မာံရဲထဝ်
စပ်ကဵုလက္ချန်သြောံမ (ဒဒှ်မ-သြောံသ္ပမ) တုဲ ပ္ဍဲမသြောံဂှ် နွံတဴတၚ်နၚ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ကီုရ။ ပၞောဝ်ကဵုတၚ်နၚ်ဂမၠိုၚ်မ္ဂး နူမဂှ် လၟိဟ်ပလုတ်တၞံဂွံကၠုတ်တိုန် (အပၚ်ပေါက်နှုန်းကောၚ်း) ခိုဟ်၊ ဂွံကၠုတ်တိုန်လၟိဟ်ပလုတ်တၞံဂၠိုၚ် ကေုာံ တၞံသြောံဂမၠိုၚ် သ္ဂောံဖောအ်ဗြေဝ်ဇၞော်ပၟဝ်ခိုဟ်မာန်ဂှ် ဒှ်တၚ်ရန်တၟအ်အဓိကကီုရ။ ဟိုတ်နူတၚ်ရန်တၟအ်ၜါသာ်ဏံတုဲ နူဂှ် ဂွံပရေၚ်ဖဵုဍေံဂှ် တၞံသြောံသ္ဂောံဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်တုဲ သြောံတိတ်လေဝ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ် တိုန်ကီုရ။ ကၠာနူဟွံဗွဝ်မဏီဂှ် မသြောံသ္ပမ (ဒဒှ်မသြောံသွက်ဂွံတဵု) ဂှ် မ္ဒးအးခိုဟ် ကေုာံ မခ္ဍန်မၞုံပ္ဍဲမသြောံဂှ် ဒးနွံဒၟံၚ်ပေၚ်ပေၚ် (အဆံပြည့်စပါးစေ႕) မာန်ဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဒးရုဲစှ်အာမခိုဟ်ရောၚ်။
နဲကဲရုဲစှ်သြောံမဏံဂှ် ဒှ်နဲကဲသၟာဗ္ၚညးတမၠာတံ၊ ဒှ်နဲကဲသၟာဗ္ၚနူအဆက်ဆက်တံ စကာကၠုၚ်လဝ်ဒှ်တုဲ စဵုကဵု စိုပ်ကၠုၚ်သၞောတ်တဵုလွဳဂတာပ်ခေတ်ဏံ၊ သၟာဗ္ၚလ္ၚဵုတံ စကာဒၟံၚ်ဖိုဟ်ဏီရ။ သွက်ဂွံရုဲစှ် ဂွံမသြောံခိုဟ်၊ မသြောံခ္ဍန်ပေၚ်ပေၚ်မာန်ဂှ် မ္ဒးဒးစကာအာ နဲကဲမသြောံတုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဂှ် ဒှ်နဲခိုဟ်မွဲရောၚ်။
မသြောံသ္ပသြောံမဂှ် ဗွဲကိုပ်ကၠာ စကာကၞာဲ (စကော) တုဲ ဒးသၟးဇ္ၚးထောံ ဂကူမသြောံတၞဟ်ခြာဂမၠိုၚ်၊ သ္ပအ် သြောံ၊ ကာမ်၊ အမှိက်ဂမၠိုၚ်ဂှ်မာန်ရ။ ကေတ်ဍာ်ပ္လး (၄ဂါလာန်) တုဲ စုတ်ပ္ဍဲဇရဳ၊ ဇရ၊ ပ္ဍဲစေဝ်၊ ပ္ဍဲစေဝ်ဆုဗွိုၚ်တုဲ ပ္ဍဲဍာ်ဂှ် သၞဴစုတ်ၜဵု (ၜဵုစကာဒၟံၚ်ပ္ဍဲသ္ၚိ) လျိုၚ်၁.၅(မွဲပသာလျိုၚ်၅၀ဒ္ကေဝ်)တုဲ ထကဵုကဵု စဵုလာဲကၠောံအာရ။ (ဂွံတီကေတ်ဗၞတ်ဗ္ၜတ်ၜဵုဂၠိုၚ်၊ အောန်ဂှ်မ္ဂး ဒးစကာနဲကဲထောံစုတ်ခၟာဲစာၚ်မွဲမ ပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဂှ်ရ။ ယဝ်ခၟာဲစၚ်ဂှ် မံက်ဂတဝ်ဒၟံၚ်ညိညိ သ္ဂောံဆဵုကေတ်မ္ဂး ဒှ်အကာဲအရာ ဒးရးသန်ရ။ ဆက်တုဲမသြောံဂှ် တုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဂှ်မာန်ရ။
အခါမသြောံတုၚ်ပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဂှ် တုဲဒှ်အာမ္ဂး အခိၚ်ကလေၚ်ဟံၚ်ကေတ်မသြောံပၠန်၊ သ္ဂောံကလေၚ်ဂွံမသြောံလောဲလောဲမာန်ပၠန်ဂှ် ဒးသၠစုတ်ဇာမွဲမွဲလ္ပါ်သၟဝ်ဇရဳ၊ သၟဝ်ဇရ၊ သၟဝ်စေဝ်ဆုဗွိုၚ်ဂှ်ထေက်ရ။ အခိၚ်ကလေၚ်ဟံၚ်ပ္တိတ်မ သြောံဂှ် ဗွဲမလောဲဟံၚ်ပ္တိတ်မာန်အာရ။ မသြောံဟဳဒၟံၚ်လ္တူဍာ်ၜဵုဂှ် ဒှ်မသြောံခ္ဍန်ဟွံပေၚ်၊ ဒှ်သ္ပအ်သြောံရ။ မသြောံဟွံအံၚ်၊ သ္ပအ်သြောံဂမၠိုၚ်ဂှ် ဟံၚ်တုဲဒးပါဲထောံရ။ မသြောံဗၠိုက်ဒၟံၚ်သၟဝ်ဂတာဇရဳ၊ သၟဝ်ဂတာစေဝ်ဆုဗွိုၚ်ဂှ် ဒှ်မသြောံခ္ဍန် ပေၚ်၊ ဒှ်မသြောံအံၚ်ခိုဟ်ရ။
မသြောံဗၠိုက်ဒၟံၚ်သၟဝ်ဍာ်ၜဵုဂှ် ကြာတ်ကြဴကဵု (၄-၅) ဝါတုဲ ကလေၚ်တုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်ပ္လး ပွိုၚ် (၂၄) နာဍဳရ။ ကလေၚ်ဟံၚ်ကေတ်မသြောံဂှ်တုဲ ကလေၚ်အုပ်မသြောံဂှ် ပွိုၚ် (၂၄) နာဍဳပၠန်ရ။ (အခါကၠောန်ဒၞာဲအုပ်မသြောံမ္ဂး သၟာဗ္ၚညးတမၠာတေံ ဒုၚ်သၠအၚ်၊ ဒုၚ်သၠဗြာတ်သၟဝ်တုဲ လ္တူဂှ်ပရးလဝ်မသြောံတုဲ ကလေၚ်အုပ်ကဵုသ္ကဝ်နှာရ။ လ္တူသ္ကဝ်နှာဂှ် ကလေၚ်အုပ်ကဵုချံက်လေဝ်နွံကီုရ၊၊) မသြေံဂှ် အခါပလုတ်ကၠုတ်တိုန်သာ်ဗုဗု (စာပါးစပ်ပြူးစ)မ္ဂး ဆက်စကာအာ ပ္ဍဲတိခံက်ဗွဝ်မတေံလေဝ်မာန် ဟွံသေၚ်မ္ဂး တဵုသြောံသၞောတ်မဟရာတ် (ကြဲခၚ်းစိုက်စနစ်) လေဝ် ကၠောန်မာန်ကီုရ။
စပ်ကဵုကမၠောန်မသြောံ တုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဏံဂှ် ဒှ်ပရေၚ်ကမၠောန် သ္ဂောံဂွံဒှ်မသြောံ မၞံုကဵုဍာ်ဒကေဝ်ခိုဟ်၊ သွက်ဂွံဒှ်မသြောံလၟိဟ်ကၠုတ်ဂၠိုၚ် ကေုာံ သွက်ဂွံဒှ် ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်တၞံသ္ဂောံခိုဟ်တုဲ ဂွံဆက်စကာအာ ဒဒှ်သြောံမခိုဟ်ပၠန်ဂှ် ဒှ်အဓိကရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် အခိ်ၚ်ပြဟ်ပြဟ်ဏံ စပ်ကဵုသၞောတ်စကာမသြောံ တုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဏံတုဲ သၟာဗ္ၚလၟိဟ်အောန်ဟေၚ် ဒ္ဂေတ်ဗက်ကၠောန်ဒၟံၚ်နွံရ။ သၞောတ်ဟွံဍာံဂှ်လေဝ်ဟွံသေၚ်၊ သၠုဲသၠာ်အိုတ်ဂၠိုၚ်လေဝ်ဟွံသေၚ်၊ ဟိုတ်နူဒးကၠောန်ကမၠောန်ဂၠိုၚ်ညိညတုဲ သၟာဗ္ၚလၟိဟ်အောန်ဟေၚ် ဒ္ဂေတ်ဗက်ကၠောန်ဒၟံၚ်နွံရ။ သၟာဗ္ၚဗွဲမဂၠိုၚ် ဟွံရုဲမမွဲသာ် တုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်တိုက်ရိုက်၊ အုပ်စုတ်တိုက်ရိုက်၊ ပလုတ်သြောံဂှ် ကၠုတ်တိုန်တုဲ ဗွဝ်မ၊ ဂြာတ်ဟရာတ်အိုတ်ရ။
ယဝ်ရသ္ပလဝ်စၟတ်သမ္တီ ဒဒှ်သြောံမဍာံရောၚ် နူဌာနသုတေသနမွဲမွဲ၊ နူကမ္ပဏဳသွံမမွဲမွဲ၊ တၚ်ကေတ်လျိုၚ် (အာမခံမှု) နွံမ္ဂး ဟွံဒးစကာနဲတုၚ်ဍာ်ၜဵုလေဝ် စကာအာမာန်ဒၟံၚ်ကီုရ။ ယဝ်ရဒှ်ဂကူမသြောံ သ္ပလဝ်စၟတ်သမ္တီ ဒဒှ်မသြောံဍာံ (Register seed) မ္ဂး ဟွံဒးရုဲဂကူသြောံခိုဟ်၊ ဂကူသြောံအးတုဲ တိုက်ရိုက် ဗွဝ်မမာန်၊ တဵုမာန်ရ။
မွဲအလုံကၟိန်ဍုၚ် သၟာဗ္ၚလၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ် ဒးတဵုဒၟံၚ်သြောံ လ္တူတိတဵုသြောံ ဨကလၟိဟ်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဒှ်တုဲ မသြောံဇကုဇကုဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်ဂှ်ရ ဒးကလေၚ်စကာ၊ ဒးကလေၚ်သ္ပမအိုတ်ရ။ သၟာၚ်နူဂှ် သၟာဗ္ၚလ္ၚဵုဂှ် ရာန်သြောံမ နူသၟာဗ္ၚတၞဟ်သၟာၚ်တုဲ ကလေၚ်တဵုပ္တိတ်လေဝ်နွံကီုရ။ ဟိုတ်နူဂှ်ရ ဒးဖတိုက်ဖအောဝ်ဒၟံၚ် ဒးကဵုဒၟံၚ်သတိ သွက်ဂွံစကာအာ သၞောတ်တုၚ်သြောံမပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဂှ် ဒှ်နဲရုဲစှ်မခိုဟ်ရောၚ်။
နဲကဲတုၚ်သြောံမပ္ဍဲဍာ်ၜဵုဏံ ဟွံမိက်စကာမ္ဂး နဲကဲလောဲလောဲ နွံဒၟံၚ်မွဲနဲဏီရ။ နဲဏံဂှ် ကၠောန်လဝ်သု တေသနတုဲမှ ဓမံက်ပ္တိတ်လဝ် သွက်သၟာဗ္ၚတံ ဂွံကၠောန်ဗက်အာဒှ်ရ။ နဲဝွံ ဒှ်နဲမသြောံဂှ် တုၚ်စုတ်ပ္ဍဲဍာ်တုဲ မသြောံဂတဝ်တိုန်ဒၟံၚ်လ္တူဍာ်ဂှ် ဒှ်မသြောံပေဲပေဲပံက်ပံက် (မသြောံခ္ဍန်ဟွံပေၚ်၊ ဒှ်ဒၟံၚ်သ္ပအ်သြောံ) ဂမၠိုၚ်ရ။ ပါဲထောံတုဲ သှေ်နူဂှ် (မသြောံဗၠိုက်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲဍာ်) ဂှ် ရုဲစှ်တုဲ စကာအာ ဒဒှ်သြောံမမာန်ရ။ ဂကူမသြောံခ္ဍန်ပေၚ်ပေၚ်ဂှ် ဒှ်ဂကူမသြောံဂိုၚ် ဒေပ်စွံလဝ်စၞပ္ဍဲမ (အစေ့တွၚ်းစာ) တုဲ ဂိုၚ်ဒေပ်လဝ်စၞဂၠိုၚ်တဴ နူမသြောံပေဲပေဲပံက်ပံက်ဏီရ။ ဇြဟတ်ပလုတ်ကၠုတ်တိုန်မာန်ဂှ်လေဝ် သာတုဲခိုဟ်၊ သာတုဲဂၠိုၚ်တဴရ။ ပလုတ်ကၠုတ်တိုန်ဗက်ဂတာပ် တၞံလေဝ်ဖောအ်ဗြေဝ်တဴတက်ခိုဟ်ကီုရ။ ဟိုတ်နူတၞံဖောအ်ဗြေဝ်တဴ တက်ခိုဟ်ဂှ်ရ ဒှ်ဖဵုသွက်တၞံဂမၠိုၚ် ဂွံဗြေဝ်တိတ်လၟိဟ်ဂၠိုၚ် (အပၚ်ပွားကောၚ်း) တုဲ လၟိဟ်သြောံတိတ်လေဝ်ဂၠိုၚ်ကီုရ။
မသြောံမၞံုကဵုစရာဲခိုဟ်ဂှ် တုၚ်ဍာ်ပွိုၚ် (၂၄) နာဍဳတုဲ ကလေၚ်အုပ် (၂၄) နာဍဳပၠန်မ္ဂး ပလုတ်ကၠုတ်တိုန်ရ။ ဗွဝ်မမာန်ရ။ ဟွံသေၚ်မ္ဂး ဂြာတ်ဟရာတ် (ကြဲဆၚ်း) လေဝ် ဂွံမာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ မသြောံမ္ဍိုက်ပေၚ်ကဵု ခ္ဍန်ပေၚ်ပေၚ်၊ မသြောံတေၚ်တေၚ်၊ မသြောံဇြိုၚ်ဇြိုၚ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ရုဲကေတ်တုဲ တုၚ်ဍာ်၊ အုပ်မ၊ ပလုတ်တၞံတုဲ တဵုအာမ္ဂး ဇၟာပ်သၟာဗ္ၚ သ္ဂောံကလိဂွံဖဵု လၟိဟ်သြောံတိတ်ဂၠိုၚ်မာန်ရောၚ်။
စပ်ကဵုသ္ဂောံတဵုလွဳပ္တိတ် ဒဒှ်သြောံမတၟိတၟိမွဲမွဲဂကူမာန်ဂှ် ပ္ဍဲကၟိန်ဍုၚ်ဗၟာဏံမ္ဂး နူသ္ကိုပ်ဌာနသုတေသန ပရေၚ်တဵုလွဳ၊ ဌာနတဵုလွဳပ္တိတ်မ (seed) တေံ တဵုလွဳပ္တိတ်ကၠုၚ်လဝ်မသြောံ ကေုာံ မဂမၠိုၚ်နွံဒၟံၚ်ရ။ မတမ်ဝါဒိ (Breeder seed) ဂှ် တဵုပ္တိတ်၊ လွဳပ္တိတ်နူဌာနသုတေသနပရေၚ်တဵုလွဳ (ဗဟဵု) တေံတုဲ မွဲကဆံၚ်တုဲမွဲအဆံၚ်ပၠန် နူဌာနပရေၚ်တဵုလွဳ ဌာနကၠအ်တဵုပ္တိတ်မဂမၠိုၚ်ဂှ် ဒးကလေၚ်တဵုပ္တိတ်အဆံၚ်ဆံၚ်တုဲ လက္ကရဴအိုတ်ဂှ် ဗ္စိုပ်ကဵုဇရေၚ်သၟာဗ္ၚတံ သွက်ဂွံတဵုအာ ဒဒှ်မသ္ပပရေၚ်ပိုၚ်ဒြပ်အိုတ်ရ။
နဲတဵုပ္တိတ်ဒဒှ်မအး (Seed production) ဂှ် ဍေံတၞဟ်ခြာဒၟံၚ်ကဵု ဗီုသဏ္ဍာန် နနဲအလဵုသၟာဗ္ၚတံ တဵုပ္တိတ်ဒၟံၚ်သြောံ ဒဒှ်ဂကူမသြောံသွက်စ၊ သွက်သွံရာန်မ (Grain) ဂှ်ရ။ တၚ်ရန်တၟအ် ဍေံတၞဟ်ခြာဒၟံၚ်လးလးကဵု နဲတဵုပ္တိတ်မ (Seed) ဂှ်ရ။ တၠပညာသုတေသနတံ သ္ဂုတ်ပ္တန်လဝ် သတ်၊ မ (Grain) ဂှ် ဒှ်သွက်စ၊ သွက်သွံရာန်တုဲ မ (Seed) မ္ဂးဂှ် ဒှ်သွက်ဂွံတဵုဟေၚ်ရ။ သၟာဗ္ၚတံ တဵုပ္တိတ်ဒၟံၚ်မသြောံဂှ် အဆံၚ်ဍေံမသ္ပပိုန်ဒြပ် (Certified Seed) မအးအဆံၚ် (၂) ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဂကူသြောံမွဲမွဲဂကူ ဆက်တဵုဒၟံၚ် (၃) သၞာံပေၚ်အာမ္ဂး မ္ဒးသၠာဲအာ ဂကူမတၟိတၟိမွဲမွဲဂကူရောၚ်။ ဟွံပြံၚ်သၠာဲမမွဲသာ် ယဝ်ဆက်တဵုအာ သၞာံအခါလအ်လမ္ဂး မသြောံဂမၠိုၚ်သၞဴရဴအာဂၠိုၚ်တုဲ စရာဲဍာ်ဒ္ကေဝ်သြောံသ္ၚုဟွံမွဲတုဲ စလေဝ်ဟွံခိုဟ်၊ သွံရာန်လေဝ် ဂွံအာၚုဟ်သဝ်သဝ်ရ။
သၞောတ်တဵုပ္တိတ်မဂှ် နွံတဴအဆံၚ်ကဵုအဆံၚ်
လၟေၚ်ကမၠောန်အဆံၚ် (၁) အဆံၚ်မ = ဂကူမတမ် (မဂကူမိမ) = Breeder seed)၊ မဝွံ ညးတာလျိုၚ် ဂွံအခေါၚ်တဵုပ္တိတ်မာန် = ဒှ်တၠပညာကၠောန်ပ္တိတ်မ၊ လွဳပ္တိတ်မ (Breeder) တုဲ ကဏ္ဍညးဒုၚ်လျိုၚ်ဂှ် ဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်ပိုၚ်ပြဳ (DAR) ရောၚ်။
လၟေၚ်ကမၠောန်အဆံၚ် (၂) အဆံၚ်မ = မသ္ဇိုၚ် = Fundation seed၊ မဝွံ ညးတာလျိုၚ်ဂွံအခေါၚ်တဵုပ္တိတ် မာန် = တၠပညာကၠောန်ပ္တိတ်မ၊ တဵုပ္တိတ်မ = Breeder (ဟွံသေၚ်မ္ဂး ) ဒှ်ညးတၠပညာ မစိုန်သ္ကီုတဴ ပ္ဍဲအရာမတဵုပ္တိတ်မ၊ လွဳပ္တိတ်မ = Seed production specialist /Technician ) ဒှ်တုဲ ကဏ္ဍညးဒုၚ်လျိုၚ်ဂှ် မဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်ပိုၚ်ပြဳ (DAR, DOA) ရောၚ်။
လၟေၚ်ကမၠောန်အဆံၚ် (၃) လွဳတဵုလဝ်ဒဒှ်မအး (မအးအဆံၚ်၁) = Registered Seed)၊ မဝွံ ဒှ်ညးတာလျိုၚ်ဂွံအခေါၚ်တဵုပ္တိတ်မာန် = မဒှ်ညးတၠပညာမစိုန်သ္ကီုတဴ ပ္ဍဲအရာမတဵုပ္တိတ်မ = Seed production Specialist / Technician ဒှ်တုဲ ကဏ္ဍညးဒုၚ်လျိုၚ်ဂှ် မဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်ပိုၚ်ပြဳ (DOA) ရောၚ်။
လၟေၚ်ကမၠောန်အဆံၚ် (၄) အဆံၚ်မဏံဝွံ ပ္ဍဲအရာမတဵုပ္တိတ် ဒဒှ်မသ္ပပိုန်ဒြပ်/(မအးအဆံၚ်၂) = Certified seed)၊ မဝွံ ဒှ်ညးတာလျိုၚ်ဂွံအခေါၚ်တဵုပ္တိတ်မာန် = မဒှ်ညးတၠပညာမစိုန်သ္ကီုတဴ ပ္ဍဲအရာတဵုပ္တိတ်မ = Seed production specialist / Technician ) ဒှ်တုဲ ကဏ္ဍညးဒုၚ်လျိုၚ်ဂှ် မဒှ်ပူဂဵု (ပုဂ္ဂလိက=သၟာဗ္ၚဂမၠိုၚ်) တုဲ နူသၟဝ်ကောပ်ကာဲ ဌာနပရေၚ်တဵုလွဳဂှ် သၟာဗ္ၚ ကုာံ ညးတာလျိုၚ် စပ်ကဵုကမၠောန်ပရေၚ်တဵုလွဳ နူဌာနပရေၚ်တဵုလွဳတံ ပံၚ်တောဲတုဲ တဵုပ္တိတ်အာရောၚ်။ ညးဍုၚ်ကွာန်တံ စဒၟံၚ်သ္ၚု၊ သၟာဗ္ၚ၊ သၟာကူဗၞိက်တံ သွံရာန်ဒၟံၚ် သြောံသ္ၚုလၟုဟ်ဏံဂှ် ဒှ်ဂကူသြောံသ္ၚု တဵုပ္တိတ်နူသြောံမ အဆံၚ်မသ္ပပိုန်ဒြပ် (မအးအဆံၚ်၂) Certified seed) ဂှ်ရောၚ်။
