နန်တၠနာဲ (၈၊ ၂၃၊ ၂၀၂၀)
အလဵုအသဳအုပ်ဓုပ်လဝ်ကၟိန်ဍုၚ်တအ် ယဝ်ခါရ ဖန်ဖက်စဳရေၚ်မၚ်မွဲကဵု ပရေၚ်ဂီုကၠီုကုညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဟွံမာန်မ္ဂး မူဝါဒပ္တန်ဍုၚ်ဗီုလဵုခိုဟ်ဟ်ရ ကၟိန်ဍုၚ်ဂှ် ဟွံဇၞော်မောဝ်ဖောအ်ဗြေဝ်ရ။ လ္တူဂၠးတိဏံ ကၟိန်ဍုၚ်ဇၞော်မောဝ်မံၚ်တအ်ဂှ် အလဵုအသဳညးတအ် မၚ်မွဲရံၚ်စံၚ် ကုညးဍုၚ်ကွာန် ညံၚ်ရဴကောန်ဖျုန်ဂြိုဟ်အရၚ်တုဲ ဘဝကောန်ဍုၚ်ညးတအ် သုခ ဖဲသၟဳ ဍိုက်ပေၚ်ကဵု အခေါၚ်အရာရ။
ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံ ဟိုတ်နူအလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ်တအ် ရပ်လဝ်ဝါဒ မဟာဝါဒဳတုဲ ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ဂီုကၠီု သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဟွံမွဲလးလးရ။ သ္ပပ္တံနူခရေတ် (၁၉၄၈) ဂိတုဂျာန္နဝါရဳ (၄) ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲ ကလိဂွံသၠးပွးတေံ စဵုကဵုလၟုဟ်ဏံ ပၞာန်ပ္ဍဲဍုၚ် ဟွံတုဲအာဏီဖိုဟ်ဂှ် ဟိုတ်နူမုရော ယဝ်ဂၠာဲသွဟ်မ္ဂး ဟိုတ်နူညးအုပ်ဓုပ်တအ် ဖန်ဖက်ကဵု ကောန်ဍုၚ်အရၚ် ပရေၚ်ကလိဂွံတုပ်သၟဟ် ဟွံမွဲပုဟ်ဂှ် မိက်ဂွံဟီုရ။ ဟိုတ်နူပရေၚ်တုပ်သၟဟ်ဟွံမွဲဂှ်ရ ပရေၚ်ဘဝညးဍုၚ်ကွာန်လေဝ် ပရေၚ်ဂီုကၠီုဘဝညးတအ် ကလိဂွံဟွံမာန်ရ။
ယဝ်ခါရ ထ္ၜုတ်ပ္တန်ထောံကဵု တွဵုရးညးကုညး ဖန်ဖက်ကေတ်ကေတ်တှေ် ဂကူညး ကောန်တွဵုရးညး အလဵုအသဳတွဵုရးတအ် ညးမၚ်မွဲပရေၚ်စဵုဒၞာအာ သွက်ကောန်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဗွဲမဂီုကၠီုမာန်ရ၊ ဗီုပစ္စုပ္ပန်က္တဵုဒှ်မံၚ် ပ္ဍဲဂကူမန်တ္ၚဲဏံ ပ္ဍဲရးတၞၚ်သဳ ဒးမံၚ် မခတိုဟ်မွဲတုဲမွဲ ဇိုတ်ပိုတ်ထောံလေဝ်ဟွံအောန် ချိုတ်အာလေဝ်နွံ ရဲသၟာကၠောန်ကၠအ်ဂကူမန်တအ် ဒးဒုၚ်စသိုၚ်ကၠုၚ် ဗွဲမအောန်စိုတ်ရ။
နူဂကောံမှာဇန် ၜိုန်ပ္တိုန်မံၚ် ကုအလဵုအသဳတအ်ကီုလေဝ် မုလေဝ် စဳရေၚ်ခၞံဖန်ကဵု သွက်ဘဝပရေၚ်ဂီုကၠီုညးဍုၚ် ကွာန်တအ်ဟွံမာန် ဒးမခတိုဟ်တုဲတှေ် တုဲအာအတိုၚ်ဂှ်ရ၊ သၟာၚ်နူဂှ် စပ်ကဵုကွဳလိုန်ဓါတ်ကၠေံ ဒးဒုၚ်ဗ္တိုက်အကြာဂၠံၚ် စွံပ္ဍဲကၠအ်ဝါ ကမၠတ်တအ် ကၠတ်မံၚ်ဂှ်လေဝ် မုလေဝ် အလဵုအသဳတအ် ဓမံက်ထ္ၜးကဵုကမၠတ်တအ် နဇိုၚ်နတဲ ဟွံမာန်ကွေံကွေံရ၊ ဟီုအိုတ်တ်တှေ် အလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲလၟုဟ်ဏံ ၜိုတ်ဗက်စအခေါၚ်ၚာၚ် နူညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ဓဝ်ရ။ သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် သ္ဂောံကလိဂွံ ပရေၚ်ဂီုကၠီုဂှ်တှေ် (No) နိတ္ထိ ပ္ဍံဟွံမွဲရ။
သၞာံ (၂၀၁၉) တုဲကၠုၚ်တေံ ကၟိန်ဍုၚ်မၞုံကဵုပရေၚ်ဂီုကၠီု သွက်ညးဍုၚ်ကွာန် လ္တူဂၠးတိဏံ ကၟိန်ဍုၚ်ဂျပါန်လေဝ် ပါလုပ် စရၚ်ကီုရ။ ပ္ဍဲပွိုၚ် (၃၀) သၞာံ ကၟိန်ဍုၚ်ညးတအ် ဂီုကၠီုခိုဟ်ပြဲ သွက်ဘဝညးဍုၚ်ကွာန် ဗွဲမလောန် ပ္ဍဲမဂ္ဂဇြေန်ဒယှ်မံၚ် ဂၠးတိ forbes ချူဓမံက်လဝ်နွံရ။ တုဲပၠန် ဗီုကဵုကၟိန်ဍုၚ်သၚ်္ကပဝ်၊ အာမ်သတာဒါမ်၊ သေတ်ဒနဳ၊ ကဝ်ရောန်ကဝ်၊ ဝါယှေန်တာန်တအ်ကီု၊ သၟာၚ်နူဂှ်ပၠန် ကၟိန်ဍုၚ်အိုၚ်သလာန်၊ ဒိန်မာတ်၊ နယူဇြဳလာန်၊ သြသတေရဳယျာ နွံတဴမံၚ်ဏီ အိုတ်ရ။
ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံ ပရေၚ်ဂီုကၠီုခိုဟ်ဟာ ပရေံဟာဂှ် လ္ပကဵုဒးဟီုရ။ ဂီုကၠီုသွက်ညးဍုၚ်ကွာန်ဂှ် ကလိဂွံမဂၞန် လ္တူဂၠးတိဏံ (၁၂၅) ရောၚ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။ အကာဲအရာတ္ၚဲဏံ ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲ ဇၟာပ်တွဵုရး ဇၟာပ်ရးဒေသဇၞော်တအ် ပရေၚ်ဂီုကၠီု မၚ်မွဲရုမ်ရုမ်ဂပ်ဂပ်ဟွံမွဲ သ္ဂောံဆဵုကေတ်ရ။ ဟိုတ်နူပရေၚ်ဂီုကၠီု ဟွံခိုၚ်ကၠိုက်ဂှ်ရ ဇၟာပ်ရးဍုၚ်ကွာန် မပ္တံအမူဂဗုတ် ဂစိုတ်မၞိဟ်၊ ပၠံၚ်ၜး၊ ဒမၠမတာ၊ ပလီုကောန်ဗြဴ ရာဇာဝတ်၊ ဓမ္မဝတ်တအ် က္တဵုဒှ်ဂၠိုၚ် သ္ဂောံတီကေတ်ရ။
ပရေၚ်က္တဵုဒှ်ပဋိပက္ခ ဂွံက္တံၚ်ကတူမံၚ် စပ်ကဵုပရေၚ်ဂဗုတ်နာနာတအ်ဂှ် ဟိုတ်နူပေရေၚ်ဂီုကၠီု အလဵုအသဳတအ် ဟွံဇြိုဟ်နက်လ္တူကလောန်ညးတအ်လေဝ် ဟီုမာန်ရ။ “ဗီုကဵုဒေသပိုဲ ရေဝ်သၟဝ်ကျာ ဒေသပွိုၚ်တိုက်လၟိုၚ် ဇရေၚ်ကွာန်ကုန်ဗဴ၊ ကၠအ်ဒေသမြၚ်ဒေန်ကီု ကရေၚ်ကျာ်ဒဵုမၚ်သဳ ကၠအ်ဒေသတသိုၚ်ဂွဳကီု၊ ဒးမံၚ်ကမၠက် ဍေံ ကၠတ်မံၚ်သတ် နူဒုဒဂိုန် (၁) မံက် စဵုကဵုဒဂိုန်အိုတ်ဏံတှေ် ၜိုတ် (၁၅) ကၠအ်ပြၚ်ရ။ ပရောပရေၚ်ဒဒှ်ဏံ ပ္တိုန်ထ္ၜးလဝ် ကဵုညးအုပ်ဓုပ်ကွာန်ကီု၊ သီုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိကီုရ” ရဴသာ်ဝွံ နာဲတေန်မျေတ် ရဲကွာန်တၟိကုန်ဗဴ (သ္ကံၚ်ဒေံါဇူ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ) ပ္ဍဲဒိတ္ထဳ (၁၈၊ ၈၊ ၂၀) ဟီုလဝ်နွံရ။
သၞာံတုဲကၠုၚ်တေံလေဝ် ဒေသတအ်ဂှ် ဒးမံၚ်ကမၠတ် ဗီုသၞာံဏံကီုရ။ ပ္တိုန်ထ္ၜးကဵု ဂကောံညးအုပ်ဓုပ်ကွာန်ကီုလေဝ် “ညးတအ်ဟီုဂှ် ရပ်ဂွံတှေ် အပ်ပြာပ်ကဵုညးတအ် ညးတအ်ဂွံဖန်” ဂးလဝ်သာ်ဝွံရ။ “ဆဂး တၠကၠအ်ဂမၠိုၚ် ရပ်ဂွံတုဲ အပ်ကဵုဂကောံညးအုပ်ဓုပ်ကွာန် ဗၠာဲသၟိၚ်တအ်ရတှေ် ညးတအ်ရဖဲ ပိုဲရပ်ဂွံတှေ် ပိုဲဒးဝေတ်ဏောၚ်” ရဲကွာန်မွဲတၠ ဟီုလဝ်နွံရ။ ပရေၚ်အုပ်ဓုပ်ဒေသတအ်ဂှ် နွံမံၚ်သၟဝ်တဲ အလဵုအသဳဟာ? ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိဟာဂှ် ဂပ်ဂဝ်ဗ္စာရဏာတုဲ ဒးချပ်ဂၞန် ပတိုန်ထ္ၜးကုညးတအ်ထေက် ရဴသာ်ဝွံ ကောန်ဗော် (NMSP) ကဵုလဝ်လညာတ်နွံရ။ ပရေၚ်ကမၠတ်ဒမၠ ရဲကၠတ်ဂၠံက်စတအ် ညံၚ်ဂွံအောန်စှေ်အမာမာန်ဂှ် တာလျိုၚ်နွံမံၚ် လ္တူအလဵုအသဳတအ်ရ။ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ပရေၚ်ဒးဒုၚ်စသိုၚ်တအ် ၜိုန်ပ္တိုန်ထ္ၜးမံၚ်ကီုလေဝ် မုလေဝ် ကဵုပရေၚ်ဂီုကၠီု သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဟွံမာန်တှေ် ဒှ်မံၚ် ညံၚ်မိမဟွံရံၚ်စံၚ် ကောန်ဇာတ်တအ်ရ။ ညးတအ်ရ ကၠောန်ဗ္စမံၚ် အလဵုအသဳတုဲ အလဵုအသဳ ဖန်ကဵုဘဝဂီုကၠီု ကုညးတအ် ဟွံမာန်တှေ် ဒှ်မံၚ်ညးအုပ်ဓုပ်ဍုၚ် ကဆံၚ်ပညာသဝ် သ္ဒးဟီုရ။
ကၟိန်ဍုၚ်ဟွံတောတက်ဖောအ်ဗြေဝ် အောန်ကဵုအဆံၚ်ပညာသဝ်တအ်ဂှ်တှေ် ပရေၚ်က္တဵုဒှ်ဂဗုတ် မပ္တံဒမၠ၊ ပၠံၚ်ၜး၊ လီဠာန်၊ ဂစိုတ်၊ ပလီုကောန်ဗြဴတအ်ဂၠိုၚ်ရ။ လ္တူဂၠးတိဏံ ကၟိန်ဍုၚ်က္တဵုဒှ်ဂဗုတ်အောန်တအ် ယဝ်ကလေၚ်ရံၚ်အာမ္ဂး ဟိုတ်နူပရေၚ်ပညာ အဆံၚ်ညးတအ်သၠုၚ် သ္ဒးဟီုရ။ ဗီုကဵုကၟိန်ဍုၚ်သၚ်္ကာပူ၊ ဖေန်လာန်၊ အိုၚ်သလန်၊ နဝ်ဝေ ညးတအ်အုပ်ဓုပ်လဝ် ကၟိန်ဍုၚ်ခိုဟ်ကွေံကွေံ၊ သွက်ကောန်ဍုၚ် ကောန်ကွာန်ညးတအ် နွံကဵုပရေၚ်ဂီုကၠီု၊ အလဵုအသဳညးတအ် ဖန်လဝ်ကဵုသၞောဝ် စေဝ်ပၞောန်တုဲ ကၟိန်ဍုၚ်ညးဖောအ်ဗြေဝ်၊ ကျေဝ်ဂေါဝ်သာယာဍိပ်ဍဴ မံၚ်လ္တူဂၠးတိဏံရ။
ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံဂှ် ပရေၚ်ပညာလေဝ်သဝ်၊ ညးအုပ်ဓုပ်လဝ်ဍုၚ်လေဝ် ဗက်ဆန္ဒဂတိ၊ ပၞာန်ပ္ဍဲဍုၚ်လေဝ် က္တဵုဒှ်၊ ဟွံခၞံကဵု ကုကောန်ဍုၚ်အရၚ်တအ် ပရေၚ်တုပ်သၟဟ်၊ တုဲပၠန် ပရေၚ်ဂီုကၠီု သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်တအ် ဟွံမွဲမ္ဂး ဒှ်ကၟိန်ဍုၚ် သၟိၚ်အုပ်ဓုပ် အဆံၚ်သဝ်သဝ်ဟီုမာန်ရ။ မုဟိုတ် ဟွံတောတက် အဆံၚ်ဘဝကောန်ဍုၚ်ပိုဲ ဂွံသဝ်ဒၟံၚ်ရော? ယဝ်ဒးဟီုတှေ် ဟိုတ်နူအလဵုအသဳတအ် အုပ်ဓုပ်လဝ် နကဵုဝါဒမဟာဂကူ ဒးဟီုရ။
ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံ ဒၞာဲလဵုရံၚ်ရံၚ် သယံဇာတ ထဝ်၊ သြန်၊ ဗၞိက်၊ ဗိုတ်ဗၠဲဗ္ဂဲသိလ္လာလေဝ်တိတ် လ္ပာ်ပြၚ်ၜဳတေံပၠန်လေဝ် ပရေၚ်ဆက်စၠောံဍုၚ်သၟာၚ်ကီု၊ ကၚုဲ သၟုဟ်ဓါတ်သဘာဝကီု ဒှ်မံၚ်ညးဍုၚ်တိထဝ်ဖအိုတ်ရ။ ဂုဏ်နူဂှ်ရ ရဲဍုၚ်သၟာၚ် မပ္တံကဵုကြုက်တအ် ဍာ်ကအ်ညးတအ် ဓဇူမံၚ် သွက်ဂွံဓလိုက်တမ်ဒြပ်၊ တမ်ရိုဟ်၊ တိဍာ်ပိုဲတအ်ရ။
ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံဂှ် ယဝ်ခါရ သၟိၚ်အုပ်ဓုပ်ဍုၚ် ဖန်ဇန်လေပ်၊ စဳရေၚ်ခိုဟ်ဒးရး၊ ဂီုကၠီုသွက်ဘဝညးဍုၚ်ကွာန်တအ်နွံမ္ဂး လ္တူဂၠးတိဏံ ဒှ်ဍုၚ်ဂတာပ်အခေတ် တောတက်ဖောအ်ဗြေဝ်မာန် ဗွဲစၟတ်ရ။ ကၟိန်ဍုၚ်နွံကဵုညးအုပ်ဓုပ် ဍာ်ဒကေဝ်သၠုၚ်သၠုၚ်၊ ကၟိန်ဍုၚ်ပံၚ်ကောံဇေတ်တ် ကမ်ကုသဵုဂကူညး ကလိဂွံဖန်ဖက်ကေတ်တ် ယဝ်ဒှ်မာန်မ္ဂး ပရေၚ်ပညာတွဵုရးညးကုညး ပရေၚ်ဂီုကၠီုတွဵုရးညးကုညး ပရေၚ်ဖောအ်ဗြေဝ်တွဵုရးညးကုညး ပရေၚ်ဖျေံရိုဟ် ကၞက်တမ်ဒြပ်ညးကုညး သ္ဂောံဆက်စၠောံသၠာဲဂတး ကူသွံရာန်ဗၞိက် ကေုာံ ဍုၚ်မ္ၚးတအ်သောၚ်ၚ်မ္ဂး ဗွဲစၟတ် ကၟိန်ဍုၚ် ပံၚ်ကောံပိုဲ ဂွံနၚ်ယၟုခိုဟ် ကလိဂွံအထိုၚ်သး ညးဂၠးတိတအ်မာန်ရ။
ပစ္စုပ္ပန်တ္ၚဲဏံ ရံၚ်စမ် ဗီုကဵုဍုၚ်ဂျပါန်၊ ဍုၚ်သၚ်္ကာပဝ်တအ် ပ္ဍဲတိုက်အာရှဏံ ဂွံကၠုၚ်တဆိပ်ၝောံတဲ ပ္ဍဲအရာဍုၚ်တော တက် ပရေၚ်ဂီုကၠီု နွံကဵုသၞောဝ်သၞောတ် ကုတ်သၞောဝ်ဒဏ်သၞောဝ်တုဲ စိုတ်ဓါတ်ကောန်ဍုၚ်ညးတအ်လေဝ် သၠုၚ်ပြဲ၊ လညာတ်ညးတအ်လေဝ် သၠဲလး၊ ပညာညးတအ်လေဝ် ဍိုက်ပေၚ်ရ။
ယဝ်ဒးဟီုထ္ၜးသာဓက စိုတ်ဓါတ်ကောန်ဍုၚ်ဂျပါန်မ္ဂး တုဲကၠုၚ်သၞာံ (၂၀၁၈) တေံ ကောန်ဍုၚ်ညးတအ် လုပ်ကၠုၚ် ပေဲါပြိုၚ်တေအ်ဝေၚ်မခ္ဍံကျာ စိုပ်အာကဆံၚ်ပၠံၚ်လှိုၚ်ထဝ် အဆံၚ် (ကွာတာဖိုၚ်နေဝ်) လုပ်ပြိုၚ်တေအ်ကဵု ဘေလ်ဂျဳ ယျာန်တုဲ ညးတအ် ဒးကျအာကီုရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ဒၞာဲခဒမ်ညးတအ်မံၚ်လဝ် သွက်ဂွံသၠာဲၜးသၠောတ်လတက်ကယျိုၚ် ဒၞာဲမံၚ်လဝ် ပြးဇးမံၚ်တအ် သၟးဇ္ၚးတွဟ်သၟးသီတးထောံ ချိုတ်တ်ပၠိုတ်တ်တုဲ သီုချူလဝ်လိက်ကဵု ညးတၠဌာန် ဂလာန် တၚ်ဂုဏ်ဏီရ။
တုဲပၠန် ဍုၚ်သၚ်္ကာပဝ်လေဝ် ကောန်ဍုၚ်ကောန်ကွာန်ညးတအ် နွံကဵုဘဝဂီုကၠီုသၟးဟွံက ဍုၚ်ညးတအ်လေဝ် ဂေါဝ်အး ဍိုက်ပေၚ်ကဵုသၞိၚ်ဆုဍိပ်ဍဴ သဘာဝတအ်ရ။ အကြာဂၠံၚ်ဍာန် သပါန်တရဴ ယဝ်သုၚ်ၜံက် ပြးစုတ်ခၟိက်မ္ဂး ဒးဒဏ်ဒဝ်ဠာ (၁၀၀၀) ဏီရ။ ၜိုန်အခိၚ်ဗ္တံကီုလေဝ် လဒေါဝ်ဍုၚ်ဇၞော် ညးဗြဴမွဲတၠဓဝ်လေဝ် ကွာ်ကြေဝ်ဂၠံၚ် ၜိုဟ်ဟ်သိုဟ်ဟ်မာန် ဟွံမွဲကဵု ဝိဝိၚ်စံၚ်တူရ။ အလဵုအသဳဍုၚ်ညးတအ် ဒက်ပတန်လဝ်သၞောဝ် ဂီုကၠီုဘဝညးတအ် ခိုဟ်တုဲ ကောန်ဍုၚ်ညးတအ်လေဝ် ကလိဒုၚ်စတသိုက် ဗွဲမၜိုဟ်သိုဟ် ခိုဟ်ပြဲကီုရ။
ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲဏံ ယဝ်ပတုပ်ကဵု ဍုၚ်ညးတအ်တှေ် ခြာမံၚ်ညံၚ်တၟံကြေဟ်ကဵု မတ်မၞိက်၊ ၜဵုကဵု သဂြာကီု ဟွံဆေၚ်ညးသ္ကအ် လးလးဟဂှ်ရ။ ဍုၚ်ပိုဲဏံ ဒၞာဲလဵုရံၚ်ရံၚ် ညးဂှ်တိုန်န် ဂီုကၠီုဘဝညးဍုၚ်ကွာန် လ္ပဟီုဏီ၊ သီုဖံက်ပကဝ်မံၚ် အခေါၚ်အရာ ညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ဏီရ။ ရမျာၚ်ညးဍုၚ်ကွာန်ဂှ် သ္ပလဝ်သၞသတြုလၟိုန်၊ ပၟိက်ဆန္ဒညးဍုၚ်ကွာန်ဂှ် သိုၚ်ခၞံကဵုဟွံမာန် ဂှ်ရ ဍုၚ်ပိုဲဏံ ဂွံလ္ဇုဲလ္ဇ ဝါတ်ခဲါဂြုဲဂြေက်တုဲ မုက်မတ်ဍောတ်မံၚ် လ္တူဂၠးတိဏံရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ ကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲ မိက်ဂွံဇၞော်မောဝ်မ္ဂး ဘဝဂီုကၠီုသွက်ညးဍုၚ်ကွာန် စေဝ်ပၞောန်သၞောဝ်ဂှ် သ္ပတံနူအလဵုအသဳ မၚ်မွဲထိၚ်ဒက်စေအ်ပေါတ် သၠုၚ်ပ္တိုန်ဍာ်ဒကေဝ် အုပ်ဓုပ်ကၟိန်ဍုၚ်တုဲ ပါ်ပရအ်အဝဵု အဆံၚ်တုပ်သၟဟ် ကုကောန်ဍုၚ် အရၚ် ဒုၚ်စသိုၚ်တုပ်မ္ဂး ဒှ်ကၟိန်ဍုၚ်ဒယှ်ဂၠးတိရောၚ်ဂှ် မိက်ဂွံသ္ဂးဏာရ။
