နန်တၠနာဲ (၁၊ ၅၊ ၂၀၂၀)
အခိၚ်တအ်ဝှ် နူသက္က၊ မနေတ်၊ နာဍဳ၊ တ္ၚဲ၊ ဂိတု၊ သၞာံ ပြံၚ်သၠာဲအိုတ်မံၚ် သိုက်က်ယျ၊ ပေဲါရုဲမာဲ နူသၞာံ (၂၀၁၀) စိုပ် (၂၀၁၅)၊ နူဂှ် စိုပ်ကၠုၚ် (၂၀၂၀) ပၠန်ရ။ အခိၚ်ကာလတ္ၚဲဏံ ရံၚ်အာလ္ပာ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်ပၠန်လေဝ် ဟွံပြေပြံၚ်ဏီ ယဲကပ်ဂၠးကဝ် ကိုဝ်ရဝ်နာ (၁၉) လေဝ် ပြးဇးမံၚ် အလုံလိုက်ဂၠးကဝ် ပၞာန်ပ္ဍဲဍုၚ်ပိုဲဏံလေဝ် ဒေသတွဵုရးရခါၚ်၊ သေံ၊ ကချေၚ်တေံလေဝ် ပေဲါဗ္တိုက်ပၞာန် အလဵုအသဳကဵု ပၞာန်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် က္တဵုဒှ်မံၚ် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ် ဂွံဗှ် ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲလိက်ပရိုၚ်ကီုရ။
လ္ပာ်ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တအ်လေဝ် ပလေဝ်ပလေတ်မံၚ် သွက်ဂွံရုဲမာဲအိုတ်ယျ၊ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကောန်ဍုၚ် အရၚ်တအ်လေဝ် နူကဵုဗော်ပြးဒကးမံၚ်ရေၚ်သ္ကအ်ဂှ်လေဝ် ကလေၚ်ပံၚ်ကောံညဳသၟဟ် ဒှ်ကၠုၚ်မွဲဇြဟတ်အိုတ်ယျ၊ ဇွိုန်လပှ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပေဲါရုဲမာဲဂကူမန် ဗော်မန် ၜိုန်ရဒှ်မွဲဗော်ကၠာရလေဝ် အတိုၚ်ဂွံဗှ်ဆဵုလဝ်လိက်ပရိုၚ် သၞံၚ်တိုၚ် (၁၃၈၁) ပ္ဍဲဂိတုဖဝ်ရဂိုန် (၈) စွေက်၊ အ္စာကၞေဟ်အံက်သာချူလဝ်ဂှ်ရ အမာတ်မန် တုဲကၠုၚ်ကၠာတေံ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် မန်မှမန် စုတ်ကဵုမန်တွဵု ဒှ်မံၚ်ဗီုဂှ်ရ၊ လၟုဟ် ဒှ်ကၠုၚ်ပေဲါရုဲမာဲ ၜါအဆက်တုဲ ညးတအ် တတ်ထပါ်ဆဵုဂဗ ဂွံကၠုၚ်ခန်လ္ၚတ် လ္တူအမာတ်မန် လညာတ်ညးတအ် တၟးကၠုၚ်ယျဏောၚ်၊ အမာတ် ဗီုလဵု ဟီုတွံဆန္ဒစန္ဒက်မာဲခိုဟ်ဟ် ညးတအ် ဒးကၠုၚ်အလီ (၂) ပေဲါတုဲရတှေ် ညးတအ် သ္ဂောံပတှေ်စိုတ်ညးတအ် ဂွံလုပ်စ ကဏ္ဍစုတ်မာဲဂှ် ဟွံဇၞော်သၠဲဏီ ဂွံဆဵု ဂွံမိၚ်လဝ် ရမျာၚ်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် သာ်ဝွံကီုရ။
ဗော်မန်တအ် ယဝ်ခါရရုဲစှ်နၚ် အလံၚ်အမာတ်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် က္ဍုဟ်တီမံၚ်ဖိုဟ် ရုဲစှ်နၚ်ဖိုဟ်တှေ် ၜိုန်ဌာန်မန် ကွာန်မန် သတီုဂကူမန် လၟိဟ်ဂၠိုၚ်ကီုလေဝ် ဗော်မန်တအ် ဒးကျမာဲမာန်မံၚ် ညးလ္ၚဵုသ္ၚဳဂၠိပ် အခါတ်အကာဲ လ္တူပေဲါရုဲမာဲ (၂၀၂၀) ဏံနွံရ။ တီမံၚ်ဖိုဟ် ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဟွံဒးစိုတ် ရုဲစုတ်နၚ် အလံၚ်အမာတ်ဖိုဟ်တှေ် ကာလကျမာဲတှေ် လ္ပဗျိဒေါန်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်သၟးညိ၊ ဒးဗျိဒေါန် ညးတာလျိုၚ် ရုဲစှ်လဝ်အလံၚ်အမာတ်တအ်ကီု ဏောၚ်။ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ဂှ် ဒှ်မၞိဟ်လ္တူတပ်တးမွဲရ။
ဒဒိုက်ညးဍုၚ်ကွာန် ဒးဒုၚ်ဖံက်ပ္ကဝ်မံၚ် အခေါၚ်အရာမၞိဟ်တအ် နွံမံၚ်နာနာတအ်ဂှ် ၜိုန်ပ္တိုန်ထ္ၜး ကုအမာတ်တအ်ကီု လေဝ် ဟွံသ္ပသမ္တီ ကုညးစုတ်လဝ်မာဲကဵုဇကုတှေ် ၜိုတ်မိက်ဂွံဒှ်အမာတ်သၟး ပံၚ်ကဵုကမ္ပဏဳ သ္ၚောဲဖဳထောံညးဍုၚ် ကွာန် ဒဒိုက်ကတူသၠာန် ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဗီုတ္ၚဲဏံ ညးဂှ်မွဲ ဂွံဗ္ဒဗ္ဒဲါ ပတှေ်စမံၚ်ဏီရော? နကဵုရမျာၚ်ညးဍုၚ်ကွာန်မွဲ တၠ သီုကဵုမုက်မတ်ဟွံမြဟ်မြဴ ကရောတ်ကသဝ်မံၚ်သာ်ဏံ ဂွံမိၚ်လဝ်တုဲကၠုၚ်ရ။ ညးတအ် စုတ်လဝ်ကဵုမာဲတုဲ လ္တူ တၚ်စၟဳစညးတအ် သ္ဂောံပ္တိုန်လ္တူကၠတ်ထဝ် နကဵုစၞး သွက်ညးမွဲလေဝ်ဟွံသေၚ် နဒဒှ်စၞး သွက်အလုံဂကူ ကေုာံ ညးစုတ်လဝ်မမာဲ ဌာန်ဒေသဇကု မဇၞးလဝ်မာဲဂှ်အိုတ်ရ။
ညးတာလျိုၚ်ရုဲစှ်အလံၚ်အမာတ်တအ် ဒးစၟဳစၟတ်သ္ၚဳဂၠိပ် ကလၚ်ရမျာၚ်ညးဍုၚ်ကွာန် ဗွဲမချိုတ်ပၠိုတ်ညိဂှ် မိက်ဂွံဒုၚ်ဏာဂုဏ်ရ။ ဂွိၚ်ဖေက် ရုဲဒးဗၠေတ်မှာအာတုဲ ဖေက်ဒးဟောံဗြံအာ အခေါၚ်အရာၚုဟ်မး (၅) သၞာံပၠန်ဂှ် ဓဝိၚ်ဇၞော်လောန်ရ။ အတိုၚ်ညးဆာန်ဂကူ သ္ပဒတဴ လ္တူဍုၚ်မတ်မလီု (ဟွံမိက်ဓမံက်) ယၟုမွဲတၠ ဟီုလဝ်မ္ဂး အမာတ်မန် သွက် (၂၀၂၀) ဏံ ပညာဒးလေပ် စိုတ်ဓါတ်ဆာန်ဂကူ ဒးပေၚ်၊ သ္ဒးဂံၚ်သ္ကာ၊ သ္ဒးတတ်ထပါ် နကဵုစိုတ်ဓါတ် သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်ဂှ် မိက်သ္ဂောံဂွံကီုရ။ ဆဂး ပ္ဍဲဂကူမန်ပိုဲ သ္ဂောံဂွံတၠပညာပေၚ်ၚ် အတိုၚ်ဟီုလဝ်ဂှ် ဍေံဒှ်ဟွံမာန် ညးဟီုလဝ်သာ်ဝွံနွံရ။
ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်လေဝ် နကဵုရမျာၚ် အမာတ်ဂကူလဵုဒးစိုတ် မၞိဟ်ဒ္ဂေတ်စရိုတ်ဗီုလဵုနွံပၟိက်ဂှ် ထေက်ကဵုဒးပ္တိုန်ထ္ၜး ကုညးတာလျိုၚ်တအ်ရောၚ်၊ သ္ဒးပကောံမၞိဟ် ချပ်ဇန်ရေၚ်သ္ကံဂွံရ၊ ဟွံချပ်သဳကၠဳမွဲသာ် ကၞပ်ဇြမံၚ်မ္ဂးတှေ် ကာလညးတာလျိုၚ်တအ် ရုဲဖျေံနၚ် အလံၚ်အမာတ်တုဲမှဟီုတှေ် ဍေံဟွံစိုပ်တရဴပုဟ်၊ အဖန်ဂွံအခိၚ် ဒးပလေဝ်ပလေတ်ထေက်ရ သာ်ဝွံ ကောန်ဗော်ညဳသၟဟ်မန် လ္တူဍုၚ်မတ်မလီုမွဲတၠ ဟီုဗ္ကန်လဝ်သာ်ဝွံနွံရ။ ညး တာလျိုၚ်ရုဲစှ်အလံၚ်အမာတ်တအ်လေဝ် ရုဲစှ်လဝ်တုဲမ္ဂး အတိုၚ်ညးစရၚ်ဂှ် ယဝ်ခါရ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဟွံဒးစိုတ်ကုပုဂိုလ်တအ်ဂှ် နွံမံၚ်မ္ဂး ထေက်ကဵုသ္ဒးသၠာဲပြံၚ် ထေက်ကဵုသ္ဒးပဲါပြံၚ်ဒၞာဲ သၠာဲအဇာထေက်၊ ဒၞာဲကဏ္ဍဝွံ သ္ဒးစွံအာရီုရောၚ်တုဲ ဂပ်ဝ်သ္ဒးစွံစိုတ်ဇြိုဟ်နက် အဓိကမွဲကီုရ။
လ္ပာ်ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳလေဝ် သွက်ရသ္ဂောံအုပ်ဓုပ်အာ အာယုက်ကၠတ်ထဝ် အလန်ဒုတိယတေံပၠန်ဂှ် တၚ်စၟဳညးတအ် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။ ပ္ဍဲခေတ်ကာလပေဲါရုဲမာဲ (၂၀၂၀) တေံ ဗော်ဇာဒိသိုၚ် ဝေၚ်ပြယာဲ ဓလုဗ္ဂေတ်ကၠုၚ်မတ် နကဵုသၞောဝ်ပ္တန်ဍုၚ် (၂၀၀၈) နူကယျိုၚ်ပၞာန် သၠာဲၜးသၠောတ်ကယျိုၚ်ရဲအရာပ် ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်တုဲ ကလိဂွံပေဲါအံၚ်ဇၞးကျေဝ်ဝ် ဒုၚ်ပယျေဝ်ဏာဝၚ် ပ္တန်ဍုၚ်ဒဳမိုဝ်ကရေသဳ သ္ဂးတဴအိုတ်ရ။
ဆဂး စိုပ်လက်ထက်ခေတ်ပေဲါရုဲမာဲ (၂၀၂၀) ဂှ် ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ မိသုက္ဍိုက်က္ဍိုပ်ဂှ် ဒှ်အခေတ်သ္ဍိုက်မၠိုက် ပၟိက်ညးဍုၚ်ကွာန် ကေုာံ ဗော်ရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်တုဲ ကလိဂွံဒှ်ကၠုၚ်အလဵုအသဳ ညးဍုၚ်ကွာန်ဟီုမာန် ရ။ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဟိုတ်နူပတှေ် ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳလောန်တုဲ အတိုၚ်ဂလာန်ဗ္ကန် မိသုကျဳ အလံၚ်အမာတ်ဂှ် လ္ပရံၚ် ဆဵုမြာ်တှေ် စုတ်မာဲဂံၚ်ဂံၚ် ဇြဟတ်အမာတ်ကြံၚ်မှ ကာလပြံၚ်သၠာဲသၞောတ်တှေ် ဍေံလောဲသွာ ဟီုအရေဝ်ဂၠေံဂၠေံတှေ် မိက်ဂွံပြံၚ်သၠာဲ စုတ်မာဲကဵု ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ ကာလပေဲါရုဲမာဲ (၂၀၁၅) တေံ သုၚ်စောဲကၠုၚ် မအရေဝ်ဗျူဟာသာ်ဏံ နွံတဴရ။ သ္ဒးဟီုအိုတ်တ်တှေ် ဟိုတ်အသိၚ်မိသုကျဳတုဲဟေၚ် ကလိဂွံကၠုၚ်ပေဲါအံၚ်ဇၞးရ။ အမာတ်အေန်အေဝ်ဒဳလ္ၚဵုတအ် ဍာ်ဒကေဝ်ဟွံပေၚ် သ္ဂောံဆဵုညာတ်ကၠုၚ်ရ။
ပ္ဍဲသၞာံ (၂၀၂၀) ဏံတှေ် ဗီုပေဲါရုဲမာဲ (၂၀၁၀) ဗီုဒးဒုၚ်လီၜန်စၞာဲမမာဲ၊ (၂၀၁၅) ဗီုလျုၚ်ပတှေ် မိသုကျဳဂှ် ပ္ဍဲဒေသကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် အောန်ကြဳစှေ်မံၚ်ယျ၊ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်လေဝ် စိုတ်ဓါတ်ပတှေ် မိသုကျဳ အောန်ကွေံကွေံဟဂှ်ရ။ အမာတ်မန်ဂွံဇၞးလဝ်မမာဲမန် ဟွံကၠောန်သွက်မန် နွံတဴညိညကီုလေဝ် အမာတ်မန် ဇၞးလဝ်မာဲ ပ္ဍဲဗော်အေန်အေဝ်ဒဳလေဝ် ဟွံကၠောန် သွက်ဂကူမန် မစုတ်လဝ်မာဲ ကုညးတအ် ဖေနေံဖေနံၚ် တီကၠးညာတ်တၟးအာ ညံၚ်စိၚ်အာလဒေါဝ်ဝါကီုရ။ ဟိုတ်ဒှ်သာဂှ်ရ လ္ပာ်တွဵုရး ဒေသကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ သ္ဂောံအံၚ်ဇၞးကေတ် ဗီု (၂၀၁၅) တေံဂှ် ဒှ်ဟွံမာန်ရောၚ် ညးတၠပညာ ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တအ် သ္ၚဳဂၠိပ်လဝ်သာ်ဝွံနွံရ။
လ္ပာ်ဗော်ဇာဒိသိုၚ်ဂှ်လေဝ် သွက်ညးတအ် တမ်ရိုဟ်သြန် ဇြဟတ်ခိုၚ်နွံမံၚ်တုဲ နကဵုဇြဟတ်ဘဏ္ဍာညးတအ် ဟီုတွံစန္ဒက်အာ ဆန္ဒမာဲကုညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ရောၚ်၊ ညးတအ်ဂှ် ကၠတ်ထဝ်ပၞာန် (၂၅%) တၟံကၠံ နွံလဝ်ဒတုဲတုဲရ။ ဂကောံညးတအ် ဇၞးမာဲဗၞတ်ဒးရးတုဲမ္ဂး သွက်ညးတအ် ပၞော်ယီုသာဂှ် နွံမံၚ်ရောၚ်။ တုဲပၠန် ပ္ဍဲကွာန်ဌာန်ဒေသရးတအ် ညးတအ် စွံအာရီုအဓိက သုၚ်စောဲဘဏ္ဍာတုဲ စန္ဒက်အာရောၚ်ဂှ် အ္စာကၞေဟ်မျေတ်လှာၚ် (မြက်လှိုၚ်) ချူလဝ် ပ္ဍဲလိက်ပရေၚ်ညး (ယနေ႕ခေတ်နိုၚ်ၚံရေးနှၚ့် သမိုၚ်းရေးရာမဂ္ဂဇြၚ်း) နိုဝ်ဝေန်ဗာ (၂၉) ဂှ် ဂွံဗှ်လဝ်ကီုရ။
ဗော်ဇာဒိသိုၚ် (၂၅%) တၟံကၠံပြၚ် ယဝ်ခါရ ဇၞးအာမာဲမ္ဂး အလဵုအသဳအရၚ်သွက်ညးတအ် အရၚ်ခုၚ်ကၠတ်ထဝ် နွံမံၚ်တုဲ မုလေဝ်ညးတအ် ဟွံဒးဂွိၚ်ရ။ လ္ပာ်ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳဂှ် ညးတအ် ပတှေ်ဇြဟတ်ညးတအ်သၟးရ။ ဂကောံလဵု ဗော်လဵုလေဝ် ညးတအ် ဟွံသ္ပမဟာမိတ်ရ။ ဟိုတ်နူညးတအ် ဘဝၚ်သၠုၚ်လောန်တုဲ ချေံညး ညးဍိုက်ကေတ်ကေတ်ရ။ ညးတအ် ဝိုတ်ထောံမဟာမိတ် ညးတၠဂုဏ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်အိုတ်ရ။
တုဲပၠန် ပ္ဍဲသၞာံ (၂၀၂၀) ဏံ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် တၞောဝ်ကွးဘာ (၈၈) ဥုကိုဝ်ကိုဝ်ကျဳ ဒက်ပ္တန်ဗော် နယၟု (ပြည်သူ႕ပါတီ) ကီု နူကဵုသကိုပ်ပၞာန်တြေံ (သူရဦးရေႊမန်း) လေဝ် ညးဒက်ပ္တန်ဗော် နယၟု (ပြည်ထောၚ်စုအကျိုးဆောၚ်ပါတီ) ကီုတုဲ မမာဲအရၚ် သွက်ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ၊ ညးမပတှေ် အေန်အေဝ်ဒဳတအ် ဇြဟတ်ယအ်အောန်ကြဳစှေ်အာတုဲ သွက်ဗော်တၟိ (၂) ဏံ လေပ်ကေတ်ဒၞာဲမာန်ရောၚ် သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် လ္ၚဵုတအ် ဟီုဒၟံၚ်အိုတ်ရ။
နကဵုဇွိုန်လပှ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တ္ၚဲဏံ ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဖအိုတ် ဇၞးမာဲ (၂၅%) တၟံကၠံမ္ဂး ဗော်ဇာဒိသိုၚ်တအ် စထောံမးမးဟဂှ်ရ၊ ပ္ဍဲညးတအ်လေဝ် အမာတ်နွံ ပ္ဍဲပၞာန်လေဝ်နွံ ပ္ဍဲကောန်ဍုၚ်အရၚ်ညးတအ် ပံၚ်တောဲပါ်ပရအ်ဒၞာဲဝဲါ စှေ်ဗီုပြၚ်မ္ဂး ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳဂှ် ညးမွဲဓဝ် ပံက်အလဵုအသဳဟွံမာန်ပုဟ်ဂှ် တီကၠးမံၚ်ဣရ။ အဓိက ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ ရံၚ်ကဵုအကာဲအရာဏံမ္ဂး ညံၚ်ဂွံဇၞးမာဲ ဒးပြိုၚ်ပ္ကာန်မံၚ်ကဵု ဗော်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။ လ္ပာ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်လေဝ် နူဗော်ဒကးပြးတအ် စန်ကောံ ဒှ်ကၠုၚ်ဗော်မွဲအိုတ်တုဲ အေန်အေဝ်ဒဳ သွက်ဂွံကေတ်ဇၞးဗော်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂှ် ဒှ်မံၚ်ဟဗုၚ်ဟဗုၚ်ဟပါဟပါရ။ သၞာံ (၂၀၂၀) ဏံ ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ ဇၞးမာဲအောန်အာမ္ဂး ဂုဏ်စရာဲမိသုကျဳကီု သြဇာသိက္ခာဗော်ညးတအ်ကီု သွက်ဂွံအုပ်အာနိဂီုဂှ် နွံမံၚ်ရ။ ကံကုသိုလ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဗော်အေန်အေဝ်ဒဳ သ္ဂုတ်သွာတ်နွံမံၚ် ပ္ဍဲပေဲါရုဲမာဲ သၞာံ (၂၀၂၀) ဏံရ။ ဇွိုန်လပှ် ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ဇြဟတ်ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် နဲညးကဵုညး သုၚ်စောဲလေပ်မ္ဂး ကလိဂွံပေဲါအံၚ်ဇၞးမာန်ရ။
လ္ပာ်ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ်လေဝ် သ္ဒးရုဲစှ်လဝ် သ္ဂံၚ်ပ္တိုန်ဂလာန် ပ္တိုက်ပၞာန် ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်ခိုဟ်ဟ် ဍာ်ဒကေဝ်စရာဲ ဂံၚ်သ္ကာနွံနွံ၊ သ္ဂံၚ်အာဇာနဲ အမာတ်ကၠတ်ထဝ်မန် သ္ဂောံတဝ်စၞေဟ်ပၞာန် ပ္ဍဲကၠတ်ထဝ်ကၟိန်ဍုၚ် ကၠတ်ထဝ်တွဵုရးဂှ် ရုဲစှ်အာ အမာတ်ကေတာတုဲ ပြုပြေၚ်စဳရေၚ် ရေၚ်တၠုၚ်ဒတုဲအာဖိုလ်ဂကူညိဂှ် ဖ္တိုက်ဖအောဝ်ဏာတုဲ မ္ဒးအုပ်ဏာနိဂီုဆဝွံရအဴ။
