန်ဗ္ၚ (လယ်ယာစီမံချက်) ဏံဝွံ ဒှ်တိုၚ်ခဳ၊ ဒှ်တိုၚ်ပ္ကဴ သွက်အရာ ကမၠောန်အိုတ်သီုကီုရ။ ကိုန်အစဳအဇန်၊ ကမၠောန်ပရေၚ်ကၠောန်ဗ္ၚ၊ ပရေၚ်ကမၠောန်တဵုလွဳဟေၚ်ရ ဟွံသေၚ်ဏီ၊ ဂကူကမၠောန်လဵုဒှ်ဒှ် ဟိုတ်ဂွံချူဓဇက်စွံလဝ် ကိုန်အစဳအဇန်ဂှ်နွံတုဲ ညးကၠောန်ကမၠောန်ဂှ်လေဝ် ဂွံအခေါၚ်ပလှ်ကေတ် ပေါဲအံၚ်ဇၞးမွဲမာန်ကီုဒှ်ရ။ ဟွံမွဲကဵုပရေၚ်ကမၠောန် ကိုန်အစဳအဇန်ဂှ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴ ဂၠုၚ်ဟွံမွဲကဵုသၠနှေဝ်တုဲ စၚ်အာ၊ စၚ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲလ္ဒေါဝ်ၜဳမှာသၟိပ်ဂှ်ကီုရ။ တၚ်ရန်တၟအ်ကမၠောန် ချူဓဇက်လဝ် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်ဟွံမွဲမ္ဂး ဍေံမညောန်အာ လ္ပါ်ကျဟောံဂှ်ဂၠိုၚ်ရ။
လၟေၚ်ကမၠောန်ကိုန်အစဳအဇန်ဟီုဂှ် ဒှ်ကမၠောန်တၟေၚ်တၟဟ်မွဲ ဟွံသေၚ်တုဲ ဇၟာပ်သၟာဗ္ၚ၊ ဇၟာပ်သၟာတဵုလွဳတံ ကၠောန်မာန်အိုတ်ရ။ မုတဵုရော၊ သာ်လဵုတဵုရော၊ သြန်အိုတ်မူစိ၊ ကလေၚ်ဂွံသြန်မူစိ တၚ်နၚ်ဂမၠိုၚ် ဒးပါလုပ်ရ။ ပ္ဍဲလိက်အုပ်မွဲချူဓဇက်လဝ် ကိုန်အစဳအဇန်ဒဒှ်လိက်စၟတ်သမ္တီမွဲ စပ်ကဵု ကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဟေၚ်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် သၟာဗ္ၚလ္ၚဵု၊ သၟာတဵုလွဳလ္ၚဵုဂှ် ကၠောန်ဒၟံၚ်ကမၠောန်ဇကုဂှ် ကိုန်အစဳအဇန်ဟွံမွဲဏီလေဝ် ဂွံဆဵုကေတ်လဝ်ကီုရ။ ချူဓဇက်လဝ် ကိုန်အစဳအဇန် နကဵုတၚ်သ္ဂုတ်သွာတ် စပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳနွံလဝ်ဂှ် ဒှ်အထံက်အပၚ် သွက်ကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳ ဂွံဒှ်ဖဵုဂၠိုၚ်ရောၚ်။
ကိုန်အစဳအဇန် စပ်ကဵုကမၠောန်ဗ္ၚ၊ ကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဂမၠိုၚ်ဂှ် သာ်လဵုဒှ်ပၟိက်ဇၞော် ကုသွက်သၟာဗ္ၚတံ၊ သွက်ညးတဵုလွဳတံကီုရော?
(၁) ဒှ်အထံက်အပၚ် သွက်ဂွံရုဲစှ်အာကမၠောန် အကာဲအရာ မကိတ်ညဳကဵုကမၠောန် ကေုာံ ကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဂမၠိုၚ်မာန်တုဲ အတိုၚ်ကိုန်အစဳအဇန်ဂှ် သ္ဂောံကၠောန်ၜိုတ်အာမာန်ကီု။
(၂) ဟိုတ်နူဒ္စးဒုၚ်ဂွံဖျေံလဝ် ကိုန်အစဳအဇန်နွံလဝ်တုဲ အခါပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲနွံကၠုၚ်မ္ဂး ဗွဲမလောဲဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်တုဲ ကလေၚ်ကၠောန်မာန်ရ။
(၃) ပ္ဍဲဇကုတမ်ရိုဟ် မုနွံဒၟံၚ်ဂှ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်တုဲ ပၟိက်မိက်ဂွံပ္တိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ်၊ ဂွံဒှ်ကၠုၚ်မာန်ဂှ် ဂွံရုဲကေတ်မာန် ပ္ဍဲ (plan) ကိုန်အစဳအဇန်ဂှ်မာန်ကီုရ။
(၄) ကမၠောန်ဇကုမကၠောန်ဒၟံၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူဒ္ဂေတ်ဗက်ကၠောန်အာဒၟံၚ် နကဵုအစဳအဇန် လၟေၚ်ကမၠောန်ဂှ်ဒှ်တုဲ ကမၠောန်ဂှ်လေဝ် ကလိတ်ကလောတ်ခိုဟ်ဒၟံၚ်ရ။ ဍေံတၞဟ်ခြာဒၟံၚ်ကဵု ကမၠောန်ကၠောန်ဒၟံၚ်ကဵု ကိုန်အစဳအဇန်ဟွံမွဲ (ကမၠောန်ဆဆဵု) ဂှ်ဏီရ။
(၅) ဂွံဝေၚ်ပါဲတိတ်မာန်အာ နူခရိတ်သြန်မ္ဒးအိုတ်အာ နနဲဟွံမွဲကဵုဖဵုကီု ကေုာံ အခိၚ်ဒးအိုတ်အာဟွံမွဲကဵုဖဵုဂှ် လေဝ် ဝေၚ်ပါဲထောံမာန်ကီုရ။
(၆) ဟိုတ်နူကၠောန်ဒၟံၚ်ကဵု ကိုန်အစဳအဇန်ဂှ်ဒှ်တုဲ သ္ဂောံညာတ်ကေတ် ပရေၚ်တဴတက်တုဲ သ္ဂောံပြံၚ်သၠာဲကၠေံကဵု တၚ်ဍိုန်လျဂမၠိုၚ်မာန်ကီုရ။
(၇) အပေါတ်တဵုပ္တိတ်၊ အပေါတ်ကၠောန်ပ္တိတ်လဝ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂွံအခေါၚ်စကာအာ နကဵုသၞောတ်စှေ်စှေ်မာန်ကီုရ။
မုဟိုတ်မ္ဒးဖျေံပတန်လဝ် အစဳအဇန်လၟေၚ်ကမၠာန်ဗ္ၚဂှ်အိုတ်ရော?
သွဟ်ဍေံဂှ် နွံပၟိက်မိက်သ္ဂောံဂွံ လၟိဟ်သြန်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ် (ဂွံပရဲဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်) ရ။ သာ်ဂှ်မ္ဂး ကိုန်အစဳအဇန်ကမၠောန်ဗ္ၚဂှ် နွံမူစိဂကူရော?
ပါ်စွံအာ ၜါဂကူမာန်ရ။ ဂကူကိုန်အစဳအဇန် ဗွဲမယျေလ္ဂူ (ရိုးရှၚ်းသောနည်း) ကေုာံ ဂကူကိုန်အစဳအဇန် ဍိုက်ပေၚ်ဒၟံၚ်ဒှ်ရောၚ်။ ဂကူကိုန်အစဳအဇန် ဗွဲမယျေလ္ဂူဂးဂှ် ဍေံမရေၚ်တၠုၚ်ကဵု အရာကမၠောန် သောဲသောဲဗြဲဗြဲတုဲ အခါဒးသ္ဂုတ်သွာတ် ပရေၚ်ကေၚ်ကာမွဲမွဲသာ်မ္ဂး သ္ဂုတ်သွာတ်ကဵုကမၠောန်ဂှ် ဗွဲမယျေလ္ဂူမာန်ရ။ ဂကူကိုန်အစဳအဇန်မ္ဍိုက်ပေၚ်ဒၟံၚ်ဂးဂှ် အခါကၠောန်ဗီုသဏ္ဍာန် ဂကူကမၠောန်ဇၞော်ဇၞော်ဂှ်မ္ဂး ဒ္စးဒုၚ်တုဲ မ္ဒးဖျေံပ္တန်လဝ် ကိုန်အစဳအဇန်ဂှ် သွက်မွဲအလုံကမၠောန်မွဲဂှ်ရ။
ကိ်ုန်အစဳအဇန်ခိုဟ်ခိုဟ်မွဲမ္ဂးဂှ် သာ်လဵုရော?
(၁) ဂွံစကာအာမာန်တမ်ရိုဟ်နွံဒၟံၚ် ပ္ဍဲသန္ထာန်ဇကုအိုတ်သီုဂှ် နဲကဲလဵုဂွံစကာမာန်ဒှ်ရောၚ်။
(၂) ရံၚ်ကေတ်အကာဲအရာ ကေုာံ ရံၚ်ကေတ်အခိၚ်အခါတုဲ ပရေၚ်ပြံၚ်သၠာဲမွဲ ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်မ္ဂး သာ်လဵုဂွံလျောဝ်ဗက်အာမာန်ဂှ်လေဝ် နကဵုကိုန်အစဳအဇန်ဂှ် ဆက်အာမာန်ကီုရ။
(၃) ဒးဒှ်တဴကိုန်အစဳအဇန် ညးသၟာၚ်ညံၚ်သ္ဂောံတီလောဲ ကၠးလောဲကီုရောၚ်။
(၄) ဒးဒှ်တဴကိုန်စဳအဇန် တမ်ရိုဟ်စုတ်လဝ် ပ္ဍဲကမၠောန်ကဵု တမ်ရိုဟ်ကလေၚ်ဒှ်ဖဵု(ပရဲ) ဂွံညဳသၟဟ်မာန်ဂှ် ဒးစွံလဝ်တၚ်ရန်တၟအ် ဇြိုဟ်ဇြိုဟ်နက်နက်ရောၚ်။
(၅) ကိုန်အစဳအဇန် တုဲဒှ်တှေ်တုဲအာ ဗီုသာ်ဏံ ညံၚ်ဟွံဒှ်ဂှ် တမ်ရိုဟ်နွံပ္ဍဲတဲဇကုဂှ် န ကဵုသၞောတ်ပရေၚ်ထိၚ်ဒက်ခိုၚ်ခိုၚ် ဒးနွံရ။
(၆) ဒးဒှ်ကိုန်အစဳအဇန် မကိတ်ညဳကဵု အကာဲအရာ ဂအာၚ်ဗွဝ်ဖျာ (စျေးကွက်စီးပွားရေးအခြေအနေ) ကီုရ။
(၇) ချူဓဇက်လဝ် ဒးဒှ်ကမၠောန်သၞောတ်ပရေၚ်တဵုလွဳ ဒတုဲကဵုဖဵုမာန်နတဲ (လက်တွေ႕သုံးကျတဲ့) ဒးဒှ်ကီုရ။
(၈) ဒးဒှ်ကိုန်အစဳအဇန် နွံကဵုတၚ်ရန်တၟအ်၊ တၚ်ပ္တဝ်က္ဍိုပ်၊ ဗဟုသုတ ကေုာံ ဇၞော်ကဵုသမ္တီဉာဏ် ဒးဒှ်ကီုရ။
(၉) ကိုန်အစဳအဇန် ဒးပ္တိတ်အစောံအိုတ်အစောန်ဂှ် ဒှ်ဟွံဂွံ။ တုပ်တဴညံၚ်ရဴ ကမၠောန်ဒးသၠးကဵုလမျီုတုဲမှ ဂွံပေါဲအံၚ်ဇၞးမာန်ဂှ် ဖျေံပ္တန်လဝ် ကိုန်အစဳအဇန်ဟွံထေက်။
(၁၀) တၚ်ပၟိက်ဇၞော်မွဲဂှ် သွက်ဂွံလဴသြန်ဂတှ်မာန်ဂှ်လေဝ် ဒးချူဓဇက်စုတ်လဝ် ပ္ဍဲကိုန်အစဳအဇန်ဂှ်ကီုရ။
(၁၁) စပ်ကဵုဒးစကာသြန် သွက်ဂွံကၠောန်ကမၠောန်ဏံဂှ် ဒးချူဓဇက်လဝ် ပ္ဍဲကိုန်အစဳအဇန်ဏံဂှ် ဒှ်အဓိကမွဲ ကီုရ။ ကမၠောန်ကၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံကသီု ကေုာံ တဵုသြောံက္ညၚ်ဂှ် တၟေၚ်ခြာတုဲ ဒးချူဓဇက်အာရောၚ်။
(၁၂) တဵုသြောံမ္ဂး စနူရာန်မ၊ ကၠောန်တိပလေဝ်တိ၊ ဗွဝ်မ၊ ပိုက်မ၊ တဵုသြောံ၊ လွဳလွတ်တၞံ၊ ပိုက်ချောဲ၊ ၚုဟ်ဝါဲ၊ ၚုဟ်ဂဥုဲစၟ၊ ရတ်သြောံ၊ သီသြောံ တၚ်သောဲသောဲဗြဲဗြဲ အလုံဖအိုတ် သြန်ဒးသ္ပတမ်ဂမၠိုၚ် ပါလုပ်ရ။
(၁၃) ပ္ဍဲမွဲဨက သြန်ခရိတ်အိုတ်အာကဵု သြန်ကလေၚ်ဂွံမာန်ဂှ်လေဝ် တၟော်တုဲဒးချူဓဇက်လဝ်ကီုရ။
(၁၄) အရာမချုဓဇက် ကိုန်အစဳအဇန် စပ်ကဵုကၠောန်ဗ္ၚမ္ဂး ဒးစွံတၚ်ရန်တၟအ် သွက်သြောံတိတ်လၟိဟ်ဂွံဂၠိုၚ်၊ ကေုာံ စရာဲဍာ်ဒကေဝ်သြောံသ္ၚု ညံၚ်ဂွံသၠုၚ်၊ ညံၚ်သ္ဂောံခိုဟ်တဴဂှ် ဒးသ္ပအဓိကရ။ သၟာဗ္ၚဂှ် သြောံဂွံတိတ်ဂၠိုၚ် ကေုာံ စရာဲဍာ်ဒကေဝ်သြောံသ္ၚုဂှ် ညံၚ်ဂွံခိုဟ်တဵုပ္တိတ်မာန်ဂှ် ဒးစကာသၞောတ်လဵုရောဂှ် ဒးဖျေံစွံလဝ်တၚ်သ္ဂုတ်သွာတ်ရ။ နူကဵုဂကောံသုတေသနတဵုသြောံ ဍုၚ်သၟာၚ်ဂမၠိုၚ်(IRRI) စပ်ကဵုသၞောတ်တဵုသြောံ သွက်သြောံဂွံတိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ် ကေုာံ သြောံသ္ၚုစရာဲဍာ်ဒကေဝ်ညံၚ်ဂွံသၠုၚ်၊ ညံၚ်ဂွံခိုဟ်ဂှ် တၠပညာတံ ကၠောန်လဝ်သုတေသန လၟေၚ်ကမၠောန် (၁၀) တၚ်နွံရောၚ်ဂှ် ဓမံက်လဝ်ရ။
(၁၅) ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵု ဂကူတိဍာံ၊ မဍာံ၊ သၞောတ်တဵုဍာံ၊ ဥတုရာသဳဍာံတုဲ မ္ဒးဒ္ဂေတ်ဗက်အာ သၞောတ်တဵုသြောံတိတ်ဂၠိုၚ် (၁၀) တၚ်ဂှ် ပ္ဍဲကိုန်အစဳဇန်ဇကုချူဓဇက်လဝ်ဂှ် ဗွဲတၟေၚ်ဒးဒ္ဂေတ်ဗက် ကၠောန်အာထေက်ရ။ ယၚ်ဍေံဂမၠိုၚ်ဂှ် …..
(က) မဍာံ (မခိုဟ်၊ မအး) ဂှ် ဒးစကာရ။ (ခ) ကၠောန်တိပလေဝ်တိမ္ဂး ထောဲကဵုဇြိုဟ် ဇိက်ကဵုဍိုတ်ညိ။ (ဂ) ဗွဝ်မတုဲ အယုက်မတၞံသြောံ(မျိုးသက်) (၂၅ တ္ၚဲ)-(၃၀တ္ၚဲ) ဂှ် ဒးပြံၚ်တဵုရ။ (ဃ) လၟိ်ဟ်တၞံသြောံ ဒးတဵုပ္ဍဲတိမွဲဨကဂှ် (လၟိဟ်တၞံသြောံ ၁၇၀၀၀၀ တၞံ- ၂၀၀၀၀၀ တၞံ) တဵုစုတ်ကဵုပေၚ်ညိ။ (ၚ) သၟးကဵုချောဲကတဵုကဵုတိ (ပေါၚ်းလိုက်၊ တမံနှိုး) ညိ။ (စ) ဝါဲသဘာဝဂှ် စုတ်ကဵုအခိၚ်ပလေဝ်တိတေံ ဍိုက်က်ပေၚ်ပေၚ်တုဲ ဝါဲဓါတ်ဂှ် အခိၚ်ဒးရး၊ ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဒးရးဂှ် ပါ်အခိၚ်တုဲ စုတ်ကဵုထေက်ရ။ (ဆ) ဍာ်လုပ်ဍာ်တိတ် ညံၚ်သ္ဂောံခိုဟ်ဂှ် ကၠောန်ကဵုညိ။ (ဇ) စၟစၟန်ယဲဘဲဂမၠိုၚ် ဒစးဒုၚ်တုဲ စဵုဒၞာကဵုညိ။ (္ၚ) ဂကောၚ်သြောံ၊ မသြောံ ဟွံတုပ်ကဵု ဂကူသြောံဇကုတဵုလဝ်ဂှ် ပိုက်ကၠဟ်ထောံတုဲ ပ္ဍဲဒကောၚ်သြောံဂှ် မသြောံကြံၚ်ဍုဟ်တိုန် လၟိဟ် (၇၅%) မ္ဂး (မောၚ်းညိုချိန်ရိတ်သိမ်း) ဒးရတ်သီသြောံရ။ (ည) မသြောံသ္ဂောံတိတ်ဗၠးအာ နူမ္ဒးလေၚ်ဒိုခ်ပြးဇးဂှ် ရတ်သီ၊ ဂိုၚ်ဒေပ် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်ညိ။ (ခေတ်ဏံ သၟာဗ္ၚတံ စကာတိုန်ကရိယာစက် လၟိဟ်ဂၠိုၚ်တိုန်အိုတ်ရ။ သၞောတ်ရတ်သီကဵု ကရိယာစက်ဂှ် ဒှ်သၞောတ်သ္ဂောံတိတ်ဗၠးအာ နူသြောံမ္ဒးဟောံလေၚ်ပြးဇးအာမာန်တုဲ ဒှ်အထံက်အပကဵု လၟိဟ်သြောံ သ္ဂောံတိတ်ဂၠိုၚ်ကီုဒှ်ရ။