မာံရဲထဝ်
တၞံတဵုလဝ် ပ္ဍဲဝါဗ္ၚ၊ ပ္ဍဲကၠအ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ယဝ်ခါဒးဗစကဵုဝဲါ၊ ဒးစုတ်ကဵုဝဲါမ္ဂး ဂကူဝဲါအဝ်ဂေဏေတ်ဂှ် စုတ်ကဵုထေက်ဟာ၊ ဟွံသေၚ်မ္ဂး ဂကူဝဲါဓါတ်ဂှ် စုတ်ကဵုထေက်ဟာဂှ် မၞးတံ သ္ဂုတ်သွာတ်ဟွံဒး၊ ကေၚ်ဒှ်ဒၟံၚ်ကီုဟာ? စပ်ကဵုဂကူဝဲါၜါဂကူဏံတုဲ ဂကူမွဲကဵု ဂကူမွဲ ဂကူလဵု ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်၊ ဂကူလဵု ဒှ်လလေၚ်ဖဵုဂၠိုၚ်ရောဂှ် မၞးတံ ကေၚ်ပတုပ်စမ်ရံၚ် နွံကၠုၚ်ကီုဟာ? ဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (ဝဲါသဘာဝ) မ္ဂးဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်ဂွံကၠုၚ်လဝ် နူကပေါတ်သဘာဝပွဳပွူဂမၠိုၚ်တုဲ ဝဲါဓါတ်ဂှ် ကၠောန်ပ္တိတ်ကၠုၚ် နူခဒမ်ပါ်ဓါတ် ကေုာံ နူရုၚ်စက် ကၠောန်ပ္တိတ်ဝဲါဓါတ်ရောၚ်ဂှ် သၟာဗ္ၚ၊ သၟာတဵုလွဳဂမၠိုၚ် တီကေတ်လဝ်အိုတ်ရ။
ဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (ဝဲါသဘာဝ) ဝွံ ဒှ်ဂုဏ်ဖဵု သွက်ပရေၚ်ထတ်ယုက် ပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိ သ္ဂောံခိုဟ်တိုန်မာန် စဵုကဵုဍာ်ဇမၠိၚ်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဍာ်လေဝ် ဟွံကၠိပပ်တုဲ အဏုဇဳဝ သတ်မၞုံကုလမျီုဂမၠိုၚ်လေဝ် ဂွံဂျိုၚ်တဴအာမာန်ဂှ် ဒှ်အထံက်အပၚ်မာန်ကီုရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် အခါရတိ (တိတဵုတၞံနာနာသာ်) ဂှ် ကတဵုဒှ်ကၠုၚ်ပြသၞာဂမၠိုၚ်မ္ဂး သွက်ဂွံသောၚ်က္လးအာပြသၞာမာန် ဗွဲမပြဟ်ဂှ် သၟာဗ္ၚ၊ သၟာတဵုလွဳတံ မ္ဒးစကာအာ ဗီုဂကူဝဲါဓါတ်ဂှ် သာတုဲဒှ်သွဟ်ခိုဟ်မွဲမာန်ရောၚ်ဂှ် ညးတံ ပတှေ်ကေတ်လဝ်အိုတ်ရ။ စပ်ကဵုဂကူဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (ဝဲါသဘာဝ) ကေုာံ ဝဲါဓါတ်ၜါဂကူဏံတုဲ ဂကူလဵု ယဝ်စကာအာမ္ဂး ဂပ်ဝ်ထေက်ကြိုက် တၚ်ခို်ဟ်နွံဂၠိုၚ် (အားသာချက်) မာန်ရော? ဂကူဝဲါလဵု စကာမ္ဂး ဟွံဂပ်ဝ် တၚ်ဍိုန်လျ (အားနည်းချက်) နွံမာန်ရောဂှ် မိက်ဂွံဓမံက်ထ္ၜးကဵု ဗွဲခမၞောန်ရ။
ဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် တၚ်ခို်ဟ် (အားသာချက်) နွံဂၠိုၚ်ဂှ်မ္ဂး …
(၁) ဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (ဝဲါသဘာဝ) ဟိုတ်နူစုတ်လဝ်ကဵု ပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိဂှ်ရ တိဂှ် ထိၚ်ဒဝ်လဝ်ကဵုဍာ်ခိုဟ်၊ ထိၚ်ဒဝ်လဝ်ကဵုဍာ်မာန်၊ (၂) ကပေါတ်ဓါတုဂမၠိုၚ် ဗွဲမလောဲသွာ ဇိမ်လုပ်ပ္ဍဲဍာ်ဟွံမာန်၊ (၃) ပတိုဟ် (Fungus) ကေုာံ ဗက်တဳရဳယျာကဵုဖဵုပ္ဍဲတိ လၟိဟ်ဗြေဝ်တိုန်၊ လၟိဟ်ဂၠိုၚ်တိုန်၊ (၄) ကျာလုပ် ကေုာံ ကျာတိတ်ပ္ဍဲတိ (ပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိ) ခိုဟ်တိုန်မာန်၊ (၅) စရာဲဍာ်ဒကေဝ် ဂတှေ်ရှ်တိ နကဵုဍာ်ဇမၠိၚ်ခိုဟ်တိုန်တုဲ သွက်အဓာန်ဂတတေံခိုဟ်တိုန်ကီု၊ (၆) သတ်ဒကောၚ်ဂမၠိုၚ် ဗွဲမလအ်လတန်တဴ (စွံလအ်၊ မံၚ်လအ်) ဒၟံၚ်မာန် သာ်ဝွံ ဒှ်ဖဵုတၚ်ခိုဟ်နွံဂၠိုၚ်မာန် (အားသာချက်) ဒှ်ရောၚ်။
တၚ်ဍိုန်လျ (အားနည်းချက်များ) ဂမၠိုၚ် …
(၁) စုတ်ဝဲါသဘာဝမ္ဂး ပ္ဍဲတၞံသွက်ဂွံထ္ၜးဂုဏ်စရာဲမာန်ဂှ် ဒးမၚ်အာ အခိၚ်လအ်မာန်ရ၊ (၂) ဗွဲမလောဲသွာ ရာန်ကေတ်ဟွံဂွံ၊ (၃) ကၠောန်လဝ်တုဲတုဲ (ဒဂူစကာ = ready made) ဂှ် ၚုဟ်က္ဍၚ်၊ (၃) ဒ္စးဒုၚ်တုဲ ဒးစကာလဝ်ကၠာ၊ (၄) ဒးစကာအာ ပမာဏဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ် သာ်ဝွံ တၚ်ဍိုန်လျ နွံမာန်ရ။
ဝဲါဓါတ်ဂမၠိုၚ် တၚ်ခိုဟ် (အားသာချက်) နွံဂၠိုၚ်ဂှ် …
(၁) ဝဲါဓါတ်ဂှ်စကာတုဲ လအ်ဂွံပွိုၚ်မွဲသတ္တဟမ္ဂး ထ္ၜးဂုဏ်စရာဲမာန် (ထ္ၜးဂုဏ်စရာဲပြဟ်)၊ (၂) နူဆေၚ်သွံကပေါတ် စပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳဂမၠိုၚ်ဂှ် ဗွဲမလောဲသွာရာန်ဂွံမာန်၊ (၃) သွက်ဂွံစကာအာ ပ္ဍဲတၞံဂမၠိုၚ်မာန်ဂှ် ဟိုတ်နူကၠောန်ပ္တိတ်လဝ် ကပေါတ်နာနာသာ် နွံဒၟံၚ်တုဲတုဲဂှ်ကီု၊ သီုအဟာရ ဓါတ်တၞံနွံပၟိက်ဂှ်ကီု ရုဲစှ်ရာန်ကေတ်မာန်ရ၊ (၄) လျိုၚ်၊ ပမာဏအောန်အောန် စကာဂွံမာန် သာ်ဝွံ ဂုဏ်ဖဵုတၚ်ခိုဟ် နွံဂၠိုၚ်မာန်ရ။
စကာဝဲါဓါတ်မ္ဂး ဒှ်တၚ်ဍိုန်လျဂမၠိုၚ်ဂှ် …
(၁) စကာဝဲါဓါတ်မ္ဂး စကာကၠုၚ်လဝ် အခိၚ်လအ်အာမ္ဂး တိ၊ ဂတှေ်ရှ်တိ ဒးလီုလာ်အာရ၊ (၂) ဇီုကပိုက်ဒး စပ်ကဵုတမ်ရိုဟ်ဍာ် လီုလာ်ကၠုၚ် (ရေအရၚ်းအမြစ်ပျက်စီး)၊ (၃) ဗက်တဳရဳယျာကဵုဖဵု ကေုာံ စၟစၟန်ကဵုဖဵုဂမၠိုၚ် လၟိဟ်ဒးချိုတ်အာဂၠိုၚ်၊ (၄) မၞိဟ်ဂမၠိုၚ် ဒးဒုၚ်ဇီုကပိုက်ကဵု ဘဲဝဲါဓါတ်ဂှ်တုဲ ပရေၚ်ထတ်ယုက်ဟွံခိုဟ် ဒှ်မာန်၊ (၅) ပွဳပွူသဘာဝကၠိပပ်တုဲ ပွဳပွူသဘာဝ လီုလာ်အာမာန်ဒှ်ရောၚ်။ ဟိုတ်ဂှ်ရ မၞိဟ်တံ ပိုၚ်ခြာချပ်ဗ္စာ ကေတ် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်တုဲ ဂကူဝဲါလဵု စကာထေက်ရောဂှ် အလဵုဇကု၊ ဇကုဖျေံကေတ်သ္ဂုတ် သွာတ်မာန်ရ။
အတိုၚ်တၠပညာ ပရေၚ်တဵုလွဳတံ ကဵုလဝ်ပညာ စပ်ကဵုဂကူဝါဂမၠိုၚ်လေဝ် ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵုဏာဗွဲခမၞောန်ရ။
ဝဲါမ္ဂးဂှ် …
ဂကူဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (Organic) ကေုာံ ဂကူဝဲါဓါတ် (chemical) သီုၜါဂကူဏံ ပါလုပ်ရ။ ဂကူဝဲါဂမၠိုၚ်ဂှ် မဒှ်ဓါတ် ကေုာံ မဒှ်ရုပ် (material) ဂမၠိုၚ်တုဲ နူဂှ် သ္ဒးမဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်ကဵု ဓါတ်အဟာရဂမၠိုၚ် သွက်တၞံဂမၠိုၚ်သ္ဂောံဖောအ်ဗြေဝ် တဴတက်တိုန်မာန်ကီုဂှ် ညးကော်ခဴစ ဝဲါရောၚ်။
ဝဲါဓါတ်ဝွံ နူတၞံဂမၠိုၚ် နွံဒၟံၚ်ပၟိက်ကဵု ဓာတ်အဟာရဂမၠိုၚ်ဂှ် လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်၊ အခိၚ်ဗွဲမပြဟ် စသုၚ်ကေတ်မာန်ရ။ ဗၞတ်ဓါတ်အဟာရ နွံပၟိက်ဂှ် စဵုကဵုရုမ်ဂပ် ဗွဲမကိတ်ညဳ (အချိန်တိကျ) ကဵုအခိၚ်ဂှ် ဖ္ဍိုက်ဗပေၚ်ကဵုမာန်ရ။ ဝဲါဓါတ်ဝွံ ရပ်စပ်လောဲ၊ ပလံၚ်ဗ္စိုပ်ကၞာဂၞေၚ်လောဲကီုရ။ တၞံဂမၠိုၚ်၊ သတ်ဂမၠိုၚ် ကေုာံ သတ်ဒကောၚ်ဂမၠိုၚ် သ္ဂောံတိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် ဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (ဝဲါသဘာဝ) ကေုာံ သီုဝဲါဓါတ်ကီု သီုၜါဂကူဏံ ပံၚ်သၞဴတုဲ စကာအာမ္ဂး ဒှ်ခိုတ်အိုတ်ရောၚ် တၠပညာပရေၚ်တဵုလွဳတံ ကဵုလဝ်ပညာနွံရ။ ဝဲါဓါတ်ဝွံစကာလေပ်မှ ဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်မာန်တုဲ စကာဒး သၞောတ်မှာရာ၊ စကာဒး ဟွံမွဲကဵုဗၞတ်ဗ္ၜတ်မ္ဂး ဒးဒှ်ဖဵုလလေၚ်ဂၠိုၚ်တုဲ ခရိတ်ၚုဟ်ရာန်ဝဲါဓါတ်ဂှ်လေဝ် ဒးအုိုတ်ဂၠိုၚ်ကီုရ။ စကာဒးဝဲါအဝ်ဂေဏေတ်ဂၠိုၚ်ဂှ် ဟွံဒှ်အန္တရာဲမွဲသာ်တုဲ စကာဂွံအာ သၞာံလအ်မ္ဂး ဒှ်ဖဵုဂၠိုၚ်တိုန်ဂၠိုၚ်တိုန်ရ။ စပ်ကဵုစကာဝဲါအဝ်ဂေဏေတ် (ဝဲါသဘာဝ) တုဲ ဟွံဒးဓမံက်ထ္ၜးအာ သၠောဲသၠောဲလးလးကီုလေဝ် စပ်ကဵုပရူဝဲါဓါတ်ပိဂကူ (N,P,K) တုဲ နနဲလဵု ဂွံစကာအာထေက်ရောဂှ် မိက်ဂွံပ္တိုန်ထ္ၜးကဵု ဗွဲခမၞောန်ပၠန်ရ။
အခါစကာဝဲါဓါတ်မ္ဂး သ္ဂောံဒှ်ဂုဏ်ဖဵုဂၠိုၚ်ဂှ် …
ဂကူဝဲါဓါတ်လဵုဒှ်ဒှ် အခါစကာမ္ဂး နူရိုဟ်တၞံဂမၠိုၚ် ဗွဲမပြဟ် သ္ဂောံစသုၚ်ဓါတ်အဟာရမာန်ဂှ် သဘဴဍေံဂှ် ဒးဒှ်ပရေၚ်လာဲလုပ်ဇိမ်လုပ် (ပျော်ဝၚ်မှု =dissolved) ညံၚ်သ္ဂောံခိုဟ်ဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်အိုတ်ရ။
ဂကူဝဲါဓါတ်နို်က်ထရဝ်ဂျေန်ဂမၠိုၚ် (Nitrogen fertilizers) ဝွံ ပ္ဍဲဂတှေ်ရှ်တိဂှ် ဓါတ်ဍာ်နွံဍိုက်ပေၚ်ဒၟံၚ်မ္ဂး ဂြာတ်စုတ်ဝဲါဓါတ် လအ်ဂွံဗၞတ် (၂-၃) တ္ၚဲတုဲ ၜိုန်ရတၞံဂမၠိုၚ် စသုၚ်မာန်ဒှ်ကီုလေဝ် ဓါတ်အဟာရဗၞတ် (၃၀%-၅၀%) ဂှ် လာဲလုပ်၊ ဇိမ်လုပ်ဟွံမာန်တုဲ ဒးဟဳဇွောဝ်အာ ပ္ဍဲဍာ်ကီု၊ နကဵုသၟုဟ် ဒဴတိတ်အာကီု၊ ဇိမ်လုပ်အာ ပ္ဍဲတိတုဲ ဒးကၠေံအာမာန်အိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ အခါရစုတ်ဝဲါ ဗစဝဲါ “ပုလဲ” (ကော်) ဝဲါနိုက်ထရဝ်ဂျေန်မ္ဂး ညံၚ်ဟွံဒးကၠေံအာ နဲနာနာသာ်ဂှ်မ္ဂး ဒးသၞဴကဵုအိက်ဂၠဴ၊ ဒးသၞဴကဵုဝဲါတိ (မြေဆွေး) ကေုာံ ဒးသၞဴကဵုဝဲါပဝ်တိတ်တုဲ စုတ်အာပ္ဍဲတိမ္ဂး ဒှ်ခိုဟ်အိုတ်ရောၚ် သ္ဂောံဆဵုကၠုၚ်လဝ် သွဟ်နူတၠပညာတံ ကၠောန်လဝ်သုတေသနရ။
ဝဲါဓါတ်ဖအ်သဖါရာပ် (Phosphorus fertilizers) ဝွံ သွက်တၞံဂမၠိုၚ် သ္ဂောံစသုၚ်မာန်အာ ဗွဲမစိုပ်ဒတုဲမာန်ဂှ် အခါစုတ်ကဵုဝဲါ (P) မ္ဂး ဒးကြပ်ကဵုရိုဟ်၊ ဒးစုက်ကဵု(နီးဖို႕)ရိုဟ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ထေက်ရ။ (အမြစ် (သို႕) အပၚ်နှၚ့် အနီးဆုံးထည့်ပေးရန်)၊ အခါစုတ်ကဵု ဝဲါဖအ်သဖါရာပ်မ္ဂး တိဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်ဓါတ်တိပ္ဍုၚ်ဖျး (PH5) လၟိဟ်အောန်စှေ်အာနူဂှ်ကဵုဒှ်၊ ဟွံသေၚ်မ္ဂး လၟိဟ်ဂၠိုၚ်အာနူ (PH8) ဂှ်ကဵုဒှ်၊ ကတဵုဒှ်ကၠုၚ် အကာဲအရာ သာ်ဏံမ္ဂး ဓါတ်ဖအ်သဖါရာပ်ဝွံ ဒးဒုၚ်ထိၚ်ချုက် (fixation) ကၠေံ နကဵုဓါတ် (Fe,Al,Mn,Ca) ဂမၠိုၚ်မာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ အခါစကာ ဝဲါဓါတ်ဖအ်သဖါရာပ်မ္ဂး တိဝွံ ဒှ်ဒၟံၚ်တိဗ္စးမ္ဂး ဒးစုတ်ကဵု သီုခပဵု (Liming) တုဲမှ ကလေၚ်စုတ်ကဵု ဝဲါဖအ်သဖါရာပ်ဂှ် ဒှ်ခိုဟ်အိုတ်ရ။
ဝဲါဓါတ်ပဝ်တိတ် (Potash fertilizers) ဝွံ ပ္ဍဲတၞံဂမၠိုၚ် ဗွဲမလောဲသွာ ဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်မာန်တုဲ အခိၚ်စသုၚ်တေံ လေဝ် ဗွဲမလောဲသွာစသုၚ်မာန်ကီုရ။ ပ္ဍဲတိဗတဳ(သဲဆန်မြေ)ဂှ် အခါစကာအာ ဝဲါဓါတ်နိုက်ထရဝ် ဂျေန် (ဟွံသေၚ်) ဝဲါဓါတ်ဖအ်သဖါရာပ် ပ္ဍဲတိမ္ဂး ဒးဒုၚ်ဟောံလေၚ် (လေလွၚ့်) အာ ပ္ဍဲဍာ်ဂှ်နွံဂၠိုၚ်တုဲ အခါစကာ ဝဲါဓါတ်ပဝ်တိတ်မ္ဂး အကာဲအရာဝဲါဓါတ် N ကေုာံ P ဒးဒုၚ်ဟောံလေၚ်အာဂှ်လေဝ် အောန်အာ၊ သာအာမာန်ကီုရ။ အတိုၚ်သၟာဗ္ၚတံတီလဝ်ဂှ် သွက်သတ်ဒကောၚ်ဂမၠိုၚ် ညံၚ်လၟိဟ်ဂွံတိတ်ဂၠိုၚ်မာန် (သီးနှံအထွက်တိုးစေရန်) မ္ဂး ဒးစကာ ဝဲါဓါတ်နိုက်ထရဝ်ဂျေန် (N) ကေုာံ ဝါဲဓါတ်ဖအ်သဖါရာပ် (P) လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်မာန်ဂှ် ဒှ်အဓိက တီလဝ်အိုတ်ရ။ နနဲစုတ်ကဵုဝဲါ (N) ကေုာံ (P) ဂှ်ကီု ဂကူဝဲါဓါတ်ပဝ်တိတ် (K) ဂှ်လေဝ် ဒးစုတ်ကဵုကီုဂှ် ဒှ်ပၟိက်ဇၞော်ကီုရ။ သၟာၚ်နူဂှ် ဂကူဝဲါဓါတ်ပဝ်တိတ်ဝွံ ဒုၚ်ဒဝ်ဘဲစၟစၟန်မာန်ကီု၊ သီုဒုၚ်ဒဝ်ဘဲဥတုရာသဳမာန်ကီုတုဲ သၟာၚ်နူဂှ် သတ်ဒကောၚ်ဂမၠိုၚ်လေဝ် စရာဲဍာ်ဒကေဝ် ညံၚ်ဂွံခို်ဟ်တိုန်ကီုဂှ်လေဝ် ဒတုဲကဵုဖဵုမာန်ကီုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂကူဝဲါဓါတ်ပဝ်တိတ်ဝွံ ဒှ်ဂကူဝဲါဓါတ်ကဵုဖဵုကဵု တိ၊ တၞံ၊ သတ်ဒကောၚ်ဂမၠိုၚ်မာန်ကီုရောၚ်။
