Category: တဵုလွဳ

မာံရဲထဝ်

မြာၚ်ဂှ် ဒှ်သတ်ဗ္စး ဂကူမန်တံ ဒးကအ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ မ္ၚးနူဗ္စးမြာၚ်တုဲ ဗ္စးမၚ်ဂၠန်လေဝ် ဂကူမန်တံ စဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်ကီုရ။ ဗ္စးမြာၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူဖျးဇြိုၚ်၊ ဖျးကေက်တုဲ၊ အခါပ္ဍုန်စသွကလတ်လတ်မ္ဂး ဖက်ပ္ဍုန်ကဵုမြေက်မဍောတ်မ္ဂး ရှ်သွကဂှ် တၟေၚ်တုဲရှ်သာခိုဟ်တဴရ။ သွဂကူဏံဂှ် ပြာကတ်ဒၟံၚ်ဒဒှ် “သွမန်” ရောၚ်ဂှ် ဂကူတၞဟ်သၟာၚ်တံ သ္ပလဝ်ကဵုစၟတ်သမ္တီအိုတ်ရ။
ဂကူဗ္စးမၚ်ဂၠန်ဝွံ နွံတဴရှ်ဖျးဍာတ်တုဲ ပ္ဍုန်စသွသၞေဝ်ကေဝ်မ္ဂး ဂပ်ဝ်ထေက်ကြိုက်ရ။ နူပိုဲအဝယ်ဍောတ်ဍောတ်တေံ မိမပိုဲတံ ပ္ဍုန်ဗ္စလဝ်ကဵု သွကခတေတ် ပ္ဍုန်ကဵုမြေက်မဍောတ်၊ စုတ်ကဵုဗ္စးမြာၚ်ဂှ် ဂွံစကၠုၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုအလန်ရ။ အပါဇၞော်ပိုဲဟီုကၠုၚ်လဝ်ဂှ် ကခတေတ်ဂှ် ဒှ်ကမန်ပိုဲဏောၚ်၊ မြာၚ်လေဝ်ဒှ်သတ်ဗ္စးမန်ပိုဲကီုတုဲ ဖက်သၞဴပ္ဍုန်ကဵုကလတ်လတ် အုပ်စုတ်တၞးခါမ်ဗမ်ပၠန်တှေ် ဂွံရှ်သာသၟူအမြာဲခိုဟ်ဂှ် ဒှ်သွမန်ရောၚ်ဂှ် အပါဇၞော်ဟီုကၠုၚ်လဝ်နွံတုဲ ဂွံဒၟံၚ်သတိ စဵုကဵုတ္ၚဲဏံဏီရ။ သွစုတ်လဝ်ဗ္စးမြာၚ်ဂှ် တၟၚ်တၟဟ်နူစုတ်လဝ်ဗ္စးတၞဟ်တၞဟ်ဏီရ။ တၞံမြာၚ်၊ သတ်မြာၚ်၊ ဗ္စးမြာၚ်ဝွံ ဒှ်စၞစဗ္စး သွက်ဂကူမန်မွဲဟေၚ်ဟွံသေၚ်ပၠန်ရ။ ပြဟ်ပြဟ်ဏံ ဒှ်ဒၟံၚ်စၞစဗ္စး အလုံမွဲဂၠးတိ သွက်ဂကူ တၞဟ်တၞဟ်ဂမၠိုၚ်ကီုရ။
တၞံမြာၚ်၊ သတ်မြာၚ်မ္ဂးဂှ် ……..
ဘာသာမန်=တၞံမြာၚ်၊ သတ်မြာၚ်၊၊ ဘာသာဗၟာ= မရမ်းပၚ်၊ မရမ်းသီး၊၊ ဘာသာအၚ်္ဂလိက်= Marian tree ,Marian fruit ၊၊ ဘာသာသေံ(ထိုၚ်) တပဝ်၊၊ ယၟုရုက္ခဗေဒ=Boueaburmanica၊၊ ယၟုတမ်မ =Anacardiaceae ဒှ်တုဲ ဒေသမူလဂှ် နူဗဝ်နဳယဝ်၊ မလေယှာ ကေုာံ နူတွဵုရးဍုၚ်မန် (ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ) ရောၚ်ဂှ် တၠပညာတံ ဓမံက်လဝ်ရ။
တၞံမြာၚ်ဝွံ ဒှ်တဴဂကူတၞံအယုက်ဇမၠိၚ် (တၞံဂျိုၚ်တဴသၞာံလအ်လမာန်) မွဲဂကူတုဲ တန်တဴအာ စဵုကဵုကောန်ဗွဲကြဴစဴဗွဲဂတတေံ ဂွံဒုၚ်စသိုၚ်မာန်ကီုရ။ ဟွံလွဳလွတ်မွဲသာ် သဘဴဍေံကဵုဍေံ သတ်တိတ်ဒၟံၚ်ကီုရ။ သွက်ဂွံဒှ်အာ နကဵုတၞံပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်မွဲလေဝ် နွံတဴအခေါၚ်ခိုဟ်မွဲကီုရ။ တၞံမြာၚ်၊ သတ်မြာၚ်ဂှ် နွံတဴၜါဂကူရ။ မၞုံကဵုရှ်ဖျး ကေုာံ မၞုံ ကဵုရှ်ဍာတ်ရ။ ဂကူသတ်မြာၚ်ရှ်ဖျးဖျးဂှ် ရှ်နွံတဴရှ်ဖျးဖျး (ဖျးကေက်) ဟေၚ်တုဲ ဂကူသတ်မြာၚ်ရှ်ဍာတ်ဍာတ်ဂှ် နွံဒၟံၚ်ရှ်ဍာတ်ဖျး ကေုာံ နွံရှ်ဍာတ်ဍာတ်ဟေၚ်ကီုရ။
သတ်မြာၚ်ဂှ် မၞိဟ်တံစဒၟံၚ် နွံၜါသာ်ရ။ အဝယ်သတ်မြာၚ်ဍောတ်ဍောတ်၊ သတ်မြာၚ်ၜတ်ၜတ် ကေုာံ အဝယ်သတ်ကြံၚ်ကြံၚ်၊ ဍုဟ်ဍုဟ်ဂှ် လေပ်စအိုတ်ရ။ သတ်မြာၚ်ဝွံ စနူအဝယ်ဍောတ်၊ အဝယ်ၜတ်တုဲ စဵုကဵုသတ်မြာၚ်ကြံၚ်ဍုဟ်တေံ ပလှ်တုဲစကီု၊ သွံစကီု ကၠောန်တဴအိုတ်ရ။ အတိုၚ်သတ်မြာၚ်ပကတိဂှ် ထမုက်တုဲစမာန်ကီု၊ လ္ၚဵုဂှ် ခၞာစလေဝ်နွံ၊ သတ်မြာၚ်ကြံၚ်ကြံၚ်၊ အဝယ်ဍုဟ်ဒၟံၚ်ညိညဂှ် ကရေက်တုဲ စောဲပကှ်ရ။ မြာၚ်ကှ်ကှ်ဂှ် သိက်စွံ၊ ဂွပ်စွံပ္ဍဲဇရဳ၊ ပ္ဍဲစှေ်၊ ပ္ဍဲစေဝ်တုဲ ကၠောန်လဝ်ဒဒှ်ဂ္စးမြာၚ်ဂွပ်ရ။ ထပက်လဝ်ယိုဟ်တုဲ စဒၟံၚ်ဒဒှ်စၞစကွာၚ်မွဲဂကူကီုရ။ ဗွဲမဂၠိုၚ်စုတ်ပ္ဍဲစေဝ် (စည်သွတ်ဗူး) တုဲ စဒၟံၚ်ဒဒှ်စၞစ စွံဂွံအခိၚ်လအ်လအ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာမ္ဂး ဇၟာပ်ဒေသ စဒၟံၚ်ဒ္စးမြာၚ်ဂွပ်နွံတုဲ တွဵုရးဍုၚ်မန်၊ တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ် ကေုာံ ဒေသဇၞာ်ရးတၞၚ်သဳတေံဂှ်ဗွဲတၟေၚ်ညးစဂၠိုၚ်ရ။
တဵုတၞံမြာၚ်မ္ဂး ပလုန်ကေတ်တၞံတုဲ လေပ်တဵုအိုတ်ရ။ ဗွဲကိုပ်ကၠာ သတ်မြာၚ်ဍုဟ်ဍုဟ် ယောပ်ယောပ် ဇကုနွံပၟိက်ဂှ်ရာန်ကေတ်တုဲ ခၞော်မြာၚ်မ္ၚးဂှ် ထိုက်ထောံ (ကယျာထောံ) ရ။ ဖျုန်အပ္ဍဲဗါန်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲမမြာၚ်ဂှ် ဟွံပါဲထောံမွဲသာ် ဖုဲသၞဴကဵုပတေၚ်(ပြာ)ရ။ စွံလဝ်သၟဝ်သၞိ်ၚ် ပွိုၚ် (၃) သတ္တဟတုဲမ္ဂး ဆက်တုဲပလုန်မမြာၚ်ဂှ်ဂွံရ။ ဒၞာဲပလုန်မမြာၚ်ဂှ် ဒးကၠောန်လဝ်ချိုတ်ပၠိုတ်ရ။ ဝါဲတိမွဲဂအုံ၊ ဗတဳမွဲဂအုံ၊ အိက်ဂၠဴတြေံတြေံမွဲဂအုံ ကေုာံ ကာမ်တူ (ကာမ်စက်) မွဲဂအုံ သၞဴတုဲ ကၠောန်လဝ်ဒၞာဲပလုန်မမြာၚ်ဂှ်ရ။ စနူမမြာၚ်ဂှ်ကၠုတ်တိုန်တုဲ ကလေၚ်ပလုန်စုတ် ပ္ဍဲထိုၚ်ပလာတ်သတိတ် ဟွံသေၚ်မ္ဂး ပ္ဍဲရဴတုဲ ဆက်လွဳအာ ပွိုၚ်မွဲသၞာံတုဲ ပြံၚ်တဵုအာ ပ္ဍဲတိကၠအ်တေံမာန်ရ။
ဒၞာဲတိတဵုတေံဂှ် ဒးတက်ပၞက်၊ ဒးဖျေံဒၞာဲတဵုဂှ် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူဒှ်ဂကူတၞံအယုက်ဂၠိၚ်မွဲဂကူတုဲ အခိၚ်ဖျေံဒၞာဲတဵုတၞံဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ရ။ တဵုအာသၞောတ်မပလုန်တၞံ (အစေ့ပျိုးပၚ်) ဂှ်မ္ဂး မွဲတၞံကဵုမွဲတၞံ ကေုာံ မွဲ ကရောၚ်ကဵုမွဲကရောၚ်ဂှ် ဒးခြာတဵုအာ (၁၅) ပေ၊ (၂၀)ပေ၊ (၃၀) ပေရ။ ရံၚ်ကေတ်အကာဲအရာ ဗၞတ်ဗ္ၜတ်တိဂှ်တုဲ သၞောတ်ဒးရးဂှ် စကာထေက်ရ။ အခေတ်လၟုဟ်ဏံ ဟိုတ်နူတဵုဒၟံၚ်မတၞံ (ပျိုးပၚ်) ဆက်ကၞာၚ်၊ ဆက်တၞံ၊ ဆက်မတ်ဒှ်တုဲ ခြာတဵုအာမွဲတၞံကဵုမွဲတၞံဂှ် ဒှ်အာကြပ်ကြပ်အိုတ်ရ။ တၞံဆက်ကၞာၚ်၊ တၞံဆက်မတ်ဂှ် မွဲတၞံကဵုမွဲတၞံဂှ် ခြာတဵုအာ ဗၞတ် (၇) ပေ၊ (၁၀) ပေအိုတ်ရ။ အဝယ်တၞံညံၚ်ဟွံဇၞော်အာတုဲ ပလေဝ်ကဵုကၞာၚ်၊ (စကာအာ နဲကဲပလေဝ်ကၞာၚ်၊ ကုတ်ထပိုတ်ကၞာၚ်၊ ပၠုပ်ဗီုတၞံ) အိုတ်ရ။ အခိၚ်ဇကုနွံ ပၟိက်မိက်ဂွံကဵုကဴ၊ မိက်ဂွံကဵုသတ်တိတ်ဂှ် ဒးပလှ်ထောံခၟောံ၊ ဒးပလှ်ပ္တိတ်ထောံပ္ကဴ၊ လ္ၚဵုဂှ် စကာဂဥုဲဟဝ်မုၚ် လေဝ် နွံကၠုၚ်အိုတ်ရ။
တိတဵုတၞံမြာၚ်ဂှ် ဒှ်ဂကူတိ တိကောန်တိဂၠိုၚ်တုဲ ဒးဒှ်ဒၟံၚ်တိပဠေတ် (မြေစေးဆန်တဲ့နုန်းမြေ) ဂှ် တၞံမြာၚ်ဒးဂၞပ် ဂၠိုၚ်ရ။ တိဖျုန်တိဂၠိုၚ်ဂှ် ရုဲတဵုထေက်ရ။ ပ္ဍဲတိဂှ် ဓါတ်ကေဝ်လဇြဳယာမ် (Ca) နွံဂၠိုၚ်တုဲ စၟတ်ဓါတ်တိပ္ဍုၚ်ဖျး PH (၅-၇) ဂှ် တၞံမြာၚ်ဒးဂၞပ်ဂၠိုၚ်ရ။ ဗၞတ်ဂွံဍာ်ဗြဲနူစၟတ် (၅၀) ၝောံတဲ စဵုကဵု (၁၅၀) ၝောံတဲပြၚ်ဂှ် တဵုတၞံမြာၚ်ခိုဟ်ရ။ ပ္ဍဲဒေသဇၞော်ရးတၞၚ်သဳ၊ တွဵုရးဍုၚ်မန်၊ တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ် တဵုကၠုၚ်လဝ်တၞံမြာၚ်ဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်လဝ်တိဍာ်၊ ဥတုဂပ်ဝ်ကဵုတၞံမြာၚ်ကီုရ။ အခိၚ်လက္ကရဴဏံ ဒေသဇၞော်ရးလ္ဂုၚ်၊ ဒေသဇၞော်ရးဨရာဝတဳ၊ ဒေသဇၞော်ရးမာန်တလေဝ် ကေုာံ ဒေသဇၞော်ရးဗဂေါတံဂှ် ညးတဵု တၞံမြာၚ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်တိုန်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်ရ။
အခါတဵုတၞံမြာၚ်မ္ဂး ဒးစွံသတိမွဲဂှ် တၞံမြာၚ်ဝွံ ဟွံဒးဂၞပ်ကဵု ဓါတ်နိုက်ထရဝ်ဂျေန်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်တုဲ ဒၞာဲတိဓါတ်နိုက်ထ ရဝ်ဂျေန် (N) ဂၠိုၚ်ဂှ် ဒးဝေၚ်ပါဲထေက်ရ။ တၞံမြာၚ် ဂွံအာဓါတ်နိုထရဝ်ဂျေန်ဂၠိုၚ်ဂှ် ပ္ဍဲခၞော်တၞံမြာၚ်ဂှ် ဒးဒှ်အာ ခၞော်ပံၚ်ပေတ်အာ၊ ဂြဂြုတ်ဒၟံၚ် ပမာညံၚ်ရဴဒှ်ဒၟံၚ်ယဲခဲါဒုတ် (အနာကြီးရောဂါ-ကြီးပေါၚ်းရောဂါ) ကီုရ။ ညံၚ်ဟွံဒးဒှ်ဗီုယဲခဲါဒုတ်ဂှ်စဵုဒုၚ်တုဲ ဒးစုတ်ကဵုဓါတ်ကေဝ်လဇြဳယာမ် (Ca) ခပဵုဗၞတ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်ထေက်ရ။ ဒေသ လ္ၚဵုဂှ် ဟိုတ်နူပ္ဍဲတိ ဓါတ်ကေဝ်လဇြဳယာမ်အောန်ဒၟံၚ်တုဲ အခါတဵုတၞံမြာၚ်မ္ဂး သွက်ဂွံစုတ်ကဵု ကေဝ်လဇြဳယာမ်ဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်မွဲရ။
သၞောတ်ကၠောန်ပလေဝ်တိဂှ် အတိုၚ်သၞောတ်တဵုတၞံသတ်ဆု မပ္တံတဵုတၞံသဳဠဴ၊ တၞံဒူရေန်၊ တၞံဗဗုၚ်၊ တၞံမၚ်ဂုတ်တံကီုရ။ တၞံမြာၚ်ဝွံ ဒုၚ်ဒဏ်ဘဲ စၟစၟန်ယဲဂမၠိုၚ် မာန်နူတၞံသတ်ဆုတၞဟ်သၟာၚ်ဏီရ။ သၟာၚ်နူဂှ် စပ်ကဵုသတ်တိရစ္ဆာန် လုပ်ပလီုပလာ်လေဝ် အောန်ကီုရ။ ဟွံလံၚ်ကဵုဍာ်၊ ဟွံပၠုပ်ကဵုဍာ်လေဝ် ဗၞတ်ဒးရး ဆက်ဂျိုၚ်တဴမာန်ရ။ ဆဂး ဟိုတ်နူဟွံလံၚ်ကဵုဍာ်၊ ဟွံပၠုပ်ကဵုဍာ်ပ္ဍဲတၞံတုဲ ဆၜိုတ်သတ်အောန်အာ ဒှ်မာန်ရ။
ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံမ္ဂး တၞံမြာၚ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ ဟိုတ်နူမဗဳဇဟွံတုပ်တုဲ တၞံလ္ၚဵုဂှ် သတ်ပြဟ်၊ တၞံလ္ၚဵုဂှ် သတ်လ္ဇုဲ လေပ်ဒှ်မာန်ရ။ တၞံမြာၚ်ဝွံ ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံမ္ဂး ဗၞတ်ပိအလန် လေပ်သတ်မာန်ရ။ (မွဲတၞံဟေၚ်ဂှ် သတ်တိတ်ပိအလန်ဟွံသေၚ်) ပ္ဍဲလၟိဟ်တၞံဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် တၞံလ္ၚဵုဂှ် ပ္ကဴကဴပြဟ်၊ သတ်တိတ်ပြဟ်တုဲ တၞံလ္ၚဵုဂှ် ပ္ကဴကဴလ္ဇုဲအာ၊ သတ်တိတ်လ္ဇုဲအာဒှ်ရ။
သတ်မြာၚ် သတ်တိတ်ကၠုၚ် အခိၚ်ပြဟ်အိုတ်ဂှ် ဒှ်အခိၚ်ဂိတုဂျာန္နဝါတုဲ သတ်မြာၚ်ဂှ် ဂွံသွံစၚုဟ်ခိုဟ်ရ။ သတ်မြာၚ် သတ်တိတ်ကၠုၚ်ပြဟ်ပြဟ်ဏံဂှ် စနူဂိတုဒဳဇြေမ်ဗာ (၇) ပထမသတ္တဟဂှ် ပ္ကဴကဴလဝ်တုဲ ပ္ဍဲဂိတုဂျာန္နဝါရဳဂှ် ဂွံသွံစဟတောဲမြာၚ်၊ သတ်မြာၚ်ဍောတ်ဍောတ်ရ။ ပ္ဍဲဂိတုဒဳဇြေမ်ဗာ (၂၀) လက္ကရဴစပ္ကဴကဴလဝ်တုဲ သတ်တိတ်လဝ်ဂှ် လ္ဇုဲအာညိည နူသတ်တိတ်လဝ်တဲပထမဂှ်ရ။ တၞံမြာၚ်အလန်လက္ကရဴအိုတ် ပ္ကဴကဴဂှ် ပ္ဍဲဂိတုဂျာန္နဝါရဳပထမသတ္တဟတုဲ အခိၚ်သတ်၊ အခိၚ်ကြံၚ်ဍုဟ်တေံလေဝ် စိုပ်အာဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳ၊ ဂိတုမာတ်ရ။ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဝွံ သတ်မြာၚ်တိတ်ဂၠိုၚ်အိုတ်၊ သွံရာန်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ်၊ စောဲသတ်မြာၚ်ကှ်ကှ် လၟိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ဂှ် ဒှ်အခိၚ်သတ်မြာၚ် သတ်တိတ်လက္ကရဴအိုတ်ဏံရ။
သတ်မြာၚ် သတ်တိတ်ကၠုၚ် အခိၚ်ဂိတုဂျာန္နဝါရဳ ပထမသတ္တဟဏံဂှ် သွံစဂွံၚုဟ်သၠုၚ်အိုတ်တုဲ သတ်မြာၚ် တိတ်ကၠုၚ် ဒေသရးဇၞော်ရးဗဂေါတေံဂှ် အာသွံဒၟံၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်ဇၞော်လ္ဂုၚ်တေံဂှ် မွဲပသာမ္ဂး နူ (၃၀၀၀၀) ဒ္ကေဝ် စဵုကဵု (၄၀၀၀၀) ဒ္ကေဝ် ဂွံမာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ တၞံမြာၚ်ဂမၠိုၚ် သ္ဂောံပ္ကဴကဴပြဟ်၊ သ္ဂောံသတ်ပြဟ်ဂှ် သၟာကၠအ်လ္ၚဵုဂှ် ပလှ်ထောံခၟောံပ္ကဴ ဟွံဒှ်သတ်ဂှ်အိုတ်တုဲ စုတ်ကဵုဝါဲသၞောတ်စှေ်စှေ်၊ လံၚ်ကဵုဍာ်၊ ပၠုပ်ကဵုဍာ်သၞောတ်စှေ်စှေ် ကၠောန်သ္ပကဵုအိုတ်ရ။
တၞံမြာၚ်တဵုလဝ်ဂကူဆက်ကၞာၚ်၊ ပလေဝ်လဝ်တၞံ သွက်ဂွံသတ်မာန်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်ကီု၊ အခိၚ်အခါဟွံသေၚ် ညံၚ်သ္ဂောံသတ်တိတ်မာန်ဂှ် နူအခိၚ်ပလှ်သတ်မြာၚ်အိုတ်တေံ အခိၚ်တၞးမြာၚ်ၜတ်ၜတ်တေံ ပၟဝ်တိတ်ကၠုၚ်တေံဂှ် လံၚ်ကဵုဍာ်၊ ပၠုပ်ကဵုဍာ်အိုတ်ရ။ တမ်တၞံလ္တူရိုဟ်ကျာ (မြစ်မႊား) ဂှ် အုပ်လဝ်ကဵုဝါဲတိ၊ ဝါဲသဘာဝတုဲ လံၚ်ကဵုဍာ်၊ ပၠုပ်ကဵုဍာ်အိုတ်ရ။
သတ်မြာၚ် သတ်တိတ်ကၠုၚ် နူဂိတုဂျာန္နဝါရဳ၊ ဖေဖဝ်ဝါရဳဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ်စောဲပကှ်တုဲ ဂိုၚ်စွံလဝ်နဲနာနာသာ် အိုတ်ရ။ ပၞောဝ်ကဵုနဲဂိုၚ်စွံနာနာသာ်မ္ဂး နဲကၠောန်ဗ္စးမြာၚ်ဂွပ် (မရမ်းပြားအိုးသိပ်) ဂှ် ကၠောန်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ နကဵုဗ္စးမြာၚ်ကှ်ကှ်လေဝ် လ္ၚဵုဂိုၚ်စွံ၊ သွံရာန်စနွံကီုရ။ ဆဂး ဗ္စးမြာၚ်ဂွပ်ဂှ် သာတုဲညးဂမၠိုၚ် စကာဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ ဗ္စးမြာၚ်ဂွပ်ဂှ် ဒှ်စၞစ သွက်အပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဟေၚ်ဟွံကဏီ ပြဟ်ပြဟ်ဏံ သွံစဒၟံၚ်ကဵု ဍုၚ်သၟာၚ်ဂမၠိုၚ်လေဝ် နွံ ကၠုၚ်ရ။ သွံဒၟံၚ်ကဵု ဍုၚ်အမေရိကန်၊ ဍုၚ်ဥရောပဂမၠိုၚ်လေဝ် လျိုၚ်တာန်ဗွဲမဂၠိုၚ်နွံကီုရ။
စပ်ကဵုနဲကၠောန်ဗ္စးမြာၚ်ဂွပ်တုဲ ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုဏာ ဗွဲခမၞောန်ရ။ နဲဏံဝွံ နူမိမညးချူလိက်ဏံ ကၠောန်ကၠုၚ် အဆက်ဆက်ဒှ်တုဲ ဗ္စးမြာၚ်ဂွပ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံစွံအာလအ်လအ်မာန်၊ ညံၚ်ဂွံဒှ်အဟာရ သွက်မၞိဟ်စတံ၊ စရာဲဍာ်ဒ္ကေဝ်ဗ္စးမြာၚ်ဂွပ် ညံၚ်ဂွံနွံဂှ် စွံလဝ်တၚ်ရန်တၟအ်နွံရ။
သတ်မြာၚ်ဍုဟ်ဟွံယောပ်ဏီ (ဝမ်းယောၚ်သီးအဆၚ့်) ဂှ် ပလှ်ကေတ်တုဲ ကြဴကြာတ်ကဵုအးအးညိ။ က ရေက်ၜါကရေက်ရ။ (သတ်မြာၚ်ကရေက်လဝ်ဂှ် စုတ်ၜဵုဟွံဂွံ၊ သၞဴကဵုၜဵုဟွံဂွံ) တုဲ အတိုၚ်သတ်မြာၚ်ကရေက်လဝ်ပကတိဂှ်ရ ဒးစောဲပကှ် လ္တူဒကဝ်နှာ၊ လ္တူကၞာဲ၊ လ္တူယာတ်ပဠာတ်သတိတ်အးအးညိ။ ဒးစောဲအာ စဵုကဵုမြာၚ်ကရေက်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ကှ်ခိုဟ်ခိုဟ်ရ။ အခိၚ်စောဲတ္ၚဲတေံဂှ် စောဲစွံလဝ်သီုဗ္တံဂှ် ဟွံဂွံရ။ အခိၚ်ဗ္တံဂှ် သီဂိုၚ်ကေတ်ညိ။ ဟွံသေၚ်မ္ဂး လ္တူဂှ် အုပ်ဂြောပ်လဝ်ကၠက်ကၠက် ညံၚ်ဟွံဒးဍာ်လတိုပ်၊ ဍာ်ဗြဲရ။ ကှ်ခိုဟ်ခိုဟ်တုဲမ္ဂး ဒးသၟးကၠေံ (ဒးပါဲထောံ) မ,မြာၚ် (မရမ်းစေ့) ဂမၠိုၚ်ဂှ်ရ။ သတ်မြာၚ်ကရေက်ကှ်ကှ် လျိုၚ်မွဲပသာမ္ဂး ဒးသၞဴ (ဒးဖုဲ) ကဵုၜဵု လျိုၚ်(၁၀)ဒ္ကေဝ်ရ။ မြာၚ်ကှ်ကှ် ကၠာနူဟွံသၞဴကဵုၜဵုဏီဂှ် ကြာတ်ကြဴကဵုဍာ်ဂံက်ဂံက် ဍာ်အးအးတုဲ ကလေၚ်ဟံၚ်ပ္တိတ်တုဲ ဂဟဲပရးစွံလဝ် ပ္ဍဲကၞာဲ၊ ပ္ဍဲထးဂှ် စဵုကဵုဍာ်ကှ် ဂွံဆဗၞတ်ညိညရ။ ဗ္စးမြာၚ်ကြာတ်ကြဴလဝ်ဂှ် သၞဴကဵုၜဵု အတိုၚ်စၞောန်လဝ်ဂှ်ဂွံရ။ မြာၚ်သၞဴလဝ်ကဵုၜဵုဂှ် ပြိုက်စုတ်၊ သိက်စုတ်ပ္ဍဲဇရဳ၊ ပ္ဍဲစှေ်၊ ပ္ဍဲစေဝ် (ပ္ဍဲထၚ်) ဂှ်မာန်ရ။ လအ်ဂွံပွိုၚ်ပိဂိတုမ္ဂး ဗ္စးမြာၚ်ဂွပ်ဂှ် စိန်ဝုန်အာတုဲ ဒှ်ဒၟံၚ်အရံၚ်သာ်ဗ္ကေတ် ၜတ်ၜတ်၊ အရံၚ်သာ်ပဠေဲဒၟံၚ် တုပ်ညံၚ်ရဴယိုဟ်စမ်ပလမ်၊ ညံၚ်ရဴယိုဟ်မြာၚ်တုဲ ဗ္စးမြာၚ်ဂွပ်ဂှ် ဍာ်ဟွံကယျဳ၊ ဍာ်ဟွံကှ် ဒှ်ဒၟံၚ်ရ။

မာံရဲထဝ်

ကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဂှ် ဒှ်ကမၠောန်ဒးစကာအာ ပညာသိပ္ပံ ကေုာံ ပညာဝိဇ္ဇာ သီုၜါပြကာရောၚ်။ နဲကဲပညာ သွက်ဂွံကၠောန်အာ ကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဂှ် ဒှ်ပညာသိပ္ပံတုဲ ပရေၚ်ကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳေ သ္ဂာံအံၚ်ဇၞးအာ သ္ဂောံဒှ်ဂုဏ်ဖဵုမာန်ဂှ် ဒးစကာကသပ်ဉာဏ်ပညာရ။ ကသပ်ဉာဏ်ပညာဝွံ ဒှ်ပညာဝိဇ္ဇာရောၚ်ဂှ် တၠပညာတံ ဟီုတွံလဝ်နွံရ။ ကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳမ္ဂးဂှ် သၟာဗ္ၚ၊ သၟာကၠအ်၊ သၟာဂူတံဟေၚ် ကၠောန်တဴအိုတ်ရဟွံသေၚ်။ မၞိဟ်တံ စဒၟံၚ်စၞဇၟာပ်တ္ၚဲဂှ် ဒှ်စၞစဇွောံမ ဂွံနူကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်ဗၞတ် (၇၅%) တုဲ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဝွံ ဒှ်ကမၠောန်ဆက်စပ်ဒၟံၚ်ကဵု ဇၟာပ်မၞိဟ်ဖအိုတ်ရောၚ် ဟီုမာန်ရ။
သၟာတဵုလွဳတံ ပၟိက်မိက်ဂွံကၠောန်ကမၠောန် ပရေၚ်တဵုလွဳရောၚ်နွံကၠုၚ်မ္ဂး စပ်ကဵုနဲကဲပညာ၊ ဗဟုသုတ မဆက်စပ်ကဵု ပရေၚ်ကမၠောန်တဵုလွ်ဳဂှ် စဵုဒုၚ်တုဲ ထေက်ကဵုဒးတီလဝ်ကီုရ။ နဲကဲပညာ စပ်ကဵုပရေၚ်တဵုလွဳ ဂှ် နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ စပ်ကဵုပရေၚ်ကမၠောန်တဵုလွဳတုဲ သၟာဗ္ၚ၊ သၟာတဵုလွဳတံ ညံၚ်သ္ဂောံတီအာ၊ ညံၚ်သ္ဂောံစိုန်သကီုအာ စပ်ကဵုပရူတိ၊ ပရူမ၊ ပရူစၟ ကေုာံ ယဲဟေၚ် ဗွဲတၟေၚ်လ္ၚတ်ဒၟံၚ်အိုတ်တုဲ ဗွဲတၟေၚ်စွံလဝ်သတိလ္တူဂှ် ဇၞော်ဇၞော်အိုတ်ရ။
တိဟီုမ္ဂးဂှ် ဒှ်ဂကူတိ(ဂတှေ်ရှ်တိ) တဵုတၞံဂမၠိုၚ်ရောၚ်ဒှ်တုဲ မ,မ္ဂးဒှ် မသြောံ၊ မဂျုၚ်၊ မသတ်ဂန်၊ မသတ်ဆု၊ မ သၞေဝ်နာနာသာ် သွက်ဂွံဆက်တဵုအာ(ဒဒှ်မခို်ဟ်၊ မဍာံ)ရောၚ်။ စၟမ္ဂးဂှ် ဒှ်ဂကူစၟပလီုပလာ်တၞံတဵုလဝ်တုဲ သၟာၚ်နူဂှ် ယဲနာနာသာ်လေဝ် ကတဵုဒှ်မာန်ဒၟံၚ်ကီုရ။
သွက်တၞံတဵုလဝ်ဂမၠိုၚ် ညံၚ်ဂွံဂျိုၚ်တဴ၊ ညံၚ်ဂွံဇၞော်ပၟဝ်တဴတက်တိုန်တုဲ လၟိဟ်သတ်တိတ် ညံၚ်ဂွံတိတ်ဂၠိုၚ် တိုန်မာန်ဂှ် ဍာ်ဝွံ ဒှ်အဓိကကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် လၟိဟ်တၞံတဵုပ္ဍဲမွဲဨက (တစ်ဨကဝၚ်ဆန်႕သည့်အပၚ်အရေအတွက်) ဂှ်လေဝ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ကီုတုဲ ညံၚ်သ္ဂောံပေၚ်ခ္ဍိုက်၊ လၟိဟ်တၞံတဵု ပ္ဍဲတိဗ္ၚ၊ တိကၠအ်၊ တိယာမာန်ဂှ် ဒှ်အဓိက သွက်သတ်တိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ် (အဓိကသီးနှံအထွက်တိုးစေသည်႕အချက်) ရ။ တၞံမ္ဒးတဵုထေက်ဂှ် ညံၚ်သ္ဂောံနွံထေက်ဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ကီုရ။ ပ္ဍဲမွဲဨက လၟိဟ်တၞံနွံပေၚ်ပေၚ်ဂှ် သွက်မွဲဨက ဒှ်သွက်လၟိဟ်သတ်ဒကောၚ်တိတ်၊ ဒှ်လၟိဟ် သွက်သတ်တိတ်ဂၠိုၚ်ကီုရ။ တိဒၞာဲတဵုတၞံဂှ် ကၠောန်ပလေဝ်လဝ် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်ဒးဒှ်ရ။ ထောဲဇိက်လဝ်သွက်တိတဵုမ္ဂး ဒးထောဲလဝ်ဇြိုဟ်ဇြိုဟ်၊ ဒးဇိက်လဝ်ဍိုတ်ဍိုတ်ကီုရ။ ကၠောန်ပလေဝ်လဝ်တိချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်ဂှ် ဒှ်သွက်တၞံခို်ဟ်တုဲ သီုဒှ်သွက်သတ်တိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်မာန်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် သီုဒးဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်စုတ်ကဵု ဝဲါသဘာဝ ကေုာံ ဝါဲဓါတ် ဂမၠိုၚ်ကီုရ။
သွက်ဒးမၚ်မွဲလွဳလွတ်အာ တၞံတဵုလဝ်ဂမၠိုၚ်ကီု ကေုာံ အခိၚ်ရတ်သီတေံဂှ်ကီု ညံၚ်ဟွံနှဳနှာ်အာ၊ ပြးဇးအာ၊ ဟောံဗြီုအာတံဂှ် အခါကၠောန်ၜိုတ်လဝ်ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်ဒှ်မှ သတ်တိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်တုဲ ဂွံဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ကီုရ။ ပြဟ်ပြဟ်ဏံ နဲကဲပညာ မဆက်စပ်ကဵု ပရေၚ်ကမၠောန်ရတ်သီတုဲ ဗွဲကြဴ(ရိတ်သိမ်းချိန်လွန်နည်းပညာ)၊ အပေါတ်တိတ်ကၠုၚ်နူရတ်သီဂွံလဝ်ဂှ် သွက်ဒးဆက်ပလေဝ်ပလေတ်အာ နွံဒၟံၚ်ဏီရ။ နဲကဲပညာမဆက်စပ်ကဵု ပရေၚ်ကမၠောန်ရတ်သီဂှ် ဒးကတ်လ္ၚတ်အာ၊ ဒးဒ္ဂေတ်ဗက်အာနွံမှ အပေါတ်တဵုပ္တိတ်နူကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဂမၠိုၚ် စရာဲဍာ်ဒကေဝ်ခို်ဟ်တိုန်မာန်၊ ဂွံသွံစခိုဟ်၊ ဂွံၚုဟ်သၠုၚ်အိုတ်မာန်ကီုရ။ စပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳ တၚ်နၚ်ပရူပရာလ္ၚဵု ဓမံက်ထ္ၜးလဝ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ အခိၚ်ဆဵုဂဗဒးကဵု အကာဲအရာ ဥတုရာသဳညဳသာတပ်တးလေဝ် ဒးပါလုပ်ကီုရ။ မွဲအခိၚ်လောန်ကၠုၚ်ဗၞတ်စှ်သၞာံ၊ ၜါစှ်သၞာံတေံဂှ် စပ်ကဵု ကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳတုဲ လ္တူအကာဲအရာဥတုရာသဳ ကတဵုဒှ်ပြံၚ်သၠာဲဒၟံၚ်ဂှ် မၞိဟ်တံ ဟွံသ္ပကၠုၚ်လဝ်ဂရုဇၞော်ဇၞော်၊ ဟွံစွံလဝ်သတိဇၞော်ဇၞော်နူပရူတိ၊ နူပရူမ ကေုာံ နူပရူစၟဂမၠိုၚ်ဂှ်ဏီရ။
အခိၚ်ပြဟ်ပြဟ်ဏံ စပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳတုဲ အကာဲအရာဥတုရာသဳကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် ဟွံတပ်တးဂှ် ၜက်အာနူပြဒ္ဒညာပရူတိ၊ ပရူမ ကေုာံ ပရူစၟတုဲ စိုပ်ကၠုၚ်ဂတအိုတ်ဒှ်အာရ။ စပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳတုဲ ပြဒ္ဒညာဥတုရာသဳဂှ် မၞိ်ဟ်တံဂွံတိုန်သတိ၊ စွံတိုန်အာရီု တန်ပထမအိုတ်ရ။ ဗြဲဂူ၊ ဗြဲဟွံဂူ၊ ဗြဲဂၠိုၚ်၊ ဗြဲအောန်၊ တ္ၚဲကာတ်၊ ဂမ္တဴကတူၜက်၊ ဥတုရာသဳဂံက်လောန်က္ဍၚ်၊ လဗိုတ်ကျာထတ် မပ္တံဒဒှ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ အာဇီုကပိုက်ဒးကဵု ကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဂမၠိုၚ် တိုက်ရိုက်ဒှ်တုဲ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကၠာနူဟွံစကၠောန်ကမၠောန် ထောဲဇိက်တိဏီ၊ ဟွံကၠောန်ပလေဝ်တိဏီဂှ် ဒ္စးဒုၚ်တုဲစၟဳစၟတ် ချပ်ဗ္စာ၊ ဖျေံကိုန်အစဳအဇန် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်တုဲမှ ကၠောန်ၜိုတ်အာထေက်ရ။
စပ်ကဵုသဘာဝပွဳပွူ ပြံၚ်သၠာဲကၠုၚ်၊ ဖံက်ပၠန်ကၠုၚ်တုဲ ဒဒှ်ကဏ္ဍကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳေ သ္ဂာံဒုၚ်ဒဝ်မာန်ကုဘဲ ဒဏ်ဂှ်မ္ဂး ဒးရီုဗၚ်ကဵု ပရေၚ်ထံက်ပၚ်ကီု ကေုာံ ပရေၚ်ကာမံက်တိုန်ဂှ် ဂွံရေၚ်တၠုၚ်ကဵုမာန်ဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဟိုတ်နူဂၠးတိဏံ ကတူကတာန်ဂၠိုၚ်တိုန်တုဲ ဂွံတဵုပ္တိတ်တၞံသၞေဝ်ကေဝ်ဂမၠိုၚ်လေဝ် ဒးဒှ်အာတၚ်အခက်ခုဲဂမၠိုၚ် နွံကၠုၚ်တုဲ သၞေဝ်ကေဝ်ဂမၠိုၚ် မဒးဝါတ်ဂါတ်ကၠုၚ်ဒှ်ကီုရ။ ဗၞတ်သၞေဝ်ကေဝ်တဵုပ္တိတ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲပိဂအုံဂှ် ဗၞတ်မွဲဂအုံ မ္ဒးအောန်စှေ်ဒှ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ် နူဂကောံသုတေသန အကေဝ်ဒမဳသိပ္ပံကောန်ဂကူ လာန်ဒါန်ဂှ် ဓမံက်ဟီုကၠုၚ်လဝ်နွံရ။
ဟိုတ်နူပရေၚ်ဂမ္တဴဂၠးတိ ကတူဂၠိုၚ်တိုန်တုဲ ဗၞတ်ဗြဲဂူလေဝ် အခါအောန်၊ အခါဂၠိုၚ် ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်မာန်ရ။ ပ္ဍဲမွဲအခိၚ်မွဲချိုန်ခဏ(အခိၚ်ဂၠေံဂၠေံ)ဟေၚ်ဂှ် ဟိုတ်နူဗြဲဇၞော်ဇၞော်ဆက်ဂူတုဲ ဍာ်ဒဵုဆၚ်စှေ်ကၠုၚ်တုဲ ဟိုတ်နူဍာ်ဒဵုဂှ် ဇွောဝ်စှေ်ကၠုၚ်တုဲ ၜဳဂမၠိုၚ်ဂှ် ဍာ်ကၟိုဟ်၊ ဗလးဍာ်ၜဳဂှ် သၠုၚ်တိုန်တုဲ ဂၠံၚ်ဍာန်၊ ဒဒန်ဂမၠိုၚ် ဍာ်ဗၠိုက် ပရေၚ်ဆက်စၠောံအာကၠုၚ် မဒးပိုတ်သ္ကုတ်အာအိုတ်ရ။
ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံ အခိၚ်ဗြဲဥတုရာသဳမုန်သုန် (Monsoon) စလုပ်ဂှ် ဗြဲဂူတုဲ စိုပ်ဂိတုဂျောန်၊ ဂျူလာၚ်၊ အဝ်ဂါတ်ဂှ် ဒှ်အခိၚ်လၟိ်ဟ်ဗြဲဂူဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ ပၞောဝ်ကဵုလၟိဟ်ဂိတုဗြဲမ္ဂး ဂိတုပိဂိတုဏံ ဒှ်အခိၚ်ဍာ်ဇၞော်၊ ဍာ်ဗၠိုက် ဇၟာပ်ဒေသ လေပ်ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံရ။ ဗွဲမဂၠိုၚ် တွဵုရးဍုၚ်မန်၊ တွဵုရးဍုၚ် ကရေၚ်၊ ဒေသဇၞော်ရးတၞၚ်သဳဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒှ်ဒေသဍာ်ဇၞော်၊ ဍာ်ဗၠိုက် ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် အရိုဟ်ရိုဟ်သၞာံရောၚ် ဟီုမာန်ရ။ ဒၞာဲဒေသတၞဟ်တၞဟ် မဒှ်ဒေသဇၞော် ရးမကွေ၊ ဒေသဇၞော်ရးသေတ်ကိုၚ်၊ တွဵုရးရခေၚ် ကေုာံ တွဵုရးချေၚ်တေံဂှ် ဟိုတ်နူဥတုရာသဳ ကတဵုဒှ်ကၠုၚ် အကာဲအရာတၟေၚ်တၟဟ်တုဲ ဗြဲဇၞော်ဂူ၊ ဍာ်ဗၠိုက် ကေၚ်ဒှ်ကၠုၚ်နွံရ။ တိဗ္ၚတဵုလဝ်သြောံကသီု ဨကလၟိဟ်ကဵုဠက် ဒးလီုလာ်အာလေဝ် နွံကီုရ။ ဍာ်ကလေၚ်ဇတ်အာတုဲပၠန်လေဝ် တၞံသြောံသှေ်မံၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် စၟစၟန် ကေုာံ ယဲ လုပ်ပလီုပၠန်ရ။ စပ်ကဵုကမၠောန်ဗ္ၚေ သ္ဂာံဇၞော်မောဝ်၊ ဂွံအံၚ်ဇၞးမာန်ဂှ် လၟေၚ်ကမၠောန်သၞောတ်စှေ်စှေ် ဖျေံဗီုတုဲ ဒးကၠောန်အာပၠန်ရ။
ကမၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ်တဵုဒၟံၚ်အခိၚ်ကသီု (သြောံကသီု) လၟိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ်တုဲ ဒးသ္ပပဓါန်ကဵုဍာ်ဗြဲတုဲ ဒးတဵုအာသြောံရ။ အဓိက လၟိဟ်သြောံတိတ်ဂွံတိတ်ဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် ဒးချိၚ်ဆအာ ဗၞတ်ဗြဲဂူကဵု အခိၚ်တဵုသြောံ၊ အခိၚ်ပ္တံသြောံဂှ် ညံၚ်သ္ဂောံဒှ်မွဲဗ္စပ်၊ ညံၚ်သ္ဂောံကိတ်ညဳဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ကီုရ။ ဂကူတၞံလ္ၚဵုလ္ၚဵု (ဗွဲတၟေၚ် ဂကူသြောံဒေသမူလ၊ ဂကူသြောံဗက်ရာသဳ) ဒးဂၞပ်ကဵုလျောဝ်ဗက်အာပယျးတ္ၚဲ( အလၚ်းရောၚ်တုံပြန်မှု) နွံအိုတ်ရ။ တၞံဂမၠိုၚ်လ္ၚဵုဂှ် ဒးဂၞပ်ကဵု ပယျးတ္ၚဲဂၠိုၚ်၊ ပယျးတ္ၚဲဂၠိၚ်၊ တၞံလ္ၚဵုဂှ် ဒးဂၞပ်ကဵု ပယျးတ္ၚဲအောန် ပယျးတ္ၚဲဂၠေံ ကေုာံ တၞံလ္ၚဵုဂှ် ပယျးတ္ၚဲဂၠိၚ်ကီု ပယျးတ္ၚဲဂၠေံကီု ဟွံဒးဂၞပ်လေဝ် နွံဒှ်ရ။ တၞံလ္ၚဵုဂှ် ဒုၚ်ဒဏ်မာန် ဘဲဒဏ်ဂမ္တဴသကာတ်မာန်တုဲ တၞံလ္ၚဵုဂှ် ဥတုရာသဳဂံက်ၜက်အာမ္ဂး တၞံဂှ် ဒုၚ်ဒဏ်ဟွံမာန်လေဝ် နွံတဴရ။
လ္တူတိယာဂှ် အခိၚ်ပယျးတ္ၚဲဂၠိုၚ် အခိၚ်ပယျးတ္ၚဲဂၠိၚ် မဒှ်အခိၚ်ဗြဲတမ်သၞာံ လေပ်တဵုလဝ် တၞံၜဲတိ၊ တၞံလ္ၚဴဂမၠိုၚ်ဂှ် ၜိုန်ရတၞံဖော်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်၊ သတ်တိတ်ခိုဟ်ဒှ်ကီုလေဝ် အခိၚ်တမ်ဗြဲဂှ် အခါဗြဲဇၞော် (ဝါ) ဗြဲအောန် ဥတု ရာသဳဟွံတပ်တး၊ ဟွံညဳသၟဟ်မ္ဂး ဒးဒုၚ်လီုလာ်၊ ဒးဒုၚ်ဟောံလေၚ်အာလေဝ် ဒှ်မာန်ကီုရ။ ဟိုတ်နူဒးသ္ပအဓိကကဵု ဥတုရာသဳတုဲ ဒေသအညာ မဒှ်ဒေသတဵုဒၟံၚ်လ္တူဂကူတိယာ (ယာမြေအဓိကစိုက်ပျိုးသည့်ဒေသများ) ဂှ် အခါဗြဲဂၠိုၚ်၊ ဗြဲအောန်မ္ဂး တၞံလ္ၚဴ၊ တၞံၜဲတိ ဒးလီုလာ်အာ လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ကေၚ်နွံကၠုၚ်ကီုရ။
စပ်ကဵုဂကူတၞံနာနာသာ် (သီးနှံအမျိုးမည်အမယ်စုံ) တဵုဒၟံၚ်လ္တူတိဗ္ၚ၊ လ္တူတိယာဂှ်ကီု မ္ၚးနူလ္တူ တိဗ္ၚ၊ လ္တူတိယာတုဲ လ္တူဂကူတိတၞဟ်တၞဟ်တေံလေဝ် တဵုလဝ်နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ စပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳမ္ဂး သၟာဗ္ၚ၊ သၟာတဵုလွဳတံ သ္ပဂရုဂၠိုၚ်၊ စွံသတိဂၠိုၚ်ဂှ် ပရူတိ၊ ပရူမ ကေုာံ ပရူစၟစၟန်၊ ယဲဟေၚ်ရ။ ဟိုတ်နူတိ၊ ဟိုတ်နူမ၊ ဟိုတ်နူစၟစၟန်ယဲဘဲဂှ် တၞံဂမၠိုၚ် တၞံသတ်ဒကောၚ်ဂမၠို မဒးလီုလာ်အာဂှ် ဗၞတ်ဗ္ၜတ်မွဲမွဲ သှ်ၜေက်နွံမာန်ဒၟံၚ်ဏီရ။ ဒဒှ်ရဥတုရာသဳ ဟွံတပ်တးတုဲ ဖံက်ပၠန်အာကီုဒှ်၊ ဗြဲဇၞော်၊ ဍာ်ဇၞော်ကဝ်၊ ကျာထတ်၊ လဗိုတ်ကျာထတ်၊ ဗြဲအေတ်သေတ်ဂူ၊ ဂမ္တဴကတူကတာန်သကာတ်မြဟ်ဒှ်အာမ္ဂး တၞံဂမၠိုၚ် ကေုာံ တၞံသတ်ဒ္ကောၚ်ဂမၠိုၚ် ဟွံဒးချိုတ်အာအိုတ်ဟာ၊ ဟွံဒးလေၚ်ဒိုခ်အာအိုတ်ဟာ။ စပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳမ္ဂး ဘဲဥတုရာသဳသကာတ်မြဟ်၊ ဖံက်ပၠန်တုဲ တၞံဂမၠိုၚ် တၞံသတ်ဒ္ကောၚ်ဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက်တုဲ ဒးအာဘဲဒဏ်ဥတုဂှ် ဒးဂိနူဘဲတိ၊ ဘဲမ၊ ဘဲစၟစၟန်ယဲဂမၠိုၚ်ဂှ်ဏီရ။ ဂွံတိတ်ဗၠးအာ နူဘဲဥတုရာသဳဖံက်ပၠန်၊ သကာတ်မြဟ်ဂမၠိုၚ်မာန်ဂှ် ပရေၚ်ကမၠောန်စဵုဒုၚ် စဵုဒၞာနာနာသာ်ဂှ် ဗွဲစၟတ် မဒးကၠောန်လဝ်ထေက်ရောၚ်။

မာံရဲထဝ်

ကမၠောန်ပရေၚ်အုပ်ဂြောပ် (Mulching) လ္တူတိ၊ လ္တူဂတှေ်ရှ်တိဝွံ တၠကၠအ်ညးတဵုဒၟံၚ် တၞံသတ်ဆုတံ၊ တၞံအာယုက်ဂၠိၚ်တံဗွဲမဂၠိုၚ် စပ်ကဵုကမၠောန်သာ်ဏံတုဲ ညးတံကေၚ်ကၠောန်လဝ်နွံအိုတ်ရ။ ဆဂး ဆၜိုတ်အုပ်ဂြောပ်စုတ်လ္တူတိ၊ လ္တူဂတှေ်ရှ်တိဟေၚ် ကေၚ်ကၠောန်ကၠုၚ်လဝ်ဒှ်တုဲ တၚ်ရန်တၟံဍေံ၊ ဖဵုဂုဏ်ဍေံဂမၠိုၚ်ဂှ် ညးဟွံတီဏီ လေဝ်နွံဒှ်ရ။ ယၚ်ကမၠောန်ဝွံ ဗွဲမဂၠိုၚ်ကော်ဒၟံၚ် ကမၠောန်ထိၚ်ဒဝ်ဓါတ်ဍာ် ပ္ဍဲတိအိုတ်ရ။ နူဝေါဟာထိၚ်ဒဝ်ဓါတ် ဍာ်ပ္ဍဲတိဂှ် ညးတၠကၠအ်တံ ကော်တိုန် ကမၠောန်ပရေၚ်အုပ်ဂြောပ် သွက်ဂွံထိၚ်ဒဝ်ဓါတ်ဍာ်ပ္ဍဲတိပၠန်ရ။ ပြဟ်ပြဟ် ဏံ သၟာကၠအ်တံ၊ သၟာတဵုလွဳတံ ကော်ဒၟံၚ်ကမၠောန်မာချေန် (Mulching=အပၚ်များအားမြေဆီလႊာဖုံးပစ္စည်းများဖြၚ့်ဖုံးအုပ်ခြၚ်း) အိုတ်ရောၚ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။
ကမၠောန်ပရေၚ်အုပ်ဂြောပ်ဂတှေ်ရှ်တိဝွံ ဒှ်သွက်ဂွံထိၚ်ဒဝ်ဓါတ်ဍာ်ပ္ဍဲတိ(Mulching)ဒှ်တုဲ ကမၠောန်ဝွံ တၟအ်ညးအဲ ဗွဲမလောဲသွာ ကၠောန်ဂွံမာန်အိုတ်ရ။ ကမၠောန်ပရေၚ်အုပ်ဂြောပ်ဂတှေ်ရှ်တိဝွံ သွက်တၞံဂမၠိုၚ်မတဵုလဝ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်မ္ဂး အခိၚ်ဓါတ်ဍာ်နွံပ္ဍဲတိဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်ဂှ် ဒးကၠောန်ရ။ (ဗွဲမဂၠိုၚ်တၞံထ္ၜိုတ်ရဝ်ပါဂှ် စိုပ်ဂိတုဝှ် (အံက်တဝ်ပါ) မ္ဂး ကၠောန်ကမၠောန်(Mulching) ကေုာံ ကၠောန်ဂၠံၚ်တာဘဲပၟတ်အိုတ်ရ)။ စပ်ကဵုကမၠောန်ပ ရေၚ်အုပ်ဂြောပ်တုဲ အပေါတ်မ္ဒးစကာမာန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒးဒှ်အပေါတ်ဂၠာဲလောဲ၊ ဂွံလောဲတုဲ ခရိတ်သြန်ဟွံဒးအိုတ်ဂှ် ဒှ်ခိုဟ်အိုတ်ရ။ ယဝ်ဒးရာန်စကာမ္ဂး ဒးဒှ်အပေါတ်ၚုဟ်အောန်အောန်ဂှ် ဂွံရာန်ကေတ်ဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ရ။ အခိၚ်ဓါတ်ဍာ်နွံပ္ဍဲတိဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်ဂှ် ဟွံထိၚ်ဒဝ်ကေတ်ဓါတ်ဍာ်မွဲသာ် ပ္ဍဲတိဂှ် ဒှ်အခိၚ်တိကှ်၊ ဓါတ်ဍာ်ဟွံမွဲဂှ် ယဝ်ထိၚ်ဒဝ်ကေတ်ဓါတ်ဍာ်မ္ဂး ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုအောန်ရ။
လ္တူတိဗဒါဲသၟာၚ်သၟဝ်တမ်ဆု (တၞံတဵုလဝ်ဂှ်) အုပ်ဂြောပ်ကဵု ချံက်၊ တၚ်ဠိုန်၊ ချောဲကှ်ကှ်၊ ဝါဲတိ(မြေဆွေး)တၞးဆုဍုက်ဍုက်၊ တၞးဆုကှ်ကှ်၊ တၞးပလာတ်သတိတ်ဂမၠိုၚ် စကာမာန်ဖအိုတ်ရ။ ကမၠောန်ပရေၚ်(Mulching)ဝွံ ဒှ်ကမၠောန်ကၠောန်လောဲလောဲတုဲ သွက်ဂတှေ်ရှ်တိ ကေုာံ သွက်တၞံဂမၠိုၚ်နွံဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ရ။ တၠကၠအ် ကေုာံ သၟာတဵုလွဳတံ စွံအဓိကတုဲ ကၠောန်ဒၟံၚ်အိုတ်ရဂှ်လေဝ် သ္ဂောံဆဵုဒၟံၚ်ကီုရ။
ဟိုတ်နူဂွံကၠောန်ကဵု ကမၠောန်ပရေၚ်အုပ်ဂြောပ်(Mulching) လ္တူဂတှေ်ရှ်တိတုဲ …
(၁) တၞံဂွံဂျိုၚ်တဴမာန်၊ တၞံဂွံမြဟ်မြဴဖောအ်ဗြေဝ်ခိုဟ်မာန်ဂှ် ဍာ်ဝွံ ဒှ်အဓိကကီုတုဲ ဟိုတ်နူကၠောန်လဝ်ကမၠောန် ပရေၚ်အုပ်ဂြောပ်ဂှ်တုဲ မွဲခဏ မွဲခဏ ဟွံဒးလံၚ်ကဵုဍာ်၊ ဟွံဒးပၠုပ်ကဵုဍာ်ရ။
(၂) ပညဳပညပ်ကဵုဓါတ်ဂမ္တဴပ္ဍဲတိမာန် (အခိၚ်မုဟ်ကျာဂှ် ကတူကဵုတုဲ အခိၚ်က္ညၚ်(အခိၚ်ကတူ)ဂှ် ဂံက်ကဵုတိမာန်ကီုရ။
(၃) အကြာတၞံအဓိက တဵုလဝ်ဂှ် ချောဲကၠုတ်တိုန်ဟွံမာန်၊ ဟွံဒးပိုက်ချောဲ၊ ၚုဟ်သၟးချောဲဟွံအိုတ်။
(၄) ဓါတ်ဍာ်နူတိ မ္ဒးဒဴတိတ်အာ၊ မ္ဒးလေၚ်အာဂှ် ဗၞတ် (၁၀%-၂၅%) စဵုဒၞာကဵုမာန်၊ သာအာမာန်။
(၅) ရုပ်တိ ကေုာံ ဓါတ်တိ သီုၜါပြကာ သာတုဲခိုဟ်တိုန်။
(၆) ကျာလုပ်၊ ကျာတိတ်ပ္ဍဲတိဂှ် ခိုဟ်ရ။
(၇) စဵုဒၞာကဵုမာန် နူဘဲဍာ်ဇွောဝ်၊ ဍာ်ထပက် (Runoff) ပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိဂှ်ကီု။
(၈) နူဘဲ စၟစၟန်ယဲဘဲပလီုပလာ်တံဂှ် အောန်စှေ်အာမာန်ကီု။
(၉) သတ်၊ သတ်ဒကောၚ်ဂမၠိုၚ် အခိၚ်ကြံၚ်ဍုဟ် ပြဟ်တိုန်ကီု။
(၁၀) ဂတှေ်ရှ်တိ ကေုာံ တိတဵုတၞံဂှ် ဟိုတ်နူဍာ်ဗြဲတုဲ တိမ္ဒးကၠေတ်အာ၊ တိမ္ဒးကြံၚ်မ္ၚိုဟ်အာဂှ် ဒှ်သာအာရ။
(၁၁) ဝါဲနာနာသာ်၊ အဟာရနာနာသာ် မ္ဒးဇွော်အာ၊ မ္ဒးပြးဇးတိတ်အာဂှ် ဒှ်သာအာမာန်ကီုရ။
(၁၂) ဂကူတၞံမသတ်တိတ်လ္တူတိဂမၟိုၚ်ဂှ် ဟွံလုက်စုက်ဒးတိတုဲ ဟွံဒးကၠိပပ်၊ အးခိုဟ် သာ်ဝွံ နွံတဴဂုဏ်ဖဵုရ။
အခါကၠောန်ကမၠောန် ပရေၚ်မာချေန်(Mulching)မ္ဂး တၞဟ်နသ္ဂေံစကာ အပေါတ်အုပ်ဂြောပ်ဂှ် ဂကူနွံတဴ ဗွဲမဂၠိုၚ်ကီုလေဝ် အဓိကစကာဒၟံၚ် နွံၜါသာ်ရ။ ဍေံဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂကူအပေါတ်အဝ်ဂေဏေတ် (Organic mulches) ကေုာံ ဂကူအပေါတ်အေန်အဝ်ဂေဏေတ် (Inorganic mulches) ဂမၠိုၚ်ရ။
ဂကူအပေါတ်အဝ်ဂေဏေတ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် မပ္တံ ချံက်၊ ချောဲကှ်ကှ်၊ အိက်ဂၠဴတြေံတြေံ၊ ဝါဲတိ(မြေဆွေး)၊ ခၞော်ဆု၊ ချောဲကုတ်လဝ်ဂၠေံဂၠေံ၊ တၞးဆုကှ်ကှ်၊ ခၞော်ၜဲတိ၊ ခၞော်ၜဲနာနာသာ်၊ ကာမ်သြောံ၊ ကာမ်တူ၊ အိက်ခတေက် သာ်ဝွံ နွံဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ အပေါတ်အုပ်ဂြောပ် ဒှ်အပေါတ်အေန်အဝ်ဂေဏေတ် (Inorganic mulches) ဂှ် မပ္တံ ဒှ်အပေါတ်ယာတ်ပလာတ်သတိတ်၊ တၞးပလတ်သတိတ်၊ တၟအ်၊ ကြေဟ်၊ ဍိုတ်၊ ဍိုတ်သ္ကုတ်သ္ကုတ်၊ ဍိုတ်သၠေက်သၠေက် (အုတ်နီခဲကျိုးများ) ဒှ်ရ။ အပေါတ်တၟအ်၊ ကြေဟ်၊ ဍိုတ်၊ ဍိုတ်သ္ကုတ်၊ ဍိုတ်သၠေက်ဂမၠိုၚ်ဝွံ သွက်ဂွံကျိုၚ်ကျဝ် (ပယျေဝ်ပ္တိုန်) တၞံ ကေုာံ တိ (Landscaping) ဟေၚ် စကာမာန်တုဲ နကဵုရုပ်ဂတှေ်ရှ်တိကီု ကေုာံ ဓါတ်ဂတှေ်ရှ်တိကီု သ္ဂောံခိုဟ်တိုန်မာန်ဂှ် သၟဟ်ရထကဵုဟွံမာန်၊ သၟုဲသၟိုဟ်လောဲလောဲလေဝ် ဒှ်ဟွံမာန်တုဲ သွက်ဂွံဒှ်အာဝါဲတိသဘာဝ (Organic matter) ဂှ် ဝါတ်ဂါတ်ရ။ အခါရ စကာယာတ်ပလာတ်သတိတ်ကီု၊ တၞးပလာတ်သတိတ်ကီုမ္ဂး ယာတ်ပလာတ် သတိတ် ကေုာံ တၞးပလာတ်သတိတ်လ္ၚဵုဂှ် နွံဒၟံၚ်အရံၚ်သာ်ဗ္စံက်ဗ္စံက် မွဲဂကူဟေၚ်ရ။ လ္ၚဵုဂှ် မွဲလ္ပါ်ဂှ် နွံဒၟံၚ်အရံၚ်သာ်ဗ္စံက်၊ မွဲလ္ပါ်ဂှ်ပၠန် နွံအရံၚ်သာ်ဒ္ကောဝ်(ခဲရောၚ်)ရ။ အခါအုပ်ဂြောပ်လ္တူဂတှေ်ရှ်တိမ္ဂး အရံၚ်သာ်ဒ္ကောဝ်ဂှ် စွံလ္ပါ်လ္တူတုဲ လ္ပါ်ဗ္စံက်ဂှ် စွံလ္ပါ်သၟဝ်ထေက်ရ။ သာ်ဗ္စံက်ဝွံ ဟိုတ်နူဇြောတ်ကေတ်ပယျး တ္ၚဲဂၠိုၚ်တုဲ ဂတှေ်ရှ်တိ ကေုာံ တၞံဂမၠိုၚ် မ္ဒးဂမ္တဴကတူဂၠိုၚ်ရ။ အရံၚ်သာ်ဒ္ကောဝ်ဂှ် ဟိုတ်နူကလေၚ်ဗလးပ္တိတ် (ကလေၚ်ပၠန်ပ္တိတ်) ပယျးတ္ၚဲမာန်တုဲ သွက်ဂတှေ်ရှ်တိကီု သွက်တၞံကီု ဟွံကတူနူစကာလဝ် ယာတ်ပလာတ်သတိတ် အရံၚ်သာ်ဗ္စံက်ဂှ်ဏီရ။
စကာလဝ်အပေါတ်အဝ်ဂေဏေတ် စပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်အုပ်ဂြောပ်လ္တူဂတှေ်ရှ်တိဂှ် သွက်တိကီု သွက်တၞံကီု နွံကဵုဂုဏ်ဖဵုဗွဲမဂၠိုၚ်တဴရ။ အပေါတ်အဝ်ဂေဏေတ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ အခိၚ်ကာလလအ်အာမ္ဂး မ္ဒးသၟုဲသၟိုဟ်အာသိုက်သိုက်တုဲ ဒးဒှ်အာဝါဲတိ ဒးဒှ်အာဂတှေ်ရှ်တိရ။ ဒးဒှ်အာဝါဲတိသဘာဝ (Organic matter) မွဲဂကူတုဲ ဖျုန်တိဂၠိုၚ်တိုန်ရ။ တိလေဝ် ဖောဝ်ဂရုတိုန်မာန်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဝါဲတိဝွံ သွက်ရိုဟ်တၞံသ္ဂောံဇၞော်တိုန်ကီု ကေုာံ သီုထိၚ်ဒဝ်ကဵုဓါတ်ဍာ်ပ္ဍဲတိမာန် (Water Holding Capacity) ကီုတုဲ သီုဒှ်သွက်တမ်ရိုဟ်အဟာရကီုရ။
သၟာဗ္ၚ၊ သၟာတဵုလွဳ၊ သၟာကၠအ်တံ ကၠာနူဟွံကၠောန်ပရေၚ်အုပ်ဂြောပ် ဂတှေ်ရှ်တိဏီဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ တၞံချောဲနွံလ္တူတိဂှ် ဒးသၟးဇ္ၚးကဵုရ။ အပေါတ်အုပ်ဂြောပ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် အခါအုပ်ဂြောပ် (Mulching) မ္ဂး ဒးခြာလဝ်နူတမ်တၞံ (၂”-၃” ၝောံတဲ) ထေက်ရ၊၊ အခါအုပ်ဂြောပ်ကဵု အပေါတ်အုပ်ဂြောပ်မ္ဂး သ္တီုအပေါတ်အုပ်ဂြောပ်ဂှ် ဒးနွံသ္တီု (၃”-၄”ၝောံတဲ) ဟေၚ်ရ။ လ္တူတိတမ်တၞံဂှ် အခါအုပ်ဂြောပ်ကဵု အပေါတ်အုပ်ဂြောပ်မ္ဂး သတီုတီုတီု လ္ပအုပ်ဂြောပ်စုတ်ညိ။ သွက်တၞံဂှ် ကတဵုဒှ်အန္တရာယ်မာန်ရောၚ်။ အပေါတ်အုပ်ဂြောပ်ဂှ် လုက်စုက်လဝ်ကဵုတမ်တၞံတုဲ ပွမဂအုံစုတ်လဝ် ဒဒှ်သၠုၚ်သၠုၚ်၊ ဒဒှ်တီုတီုဂှ် ဒးဝေၚ်ပါဲရ။ လ္တူတိတဵုလဝ်တၞံဍောတ်ဍောတ်ဂှ် ယဝ်အုပ်ဂြောပ်ဒး အပေါတ်အုပ်ဂြောပ် တီုတီုသၠုၚ်သၠုၚ်မ္ဂး သတ်ပလီုပလာ်တၞံ မပ္တံကၞိ(ကြွက်) ကေုာံ စၟစၟန်ဂကူနာနာသာ် လုပ်အောပ်ဒၟံၚ်ကီု လုပ်တန်တဴဒၟံၚ်ကီု ဒှ်မာန်တုဲ အခိၚ်ဟွံရုဲ လုပ်ပလီုပလာ် တၞံဂမၠိုၚ်မာန်ပၠန်ရ။
ဗီုပြၚ်ဂကူအပေါတ်အုပ်ဂြောပ် အိက်ခတေက် (လႊစာမှုန်႕) ဂှ် ဟိုတ်နူသၟုဲသၟိုဟ်ဟွံလောဲတုဲ အခါမိက်ဂွံစကာမ္ဂး အိက်ခတေက်ဂှ် သၟုဲသၟိုဟ်ခိုဟ်တုဲမှ စကာထေက်ရ။ ဟွံသေၚ်မ္ဂး အိက်ခတေက် သွက်ဂွံသၟုဲသၟိုဟ်မာန်ဂှ် ဟိုတ်မ္ဒးကေတ်အရီုအဗၚ် ဓါတ်နိုက်ထရဝ်ဂျေန်နူတိဂှ်ဒှ်တုဲ ဓါတ်နိုက်ထရဝ်ဂျေန် သွက်တၞံဂွံစဂှ် မ္ဒးအောန် အာဒှ်မာန်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် စပ်ကဵုစကာဒး အပေါတ်အုပ်ဂြောပ် ဗီုပြၚ်အပေါတ်အုပ်ဂြောပ် ရှ်သာဖျးဖျး သၟူအမြာဲ သ္ကာတ်သ္ကာတ် (ချဉ်နံ႕စူးစူး) ဂှ်လေဝ် အုပ်ဂြောပ်စုတ်လ္တူဂတှေ်ရှ်တိဂှ် ဟွံထေက်ရ။ ဒးဒှ်အာဂျိ သွက်တၞံဂှ်မာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကၠာနူဟွံကၠောန်သ္ပ ဒဒှ်အပေါတ်အုပ်ဂြောပ်ဏီဂှ် ဂကူအပေါတ်အုပ်ဂြောပ်သာ်လဵု၊ မုဂကူတၞံလဵု၊ ဂွံအုပ်ဂြောပ်ဂှ် ထေက်ကြိုက်ဟာ၊ ဟွံထေက်ကြိုက်ဟာဂှ် ဒးသ္ဂုတ်သွာတ်ကဵု ဉာဏ်ပညာပရေၚ်တဵုလွဳတုဲ ဒးစကာထေက်ရ။ အပေါတ်အုပ်ဂြောပ် မဒှ်ဂကူအပေါတ်အဝ်ဂေဏေတ်ဂှ်စကာမ္ဂး သွက်တိကီု သွက်တၞံ ကီု ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။
အခါစကာ အပေါတ်အုပ်ဂြောပ်မ္ဂး စပ်ကဵုအပေါတ်အုပ်ဂြောပ် ဂကူအဝ်ဂေဏေတ် မဒှ်ချံက်၊ တၚ်ဠိုန်၊ ချောဲကှ်ကှ်၊ ကာမ်၊ ကာမ်တူ၊ ဝါဲတိ(မြေဆွေး)၊ အမှိက်အမှံၚ်၊ အပေါတ်သှ်ၜေက် နူတၞံပရေၚ်တဵုလွဳဂမၠိုၚ်ဂှ် စကာအာ ပ္ဍဲတၞံသတ်ဆုတဵုလဝ်ဂမၠိုၚ်ကီု၊ တၞံထ္ၜိုတ်ရဝ်ပါ၊ တၞံသတ်ဗြဴကၠေၚ်၊ တၞံသိၚ်ဃဵုမ္ဂး ခိုဟ်သန်ရ။ စပ်ကဵုအပေါတ် အေန်အဝ်ဂေဏေတ် (Inorganic matter) မပ္တံ ယာတ်ပလာတ်သတိတ်၊ တၞးပဠာတ်သတိတ်မ္ဂး ပ္ဍဲတၞံသတ်သၞေဝ် (ဟၚ်းသီးပၚ်များ)၊ တၞံသၞေဝ် (ဟၚ်းရွက်ပၚ်များ)၊ တၞံပ္ကဴနာနာသာ်ဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် စကာဒၟံၚ် ဒဒှ်အပေါတ်အုပ်ဂြောပ်အိုတ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် အပေါတ်အုပ်ဂြောပ် မဒှ်ဂကူ အေန်အဝ်ဂေဏေတ်မွဲသာ်ကီု မပ္တံတၟအ်၊ ကြေဟ်၊ မတၟအ်ဍောတ်ဍောတ်၊ ဍိုတ်၊ ဍိုတ်သ္ကုတ်သ္ကုတ်၊ ဍိုတ်သၠေက်သၠေက်ဂမၠိုၚ်ဂှ် စကာဒၟံၚ် ဒဒှ်အပေါတ်ကျိုၚ်ကျဝ် (အလှဆၚ်ပစ္စည်း) ကေုာံ အပေါတ်အုပ်ဂြောပ်လ္တူတိ ပ္ဍဲကၠအ်ပ္ကဴကီုရ။ အရံၚ်သာ်နာနာသာ်လေဝ် နွံအိုတ်ရ။ ဂကူအပေါတ်အုပ်ဂြောပ်လေဝ် နွံနာနာသာ်တုဲ သွက်တိ၊ သွက်ဂတှေ်ရှ်တိ ကေုာံ သွက်တၞံဂမၠိုၚ် ညံၚ်ဂွံဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်အိုတ်ဂှ် ရုဲစှ်တုဲ စကာအိုတ်ညိ။

မာံရဲထဝ်

ညးကောန်ဍုၚ်မန်၊ ဍုၚ်ဗၟာ၊ ဍုၚ်သေံ၊ ဍုၚ်မလေဝ်၊ ဍုၚ်ဗဳယေတ်နာမ်၊ ဍုၚ်အေန်ဒဝ်နဳယှာတံ ကော်ဒၟံၚ်သတ်ဒူရေန်ဂှ် နကဵုရမျာၚ်“ဒူရေန်’’သီုညးဖအိုတ်ရ။ အလုံမွဲတ္ကအ်အေယှဂှ် ကော်ဒၟံၚ်ဒူရေန်ဂှ် “ဒူရေန်”ဖအိုတ်ရ။ ကောန်ဍုၚ်တ္ကအ်ပဠိုတ် (ဥရောပတိုက်သား) တံ ကော်ဒၟံၚ်သတ်ဒူရေန်ဂှ် နကဵုရမျာၚ်ဒူရေန်ကီုလေဝ် ညးတံပ္တိုန်ဂုဏ်စရာဲ သတ်ဒူရေန်ဂှ်တုဲ ကော်ဒၟံၚ် ဒဒှ်သၟိၚ်သတ်ဆု King of Fruit လေဝ် နွံကီုရ။ ဟိုတ်နူသၟူအမြာဲ၊ ရှ်သာ၊ အရံၚ်သာ်တၟေၚ်တၟဟ် ခိုဟ်တဴနူသတ်ဆုအလုံအိုတ်သီုတုဲ သတ်ဒူရေန်ဂှ် ညးတံ ကော်ခဴလဝ် သၟိၚ်သတ်ဆုရောၚ် ဒှ်မာန်ရ။
သတ်ဒူရေန်၊ တၞံဒူရေန်မ္ဂးဂှ် —
ဘာသာမန်=တၞံဒူရေန်၊ သတ်ဒူရေန်၊၊ ဘာသာဗၟာဂှ်=ဒူရၚ်ပၚ်၊ ဒူရၚ်သီး၊၊ ဘာသာသေံ(ထိုၚ်) ဒူလဳယေန် ၊၊ဘာသာအၚ်္ဂလိက်=DURAIN ၊၊ ယၟုရုက္ခဗေဒ=Durio Zibethenus ၊၊ ယၟုတမ်မ(မျိုးရၚ်း) BOMBACEAE (တုပ်သၟဟ်ကဵု ဂကူတၞံပြာ်၊ တၞံကြိက်(လဲမှို႕ပၚ်အုပ်စု)တုဲ ဒေသမူလဂှ် နူအေယှဒိုဟ်အဂၞဲ၊ ဂြိပ်ဆုဗြဲအဳကွေတာ (အီကွေတာမိုးသစ်တော) ၊ မလေယှာ၊ ဗဝ်နဳယဝ်ဒှ်ရောၚ် တၠပညာတံ ဓမံက်လဝ်နွံရ။
ဒေသတဵုမာန်=ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဂှ် သ္ကုတ်ဒေသသၟဝ် မဒှ်တွဵုရးဍုၚ်မန်၊ တွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ်၊ ဒေသဇၞော်ရးတၞၚ်သဳတံဂှ် ဗွဲတၟေၚ်လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တဵုလဝ်တုဲ ဒှ်ဒေသသတ်ဒူရေန်တိတ် လၟိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ ဒေသဇၞော်ရးဗဂေါ၊ ဍုၚ်တံၚ်အူ၊ ဍုၚ်ယှိုဲကျေန်၊ ဍုၚ်ကျောက်ဂျဳ(ကျောက်ကြီး) တဵုလဝ်တၞံဒူရေန်နွံကီုတုဲ တိတ်ဒၟံၚ်လၟိဟ်ဒးရးနွံကီုရ။ ဆ္ဂး တွဵုရးဍုၚ်ရခေၚ်ဝွံ တိဍာ်ဥတုရာသဳ ယဝ်တဵုတၞံဒူရေန်မာန်မ္ဂး ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်မာန်၊ သတ်တိတ်မာန်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဒေသဇၞော်ရးလ္ဂုၚ်၊ ဒေသဇၞော်ရးဗဂေါ(ဗၟံက်)၊ ဒေသဇၞော်ရးဨရာဝတဳဂမၠိုၚ်တေံလေဝ် သွက်ဂွံဂလိုၚ်တဵုတိုန် တၞံဒူရေန်ပၠန်ဂှ် ဒှ်ဒေသ ဒၞာဲခို်ဟ်ကီုရ။ (လၟိဟ်သတ်ဒူရေန် သတ်တိတ်ဒၟံၚ် အလုံမွဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဂှ် သွက်ကောန်ဍုၚ်ကွာန်ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ မွဲအလုံဍုၚ်ဂှ် စဟွံရုမ်ဂပ်ဏီတုဲ သတ်ဒူရေန်တိတ်နူဍုၚ်သေံ (ထိုၚ်)တေံ ဇက်ပၠုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာ နကဵုကွဳစက်ဇၞော်ဇၞော် လၟိုန်တ္ၚဲနွံဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံညာတ်ကေတ်မာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ သွက်ဂွံဂလိုၚ်တဵုအာ လၟိဟ်တၞံဒူရေန်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်၊ လၟိဟ်တိဨကဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ရ။
လာတ်တဳတောတ်(လတ္တီတွဒ်) = အဳကွေတာ(အီကွေတာမျဉ်း) ပၞောန်လာတ်တဳတောတ် နူဒို်ဟ်သၠုၚ်ကျာ စဵုကဵုဒိုဟ်သၟဝ်ကျာ အကြာဒဳဂရဳ (၁၅) ဂှ် တဵုတၞံဒူရေန်မ္ဂး သွက်တၞံကီု သတ်ကီု ဒးရးတုဲ တၞံဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်၊ သတ်တိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ကီုရ။ မ္ၚးနူဒဳဂရဳ (၁၅) တုဲ စဵုကဵုဒဳဂရဳ (၁၈) လေဝ် တဵုတၞံဒူရေန်မ္ဂး ဂွံဒၟံၚ်ဏီရ။
သၠုၚ်နူဗလးမုက်ဍာ်ၜဳဇၞော်(ပၚ်လယ်ရေမျက်နှာပြၚ်အမြၚ့်) = ဒၞာဲတိတဵုတၞံဒူရေန်ဂှ် သၠုၚ်နူဗလးမုက်ဍာ် ၜဳမှာသၟိပ် စဵုကဵုပေ (၂၆၀၀) ဂှ် တဵုတၞံဂွံမာန်ဒၟံၚ်ဏီတုဲ သၠုၚ်တိ နွံပေ (၁၀၀၀) မ္ဂး သွက်တၞံဒူရေန်ကီု သွက်သတ်ဒူရေန်ကီု ဂပ်ဝ်ထေက်ကြိုက်အိုတ်ရ။ သွက်တၞံဒူရေန် သ္ဂောံဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်တုဲ သတ်ဒူရေန်သ္ဂောံသတ်တိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် ဒၞာဲတိတဵုဂှ်မ္ဒးသၠုၚ်ဒၟံၚ်နူ ဗလးမုက်ဍာ်ၜဳမှာသၟိပ်အိုတ်အစောန်ဂှ် ဟွံဒးရးတုဲ ဒၞာဲတိသဝ်သဝ်ဂှ် ဒးရးခိုဟ်သန်ရ။
ဥတုရာသဳ = ဒးဂၞပ်ကဵုဥတုရာသဳ ကတူကတာန်၊ ဍုက်ဍေက်ရ။ ဂမ္တဴဒဳဂရဳ သရောပ်သၟဟ် (၂၄ံC- စဵုကဵု ၃၀ံC ) တုဲ ဓါတ်ဍာ်ပ္ဍဲကျာ(စိုထိုၚ်းဆ) ရ၅% ဒှ်ဒၟံၚ်တုဲ ဒေသဗြဲဂူဒၟံၚ်လၟိဟ် (၇၅” ၝောံတဲ) စဵုကဵု (၂၀၀” ၝောံတဲ) ဂှ် တၞံဖောအ်ဗြေဝ်ခိုဟ်တုဲ လၟိဟ်သတ်သတ်တိတ်ဂၠိုၚ်ကီုရ။ ယဝ်ရဂမ္တဴ ကတဵုဒှ်ဒၟံၚ် လၟိဟ်အောန်အာနူ (၂၂ံC) မ္ဂး တၞံဟွံဖောအ်ဗြေဝ်ရ။ ဂမ္တဴဒဳဂရဳနွံ (၁၀ံC) မ္ဂး တၞးဂမၠိုၚ် ပြဟ်အာဒှ်ရ။ ဒေသဗြဲဂူဒၟံၚ်ကၠိုဟ်သၞာံ ( ပွိုၚ်မွဲသၞာံ) ယဝ်ရ ဗြဲဂူအောန်အောန်မ္ဂး သွက်တၞံဂှ် ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်တုဲ သတ်ဒူရေန်ပၠန် နကဵုပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်မွဲ သွံရာန်စခို်ဟ်ကီုရ။
ဂကူတိတဵုတၞံဒူရေန်ခို်ဟ်ဂှ် = ဖျုန်တိတီု၊ ဖျုန်တိဂၠိုၚ်တုဲ တိဍာ်ဟွံမၚ်၊ ဒှ်တိဍာ်ဇွောဝ်ခိုဟ်၊ မ ဒှ်ဂကူတိကောန်တိဖဏုၚ်(နုန်းဆန်မြေ)၊ တဲအောန်ဖျုန်တိလျိုဟ် (၄-၅) ပေနွံဂှ် တဵုတၞံဒူရေန်ထေက်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် တိဗလးညဳတုဲ ပၠုပ်ဍာ်၊ ပ္တိတ်ဍာ်လောဲလေဝ် ဒးဒှ်ကီုရ။ လ္ၚဵုဒၞာဲတိဒဵု၊ တိဒလာဲဒဵု၊ တိဓရောက်ဒဵု ဒၞာဲဓါတ်ဍာ်ခိုဟ်ဂှ် တဵုလဝ်နွံကီုရ။ အကာဲအရာဓါတ်တိ စၟတ်ပ္ဍုၚ်ဖျး PH (၆.၅) ဂှ် တဵုမ္ဂး သွက်တၞံဒူ ရေန်ဂှ် ဒးဂၞပ်ဂၠိုၚ်ရ။
အခိၚ်တဵုတၞံဒူရေန် = အခိၚ်တမ်သၞာံဗြဲစစှေ် ဂိတုဂျောန်၊ ဂျူလာၚ်ဂှ် တဵုတၞံမာန်တုဲ ယဝ်ဒှ်ဒၞာဲဂွံဍာ်မာန်မ္ဂး အခိၚ်ဟွံရုဲ ကၠိုဟ်သၞာံတဵုဂွံမာန်ရ။
ဂကူဒူရေန်ဂမၠိုၚ် = ဂကူဒူရေန် နွံတဴဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ဆ္ဂး ဇကုတဵုတၞံဒူရေန်ဂှ် ပၟိက်သ္ဂောံဂွံသတ်ဒူရေန် မၞုံကဵုဍာ် ဒကေဝ်ခိုဟ်တုဲ ညးရာန်တံ အတိုၚ်ဒးဂၞပ်စိုတ်ဂှ် ဂွံသွံကဵုမာန် ဒှ်အဓိကရ။ အခါတဵုမ္ဂး ဒူရေန်ဂကူမဗဳဇခိုဟ် ဂှ် ရုဲစှ်တုဲတဵုအိုတ်ညိ။ အခါရုဲမ္ဂး (၁) သတ်တိတ်လၟိဟ်ဒးဂၠိုၚ်(ဒးသတ်ဂၠိုၚ်)၊ (၂) ကၟဝ်ဇၞော်တုဲ ဖျုန်တီု၊ ဖျုန်ဂၠိုၚ်၊ မဒးအောန်၊ ရှ်သာခိုဟ်၊ (၃) တၞံဇၞော်ပြဟ်၊ ပ္ကဴကဴပြဟ်၊ သတ်ပြဟ်၊ သတ်တၚ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ် ဂကူဒူရေန်သာ်ဏံဂှ် ဒးရုဲတဵုထေက်ရ။ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဂကူဒူရေန်(ကန်ကလေး(၁)၊ ကန်ကလေး(၂) ၊၊ရေႊဒၚ်္ဂါး၊၊ မိချောၚ်းခေါၚ်း) ဂကူဂမၠိုၚ်ဝွံ ညးတဵုဂၠိုၚ်ရ။ ပ္ဍဲဍုၚ်သေံ(ထိုၚ်)ဏံဂှ် ဂကူဒူရေန် (မွန်ထောၚ်၊ နွန်ထောၚ်ဂျန်၊ ဆူးမဲ၊ မွန်ဆိုၚ်ကၚ်၊ မီချောၚ်းခေါၚ်း ) ဂှ် ညးတဵုဂၠိုၚ်ရ။ ပြဟ်ပြဟ်ဏံ ဂကူဒူရေန်နူဍုၚ်သေံဏံလေဝ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာတေံ ညးတဵုဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်ကီုရ။
သၞောတ်တဵုတၞံဒူရေန် = တိမွဲဨကဂှ် တဵုတၞံဒူရေန်မ္ဂး မွဲတၞံကဵုမွဲတၞံx မွဲကရောၚ်ကဵုမွဲကရောၚ် စွံအာ ၃၀’x၃၀’ ပေမ္ဂး တၞံလုပ်အာ လၟိဟ် (၄၈) တၞံရ။ ၂၅’x၂၅’ပေ = ရ၀ တၞံ၊ ၂၀’x၂၀’=၁၀၈ တၞံ၊ ၂၄’x၁၀’=၁၈၀တၞံပြၚ် တဵုမာန်ရ။ ၜံက်ကတိုၚ် ၃ x၃x ၃တုဲ ပ္ဍဲကတိုၚ်ဂှ် ဝါဲဓါတ်(N,P,K ၁၅ :၁၅ :၁၅) သၞဴလဝ်ဂှ် သူကေတ်မွဲစေဝ်(နို႕ဆီ) ၊ သၟာၚ်နူဂှ် အိက်ဂၠဴ၊ အိက်စာၚ်တြေံတြေံ(သၟိုဟ်သၟိုဟ်)ဂှ် လၟိဟ် (၂)နနှော ကေုာံ ဂဥုဲဂစိုတ်စၟပ္ဍဲတိ(ဗီုဂဥုဲအဝ်ဒရေန်) သီုဖအိုတ်ဂှ်သၞဴတုဲ ဂွပ်စွံလဝ် ပ္ဍဲကတိုၚ်တိဂှ် ပွိုၚ်မွဲဂိတုညိ။ တၞံ၊ ကၞာၚ်ပလုမ်(ပျိုးပၚ်) မၞုံအယုက်တၞံ (၁-၂) သၞာံဂှ် တဵုစုတ်မာန်ရ။ တဵုတုဲစဵုကဵုပွိုၚ်(၂)သၞာံ လပါ်တ္ၚဲစှေ်ဂှ် ဟိုတ်နူတ္ၚဲကတူလောန်တုဲ ဒးစဵုဒၞာကဵု ကၟဳမွဲမွဲသာ် ထေက်ရ။ ခိုဟ်အိုတ်ဂှ် ခြာနူတၞံဒူရေန် (၄-၅) ပေခြာတုဲ တဵုလဝ်တၞံဗြာတ်၊ တၞံခၞာဲမ္ဂး ဓယံက်၊ သၞိၚ်လေဝ်ဂွံ သြန်အပဵုလေဝ် လုပ်မာန်ကီုရ။ အခိၚ်ဗြဲအိုတ်ဂှ် ခါဲလဝ်ကတိုၚ်ဍောတ်ဍောတ်တုဲ ပၠုပ်ကဵုဍာ်ခြိုၚ်စွံလဝ်ဍာ် ထေက်ရ။ ကၞာၚ်အိုဟ်အိုဟ်ဂမၠိုၚ် ဒးသၟးကဵုတုဲ လံက်ကဵုဂဥုဲစဵုဒၞာပတိုဟ် (မှိုသတ်ဆေး-မာတာရာဇဳ) တုဲ ဝါဲဓါတ်၊ ဝါဲသဘာဝ ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ဒးရးဂှ် ပ္ဍဲပွိုၚ်မွဲသၞာံဂှ် ၜါဝါ၊ ၜါအလန် စုတ်ကဵုထေက်ရ။ စနူဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗာတုဲ စဵုကဵုဗြဲစှေ်တိတေံ မွဲဂိတုမွဲဝါ ဒးပၠုပ်ကဵုဍာ်ထေက်ရ။
ဂကူစၟ၊ ဂကူယဲ စှေ်လ္တူတၞံဒူရေန်= ဂကူစၟစတ်ပ္ဍဲတၞံ (ပၚ်စည်ထိုးပိုး-Stem Borer) စဵုဒၞာကဵုဂဥုဲ ဆိုၚ်ကလုန်း (ပိုလိုကလိုဒီဖော့+ ဆိုက်ဖါ) ဂှ် မွဲဂိတုမွဲဝါ စကာထေက်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် စၟပထောၚ်သတ် ( သီးလုံးဖေါက်ပိုး Local fruit borer )၊၊ ဂကူစၟ(ကျိုၚ်းကောၚ်များ Beetles) စၟကိတ်ထ္ပိုတ်တၞး (Leaf cutter) ဂမၠိုၚ် လုပ်ပလီုမာန်ရ။
တၞံဒူရေန်ဝွံ ဂကူယဲနာနာသာ် ကတဵုဒှ်မာန်ကီုရ။ ဂကူယဲတၞံအုဲ၊ ယဲရိုဟ်အုဲ (ပၚ်စည်ပုပ် အမြစ်ပုပ်ရောဂါ -phytophthera palmivora ) ဏံဂှ် ကဵုအန္တရာယ်ဇၞော်အိုတ်၊ သ္ကာတ်မြဟ်အိုတ် ပ္ဍဲတၞံဒူရေန်တုဲ တၞံဒူရေန် ဒးချိုတ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရ။ ညးတဵုကၠအ်ဒူရေန်တံဟီုဒၟံၚ် ယဲကပ်ဒူရေန်အိုတ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ယဲကၞာၚ်ကှ်၊ ယဲတၞးအုဲ၊ ယဲတၞးပြဟ်လေဝ် ကတဵုဒှ်မာန်ကီုရ။ ဂဥုဲစဵုဒၞာပတိုဟ်၊ ဂဥုဲဂစိုတ်ပတိုဟ် Metalaxy ဂှ် ပိသတ္တဟမွဲဝါ ပြောဟ်ကဵုအလုံမွဲတၞံမာန်ရ။ ဂကူဂဥုဲ Redomil (အမှုန်႕) ဂှ် ကြုဲစုတ်လ္တူတိဇိုၚ်တၞံ ဒူရေနဂှ်မာန်ကီုရ။ တဵုဒူရေန်မ္ဂး စၟစၟန်၊ ယဲဘဲဂမၠိုၚ်ဂှ် ဗွဲတၟေၚ် ဒးစွံသတိလၟိုန်တုဲ ဒ္စးဒုၚ်တုဲ စဵုဒၞာအာဂှ် ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ရ။
အခိၚ်ပလှ်သတ်ဒူရေန် = တဵုလဝ်တၞံဒူရေန်ဂှ် ဒေသမွဲကုမွဲ တၞဟ်ခြာဒၟံၚ်တုဲ အခိၚ်ပ္ကဴကဴ၊ အခိၚ်သတ်၊ အခိၚ်ကြံၚ်ဍုဟ်လေဝ် တုပ်ဟွံမာန်ရ။ တၠပညာတံဟီုလဝ်ဂှ် ဒေသကြပ်ကဵုပၞောန်လတေၚ်အဳကွေတာဂှ် သတ်တိတ်ပြဟ်နူ ဒေသသ္ၚောဲနူအဳကွေတာဏီရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံတီကေတ်လဝ်ကီုရ။ ဂကူတၞံဒူရေန်ဝွံ ဒှ်ဂကူတၞံ သတ်ဒၟံၚ်ကၠိုဟ်သၞာံမာန်ရောၚ် ဗွဲအပြောံဟီုမာန်ရ။ စနူ ပ္ကဴကဴတုဲ စဵုကဵုကြံၚ်ဍုဟ်ဂှ် (ဂကူမွဲဂကူကဵုမွဲဂကူဟွံတုပ်) အခိၚ်လအ် (၅) ဂိတု၊ (၆) ဂိတုမာန်ရ။ ပ္ကဴကဴဂှ် လအ်တဴပွိုၚ်မွဲဂိတု မွဲဂိတုကဝက်တုဲ ဒှ်ကၠုၚ်သတ်ဟတောဲ စဵုကဵုကြံၚ်ဍုဟ်ဂှ် အခိၚ်လအ် (၄) ဂိတုကဝက်မာန်ရ။ စနူ ဂိတုအံက်တဝ်ပါဂှ် ပ္ကဴကဴတိတ်တုဲ စိုပ်ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳဂှ် သတ်ဒူရေန်ကြံၚ်ဍုဟ်ရ။ (ပ္ဍဲသ္ၚိညးချူလိက်ဏံ တၞံဒူရေန်မွဲတၞံနွံတုဲ ဂိတုသေပ်တေမ်ဗာဂှ် ပ္ကဴစကဴတုဲ ဂိတုဖေဖဝ်ဝါရဳဂှ် သတ်ဒူရေန်ကြံၚ်ဍုဟ်ရ။ သတ်ဒူရေန်အရံၚ်သာ်ပြံၚ်အာ၊ လုက်စမ်ရံၚ်ကဵုဇလသတ်ဒူရေန်မ္ဂး ရမျာၚ်သတ်ဒူရေန်ဗြုဓရိၚ်တိုန် (ဂလိုၚ်သံပေါက်) မ္ဂး သတ်ဒူရေန်ဍုဟ်ရောၚ် သ္ဂောံတီကေတ်မာန်ကီုရ။ သတ်ဒူရေန်ဂှ် သၟူအမြာဲမောဝ်တိုန်ညိညိ၊ အခိၚ်ဂှ် ထပိုတ်ကေတ် သတ်ဒူရေန်နူတၞံဂှ်မာန်ရ။ သတ်ပြဟ်စှေ်နူတၞံဂှ် သၟူအမြာဲရှ်သာ သာတုဲခိုဟ်ကီုလေဝ် စွံလအ်လအ်ဟွံဂွံရ။ သတ်ဒူရေန်ကြံၚ်ကြံၚ် (ကၠာဟွံဍုဟ်ဏီ) ဂှ် ပွိုၚ်(၁၀)တ္ၚဲ ဂိုၚ်စွံမာန်ရ။ သတ်ဒူရေန်ဝွံ ဒှ်ဂကူလုပ်အဝေါၚ်ဗွဝ်ဖျာ ဒဒှ်သတ်သွံရာန် သ္ပပရေၚ်ပိုန်ဒြပ်မွဲကီုရ။ (စျေးကွက်ဝၚ် စီးပွားရေးတွက်ခြေကိုက်အသီး) ၊ စို်ပ်ဂိတုမာတ်၊ အေဗရဴမ္ဂး သတ်ဒူရေန်တိတ်နူဒေသဇၞော်ရးတၞၚ်သဳဂှ် ဂၠိုၚ်ရ။ စိုပ်ဂိတုအေဗရဴ၊ မေ၊ ဂျောန်မ္ဂး သတ်ဒူရေန်တိတ်နူတွဵုရးဍုၚ်မန်ဂှ်ဂၠိုၚ်တုဲ သတ်ဒူရေန်တိတ်နူတွဵုရးဍုၚ်ကရေၚ်တေံဂှ် စဵုကဵုဂိတု အံက်တဝ်ဗာတေံ နွံဒၟံၚ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။

မာံရဲထဝ်

ရတ်သီသြောံတုဲမ္ဂး ပ္ဍဲမသြောံဂှ် ခ္ဍန်သ္ၚု ကေုာံ ခၞော်သြောံ (ကာမ်) ပါလုပ်ဒၟံၚ်ရ။ ဗၞတ် (၂၀%) ဂှ် ဒှ်တဴခၞော်သြောံ (ကာမ်) ရ။ အခါဗုတ်ပ္တိတ်သ္ၚုမ္ဂး ခၞော်သြောံ၊ မဒှ်ကာမ်ဂှ် ပါ်တိတ်အာတၞဟ်တုဲ နကဵုဂအုံကာမ်ဇၞော်ဇၞော်ဟေၚ် ဂအုံဒၟံၚ်တုဲ ကေတ်လဝ်ဒၞာဲဇၞော်ဇၞော် မဒှ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။ ဗီုပြၚ်ဂအုံကာမ်ဇၞော်ဇၞော်နွံဒှ်ဂှ် ဒှ်ဒၞာဲစက်ဗုတ်သ္ၚုဇၞော်ဇၞော်နွံဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ဒှ်ရ။ သ္ဂောံစွံအာဂအုံကာမ်မာန်ဂှ် ဒၞာဲတိသၠဲသၠဲ ဒးနွံကီုတုဲ မွဲဒၞာဲကဵုမွဲဒၞာဲ ဂွံပ္ဆုဲပြံၚ်ပၠန်ဂှ်လေဝ် ခရိတ်အိုတ်ဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်ကီုရ။
မွဲအခိၚ်တေံ (တမၠာတေံ) ဂှ် ခၞော်သြောံဂှ် ဒှ်တဴနကဵုအပေါတ်ဒးကၠဟ်ထောံ၊ ဒှ်အပေါတ်အမှိက်မွဲရောၚ် စၟတ်ကေတ်လဝ်အိုတ်ရ။ ခၞော်သြောံ၊ ကာမ်သြောံဝွံ ဒ္ကးပ္တိတ်နူအပေါတ်အဓိက မသ္ၚုဂှ်တုဲ ညးဂမၠိုၚ်သ္ဂုတ် ပ္တန်လဝ် ဒဒှ်အပေါတ်အပဵု (အပေါတ်ဟၟဲကဵုၚုဟ်မး) ရောၚ် စၟတ်လဝ်အိုတ်ရ။ မၞိဟ်တံ ဒဒှ်အမှိက်မွဲ သ္ဂောံဆဵုကေတ်တုဲ သီုစိုတ်ဒးထုဲကြာန်အာကီု ဒှ်မာန်ရ။
ပြဟ်ပြဟ်ဏံမ္ဂး နူကာမ်သြောံဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်ကဵု နဲစကာဂွံမာန်ဂမၠိုၚ်တုဲ ဒှ်အာအပေါတ်ဒှ်ဖဵု၊ ဒှ်အာအပေါတ်မၞိ်ဟ်တံစကာဂွံ ဂၠိုၚ်ကဵုဂကူရ။ နူမွဲဒၞာဲကဵုမွဲဒၞာဲဂှ် ဗွဲမလောဲသွာ ပလံၚ်ဗ္စိုပ်ကဏာကနၚ် ဂွံမာန်အာကီုဒှ်အာရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ကာမ်ဝွံ ဟိုတ်နူဗွဲမပြဟ်ပၟတ်တူဟွံလောဲတုဲ မ္ဒးစကာအာ ဒဒှ်အပေါတ်ဒုၚ်အကြာ (ကြားခံပစ္စည်း) စဵုဒၞာကဵုပၟတ်ဓါတ်လလဳမာန်မွဲကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ပ္ဍဲကာမ်ဂှ် ဟိုတ်နူဓါတ်ဍာ်၊ ဓါတ်ဍုက်ဂွံလုပ်၊ ဂွံဇိမ်လုပ်အာ ဟွံလောဲတုဲ နကဵုဍာ်ဗြဲ၊ နကဵုသၟုဟ်ဍာ်ဗြဲတုဲ ကာမ်ဂှ် ဗွဲမလောဲသွာ သၟိုဟ်အာ၊ သရိုဟ်အာ ဟွံလောဲဏီရ။
ကာမ်သြောံဂှ် စံၚ်ကဵုပၟတ်တုဲ ဒှ်ကၠုၚ်ကာမ်တူ (စပါးခွံဖွဲပြာ) ရ။ ကာမ်တူ (ချးကာမ်) ဂှ် ပတုပ်ဗ္ၜတ်စမ်ရံၚ်ကဵု ချးဆုမ္ဂး ဓါတ်ပတေၚ်နွံပ္ဍဲကာမ်တူဂှ် ဗၞတ် (၁၇%) စဵုကဵု (၂၆%) သာတုဲဂၠိုၚ်တဴနူဓါတ် ပတေၚ် နွံပ္ဍဲချးဆုဂှ်ဏီရ။ စက်အေန်ဂျေန်မွဲမွဲ သ္ဂောံဂေတ်မာန်၊ သ္ဂောံကၠောန်ကမၠောန်မာန်ဂှ် ပၟိက်နွံဒၟံၚ်ကဵု အစောံဇြဟတ် (စွမ်းအၚ်) ကီုရ။ စက်မွဲမွဲသ္ဂောံဂေတ်မာန်ဂှ် အစောံဇြဟတ်ပၟတ်ဂှ် ဒှ်အဓိကတုဲ သ္ဂောံဂွံအစောံဇြဟတ်ပၟတ်မာန်ဂှ် ယဝ်စကာအာကာမ်သြောံမ္ဂး ပဏာမဗွဲမဂၠိုၚ် နွံပၟိက်ရ။ နူကာမ်ဂှ် ဂွံကၠုၚ်အစောံဇြဟတ်ပၟတ်တုဲ ညံၚ်စက်အေန်ဂျေန် စကာသၟုဟ်ဓါတ်ဍာ်ဂမ္တဴ သ္ဂောံဂေတ်မာန်ဂှ် ကာမ်ဝွံ ဒှ်အပေါတ်တမ်ရိုဟ်ခိုဟ်အိုဟ်မွဲရ။
ကာမ်သြောံပမာဏလၟိဟ်ဂၠိုၚ်ဂှ် သ္ဂောံဂိုၚ်ဒေပ်မာန်ဂှ် တၚ်ဝါတ်နွံဒၟံၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်တုဲ သွက်ဂွံပါဲကၠဟ်ထောံပၠန် လေဝ် ဟွံလောဲသွာကီုရ။ ကာမ်သြောံဂှ် အခါစံၚ်ပတူကဵုပၟတ်ပၠန်လေဝ် ဓါတ်ကာဗောန်ဒိုၚ်အံက်သိုက် တိတ်ကၠုၚ်တုဲ သတီုကျာဂှ် မ္ဒးကၠိပပ်အာကီု ဒှ်ကီုရ။ ပ္ဍဲကာမ်သြောံဂှ် ဓါတ်ကာဗောန်ပါလုပ်ဒၟံၚ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်တုဲ အခါစံၚ်ပတူကဵုပၟတ်မ္ဂး အလုံဓါတ်နွံဒၟံၚ်ပေၚ်ပေၚ် အလုံအိုဿီုဂှ် တူအိုတ်ဟွံမာန်တုဲ သှ်ၜေက်ဒၟံၚ်ဒဒှ် ပတေၚ်ကာမ်စက်(စက်ဖွဲပြာ) လၟိဟ်ဂၠိုၚ်တဴရ၊၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂၠိုက်ဂၠာဲတိုန် နဲကဲစကာ ကာမ်သြောံ၊ ခၞော်သြောံတုဲ အခိၚ်လၟုဟ် နဲကဲစကာ မံက်ဂတဝ်တိုန်နာနာသာ်အိုတ်ရ။
ကာမ်သြောံ၊ ခၞော်သြောံဂှ် စကာစုတ်ပ္ဍဲတိမ္ဂး တိဂှ် ကျာလုပ်၊ ကျာတိတ်ခိုဟ်တိုန်ရောၚ်ဂှ် တၠပညာတံ ကဵုလဝ်သမ္တီနွံရ။ ပ္ဍဲကာမ်သြောံ၊ ပ္ဍဲခၞော်သြောံဂှ် ဟိုတ်နူဓါတ်ပဝ်တိတ်သဳယာမ် ကေုာံ ဓာတ်ဇြဳလဳကောန် (ဆီလီကွန်ဓါတ်) ပါလုပ်ဒၟံၚ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်တုဲ အခိၚ်ပလေဝ်တိတေံဂှ် စုတ်ကဵုမာန်မ္ဂး ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုကီုရ။ ဟိုတ်နူစုတ်ကာမ်ပ္ဍဲတိတုဲ ဖျုန်တိဟွံကြံၚ်မ္ၚိုဟ်၊ တိဟွံကၟောန်၊ တိဟွံကၠေတ်ရတုဲ ဖျုန်တိဒှ်အာ ဖျုန်တိဓမ္မတာမွဲရ။ သၟဝ်တိ၊ လ္တူတိ၊ ကျာလုပ်တိတ်ခိုဟ်တိုန်တုဲ အဟာရရှ်တိလေဝ် ဖောအ်ဗြေဝ်တိုန်ရ။ သွက်တိလေဝ် ဓါတ်ၜိုဟ်ဂွံကၠုၚ်ကီုရ။
စပ်ကဵုကမၠောန်လွဳလွတ် သတ်တိရစ္ဆာန်ဂမၠိုၚ် (ဥပမာလွဳစာၚ်၊ လွဳအဒါ) မ္ဂး ကာမ်ဂှ် နကဵုလျိုၚ်သာသာပရး လးလဝ်ကဵုဒဒှ်ဒၞာဲမံၚ်၊ ဒဒှ်ဒၞာဲသၞာသ္တိတ်ကီုလေဝ် စကာလဝ်ပ္ဍဲရုၚ်လွဳစာၚ်၊ လွဳအဒါဂမၠိုၚ်မာန်ရ။ ကာမ်ဝွံ ဟွံဍုက်၊ ဟွံထ္ၜိုတ်၊ ဟွံဗါန်တုဲ ဟိုတ်နူကှ်ဒၟံၚ်ဂှ်ရ ဒှ်ဒၞာဲလး (အခၚ်း) ခိုဟ်တုဲ အခါကၠောန်ပရေၚ်သၟးဇ္ၚးလေဝ် လောဲဒၟံၚ်ကီုရ။
ကာမ်ဝွံ ဒဒှ်အပေါတ်ပံၚ်ပကောံလဝ် (Composite material ) ဂှ် ဗုတ်သၠိက်ထောံတုဲ ဒဒှ်အမှိက်သၠေက်( ကြိက်သားပစ္စည်း – Particleboard) ကလေၚ်ပြိုက်စုတ် တုဲစကာမာန်ဒၟံၚ်ကီုရ။ အမှိုက်ပံၚ်ကောံ (Composite material) မွဲဂကူ၊ ၜါဂကူ လၟိဟ်ဂၠိုၚ်နူဂှ် ပါလုပ်ဒၟံၚ်ကီုလေဝ် ဂုဏ်စရာဲမူလဂှ်သာတုဲ ဂၠိုၚ်တိုန်မာန်ရ။ ဇြဳလဳကာ နွံဒၟံၚ်ပ္ဍဲကာမ်ဂှ် မူလဂုဏ်စရာဲ ၜိုန်ရပြံၚ်သၠာအာ ဒဒှ်အပေါတ်သၠေက်သၠေက်ကီုလေဝ် အစောန်စရာဲ ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်ဒၟံၚ်တုဲ လျိုၚ်လေဝ်သာဍာဒၟံၚ် နကဵုဍာ်ဇမၠိၚ်မာန်ကီုရ။
စကာဇြဳလဳကာပ္ဍဲကာမ် = ပ္ဍဲကာမ်သြောံဂှ် စရာဲအဝ်ဂေဏေတ်ပါလုပ်ဒၟံၚ် ဗၞတ်ပန်ဂအုံ ပိဂအုံတုဲ ဗၞတ်ပါလုပ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ပြံၚ်သၠာဲအာပတေၚ်ကာမ်သြောံ = (စက်ဖွဲပြာ rice husk ash (RHA) ရ။ ပ္ဍဲ RHA ဂှ် ဓါတ်ပံၚ်ကောံ ဇြဳလဳကောန် (ဆီလီကွန်ဒြပ်ပေါၚ်) ပါဒၟံၚ် ၉၀ % တုဲ တာယာရဝ်ပါ (ရာဘာတာယာများ) သ္ဂောံခိုဟ်တိုန်ကီုဒှ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဟိုတ်နူဟွံထ္ၜိုတ်၊ ဟွံဗါန်တုဲ ဒဒှ်အပေါတ်စကာအကြာ (ကြားခံပစ္စည်းများ) စကာဂွံမာန်ကီုရ။
စကာအာအဇာကၠေၚ်စက် (လောၚ်စာဆီ) မာန် = ကာမ်ဝွံ နကဵုအပေါတ်သ္ဂောံတူ (လောၚ်စာ) စကာအာ ပ္ဍဲရုၚ်စက်စကာသၟုဟ်ဓါတ်ဇဳဝမာန်ကီုရ။ ပ္ဍဲသ္ကုတ်ဒေသအေယှဝွံ ရုၚ်စက်လၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ကာမ်ဂှ်စကာဒၟံၚ် ဒဒှ်အပေါတ် သ္ဂောံတူ (လောၚ်စာ) အိုတ်ရ။
စကာဒၟံၚ် ဒဒှ်အပေါတ်အကြာ (Insulation) = ကာမ်ဝွံ ဟိုတ်နူပၟတ်သ္ဂောံတူ ဟွံလောဲ၊ သၟုဟ်ဍာ်၊ ဓါတ်ဍာ် လုပ်ဟွံလောဲတုဲ ရုၚ်စက်ကၠောန်ပ္တိတ်ဒၟံၚ် အပေါတ်သတဳ (steel) ဂှ် စကာဒၟံၚ် ဒဒှ်အပေါတ်ဒုၚ်အကြာ အိုတ်ရ။
နဲကၠောန်ပတိတ် ချးကာမ်၊ သွက်စကာအာ ပ္ဍဲတိတဵုတၞံဂမၠိုၚ်
သၟာဗ္ၚ၊ သၟာတဵုလွဳတံ ကေၚ်ဆဵုဒၟံၚ် ကာမ်တူ(ကာမ်စက်)အိုတ်ရ။ ဗွဲအပြောံမ္ဂး ကာမ်စက်ဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်အရံၚ်သာ်ဗ္စံက်ဗ္စံက် ပြံက်ဒၟံၚ်ပတေၚ်ဗုဗုကီုရ။ ဗွဲမဂၠိုၚ်ကာမ်သြောံဂှ် စံၚ်ပ္တူတုဲ တိတ်ကၠုၚ်နူဂှ်မ္ဂး ဒးဒှ်အာပတေၚ်ကာမ်ဂၠိုၚ်ရ။ ဆဂး ချးကာမ် (စပါးခွံမီးသွေး) ဂးဂှ် ၜိုန်ရစံၚ်ပ္တူလဝ်ကဵုပၟတ်ကီုလေဝ် ဍေံဟွံဒှ်အာပတေၚ်တုဲ ဍေံဒှ်ဒၟံၚ်ပကတိ ခၟောက်သြောံ (ကာမ်သြောံ) ဂှ် နကဵုအရံၚ်သာ်ဗ္စံက်ဗ္စံက်ဖအိုတ်ရ။ ချးကာမ်ဂှ် တုပ်တဴညံၚ်ရဴ ဗီုပြၚ်ချးဂမၠိုၚ် (ဗီုချးဆု၊ ချးတၟအ်၊ ချးဒုန်) ဂမၠိုၚ်ကီုရ။ ဆဂး ချးကာမ်ဝွံ မ္ဒးစကာအာ အရာအပေါတ်သ္ဂောံတူဒဒှ် (လောၚ်စာ) မွဲ ဟွံသေၚ်တုဲ သွက်ဂွံစကာ အာ ပ္ဍဲတိစပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဂမၠိုၚ်ရောၚ်။
ခေတ်လၟုဟ်ဏံ စပ်ကဵုဝါဲသဘာဝဂမၠိုၚ်တုဲ သၟာဗ္ၚ၊ သၟာတဵုလွဳ၊ သၟာကၠအ်တံ စကာတိုန်ချးကာမ် လၟိဟ်ဂၠိုၚ်တိုန် ဂၠိုၚ်တိုန်ကီုရ။ စုတ်ပ္ဍဲတိမ္ဂး တိခိုဟ်တိုန်နာနာသာ်မာန်တုဲ ဂကူတၞံမွဲမွဲဂကူ သွက်ဂွံပ္ကဴကဴ ကေုာံ သွက်ဂွံသတ်တိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် ဓါတ်ကာဗေါန်ဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်မွဲကီုရ။ တိဂှ် ယဝ်ရဓါတ်ဖျးၜက်အာမ္ဂး စုတ်ကဵုချးကာမ်မ္ဂး ဓါတ်ဖျးဂှ် အောန်စှေ်အာမာန်ရ။ စုတ်လဝ်ချးကာမ်မ္ဂး သတ်မၞုံပ္ဍဲတိဗီုပြၚ်သတ်အဏုဇဳဝ ပရေၚ်ကဵုဖဵုဂမၠိုၚ် ဒှ်ဌာန်ဒ္တန်ခိုဟ် သွက်ဍေံတံကီုရ။ စုတ်ကဵုချးကာမ်ပ္ဍဲတိမ္ဂး တိဂှ်ဖေါဝ်ဂရုတိုန်ကီုရ။ ချးကာမ်ဗၞတ် (၂၀%) ဂှ် စုတ်ကဵုပ္ဍဲတိမ္ဂး ဒှ်တိထိၚ်ဒဝ်လဝ်ဍာ် (ဓါတ်ဍာ်) ခိုဟ်ရ။ သွက်တၞံဂမၠိုၚ်လေဝ် ဍာ်ရုမ်ဂပ်ဒၟံၚ်ဒှ်ကီုရ။ ချးကာမ်ဂှ် ပြိုက်စုတ်ပ္ဍဲထိုၚ်ပလုမ်မတၞံ (ပျိုးပၚ်ထုပ်မြေ) မ္ဂး နွံလျိုၚ်သာဍာတုဲ ထိၚ်ဒဝ်လဝ်ဓါတ်အဟာရမာန်၊ ထိၚ်ဒဝ်လဝ်အဟာရလအ်မာန်တုဲ ပလံၚ်ဗ္စိုပ်ကဏာကနၚ်လေဝ်လောဲရ။
သၞောတ်ကၠောန်ပ္တိတ်ချးကာမ်ဂှ် နွံၜါနဲရ။ နဲမွဲဂှ် ဂအုံလဝ်ကာမ်လ္တူသၠာတ်တိတုဲ စံၚ်ကဵုပၟတ်ရ။ မွဲနဲပၠန်ဂှ် စုတ်ပ္ဍဲစေဝ်ပေပါ(တိုၚ်ကဳ)တုဲ စံၚ်ကဵုပၟတ်ဒှ်ရ။
နဲပထမဂှ် စေဝ်ပေပါ ဟွံသေၚ်မ္ဂး စေၚ်ပသဲ စေဝ်သောတ် (ဍောတ်ဍောတ်ဇၞော်ဇၞော် အဝယ်ဟွံရုဲ) ပံက်လ ဝ်ဂၟဳ (ပံက်လဝ်ဂကိုပ်မွဲလ္ပါ်) ကေတ်တုဲ ဟဗေစေဝ် (ပေပါဘေးနံရံ) ပထောၚ်လဝ်ပထောၚ် အဝယ်မွဲ ၝောံတဲ ဂေတ်ကၠောအ်ရ လၟိဟ်ပထောၚ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ် ဒးကၠောန်ကဵုရ။ စေဝ်ပေပါ ပထောၚ်ကၠေၚ် တိတ်မွဲပထောၚ်နွံဒၟံၚ်ဂှ် သၠဲပ္တိတ်အဝယ်ပထောၚ်ဗၞတ် (၄ၝောံတဲ) တုဲ ပၠံၚ်ဂှ်ပြိုက်စုတ်လဝ် ပ္ဍဲပထာၚ်ဂှ်ကီုရ။ ဒှ်အာပၠံၚ်ယက်တိတ်(မီးခိုးထွက်ပေါက်) ဂၠိၚ်တိတ်ဒၟံၚ်လ္ပါ်လ္တူရ။ မွဲအဆက်ဂှ် ဗွဝ်စုတ်ပၟတ်လ္တူတိသၠာတ်ဂှ်တုဲ လ္ပါ်စေဝ်ပေပါဂကိုပ်ဟွံမွဲဂှ် ဗကပ်စုတ်လ္တူပၟတ်ဂှ်ညိ။ ပ္ဍဲစေဝ်ပေပါဂှ် ဟိုတ်နူပထောၚ်လဝ် ဒၞာဲကျာလုပ်တိတ် နွံဒၟံၚ်တုဲ အခါစံၚ်ကာမ်သြောံဂှ် ပၟတ်ဟွံပၠိုတ်အာရ။ ပၟတ်ဂှ်ဂဵုခိုဟ်တိုန်မ္ဂး ဂအုံစုတ်ကာမ်သြောံ အတိုၚ်သၠုၚ်စေဝ်ပေပါဂှ်မာန်ရ၊၊ ဒးစွံသတိမွဲဂှ် ပၠံၚ်ပၟတ်တိတ်ဂှ် လ္ပကဵုဗၠိုက်အာ သၟဝ်ကာမ်သြောံဂှ်ညိ။
စဵုကဵုလအ်ဒၟံၚ် ပွိုၚ် (၆) နာဍဳလေဝ် ကာမ်သြောံဂှ် ဒးအသိၚ်ပၟတ်ဂှ်တုဲ ယက်ဂဂုဲဒၟံၚ်သက်သက်ရ။ ကာမ်သြောံဂှ် ဒှ်အာသာ်ဗ္စံက်ဖအိုတ်မ္ဂး စေဝ်ပေပါဂှ် ပါဲပ္တိတ်ထောံတုဲ ခြးပ္တိတ်ချးကာမ်ဂှ်မာန်ရ။ မိက်ဂွံၜိုဟ်ပြဟ်မ္ဂး ဟရဲကဵုဍာ်မ္ဂး ဂွံပြဟ်ရ။ ဣဝွံ ဂွံချးကာမ်ခိုဟ်ခိုဟ် (စပါးခွံမီးသွေးသန်သးသန်႕သန်႕) မွဲဂကူရ။
နဲဒုတိယမွဲပၠန်ဂှ် စေဝ်ပေပါလ္ပါ်သၟဝ်ဂှ် ပထောၚ်လဝ်ပထောၚ်လၟိဟ်ကဵုဂၠိုၚ်တုဲ လ္ပါ်လ္တူဂှ် စုတ်လဝ်ပၠံၚ် သောတ် (အဝယ်၄ၝောံတဲ) ဂှ် လ္ဒေါဝ်စေဝ်ပေပါဂှ်တုဲ ပ္ဍဲစေဝ်ပေပါဂှ် ဗပေၚ်စုတ်ကဵုကာမ်သြောံ ပေၚ်ပေၚ်ရ။ သၟဝ်ဂှ်ဗွဝ်ပၟတ်တုဲ စံၚ်ပ္တူအာစေဝ်ပေပါဂှ်ရ။ (စုတ်ပၟတ်ဂဵုဂဵု) မွဲအလန်ဟေၚ်ရ။ ကာမ်သြောံနွံပ္ဍဲစေဝ်ပေပါဂှ် တူဂွံအာမ္ဂး ကာမ်သြောံနွံပ္ဍဲစေဝ်ပေပါဂှ် တူအာသိုက်သိုက်ရ။ ကာမ်သြောံတူလဝ် ဒှ်သာ်ဗ္စံက်ဗ္စံက်သီုဖအိုတ်မ္ဂး ကလေၚ်ကၟာတ်ကဵု ဂကိုပ်စေဝ်ပေပါကၟောန်ကၟောန်တုဲ အခါၜိုဟ်အာမ္ဂး (ဟွံသေၚ်) စဝ်စုတ်ဍာ်ဂံက်ဂံက်လ္တူချးကာမ်ဂှ်မ္ဂး ချးကာမ်ဂှ် ၜိုဟ်အာဗွဲမပြဟ်တုဲ ကလိဂွံချးကာမ်ခိုဟ်ခိုဟ်မွဲဂကူရ။

မာံရဲထဝ်

ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဝွံ စပ်ကဵုကမၠောန် ကၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံမ္ဂး သၟာဗ္ၚတံ စကာဒၟံၚ် သၞောတ်တဵုသြောံကသီု ကေုာံ သၞောတ်တဵုသြောံက္ညၚ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဝွံ စပ်ကဵုသၞောတ်တဵုသြောံၜါသာ်ဏံတုဲ သၞောတ်တဵုသြောံကသီုဂှ် နူတမ်သၞာံ အခိၚ်ဗြဲစှေ်စိုပ်တိ စနူဂိတုအေဗရေဝ်တုဲ စဵုကဵုစိုပ် ဂိတုသေပ်တေမ်ဗာတေံဂှ် ယဝ်ကၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံမ္ဂး ညးဂမၠိုၚ် သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ် ဒဒှ်ဂကူသြောံကသီု အိုတ်ရ။ စနူဂိတုအံက်တဝ်ဗာ စဵုကဵုစိုပ်ဂိတုမာတ်တေံဂှ် ယဝ်ကၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံမ္ဂး ညးဂမၠိုၚ် သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ် ဒဒှ်ဂကူသြောံက္ညၚ်အိုတ်ရ။ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဝွံ သၟာဗ္ၚတံ စကာဒၟံၚ် သၞောတ်တဵုသြောံဂှ် နွံၜါသာ်ရ။ မွဲဂှ် ဗွဝ်မ၊ ပိုက်မတုဲ ကလေၚ်ပ္တံတၞံသြောံပၠန်ဂှ် (ဒှ်သၞောတ်ပ္တံမ) ရ။ မွဲနဲပၠန်ဂှ် ဖျေံမသြောံတိုက်ရိုက် (ဖျေံမပ္ဍဲတိ၊ နဲဂြာတ်မ) တုဲ ဒးဆက်လွဳအာတၞံရောၚ်။
စပ်ကဵုကမၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံတုဲ သၞောတ်တဵုသြောံလဵုဂှ် ဒှ်သၞောတ်ခိုဟ်အိုတ်ရော ယဝ်တၚ်သၟာန်မွဲ နွံကၠုၚ်မ္ဂး ဂွံကဵုသွဟ်ဍာံဂှ် ဟွံလောဲသွာဏီရ။ ဇၟာပ်သၞောတ်တဵုသြောံဂှ် ဟိုတ်နူတၚ်ခိုဟ်လေဝ်နွံ၊ တၚ်ပရေံလေဝ် နွံဒၟံၚ်တုဲ အတိုၚ်ဒးဂၞပ်စိုတ်ဂှ် ရုဲစှ်ကၠောန်ထေက်ရ။ သၞောတ်လဵုစကာစကာ ယဝ်တဵုတၞံမွဲမွဲဂကူမ္ဂး ပ္ဍဲတၞံမတဵုဂှ် တၚ်ဍိုန်လျ နွံဒၟံၚ်ဇၟာပ်တၞံအိုတ်ရ။ တၚ်ဍိုန်လျဂှ် တီလဝ်တုဲ ယဝ်ဟွံပလေဝ်၊ ယဝ်ဟွံဗပေၚ်ကဵုမွဲသာ်မ္ဂး လၟိဟ်သတ်တိတ် (အသီးထွက်နှုန်း) လေဝ် မ္ဒးအောန်စှေ်အာ ဗွဲစၟတ်ရ။ စကာလဝ် သၞောတ်ဗွဝ်မတုဲ ကလေၚ်ပြံၚ်တဵုလဝ်ဒှ်ဒှ် ကေုာံ သၞောတ်ဖျေံမတိုက်ရိုက်ဂှ် တဵုလဝ်ဒှ်ဒှ် သၞောတ်လဵုစကာစကာ ဗွဲမစှေ်သၞောတ် စကာလဝ်ယဝ်ဒှ်မ္ဂး လၟိဟ်သတ်တိတ် (အထွက်) ဂှ် ဟွံတၞဟ်ခြာမွဲသာ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံတီလဝ်ကီုရ။
သြောံက္ညၚ်
အခိၚ်ဝွံ စို်ပ်ကၠုၚ်အခိၚ်ကာလ တဵုသြောံက္ညၚ်ရ။ သြောံက္ညၚ်ဂှ် သၟာဗ္ၚတံဗွဲမဂၠိုၚ် စကာဒၟံၚ် သၞောတ်တဵု လ္တူတိဗ္ၚ သၞောတ်ကလေၚ်တဵုတၞံ အလန်ဒုတိယမွဲဂကူရ။ တိဂှ် ထောဲဇိက်တုဲ ပလေဝ်လဝ်ဒဒှ် တိဍာ်လၚ်လၚ်၊ ဗီုပြၚ်တိကဗေၚ် (အစိုသမန်း) တုဲ ဂြာတ်စုတ်မ (သၞောတ်သြောံဓရာတ်) အိုတ်ရ။ သၟာဗ္ၚလ္ၚဵုဂှ် စကာကရိယာဖျေံမ (IRRI Drum Seeder ကေုာံ Vietnam Drum Seeder) တုဲ ဖျေံစုတ်မသြောံ လ္တူတိပလေဝ်လဝ်ဂှ်ရ။ သၟာဗ္ၚလ္ၚဵုဂှ် တံၚ်လဝ် ဇုက်တပ်တပ်တုဲ ကြုဲစုတ်ဏာမ (ကြိုးတန်းဆွဲလက်ဖြူးချစနစ်) ကေုာံ လ္ၚဵုဂှ် တံၚ်လဝ်ဇုက်တပ်တပ်တုဲ စုတ်ဏာမ မွဲဒၞာဲတုဲမွဲဒၞာဲ ခြာတုဲစုတ်ဏာမ (ကြိုးတန်းဆွဲပြီးလက်စုချစနစ်) လေဝ် နွံကီုရ။ သၞောတ်ဂပ်ဂဝ်ဒးရးကဵု တိဍာ်ဒေသညးကဵုညးဂှ် စကာအာ သၞောတ်ဖျေံမဂမၠိုၚ်အိုတ်ရ။ သၞောတ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ ဒှ်သၞောတ်ဖျေံမ တိုက်ရိုက် သီုဖအိုတ်ရ။
တၚ်ခိုဟ် သၞောတ်တဵုသြောံ ဖျေံမတိုက်ရိုက်
စပ်ကဵုကမၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံ သၞောတ်တဵုသြောံဖျေံမတိုက်ရိုက်ဂှ် ယဝ်ပတုပ်စမ်ရံၚ်ကဵု သၞောတ်တဵုသြောံ ဗွဝ်မတုဲ ကလေၚ်ပြံၚ်တဵု (ပျိုးထောၚ်ကောက်စိုက်စနစ်) မ္ဂး တၚ်ခိုဟ်ဂမၠိုၚ် နွံဒၟံၚ်ကီုရ။ တၚ်ခိုဟ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် နူမ္ဒးစကာကောန်ကမၠောန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ဟွံဒးစကာတုဲ ခရိတ်သြန်အိုတ်သာအာရ။ ဖအောန်ဖျေံပမာဏဍာ် နူမ္ဒးရပ်စပ်စကာဍာ် ပ္ဍဲတိဗ္ၚတဵုသြောံဂှ်မာန်ကီုရ။ စပ်ကဵုကမၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံက္ညၚ် သၞောတ်ကလေၚ်ပ္တံမဂှ်မ္ဂး ကမၠောန်ဟွံဒးဂၠိုၚ်က္ဍၚ်၊ ခရိတ်ပ္တံမ ဟွံဒးအိုတ်၊ ဂွံအခိၚ်ကၠောန်ကမၠောန်တၞဟ်တၞဟ်မာန်ကီုရ။ လောဲသွာနူသၞောတ်ဗွဝ်မတုဲ ကလေၚ်ပြံၚ်တဵုတၞံဂှ်ဏီရ။ တိဗ္ၚဨကလၟိဟ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ် ၜိုန်ကၠောန်ကီုလေဝ် ၚုဟ်သြန်အိုတ်အောန်တုဲ အခိၚ်ပြဟ်ပြေဟ် တုဲဒှ်အာမာန်၊ ခရိတ်ၚုဟ်ကၠောန်ဗ္ၚနာနာသာ်ဂှ် သက်သာအာမာန်ကီုရ။
သၟာၚ်နူဂှ် သၞောတ်တဵုသြောံဖျေံမတိုက်ရိုက်ဝွံ အခိၚ်သြောံကြံၚ်ဍုဟ်၊ အခိၚ်ရတ်သီသြောံတေံလေဝ် ပြဟ်တိုန်နူသၞောတ်တဵုသြောံဗွဝ်မ ကလေၚ်ပြံၚ်တဵုဂှ်ဏီရ။ သွက်တၞံကလေၚ်တဵု (တၞံဒုတိယဂှ်) ဂွံဆက်တဵုအာ ဗွဲမဂတာပ်အခိၚ်မာန်၊ ပ္ဍဲတိဂှ် သဘာဝရုပ်ဂတှေ်ရှ်တိ (မြေဆီလႊာရုပ်သဘာဝ) ဂှ် သာတုဲခိုဟ်တိုန်မာန်ကီုရ။ စပ်ကဵုဓါတ်မဳတိန် (မီသိန်းဓါတ်) ကတဵုဒှ်တုဲ ဓါတ်တိတ်ကၠုၚ်ဂှ်လေဝ် ဗၞတ်အောန်အာမာန်ကီုရ။ သၞောတ်တဵုသြောံ ဖျေံမတိုက်ရိုက်ဝွံ စပ်ကဵုအကာဲအရာ တိ၊ ဍာ်၊ နာနာသာ်ဂှ် စကာသၞောတ်ဖျေံမတိုက်ရိုက်ဏံ ဟွံဒးရုဲ (တိဍာ်ဟွံရုဲ) လေဝ် ကၠောန်ၜိုတ်အာမာန်ကီုရ။
တၚ်ပရေံပရေံ (တၚ်ဍိုန်လျ) ဂမၠိုၚ်
တၞံသြောံကၠုတ်တိုန်လဝ်ဂှ် အဝယ်တၞံ ကေုာံ သၠုၚ်တၞံ ဟွံညဳသာဒှ်ဒၟံၚ်တုဲ တၞံသြောံဂမၠိုၚ်ဍိုန်တုဲ တၞံသြောံဂမၠိုၚ် ဇြဟတ်အောန်ဒၟံၚ်ဒှ်ရ။ ပ္ဍဲခံက်ဗ္ၚ အကြာတၞံသြောံဂှ် တၞံချောဲနာနာသာ် ဗွဲမလောဲ ကၠုတ်တိုန်မာန်ရ။ စၟစၟန်ယဲဘဲလေဝ် လုပ်ပလီုလောဲ၊ ပ္ဍဲမသြောံဂှ် ခ္ဍန်ဟွံပေၚ်၊ ကပအ်သြောံဂၠိုၚ်၊ ဒးဒှ်အာ ပ္ဍဲဒကောၚ်သြောံဂှ် လၟိဟ်မသြောံဟွံအံၚ်ဂၠိုၚ်၊ စပ်ကဵုဂကူသြောံ အာယုက်တိတ်ပြဟ် (ဂကူသြောံအာယုက်ဍောတ်) ကေုာံ ဂကူသြောံအာယုက်လ္ဒေါဝ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် စကာအာ သၞောတ်တဵုသြောံဖျေံမတိုက်ရိုက်ဂှ် နကဵုလၟေၚ်ဍာံမွဲ (ပုံမှန်စိုက်နေ) ဂှ် စကာဟွံထေက်၊ တၞံသြောံဂမၠိုၚ် လောတ်လဵုဒေါမ်စှေ်အာလေဝ် ကတဵုဒှ်မာန်၊ မပ္တံသတ်တိရစ္ဆာန်ကၞိ၊ ဂစေံ၊ ကၞု၊ စၟခမောတ် (ပုရွက်ဆိတ်)၊ နဳမတောတ်(နီမတုတ်)၊ ဂကူစၟစၟန်နာနာသာ် ကၠုၚ်ကဵုအန္တရာယ်ဂၠိုၚ်၊ လုပ်ပလီုပလာ် လောဲလောဲမာန်ကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ စပ်ကဵုကမၠောန်ကၠောန်ဗ္ၚ သၞောတ်ဖျေံမတိုက်ရိုက်ဝွံ ယဝ်စကာဒး သၞောတ်ဟွံစှေ်၊ သၞောတ်မှာရာအာမ္ဂး စဵုကဵုလၟိဟ်သြောံ တိတ်အောန်စှေ်အာ ဒှ်မာန်ကီုရ။
ဂကူချောဲဂမၠိုၚ်
ချောဲမ္ဂးဂှ် မုရော? ချောဲမ္ဂးဂှ် မ္ၚးနူတၞံအဓိက မတဵုလဝ်ဂမၠိုၚ် (တၞံမ္ဂးဂှ် တၞံဍောတ်ဍောတ်ဂမၠိုၚ်၊ တၞံပလုမ်လဝ်ဂှ်ကီု၊ တၞံသၞေဝ်ကေဝ်နာနာသာ်ဂှ်ကီု ပါလုပ်ကီု) ဂှ်တုဲ တၞံကၠုတ်တိုန်ဒၟံၚ်ဂမၠိုၚ်၊ တၞံတၞဟ်ခြာဒၟံၚ်ကဵု ဂကူတၞံ ဇကုတဵုလဝ်အဓိကတံဂှ် ဒှ်တၞံချောဲ (Weed) ရောၚ် တၠပညာပရေၚ်တဵုလွဳတံ သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ်ရောၚ်။ တၞံချောဲဂမၠိုၚ်ဝွံ ဒှ်ဂကူတၞံပလာပ်ပထုဲ၊ ဒှ်တၞံကဵုအန္တရာယ်မာန် ကုတၞံအဓိက ဇကုမတဵုလဝ် မာန်ဖအိုတ်ရ။
စပ်ကဵုကမၠောန်ကၠောန်ဗ္ၚ တဵုသြောံမ္ဂး စကာလဝ် သၞောတ်ဖျေံမတိုက်ရိုက်ကီု၊ သၞောတ်တဵုစုတ်မသြောံ (သၞောတ်သြောံဓရာတ်) ကီု နူမသြောံကၠုတ်တိုန်ဂှ် မချောဲနွံပ္ဍဲတိဂှ်လေဝ် ကၠုတ်တိုန်ကရောံ မသြောံဂှ် မွဲအခိၚ်ဓဝ်၊ မွဲကရောမ်ဓဝ်ကီုရ။ မသြောံကီု မချောဲကီု နွံအခေါၚ်အရာ ဗွဲမညဳသၟဟ် သွက်တၞံဂွံကၠုတ်တိုန်မာန်ဂှ်ရ။ တၞံချောဲဂမၠိုၚ်ဝွံ နူပယျးတ္ၚဲ၊ အဟာရ ကေုာံ ဒၞာဲဂမၠိုၚ်ဂှ် လုပ်ပၠံၚ်မံၚ်၊ လုပ်ပၠံၚ်စဒၟံၚ်အိုတ်ရ။
ကမၠောန်ကၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံဂှ် ကၠောန်ၜိုတ်အာ (သၞောတ်တဵုသြောံကသီုကဵုဒှ် ကေုာံ သၞောတ်တဵုသြောံက္ညၚ်ကဵုဒှ်) သၞောတ်လဵုတဵုတဵု၊ အခိၚ်လဵုတဵုတဵု၊ လၟိဟ်သြောံတိတ် ညံၚ်ဟွံဒးဒုၚ်လဟုတ်စှေ်အာ (ဟွံယအ်စှေ်အာ) ဂှ် နဲလဵုဂွံသောၚ်က္လးအာအိုတ်ရော? သၟာဗ္ၚတံ ဒ္စးဒုၚ်တုဲ ဒးချပ်ဇန်လဝ်၊ ဒးဖျေံလဝ် လၟေၚ်ကမၠောန် ကၠောန်ဗ္ၚဇကုဂှ် ထေက်ရ။ မိက်ဂွံသောၚ်က္လးကၠေံ ပြဒ္ဒညာချောဲတုဲ မိက်ဂွံစကာအာ ဂဥုဲဂစိုတ်ချောဲရောၚ်ဒှ်မ္ဂး …
(၁) ကၠာနူဟွံပ္တံမဏီ (ဟွံတဵုသြောံဏီ၊ ဟွံဖျေံမတိုက်ရိုက်ဏီ) ဂှ် ချောဲကၠုတ်တိုန်ဒၟံၚ် လ္တူတိဗ္ၚ (တိတဵုသြောံ) ဂှ် စကာဂဥုဲဂစိုတ်ချောဲတုဲ (pre-plant) ဂစိုတ်ထောံ တၞံချောဲဂမၠိုၚ်ဂှ်ဟာ?
(၂) လ္တူတိဗ္ၚဂှ် တဵုလဝ်သြောံ တုဲဒှ်အာတုဲ စပ္တံနူတ္ၚဲတဵုလဝ်သြောံတုဲ အကြာပိတ္ၚဲ ကၠာနူတၞံချောဲဟွံကၠုတ်တိုန်ဏီဂှ် ဒ္စးဒုၚ်တုဲ (pre-emergence) စကာလဝ် ဂဥုဲဂစိုတ်ချောဲရဟာ?
(၃) တဵုသြောံတုဲ အခိၚ်တၞံချောဲဂမၠိုၚ် ကၠုတ်တိုန်ဂှ် ဒးဂစိုတ်ထောံချောဲ (post emergence) ရဟာဂှ် သာ်ဝွံ ထေက်ကဵုဒးချပ်ဗ္စာလဝ်ကီုရ။
သွက်ဂွံဂစိုတ်ကၠေံ (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) သွက်ဂွံဆေဝ်တာကၠေံ ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်ချောဲဂှ်မ္ဂး ဂဥုဲဂစိုတ်ချောဲဝွံ ဒးဒှ်ဂကူဂဥုဲဂစိုတ်ချောဲဍာံဍာံ၊ ဒးစကာအာ နကဵုသၞောတ်ဍာံဍာံ ကေုာံ နကဵုအခိၚ်ဍာံဍာံ ထေက်ရ။
မိက်ဂွံဟီုမွဲဂှ် စပ်ကဵုသွက်ပရေၚ်စဵုဒၞာချောဲတုဲ ညးသၟာဗ္ၚဗွဲမဂၠိုၚ် တ္ၚဲဏံ စကာဒၟံၚ် ဂဥုဲဂစိုတ်ချောဲအိုတ်ရောၚ်ဂှ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်မာန်ရ။ သ္ပအဓိကကဵု ပရေၚ်စဵုဒၞာချောဲမွဲတုဲ မ္ဒးစကာဒၟံၚ် ဂဥုဲဂစိုတ်ချောဲ မွဲနဲဟေၚ်ဂှ် ဒှ်ဒတုဲဖဵုကဵု သွက်တၞံသြောံပေၚ်ပေၚ်ရဂှ် ဟီုဟွံဂွံဏီရ။ တၞံချောဲဂွံချိုက်အာ၊ တၞံချောဲဂွံသောၚ်အးအာဂှ် ဒှ်သၞောတ်စိုပ်တရဴဍာံမွဲရ ဟွံသေၚ်ဏီ။
ပြဒ္ဒညာ သွက်ဂွံစဵုဒၞာချောဲ ကေုာံ သွက်ဂွံဂစိုတ်ကၠေံချောဲမာန်မ္ဂးဂှ် အခိၚ်ထောဲဇိက်တိ၊ အခိၚ်ပလေဝ်တိတေံဂှ် ဒးထောဲဇိက် ဒးပလေဝ်လဝ်တိခိုဟ်ခိုဟ် ဒးဒှ်ကီုရ။ မိက်ဂွံစကာ ဂဥုဲဂစိုတ်ချောဲလေဝ် စကာမာန်ကီုရ။ ပ္ဍဲခံက်တိဗ္ၚဂှ်လေဝ် ဍာ်လုပ်ဍာ်တိတ် ဒးထိၚ်ဒဝ်လဝ်ကီု ဒးဒှ်ရ။ လ္တူတိခံက်ဂှ် သၟာၚ်နူတဵုသြောံတုဲ မွဲအလန်ပၠန် ဒးတဵုအာ ဗီုပြၚ်တၞံၜဲနာနာသာ်လေဝ် ဒးဒှ် (ပဲမျိုးစုံကိုအလှည့်ကျစိုက်ပျိုးပေးခြၚ်း) ကီုရ။ နကဵုတဲ (မၞိဟ်ဒးပိုက်ချောဲကဵုတဲ) လေဝ် ဒးကၠောန်ကီုရ။ နဲကဲနာနာသာ်ဂှ် ပံၚ်ကောံတုဲ ကၠောန်အာမာန်ဂှ် ဒှ်ကမၠောန်ပရေၚ်စဵုဒၞာ ကေုာံ ဒှ်ပရေၚ်ဂစိုတ်ကၠေံ ချောဲခိုဟ်ရောၚ်ဂှ် မိက်ဂွံကဵုဏာသမ္တီရ။
ကမၠောန်ကၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံ (ဗွဲတၟေၚ်တဵုသြောံက္ညၚ်) ဂှ် ဟိုတ်နူဒးသ္ပတမ်သြန်ဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်တုဲ ညံၚ်ဟွံဒးဟောံဗြမ်အာတုဲ သွက်သ္ဂောံဂွံပရဲဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် သၞောတ်စှေ်စှေ် ဒ္ဂေတ်ကၠောန်ဗက်မာန်မှ လၟိဟ်သြောံတိတ်ဂွံဂၠိုၚ်မာန်ရ။ သၞောတ်တဵုသြောံဖျေံမတိုက်ရိုက်ဝွံ ဟိုတ်နူပြဒ္ဒညာချောဲတုဲ လၟိဟ်သြောံတိတ် ဒးအောန်စှေ်(ဒးယအ်)အာ စဵုကဵုဗၞတ် (၃၀%-၄၀%) နွံမာန်ရောၚ်ဂှ် တၠပညာပရေၚ်တဵုလွဳတံ စၞောန်ထ္ၜးလဝ်ကဵုနွံရ။ ကမၠောန်တဵုသြောံက္ညၚ်ဂှ် သၟာဗ္ၚတံ ဒးဆဵုဂဗဒၟံၚ် ပြဒ္ဒညာဍာ်ဟွံရုမ်ဂပ်မွဲဟေၚ် ဟွံသေၚ်ဏီ သီုပြဒ္ဒညာချောဲလေဝ် ဒးဆဵုဂဗဒၟံၚ် လၟိုန်ကီုရဟွံသေၚ်ဟာ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ စပ်ကဵုကမၠောန်ဗ္ၚတဵုသြောံတုဲ ဟိုတ်ဒဒှ်လၟိဟ်သြောံတိတ် မ္ဒးအောန်စှေ်အာ၊ မ္ဒးယအ်စှေ် အာဂမၠိုၚ် ညံၚ်ဟွံဒးကတဵုဒှ်ဂှ် စနူအခိၚ်ထောဲဇိက်တိ၊ ပလေဝ်တိတုဲ စဵုကဵုအခိၚ်ကာလ တၞံသြောံဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက် ဒေါံအာ၊ အိုတ်အာတေံဂှ် ဒးကၠောန်ကဵု ကမၠောန်ပရေၚ်စဵုဒၞာချောဲစုၚ်စုၚ်၊ ပရေၚ်ဂစိုတ်ချောဲစုၚ်စုၚ်ကီုရောၚ်။

မာံရဲထဝ်

တၞံတဵုလဝ် ပ္ဍဲဝါဗ္ၚ၊ ပ္ဍဲကၠအ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ယဝ်ခါဒးဗစကဵုဝဲါ၊ ဒးစုတ်ကဵုဝဲါမ္ဂး ဂကူဝဲါအဝ်ဂေဏေတ်ဂှ် စုတ်ကဵုထေက်ဟာ၊ ဟွံသေၚ်မ္ဂး ဂကူဝဲါဓါတ်ဂှ် စုတ်ကဵုထေက်ဟာဂှ် မၞးတံ သ္ဂုတ်သွာတ်ဟွံဒး၊ ကေၚ်ဒှ်ဒၟံၚ်ကီုဟာ? စပ်ကဵုဂကူဝဲါၜါဂကူဏံတုဲ ဂကူမွဲကဵု ဂကူမွဲ ဂကူလဵု ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်၊ ဂကူလဵု ဒှ်လလေၚ်ဖဵုဂၠိုၚ်ရောဂှ် မၞးတံ ကေၚ်ပတုပ်စမ်ရံၚ် နွံကၠုၚ်ကီုဟာ? ဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (ဝဲါသဘာဝ) မ္ဂးဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်ဂွံကၠုၚ်လဝ် နူကပေါတ်သဘာဝပွဳပွူဂမၠိုၚ်တုဲ ဝဲါဓါတ်ဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်ကၠုၚ် နူခဒမ်ပါ်ဓါတ် ကေုာံ နူရုၚ်စက် ကၠောန်ပ္တိတ်ဝဲါဓါတ်ရောၚ်ဂှ် သၟာဗ္ၚ၊ သၟာတဵုလွဳဂမၠိုၚ် တီကေတ်လဝ်အိုတ်ရ။
ဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (ဝဲါသဘာဝ) ဝွံ ဒှ်ဂုဏ်ဖဵု သွက်ပရေၚ်ထတ်ယုက် ပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိ သ္ဂောံခိုဟ်တိုန်မာန် စဵုကဵုဍာ်ဇမၠိၚ်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဍာ်လေဝ် ဟွံကၠိပပ်တုဲ အဏုဇဳဝ သတ်မၞုံကုလမျီုဂမၠိုၚ်လေဝ် ဂွံဂျိုၚ်တဴအာမာန်ဂှ် ဒှ်အထံက်အပၚ်မာန်ကီုရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် အခါရတိ (တိတဵုတၞံနာနာသာ်) ဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်ပြသၞာဂမၠိုၚ်မ္ဂး သွက်ဂွံသောၚ်က္လးအာပြသၞာမာန် ဗွဲမပြဟ်ဂှ် သၟာဗ္ၚ၊ သၟာတဵုလွဳတံ မ္ဒးစကာအာ ဗီုဂကူဝဲါဓါတ်ဂှ် သာတုဲဒှ်သွဟ်ခိုဟ်မွဲမာန်ရောၚ်ဂှ် ညးတံ ပတှေ်ကေတ်လဝ်အိုတ်ရ။ စပ်ကဵုဂကူဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (ဝဲါသဘာဝ) ကေုာံ ဝဲါဓါတ်ၜါဂကူဏံတုဲ ဂကူလဵု ယဝ်စကာအာမ္ဂး ဂပ်ဝ်ထေက်ကြိုက် တၚ်ခို်ဟ်နွံဂၠိုၚ် (အားသာချက်) မာန်ရော? ဂကူဝဲါလဵု စကာမ္ဂး ဟွံဂပ်ဝ် တၚ်ဍိုန်လျ (အားနည်းချက်) နွံမာန်ရောဂှ် မိက်ဂွံဓမံက်ထ္ၜးကဵု ဗွဲခမၞောန်ရ။
ဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် တၚ်ခို်ဟ် (အားသာချက်) နွံဂၠိုၚ်ဂှ်မ္ဂး …
(၁) ဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (ဝဲါသဘာဝ) ဟိုတ်နူစုတ်လဝ်ကဵု ပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိဂှ်ရ တိဂှ် ထိၚ်ဒဝ်လဝ်ကဵုဍာ်ခိုဟ်၊ ထိၚ်ဒဝ်လဝ်ကဵုဍာ်မာန်၊ (၂) ကပေါတ်ဓါတုဂမၠိုၚ် ဗွဲမလောဲသွာ ဇိမ်လုပ်ပ္ဍဲဍာ်ဟွံမာန်၊ (၃) ပတိုဟ် (Fungus) ကေုာံ ဗက်တဳရဳယျာကဵုဖဵုပ္ဍဲတိ လၟိဟ်ဗြေဝ်တိုန်၊ လၟိဟ်ဂၠိုၚ်တိုန်၊ (၄) ကျာလုပ် ကေုာံ ကျာတိတ်ပ္ဍဲတိ (ပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိ) ခိုဟ်တိုန်မာန်၊ (၅) စရာဲဍာ်ဒကေဝ် ဂတှေ်ရှ်တိ နကဵုဍာ်ဇမၠိၚ်ခိုဟ်တိုန်တုဲ သွက်အဓာန်ဂတတေံခိုဟ်တိုန်ကီု၊ (၆) သတ်ဒကောၚ်ဂမၠိုၚ် ဗွဲမလအ်လတန်တဴ (စွံလအ်၊ မံၚ်လအ်) ဒၟံၚ်မာန် သာ်ဝွံ ဒှ်ဖဵုတၚ်ခိုဟ်နွံဂၠိုၚ်မာန် (အားသာချက်) ဒှ်ရောၚ်။
တၚ်ဍိုန်လျ (အားနည်းချက်များ) ဂမၠိုၚ် …
(၁) စုတ်ဝဲါသဘာဝမ္ဂး ပ္ဍဲတၞံသွက်ဂွံထ္ၜးဂုဏ်စရာဲမာန်ဂှ် ဒးမၚ်အာ အခိၚ်လအ်မာန်ရ၊ (၂) ဗွဲမလောဲသွာ ရာန်ကေတ်ဟွံဂွံ၊ (၃) ကၠောန်လဝ်တုဲတုဲ (ဒဂူစကာ = ready made) ဂှ် ၚုဟ်က္ဍၚ်၊ (၃) ဒ္စးဒုၚ်တုဲ ဒးစကာလဝ်ကၠာ၊ (၄) ဒးစကာအာ ပမာဏဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ် သာ်ဝွံ တၚ်ဍိုန်လျ နွံမာန်ရ။
ဝဲါဓါတ်ဂမၠိုၚ် တၚ်ခိုဟ် (အားသာချက်) နွံဂၠိုၚ်ဂှ် …
(၁) ဝဲါဓါတ်ဂှ်စကာတုဲ လအ်ဂွံပွိုၚ်မွဲသတ္တဟမ္ဂး ထ္ၜးဂုဏ်စရာဲမာန် (ထ္ၜးဂုဏ်စရာဲပြဟ်)၊ (၂) နူဆေၚ်သွံကပေါတ် စပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဂမၠိုၚ်ဂှ် ဗွဲမလောဲသွာရာန်ဂွံမာန်၊ (၃) သွက်ဂွံစကာအာ ပ္ဍဲတၞံဂမၠိုၚ်မာန်ဂှ် ဟိုတ်နူကၠောန်ပ္တိတ်လဝ် ကပေါတ်နာနာသာ် နွံဒၟံၚ်တုဲတုဲဂှ်ကီု၊ သီုအဟာရ ဓါတ်တၞံနွံပၟိက်ဂှ်ကီု ရုဲစှ်ရာန်ကေတ်မာန်ရ၊ (၄) လျိုၚ်၊ ပမာဏအောန်အောန် စကာဂွံမာန် သာ်ဝွံ ဂုဏ်ဖဵုတၚ်ခိုဟ် နွံဂၠိုၚ်မာန်ရ။
စကာဝဲါဓါတ်မ္ဂး ဒှ်တၚ်ဍိုန်လျဂမၠိုၚ်ဂှ် …
(၁) စကာဝဲါဓါတ်မ္ဂး စကာကၠုၚ်လဝ် အခိၚ်လအ်အာမ္ဂး တိ၊ ဂတှေ်ရှ်တိ ဒးလီုလာ်အာရ၊ (၂) ဇီုကပိုက်ဒး စပ်ကဵုတမ်ရိုဟ်ဍာ် လီုလာ်ကၠုၚ် (ရေအရၚ်းအမြစ်ပျက်စီး)၊ (၃) ဗက်တဳရဳယျာကဵုဖဵု ကေုာံ စၟစၟန်ကဵုဖဵုဂမၠိုၚ် လၟိဟ်ဒးချိုတ်အာဂၠိုၚ်၊ (၄) မၞိဟ်ဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက်ကဵု ဘဲဝဲါဓါတ်ဂှ်တုဲ ပရေၚ်ထတ်ယုက်ဟွံခိုဟ် ဒှ်မာန်၊ (၅) ပွဳပွူသဘာဝကၠိပပ်တုဲ ပွဳပွူသဘာဝ လီုလာ်အာမာန်ဒှ်ရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ မၞိဟ်တံ ပိုၚ်ခြာချပ်ဗ္စာ ကေတ် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်တုဲ ဂကူဝဲါလဵု စကာထေက်ရောဂှ် အလဵုဇကု၊ ဇကုဖျေံကေတ်သ္ဂုတ် သွာတ်မာန်ရ။
အတိုၚ်တၠပညာ ပရေၚ်တဵုလွဳတံ ကဵုလဝ်ပညာ စပ်ကဵုဂကူဝါဂမၠိုၚ်လေဝ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုဏာဗွဲခမၞောန်ရ။
ဝဲါမ္ဂးဂှ် …
ဂကူဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (Organic) ကေုာံ ဂကူဝဲါဓါတ် (chemical) သီုၜါဂကူဏံ ပါလုပ်ရ။ ဂကူဝဲါဂမၠိုၚ်ဂှ် မဒှ်ဓါတ် ကေုာံ မဒှ်ရုပ် (material) ဂမၠိုၚ်တုဲ နူဂှ် သ္ဒးမဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်ကဵု ဓါတ်အဟာရဂမၠိုၚ် သွက်တၞံဂမၠိုၚ်သ္ဂောံဖောအ်ဗြေဝ် တဴတက်တိုန်မာန်ကီုဂှ် ညးကော်ခဴစ ဝဲါရောၚ်။
ဝဲါဓါတ်ဝွံ နူတၞံဂမၠိုၚ် နွံဒၟံၚ်ပၟိက်ကဵု ဓာတ်အဟာရဂမၠိုၚ်ဂှ် လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်၊ အခိၚ်ဗွဲမပြဟ် စသုၚ်ကေတ်မာန်ရ။ ဗၞတ်ဓါတ်အဟာရ နွံပၟိက်ဂှ် စဵုကဵုရုမ်ဂပ် ဗွဲမကိတ်ညဳ (အချိန်တိကျ) ကဵုအခိၚ်ဂှ် ဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်ကဵုမာန်ရ။ ဝဲါဓါတ်ဝွံ ရပ်စပ်လောဲ၊ ပလံၚ်ဗ္စိုပ်ကၞာဂၞေၚ်လောဲကီုရ။ တၞံဂမၠိုၚ်၊ သတ်ဂမၠိုၚ် ကေုာံ သတ်ဒကောၚ်ဂမၠိုၚ် သ္ဂောံတိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် ဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (ဝဲါသဘာဝ) ကေုာံ သီုဝဲါဓါတ်ကီု သီုၜါဂကူဏံ ပံၚ်သၞဴတုဲ စကာအာမ္ဂး ဒှ်ခိုတ်အိုတ်ရောၚ် တၠပညာပရေၚ်တဵုလွဳတံ ကဵုလဝ်ပညာနွံရ။ ဝဲါဓါတ်ဝွံစကာလေပ်မှ ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်မာန်တုဲ စကာဒး သၞောတ်မှာရာ၊ စကာဒး ဟွံမွဲကဵုဗၞတ်ဗ္ၜတ်မ္ဂး ဒးဒှ်ဖဵုလလေၚ်ဂၠိုၚ်တုဲ ခရိတ်ၚုဟ်ရာန်ဝဲါဓါတ်ဂှ်လေဝ် ဒးအုိုတ်ဂၠိုၚ်ကီုရ။ စကာဒးဝဲါအဝ်ဂေဏေတ်ဂၠိုၚ်ဂှ် ဟွံဒှ်အန္တရာဲမွဲသာ်တုဲ စကာဂွံအာ သၞာံလအ်မ္ဂး ဒှ်ဖဵုဂၠိုၚ်တိုန်ဂၠိုၚ်တိုန်ရ။ စပ်ကဵုစကာဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (ဝဲါသဘာဝ) တုဲ ဟွံဒးဓမံက်ထ္ၜးအာ သၠောဲသၠောဲလးလးကီုလေဝ် စပ်ကဵုပရူဝဲါဓါတ်ပိဂကူ (N,P,K) တုဲ နနဲလဵု ဂွံစကာအာထေက်ရောဂှ် မိက်ဂွံပ္တိုန်ထ္ၜးကဵု ဗွဲခမၞောန်ပၠန်ရ။
အခါစကာဝဲါဓါတ်မ္ဂး သ္ဂောံဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ဂှ် …
ဂကူဝဲါဓါတ်လဵုဒှ်ဒှ် အခါစကာမ္ဂး နူရိုဟ်တၞံဂမၠိုၚ် ဗွဲမပြဟ် သ္ဂောံစသုၚ်ဓါတ်အဟာရမာန်ဂှ် သဘဴဍေံဂှ် ဒးဒှ်ပရေၚ်လာဲလုပ်ဇိမ်လုပ် (ပျော်ဝၚ်မှု =dissolved) ညံၚ်သ္ဂောံခိုဟ်ဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်အိုတ်ရ။
ဂကူဝဲါဓါတ်နို်က်ထရဝ်ဂျေန်ဂမၠိုၚ် (Nitrogen fertilizers) ဝွံ ပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိဂှ် ဓါတ်ဍာ်နွံဍိုက်ပေၚ်ဒၟံၚ်မ္ဂး ဂြာတ်စုတ်ဝဲါဓါတ် လအ်ဂွံဗၞတ် (၂-၃) တ္ၚဲတုဲ ၜိုန်ရတၞံဂမၠိုၚ် စသုၚ်မာန်ဒှ်ကီုလေဝ် ဓါတ်အဟာရဗၞတ် (၃၀%-၅၀%) ဂှ် လာဲလုပ်၊ ဇိမ်လုပ်ဟွံမာန်တုဲ ဒးဟဳဇွောဝ်အာ ပ္ဍဲဍာ်ကီု၊ နကဵုသၟုဟ် ဒဴတိတ်အာကီု၊ ဇိမ်လုပ်အာ ပ္ဍဲတိတုဲ ဒးကၠေံအာမာန်အိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ အခါရစုတ်ဝဲါ ဗစဝဲါ “ပုလဲ” (ကော်) ဝဲါနိုက်ထရဝ်ဂျေန်မ္ဂး ညံၚ်ဟွံဒးကၠေံအာ နဲနာနာသာ်ဂှ်မ္ဂး ဒးသၞဴကဵုအိက်ဂၠဴ၊ ဒးသၞဴကဵုဝဲါတိ (မြေဆွေး) ကေုာံ ဒးသၞဴကဵုဝဲါပဝ်တိတ်တုဲ စုတ်အာပ္ဍဲတိမ္ဂး ဒှ်ခိုဟ်အိုတ်ရောၚ် သ္ဂောံဆဵုကၠုၚ်လဝ် သွဟ်နူတၠပညာတံ ကၠောန်လဝ်သုတေသနရ။
ဝဲါဓါတ်ဖအ်သဖါရာပ် (Phosphorus fertilizers) ဝွံ သွက်တၞံဂမၠိုၚ် သ္ဂောံစသုၚ်မာန်အာ ဗွဲမစိုပ်ဒတုဲမာန်ဂှ် အခါစုတ်ကဵုဝဲါ (P) မ္ဂး ဒးကြပ်ကဵုရိုဟ်၊ ဒးစုက်ကဵု(နီးဖို႕)ရိုဟ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ထေက်ရ။ (အမြစ် (သို႕) အပၚ်နှၚ့် အနီးဆုံးထည့်ပေးရန်)၊ အခါစုတ်ကဵု ဝဲါဖအ်သဖါရာပ်မ္ဂး တိဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်ဓါတ်တိပ္ဍုၚ်ဖျး (PH5) လၟိဟ်အောန်စှေ်အာနူဂှ်ကဵုဒှ်၊ ဟွံသေၚ်မ္ဂး လၟိဟ်ဂၠိုၚ်အာနူ (PH8) ဂှ်ကဵုဒှ်၊ ကတဵုဒှ်ကၠုၚ် အကာဲအရာ သာ်ဏံမ္ဂး ဓါတ်ဖအ်သဖါရာပ်ဝွံ ဒးဒုၚ်ထိၚ်ချုက် (fixation) ကၠေံ နကဵုဓါတ် (Fe,Al,Mn,Ca) ဂမၠိုၚ်မာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ အခါစကာ ဝဲါဓါတ်ဖအ်သဖါရာပ်မ္ဂး တိဝွံ ဒှ်ဒၟံၚ်တိဗ္စးမ္ဂး ဒးစုတ်ကဵု သီုခပဵု (Liming) တုဲမှ ကလေၚ်စုတ်ကဵု ဝဲါဖအ်သဖါရာပ်ဂှ် ဒှ်ခိုဟ်အိုတ်ရ။
ဝဲါဓါတ်ပဝ်တိတ် (Potash fertilizers) ဝွံ ပ္ဍဲတၞံဂမၠိုၚ် ဗွဲမလောဲသွာ ဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်မာန်တုဲ အခိၚ်စသုၚ်တေံ လေဝ် ဗွဲမလောဲသွာစသုၚ်မာန်ကီုရ။ ပ္ဍဲတိဗတဳ(သဲဆန်မြေ)ဂှ် အခါစကာအာ ဝဲါဓါတ်နိုက်ထရဝ် ဂျေန် (ဟွံသေၚ်) ဝဲါဓါတ်ဖအ်သဖါရာပ် ပ္ဍဲတိမ္ဂး ဒးဒုၚ်ဟောံလေၚ် (လေလွၚ့်) အာ ပ္ဍဲဍာ်ဂှ်နွံဂၠိုၚ်တုဲ အခါစကာ ဝဲါဓါတ်ပဝ်တိတ်မ္ဂး အကာဲအရာဝဲါဓါတ် N ကေုာံ P ဒးဒုၚ်ဟောံလေၚ်အာဂှ်လေဝ် အောန်အာ၊ သာအာမာန်ကီုရ။ အတိုၚ်သၟာဗ္ၚတံတီလဝ်ဂှ် သွက်သတ်ဒကောၚ်ဂမၠိုၚ် ညံၚ်လၟိဟ်ဂွံတိတ်ဂၠိုၚ်မာန် (သီးနှံအထွက်တိုးစေရန်) မ္ဂး ဒးစကာ ဝဲါဓါတ်နိုက်ထရဝ်ဂျေန် (N) ကေုာံ ဝါဲဓါတ်ဖအ်သဖါရာပ် (P) လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် ဒှ်အဓိက တီလဝ်အိုတ်ရ။ နနဲစုတ်ကဵုဝဲါ (N) ကေုာံ (P) ဂှ်ကီု ဂကူဝဲါဓါတ်ပဝ်တိတ် (K) ဂှ်လေဝ် ဒးစုတ်ကဵုကီုဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဂကူဝဲါဓါတ်ပဝ်တိတ်ဝွံ ဒုၚ်ဒဝ်ဘဲစၟစၟန်မာန်ကီု၊ သီုဒုၚ်ဒဝ်ဘဲဥတုရာသဳမာန်ကီုတုဲ သၟာၚ်နူဂှ် သတ်ဒကောၚ်ဂမၠိုၚ်လေဝ် စရာဲဍာ်ဒကေဝ် ညံၚ်ဂွံခို်ဟ်တိုန်ကီုဂှ်လေဝ် ဒတုဲကဵုဖဵုမာန်ကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂကူဝဲါဓါတ်ပဝ်တိတ်ဝွံ ဒှ်ဂကူဝဲါဓါတ်ကဵုဖဵုကဵု တိ၊ တၞံ၊ သတ်ဒကောၚ်ဂမၠိုၚ်မာန်ကီုရောၚ်။

မာံရဲထဝ်

ညးဂမၠိုၚ်သၟာန်စဒှ်မွဲဂှ် အာယုက်ဂကူသြောံမွဲမွဲဂကူဂှ် နယ်လဵုဂွံတီမာန်ရော? တီကေတ် အာယုက်ဂကူ သြောံဂှ်တုဲမ္ဂး မုရဴဖဵုမွဲ နွံမာန်ရော? သာ်ဝွံ တၚ်သၟာန်ဂမၠိုၚ် နွံကၠုၚ်ရ။ စပ်ကဵုတၚ်သၟာန်ဏံတုဲ အကြာသၟာဗ္ၚတံဟေၚ် နွံဒၟံၚ်ဟွံသေၚ်၊ အကြာညးကောန်ဍုၚ်ကွာန်တံလေဝ် မိက်ဂွံတီဒၟံၚ် နွံအိုတ်ရ။ ဂကူသြောံဇကုတဵုလဝ်ဂှ် နွံအာယုက်တၞံ မူစိတ္ၚဲရောဂှ် စဵုဒုၚ်တုဲ အလဵုဇကုဇကု ဒးတီလဝ်ထေက်ရ။ အာယုက်ဂကူသြောံဂှ် နွံဒၟံၚ်ပိဂကူရ။ ဍေံဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂကူသြောံအာယုက်ဇၞော်၊ ဂကူသြောံအာယုက်လ္ဒေါဝ်၊ ဂကူသြောံအာယုက်ဍောတ်ရောၚ် သာ်ဝွံ နွံပိဂကူရ။ ပၞောဝ်ကဵုပိဂကူဏံမ္ဂး စပ်ကဵုဂကူသြောံအာယုက်လ္ဒေါဝ် ကေုာံ စပ်ကဵုဂကူသြောံအာယုက်ဍောတ်တုဲ နကဵုသၟာဗ္ၚတံ သာတုဲဒးတီလဝ် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ် ထေက်ကီုရ။ မုဟိုတ် ဒးတီလဝ်ထေက်ရောဟီုမ္ဂး ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံဂှ် စပ်ကဵုဂကူသြောံအာယုက်လ္ဒေါဝ်၊ စပ်ကဵုဂကူသြောံအာယုက်ဍောတ် ၜါဂကူဏံတုဲ ဒှ်ဂကူသြောံ ညးသၟာဗ္ၚတံတဵုလဝ် လၟိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ဒှ်ရောၚ်။
အကာဲအရာ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဝွံ အခိၚ်ပြဟ်ပြဟ်ဏံဂှ် လ္တူတိဗ္ၚမွဲမွဲဒၞာဲ၊ လ္တူတိခံက်မွဲမွဲခံက်ဟေၚ်ဂှ် သၟာဗ္ၚတံ လေပ်တဵုဒၟံၚ် ဂကူတၞံသြောံမွဲဂကူဟေၚ် ဟွံသေၚ်တုဲ လေပ်တဵုဒၟံၚ် ဂကူတၞံမွဲဂကူတုဲမွဲဂကူ၊ မွဲအလန်တုဲမွဲအလန် နွံတဴအိုတ်ရ။ ဗွဲတၟေၚ် တဵုသြောံကသီု၊ ရတ်သြောံကသီုတုဲဗက်ဂတာပ် ထပ်တဵုစုတ် ဂကူၜဲနာနာသာ်လေဝ်နွံ၊ တဵုစုတ်တၞံပ္တိတ်ကၠေၚ်(ဆီထွက်သီးနှံ) ဒဒှ်တၞံတဵုအခိၚ်မုဟ်ကျာလေဝ်နွံ ကေုာံ ကလေၚ်တဵုစုတ်သြောံပၠန်၊ ဒဒှ်ဂကူသြောံက္ညၚ်လေဝ် နွံဒၟံၚ်ကီုရ။
သြောံတဵုအခိၚ်ဗြဲဝွံ ဒှ်ဂကူသြောံကသီုတုဲ ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ဒှ်အဓိက သၞောတ်တဵုသြောံ မွဲဂကူရ။ သၞောတ်တဵုသြောံကသီုဂှ် ဗွဲမဂၠိုၚ် ဗွဝ်မတုဲ ကလေၚ်ပြံၚ်တဵုအာ (သၞောတ်ပြံၚ်တဵုစုတ်တၞံ)၊ သၞောတ်ဖျေံမတိုက်ရိုက် ကေုာံ သၞောတ်ဂြာတ်မဟရာတ် (ကြဲပက်စနစ်) ရဴဝွံ လေပ်တဵုဒၟံၚ်အိုတ်ရ။ ဗွဲမဂၠိုၚ် အခိၚ်စတဵု (အခိၚ်ဗွဝ်မ၊ အခိၚ်ဂြာတ်မဟရာတ် ကေုာံ အခိၚ်ဖျေံမတိုက်ရိုက်တေံဂှ် ဒှ်အခိၚ်ဍာံ၊ ဒှ်မွဲအခိၚ်ဟေၚ် “ဒှ်အခိၚ်တံသၞာံဟေၚ်”) ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် စိုပ်အခိၚ်ရတ်သီတေံဂှ် ဟွံဒှ်မွဲအခိၚ်ရ။ အလုံမွဲဝါ၊ မွဲအခိၚ်ဓဝ် ရတ်သီသြောံဟွံမာန်ဂှ် ဟိုတ်နူအာယုက်တၞံ ဟွံတုပ်ညဳရောၚ်ဒှ်ရ။ ဂကူတၞံသြောံလ္ၚဵု အာယုက်ဂၠိၚ်၊ လ္ၚဵုအာယုက်ဂၠေံတုဲ အခိၚ်ကြံၚ်ဍုဟ်တေံလေဝ် ဟွံတုပ်ညဳ ဒးတၞဟ်ခြာဒၟံၚ်ရောၚ်။
တၠပညာ ညးကၠောန်သုတေသန စပ်ကဵုအာယုက်တၞံသြောံတံဂှ် ညးတံကၠောန်အာသုတေသန သွက်ဂွံတီကေတ် ပရူအာယုက်တၞံသြောံဍာံဍာံဂှ် ညးတံကၠောန်ကၠုၚ်လဝ်နွံရ။ ဂွံလဝ်သွဟ်ဍာံဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ်တုဲ ဂွံဗ္စိုပ်ကဵု သၟာဗ္ၚတံ၊ ဒဒှ်သွဟ်ဍာံ ဂွံနၚ်လဝ် နူသုတေသနဂှ်ရ။ အခိၚ်ပရးကဵုမသြောံဂှ် နူဌာနပရေၚ်တဵုလွဳဂမၠိုၚ် ဒးလလောၚ်ပၟိၚ်ကဵု ကုညးတဵုမ ဇကုသ္ပလဝ်စၟတ်သမ္တီ၊ ဒဒှ်မသြောံ ဒှ်ဂကူအာယုက်တၞံဍာံဂှ်ရ။
ဂကူမတိတ်ခိုဟ် (အထွက်ကောၚ်းစပါးမျိုးများ) = ဂကူမတိတ်ခိုဟ် (ဟွံသေၚ်မ္ဂး) ဂကူမသြောံ ဟွံဗက်ပယျး (အလၚ်းရောၚ်တုန်႕ပြန်မှုမရှိစပါးမျိုး) ဂကူမသြောံ ဒှ်ဂကူအာယုက်တၞံ (အသက်ရက်စပါးမျိုး) ဝွံ အခိၚ်လဵုတဵုတဵု၊ စိုပ်အခိၚ်အာယုက်တၞံဍေံပ္ကဴကဴ၊ ကြံၚ်ဍုဟ်မ္ဂး ပ္ကဴကဴရ။ ကြံၚ်ဍုဟ်အာမာန်ရ။ ဗွဝ်မတုဲ ကလေၚ်တဵုတၞံကီုဒှ်၊ ဖျေံမတိုက်ရိုက်တုဲတဵုကီုဒှ် ကေုာံ သၞောတ်ဂြာတ်မဟရာတ်ကီုဒှ်၊ စနူမသြောံစိုပ်တိတုဲ တၞံသြောံဂှ် ပ္ကဴကဴဂွံ လၟိဟ် (၅၀%) နွံတုဲ လၟိဟ်တ္ၚဲလအ်ကၠုၚ်ဂှ် ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်တုဲ ထပ်ပံၚ်စုတ်လၟိဟ် (၃၀) တ္ၚဲပၠန်မ္ဂး ဒှ်လၟိဟ်အာယုက်တၞံသြောံရဂှ် ဗွဲအပြောံ စၟတ်သမ္တီအာ ဂွံမာန်ရောၚ်။
မိက်ဂွံပ္တိုန်ထ္ၜးဏာကဵု ဂကူသြောံ ဒှ်ဂကူအာယုက်တၞံ (အသက်ရက်စပါးမျိုး) ဂမၠိုၚ်ရ။ ဂကူသြောံမွဲမွဲဂကူဂှ် တန်တဴဒၟံၚ် လ္တူအကာဲအရာဒေသ၊ တိဍာ်၊ ဥတုရာသဳ ကေုာံ လ္တူဂွံအဟာရဂမၠိုၚ်ကီုတုဲ ဂကူသြောံ အာယုက်တၞံဂှ် ဍေံမ္ဒးတၞဟ်ခြာအာလေဝ် ဒှ်မာန်ကီုရ။ မပ္တံဂကူသြောံ ဂကူအာယုက်တၞံဂမၠိုၚ်ဂှ် ဓမံက်ထ္ၜးဏာကဵု ဗွဲခမၞောန်ရောၚ်။ ဂကူသြောံဂမၠိုၚ်ဏံဝွံ ဒှ်ဂကူ သြောံ သၟာဗ္ၚတံတဵုဒၟံၚ် လၟိဟ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ရာၚ်။
ဍေံဂမၠိုၚ်ဂှ် (ဆၚ်းသုခ – နွံအာယုက် ၁၄၀ တ္ၚဲ)၊ (မနောသုခ – ၁၃၅တ္ၚဲ)၊ (ရေႊဝါထွန်း – ၁၄၅တ္ၚဲ) (ဆၚ်းသွယ်လတ် – ၁၃၅တ္ၚဲ)၊ (သီးထပ်ရၚ် – ၁၁၅တ္ၚဲ)၊ (ကျော်ဇေယျ – ၁၄၅တ္ၚဲ)၊ (ရေႊသွယ်ရၚ် – နွံအာယုက် ၁၀၅ တ္ၚဲ)၊ (ဧရာမၚ်း – နွံအာယုက် ၁၅၅ တ္ၚဲ)၊ (ဆၚ်းဧကရဳ၃ – ၁၂၅ တ္ၚဲ) (မှော်ဘီ၂ – နွံအာယုက် ၁၄၀ တ္ၚဲ) သာ်ဝွံ ဒှ်ရ။
ဂကူမသြောံဒေသ (ဒေသစပါးမျိုး)၊ ဂကူသြောံဗက်ရာသဳ (ရာသီလိုက်စပါးမျိုး) ဂမၠိုၚ်ဝွံ ဟိုတ်နူဗက်ပယျးတ္ၚဲ (Poto period sensitive – အလၚ်းရောၚ်တုန်႕ပြန်မှုရှိသည့်စပါးမျိုး) ဒှ်တုဲ အခိၚ်ပ္ကဴကဴ၊ အခိၚ်ကြံၚ်ဍုဟ်တေံဂှ် ဍေံနွံကဵု အခိၚ်ကိုန်ဂစိုတ် (ပုံသေ – Date fixed) ရ။ ဂကူသြောံဗက်ပယျးဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂွံသ္ဂုတ်ပ္တန်အာ ဒဒှ်ဂကူသြောံ အာယုက်တၞံကီုဂှ် သ္ဂုတ်ပ္တန်ကဵုဟွံဂွံရ။ တန်တဴလ္တူအခိၚ်ဗွဝ်မ (ပျိုးထောၚ်ချိန်မူတည်ပြီး) တုဲ အခိၚ်ပ္ကဴကဴတိတ်ဂှ် လ္ဇုဲထောံမာန်၊ အခိၚ်ဇၞော်ပၟဝ်တၞံဂှ် ဖအောန်ဖျေံကဵုမာန်မ္ဂး သြောံတိတ်ခိုဟ်မာန်ရ။ (ဂိတုဂျူလာၚ် ၁၅ ဂှ် စွံတ္ၚဲဗွဝ်မ လက္ကရဴအိုတ်တုဲ တဵုဂကူသြောံဗက်ရာသဳဂှ် ဒှ်အခိၚ်ခိုဟ်ရောၚ် နူသုတေသနဂှ် ကဵုလဝ်ပညာနွံ) ရ။ ဂကူသြောံဒေသ၊ ဂကူသြောံဗက်ရာသဳဂမၠိုၚ် ကေုာံ အခိၚ်ပ္ကဴကဴမာန်ဂှ် ဓမံက်က်ထ္ၜးကဵု ဗွဲခမၞောန်ရောၚ်။
ဍေံဂမၠိုၚ်ဂှ် (ပေါ်ဆန်းရၚ် – အောက်တိုဘာတတိယအပတ်တွၚ် ပန်းပွၚ့်)၊ ( ပေါ်ဆန်းဘေးကြား – နိုဝၚ်ဘာတတိယအပတ်တွၚ် ပန်းပွၚ့်)၊ (ပေါ်ဆန်းမေႊး – နိုဝၚ်ဘာစတုတ္ထပတ်တွၚ် ပန်းပွၚ့်)၊ (အၚ်းမရဲဘော် – နိုဝၚ်ဘာပထမပတ်တွၚ် ပန်းပွၚ့်)၊ (နှံကား – အောက်တိုဘာတတိယအပတ်တွၚ် ပန်းပွၚ့်)၊ (ၚကွျဲ – အောက်တိုဘာလလယ်တွၚ် ပန်းပွၚ့်)၊ (လုံးသွယ်မေႊး – အောက်တိုဘာလ လယ်တွၚ် ပန်းပွၚ့်) ဒှ်ရောၚ်ဂှ် ဓမံက်ထ္ၜးလဝ် ပ္ဍဲလိက်သုတေန ပရးပ္တိတ်လဝ် နူသ္ကိုပ်ပရေၚ်တဵုလွဳ ကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဂှ်ရ။
နူတမၠာတမၠာတေံရ နကဵုအလဵုသၟာဗ္ၚတံ ညးတံသ္ဂုတ်ပ္တန်ကၠုၚ်လဝ် စၟတ်သမ္တီမွဲဂှ် စပ်ကဵုအာယုက်တၞံသြောံတုဲ ညးတံပတှေ်ကၠုၚ်လဝ် စဵုကဵုအခိၚ်ဏံ နွံဒၟံၚ်ရ။ ညးတံသ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ် စပ်ကဵုအာယုက်တၞံသြောံဂှ် ပပ္တံနူစဖျေံမ၊ စဂြာတ်မ၊ စဗွဝ်မ၊ စဂြာတ်မဟရာတ် (မျိုးစေ့ချကြဲပက်) ဂမၠိုၚ် စနူတ္ၚဲဂှ်တုဲ တၟော်ကေတ်အာ စဵုကဵုစိုပ် တ္ၚဲရတ်သီသြောံတေံဂှ် ညးတံ သ္ဂုတ်ပ္တန်ကေတ် ဒဒှ်အာယုက်တၞံသြောံဂှ်အိုတ်ရောၚ်။ ဣဝွံ ပ္ဍဲအကြာသၟာဗ္ၚတံ ဗီုညးတံ တၟော်ကေတ်ကၠုၚ်လဝ် စပ်ကဵုအာယုက်တၞံသြောံ မွဲနဲကီုရောၚ် သ္ဂောံတီကေတ်လဝ်ရ။
အာယုက်တၞံသြောံဇကုတဵုဂှ် တီလဝ်မ္ဂး မုဂုဏ်ဖဵုဂွံကၠုၚ်ရော?
ဟိုတ်နူတီလဝ် အာယုက်တၞံသြောံဂှ်တုဲ ဂွံတီကေတ် အခိၚ်ရတ်သီသြောံဂှ်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ရတ်သီသြောံတုဲဗက်ဂတာပ် သွက်ဂွံထပ်တဵုအာ တၞံအခိၚ်မုဟ်ကျာ၊ အခိၚ်က္ညၚ်တေံပၠန် သွက်ဂွံထပ်တဵုအာ တၞံဂမၠိုၚ်ပၠန်ဂှ် ဂွံဖျေံအစဳဇန်၊ ဂွံဖန်ဇန်အာ၊ ဂွံဓမံက်ရုပ်ရဴကမၠောန်ဂှ်မာန်ကီုဒှ်ရ။ တဵုတၞံအခိၚ်မုဟ်ကျာတုဲ ဂွံဆက်တဵုအာ တၞံအခိၚ်က္ညၚ်ပၠန်ဂှ်လေဝ် ဂွံဖျေံဗီု ဂွံကၠောန်ၜိုတ်အာမာန်ကီုရ။ ဒေသဒၞာဲဂွံဍာ်ကၟိုန်မာန်ဂှ်ကီု ဒှ်ဂကူတိ ထိၚ်ဒဝ်သၟုဟ်ဍာ် ပ္ဍဲတိမာန်ဂှ်ကီု ဂကူတိ စပ်ကဵုအကာဲအရာဲ နွံဒၟံၚ်ဗီုတံဂှ် ဂွံဖျေံဗီုပြၚ် သၞောတ်တဵုတၞံ (သီးနှံပုံစံ – Crop pattern) မာန်မ္ဂး သွက်ညးဒေသတံ ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်လောန်ရ။
ဒဒှ်ရဂကူသြောံမ (မျိုးစပါး) ဇကုမိက်ဂွံတဵုဂှ် ဒှ်ဂကူသြောံတိတ်လ္ဇုဲတုဲ တၞံဇကုမိက်ဂွံတဵု အခိၚ်မုဟ်ကျာဂှ် လေဝ် ဒးလ္ဇုဲလ္ဇအာကီုရ။ ဂွံကၠောန်ၜိုတ်အာ ဗွဲမဂတာပ်အခိၚ်မာန်ဂှ် စဵုဒုၚ်တုဲ ဂွံသၠာဲတဵုအာ ဂကူသြောံမ နွံအာယုက်ဂၠေံဂှ် မာန်ကီုရ။ ဟွံသေၚ်မ္ဂး ဂကူသြောံ မဇကုမိက်ဂွံတဵုဂှ် ဝေၚ်ပါဲကၠေံ နူသၞောတ်ဗွဝ်မတုဲပြံၚ်တဵုဂှ်တုဲ သွက်ဂွံစကာအာ သၞောတ်တဵုစုတ်မ (ဖျေံမ) တိုက်ရိုက် (တိုက်ရိုက်မျိုးစေ့ချစနစ်) ဟာဂှ် အတိုၚ်ပၟိက်စိုတ်ဂှ် ကၠောန်မာန်အာရ။ သၞောတ်တဵုစုတ်မ၊ ဖျေံမတိုက်ရိုက်ဝွံ အာယုက်တၞံသြောံ မ္ဒးဂၠေံအာ (ပြဟ်အာ) နူသၞောတ်တဵုဗွဝ်မတုဲ ပြံၚ်တဵု (ပျိုးထောၚ်ပြီးပြောၚ်းရေႊ႕စိုက်ပျိုးစနစ်) ဂှ် ဗၞတ် (၇) တ္ၚဲ၊ ဗၞတ် (၁၀) တ္ၚဲဏီရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဖဵုဂွံတီလဝ် အာယုက်တၞံသြောံ ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်ဂှ်တုဲမ္ဂး သွက်ဂွံတဵုအာတၞံ သၞောတ်ဖျေံဗီုပြၚ်တဵုတၞံ (သီးနှံပုံစံ) ဂှ် နွံကဵုဖဵု ဗွဲမဂၠိုၚ်မာန်ရောၚ်။