အာစာဗညာသာၚ်မန်

ပရေၚ်စိုတ်ဓါတ်ကောန်ဂကူမန်ပိုဲဂှ် ဇွိတ်သပေါတ်လ္ၚတ်ရံၚ်မ္ဂး ပူဂဵုဆာန်ဂကူမန်ဇေတ်တ်ဂှ် ဂွံညာတ်အောန်တဴရ၊ ကောန်မန် ဆာန်ဂကူ အောန်မံၚ် ဂၠိုၚ်မံၚ်ဟီုဂှ် ၜတ်ကဵုမုရော? ရံၚ်အကာဲအရာလဵု ဂွံပါ်ပါဲဒးရောဟီုမ္ဂး ဆာန်ဂကူဟီုမ္ဂး လက်သန်ဆာန်ဂကူဂှ် ဍေံထ္ၜးပျးကဵု အဇှေ်လၟိဟ် သာ်လဵုရော မိက်ဂွံတီဟာ? ဆာန်ဂကူဟီုဂှ် ဒးဆာန်ညးတေံရ ဒးဆာန်ညးဏအ်ရ လ္ပထေၚ်ညိ၊ ဆာန်အရေဝ်မိ လိက်မန်မ္ဂး ဒှ်လက်သန်ဆာန်ဂကူ ပြာကတ်အိုတ်ရ၊ မိက်ဂွံကဵုတဴသွဟ် ရဴသာ်ဝွံရ။ ရံၚ်ကေတ်လက်သန်ပူဂဵုတုဲ ပူဂဵုဏအ် လ္တူလိက်မန်ဂှ် ခယျကေတ် လိက်အဖြေဟ်ဟာ? ပ္ဍဲဖျာညးတအ်ကီု ပ္ဍဲကွဳစက်ညးတအ်ကီု မူဖေက် မုဟွံဂံၚ်ချူလိက်မန်ရော? ဒးချူလိက်မန် ဂတမုက်ဖျာဇကု ဂတမုက်ကွဳဇကု ဂွဟာ? ဂွဏအ်ဂှ် ပိုဲကောန်မန်တအ် ဒုၚ်လဝ်တဲမ္ဂး —–
ဒးဗ္တောန်လိက်မန်ဂွ ဒးချူသမ္တီလိက်မန်ဂွ ဒးဟီုအရေဝ်မန်ဂွ ဒးတၚ်ခုတ်ယၟုယေန်သၞာၚ်မန်ဂွ ဂွတအ်ဏအ်ဂှ် ဒှ်ဂွ သဘဴထဴကဵုၚိတ်ဂကူပိုဲဏောၚ်၊ ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ ဂွမတွံဂး စိုတ်ဓါတ်ၚိတ်ဂကူပိုဲ ကော်ဆဴကဵုဂကူပိုဲ အတိုၚ်တွာ်ခေတ်ဏအ် ကွာ်ဆက်အာမ္ဂး မန်ပိုဲဂတနူဏံ ဂွိၚ်ဖေက်ဒှ်အာ ဗီုပမာ ဂကူပျူကွေံရ၊ မန်ဂျိုၚ်ဒၟံၚ် လ္တူတိဍာ်မန်ဖိုဟ် ကောန်မိညးတၞဟ်တအ် မိက်ဂွံပထောံပျူဏီ။
က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကောန်ဂကူမန် မူဟိုတ်ညးတံ ဒက်ဆီညဳသာ ကၠောန်ရၚ်တၠုၚ်ဒၟံၚ် “တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်”ရော? ညးဍဵုဗလိုက် အရေဝ်မိ လိက်မန်တုဲ ကၠောန်ရၚ်တၠုၚ်ဟာ? အရေဝ်မိ လိက်မန်ပိုဲ တၞဟ်နဟွံဂွံဗၠိုက်တၞီအာတုဲ ညးတံကၠောန်ရၚ်တၠုၚ်ဟာ? ပရေၚ်ကၠောန်တ္ၚဲကောန်ဂကူမန် ဗဒှ်သဘၚ် တ္ၚဲကောန်ဂကူမန်ဟီုဂှ် သွက်ကောန်ဗွဲကြဴ စဴဗွဲဂတတအ် အာဲကၟာဲလိက်ပတ် ယေန်သၞာၚ် ဇုဇဗဴလတအ် ကဵုလဝ်အာဲကၟာဲ မတွံဂး အရေဝ် လိက်ပတ် ယေန်သၞာၚ်တအ်ဂှ် ဂွံတီၚုဟ်မး ဂွံသ္ပအဲပရဲ ဂွံမၚ်မွဲအာတုဲ ကောန်ဂကူမန်ပိုဲ မတ်ဂွံတၟး လ္တူပရေၚ်ဂကူတုဲ ညးက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မန်တအ် ရၚ်တၠုၚ်ဆက်ကၠောန်ကၠုၚ် စဵုကဵုလၟုဟ်ရောၚ်၊ ဒဒှ်ရဂကူမန်ပိုဲ ဂကူအဖြေဟ်ဟွံသေၚ်ဂှ် မိက်ဂွံသောၚ်ထ္ၜး ကုကောန်မန်တဝ်မုဲတအ်တုဲ ရၚ်တၠုၚ်ကၠောန်အဆက်ဆက်ရ ဟွံသေၚ်ဟာ?။
ယွံကောန်မန်တအ် ယဝ်ရပတှေ်ဒး အရေဝ်မန်တဝ်မုဲမ္ဂး ဂကူမန်ပိုဲ တၞီဗၠိုက်ကၠေံခၞၚ်အာ အိၚ်ၚ်ဏောၚ်၊ အရေဝ်မန်တဝ်မုဲ ဗဂေတ်လဝ်ကတောဝ်မန်အိုပ်ပ်တအ် သာ်လဵုရောဟီုမ္ဂး မူပဂွံဗ္တောန်လိက်မန်ရော? လေပ်လိက်မန်တုဲ စပုၚ်ဖဲဟာ? လိက်မန် ဂွံရပ်စပ်စကာဒၞါဲလဵုရော? ရဴသာ်ဝွံ ဂွံမိၚ်လဝ်နကတောဝ်ရ၊ မန်အိုပ်ပ်တအ်ဂှ် ကောန်ဇာတ်ညးတအ် ဟွံကဵုတိတ်ဘာဥတုက္ညၚ်ရ၊ လိက်မန်ပိုဲဂှ် ခမဳသၚ်တအ် ကောန်ဂကူမန်တအ် မၚ်မွဲရၚ်တၠုၚ်ကၠုၚ် ခေတ်အဆက်က်ရ၊ တ္ၚဲဏအ် စိုပ်ကၠုၚ်ခေတ်ဥတုက္ညၚ်ရ၊ တၠပညာက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဆာန်ဂကူတအ် အလိုက်ခေတ်ညးကဵုညး မၚ်မွဲရၚ်တၠုၚ်ကၠုၚ်ဂှ် ဆအယာံမာတ်က္ဍဟောဝ်စိုပ် မိက်ဂွံပ္တိန်ထ္ၜးဏာညိရ၊ ပိုၚ်ခြာကေတ် နကဵုခေတ်မ္ဂး ခေတ်ဍိက်တေံမွဲခေတ်၊ ခေတ်ရာမညမွဲခေတ်၊ ခေတ်ဥတုက္ညၚ်မွဲခေတ် ပ္ဍဲခေတ်ပိခေတ်ဏအ် အကာဲအရာ ပရေၚ်လိက်ပတ်မန်ပိုဲ ဗီုပြံၚ်လှာဲတအ်ဂှ် သ္ဂောံညာတ်ကေတ် ရဴသာ်ဝွံရ။
ပ္ဍဲလိက်ခတဵုဇၞော်မန်ပိုဲ အက္ခရ်ဗျဉ်မန် နွံတဴ (၃၅) မ လောန်ကၠုၚ်ခေတ်ဍိက်တေံ ဟီုညိရ၊ ရမျှာၚ်ဗျဉ်မန်လ္ၚဵု နကဵုရမျှာၚ်ဃောသ ရမျှာၚ်ထတ် ဒးဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ် မွဲဗော်၊ နကဵုရမျှာၚ် အဃောသ ဒးဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်သာ မွဲဗော် စၟတ်သမ္တီလဝ်ရ၊ ဗျဉ်ရမျှာၚ်ဃောသဂှ် ညံၚ်ဂွံဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်သာဂှ် ညးတအ် ကွက်စုတ် “ဟ” နဒဒှ်ဗျဉ်ကွက်ဟတုဲ ချူစကၠုၚ်ဂှ် ဂွံလ္ၚတ်ကေတ်ရ၊ ဗီုလဵုညးတအ် ချူစရော ပ္ဍဲကဵုပိုဒ်ဝေါဟာရ “ကာလ”ဝွံ ဗျဉ်အက္ခရ် “လ”ဏအ် ဒးဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်ထတ်တ်သေၚ်ဟာ? ညံၚ်ဂွိုအ်ဗှ်ဒး ရမျှာၚ်ထတ်တ်ဂှ် “ကာလှ” ရဴသာ်ဝွံ ညးချူစရ၊ အက္ခရ် “မ” ဂွံဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်သာဂးတုဲ ညးတအ် ကွက်စုတ် အက္ခရ်ကၟက် “ဟ”တုဲ ကဵုဗှ် “မတ္တမှ၊ ဂမှဳ” ဒှ်တမ် သ္ဂောံဗှ်လ္ၚတ်ကေတ်ရ၊ သာဓကဍေံ “ကာလှ၊မတ္တမှ၊ဂမှဳ” ရဴသာ်ဝွံ ဗီုဂွံကေၚ်ဆဵုကၠုၚ် ထ္ၜးပျးဏာရ။
ပ္ဍဲခေတ်ရာမညတေံဂှ် နူကဵုဂကောံဗော်သွး အလုံရာမညတအ် ပံက်ဘာမန် ဘာကောန်ဂကူ ဇၟာပ်ပ်ကွာန်မန် ကွာန်ဇၞော်ဇၞော်တအ်တုဲ နကဵုဂကောံဗော်သွးရာမည ကွာန်ဇကုကဵုဇကု ခါန်ကၞက်ကုအ္စာဘာ ထ္ၜးလိက်မန် ကဵုပံက်ဘာဗ္တောန်လိက်မန်ရ၊ လိက်ဗွဟ်မန် သွက်ကွးဘာမန်တအ် ဂွံရပ်ဂှ် နူဂကောံဗော်သွးရာမည ဍုၚ်လ္ဂုၚ်တေံ ချူခၞံတက်တြးပ္တိတ်လဝ်ရ။
(၁) လိက်ဗွဟ်မန် တန်ကောန်ၚာ်
(၂) လိက်ဗွဟ်မန် တန်ပထမ
(၃) လိက်ဗွဟ်မန် တန်တတိယတအ်ဂှ် တက်ပ္တိတ်တုဲ ဂွံဗ္တောန်ကွးဘာမန်ရ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်မန် (၁၃၁၄) သၞာံ၊ သၞာံခရေတ် (၁၉၅၂) ဂှ် နူဂကောံဗော်သွးရာမညတအ် အာတ်မိက် အ္စာထ္ၜးလိက်မန် ဇရေၚ်အလဵုအသဳ ဗော် (ဖ-ဆ-ပ-လ) ရ၊ ပ္ဍဲသၞာံဂှ် နူဌာနပရေၚ်ပညာ အလဵုအသဳတအ် ခါန်ကၞက်ကဵု အ္စာထ္ၜးလိက်မန် ဗွဲတၟေၚ် (၁၀) တၠရ၊ သၞာံကြဴတအ်ဂှ် ဂွံအခေါၚ် စသှ်လိက် ပိပန်သၞာံ အ္စာထ္ၜးလိက်မန် အံၚ်ဇၞးအာ ကၠံတၠပြၚ်ရ။
ပ္ဍဲကဵုလိက်ဗွဟ်မန် တန်ကောန်ၚာ်ဂှ် ပၞောဝ်ဗျဉ် (၃၅) မဝွံ ပါ်လဝ် ဂကောံဗျဉ်ပထမ မတွံဂး- က၊ခ။ စ၊ဆ။ဋ၊ဌ။ဍ၊ဏ။တ၊ထ။ပ၊ဖ။သ၊ဟ။ဠ၊ၜ (၁၆) မဝွံ မၞုံသဘာဝ ရမျှာၚ်အဃောသ (ရမျှာၚ်သာ) ရောၚ်။ ဂကောံဗျဉ်ဒုတိယ မတွံဂး – ဂ၊ဃ၊ၚ။ ဇ၊ဇျှ၊ည။ဎ။ ဒ၊ဓ၊န။ဗ၊ဘ၊မ။ ယ၊ရ၊လ၊ဝ၊ၝ ဗျဉ် (၁၈) မတအ်ဂှ် မၞုံသဘာဝဍေံ ဒးဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်ဃောသ (ရမျှာၚ်ထတ်) ရောၚ်။ ပ္ဍဲကဵုခေတ်ရာမညတေံဂှ် ပၞောဝ်ဗျဉ် (၃၅) မဝွံ ပါ်လဝ်ၜါဂကောံရ။ ဗျဉ်ဒးဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်ထတ်တ်ဂှ် ညးခုတ်ကဵုလဝ်ယၟု ဂကောံဗျဉ်ဒုတိယရောၚ်။
ပ္ဍဲကဵုခေတ်ရာမညတေံ ဗွဲမဂၠိုၚ် ပကတိရမျှာၚ်ဗျဉ်ဟေၚ် အ္စာချူလိက်လ္ၚဵုတအ် သီုညးသီုအဲကီုရ ချူစဒှ် ဒးထ္ၜးသာဓက ဗၞတ်ညိနာၚ်မ္ဂး- ဓမံက်၊ ဓမက်၊ဇရေၚ်၊ဃရေက်၊ဟလိုၚ်၊ဗဗေၚ် ဒှ်တမ် သဘာဝ ဗျဉ်ဒုတိယ ချူစဒၟံၚ် သ္ဂောံဆဵုကေတ်ကီုရ။
ပ္ဍဲကဵုခေတ်ဥတုက္ညၚ်ဝွံတုန် တၠဂုဏ်အ္စာ ဘဒ္ဒန္တအိန္ဒက (သၞေဟ်ဗ္ဒဝ်) ဂှ် ပၞောဝ်ကဵုဗျဉ် (၃၅) မဝွံ ဗက်အလိုက်သဘာဝဗျဉ်တုဲ ညးပါ်လဝ် ဂကောံဗျဉ်ပထမ (ရမျှာၚ်သာ)၊ ဂကောံဗျဉ်ဒုတိယ (ရမျှာၚ်ထတ်)၊ ဂကောံဗျဉ်တတိယ (ပိုၚ်ၜါရမျှာၚ်) ရ။ ဂကောံဗျဉ်ပထမ က၊ခ။ စ၊ဆ။ ဋ၊ဌ။ ဍ၊ဏ။ တ၊ထ။ပ၊ဖ။သ၊ဟ။ဠ၊ၜ ဗျဉ် (၁၆) မဝွံ ဒးဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်သာရ။ ဂကောံဗျဉ်ဒုတိယ မတွံဂး ဂ၊ဃ၊ၚ။ ဇ၊ဇျှ၊ည။ဎ။ ဒ၊ဓ၊န။ဗ၊ဘ၊မ။ ယ၊ရ၊လ၊ဝ၊ၝ ဗျဉ် (၁၈) မဝွံ ဒးဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်ထတ်တ်ရ။ ဂကောံဗျဉ်တတိယ မတွံဂး- ၚ၊ည၊န၊မ၊ယ၊ရ၊လ၊ဝ ဗျဉ် (၈) မဝွံ မၞုံသဘဴဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ် ဂွံၜါရမျှာၚ်ရ။ ဗီုလဵုဂွံဗှ်ပ္တိတ် ၜါရမျှာၚ်ဂွံဂှ်ရော? ဂကောံဗျဉ်တတိယ (၈) မဝွံ ပ္ဍဲဂတဍေံ ဗျဉ်ပထမ (ဝါ) ဂကောံဗျဉ် ပထမ လုပ်ကေတ်ဂွံဒၞါဲမ္ဂး ဗျဉ်တတိယတအ်ဂှ် ဒးဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်သာရ။ သာဓကတုန် “ပၚ၊ပညာ၊ စေတနာ၊သမ္မာ၊ကာလ၊ပရောပရာ၊ပဝ(ပွ)”။ ဗျဉ်တတိယ ၚ၊ည၊န၊မ၊ယ၊ရ၊လ၊ဝ တအ်ဂှ် ဒးဗှ်ရမျှာၚ်သာရောၚ််။ ဗျဉ်တတိယတအ် မိက်ဂွံကဵုဗှ် ရမျှာၚ်ထတ်ထတ်မ္ဂး ဂတဍေံဂှ် ဒးချူစွံဗျဉ် ဒုတိယရောၚ်။ သာဓကတုန်-“ဗၚ၊ဗညာ၊ဝေဒနာ၊ဓမ္မ၊ဘယ၊ဇရာ၊ဗာလ၊ဘဝ” သာ်ဝွံ ဗျဉ်တတိယ တအ်ဏအ် ဒးဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်ထတ်တ်ရောၚ်ဂှ် အတိုၚ်တၠဂုဏ်အ္စာဟီု သ္ပလဝ်သုတေသနရ။
ခေတ်ရာမညတေံကဵု ခေတ်ဥတုက္ညၚ် ခေတ်ၜါဏအ် လက်သန်ရမျှာၚ်ဗျဉ် တၟေၚ်ခြာဒၟံၚ်ရ၊ ညးခေတ်တအ်ဂှ် ချူကၠုၚ် ရပ်စပ်ကၠုၚ် မအက္ခရ်ဂစိုတ် ဟွံတုပ်ရ၊ ဟွံကိတ်ညဳကဵုရမျှာၚ် ဗျဉ်ခေတ် ဥတုက္ညၚ်ဟာ? “မၞိဟ်ဟွံဗက်အလိုက်ခေတ်ဟာ? ခေတ်ဟွံဗက်အလိုက်မၞိဟ်ဟာ?” သ္ပရံၚ်သုတေသန ဂွံရ၊ “မက်၊မံက်” တအ်ဏအ် ဍေံမွဲမဓဝ် ဒးဗှ်ရမျှာၚ်ထတ်တ်ဏောၚ်၊ ဂတဍေံ စွံဗျဉ်ပထမမ္ဂး ဒးဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်သာသာရ။ ဂတဍေံ စွံဗျဉ်ပထမမ္ဂး ဒးဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ် ညံၚ်ရမျှာၚ် ဗျဉ်ဒုတိယကီုရောၚ်။ “မက်၊ထမက်” ဝေါဟာရ နွံၜါရ၊ ထမက်ၜၚ်- တၞံထမက်ၜၚ်ဂှ် တိုန်ပ္ဍဲကွိက် ပ္ဍဲကၟာ ဟဳဒၟံၚ် လ္တူဗလးမုက်ဍာ် ကလံက်ဍာ်ဂမ္တဴကၞမ်မ်တုဲ ကၠပ်စဂွံ၊ ထမက် မွဲရဲဂှ် ထမက်ဂွ- ညးကော်စဂှ် ဒှ်တၞံချောဲ တိုန်ဒၟံၚ်အကြာတၞံချောဲ တၞံဇုက် ဇလဍေံနွံ လုက်ဒးဍေံမ္ဂး ဍေံဂွတုဲ တၞးဍေံ ခ္ဍောပ်ကဝေန်အာ၊ သီုတၞံ သီုတၞး ဂြဲပိုက်ကေတ်တုဲ ဍုၚ်သုၚ်မ္ဂး ယဲသျာအောန်ဗၠး ဂးရ၊ ညးလ္ၚဵု ဒဏ်ဂၠေံဂၠေံတုဲ စဲတ္ၚဲကှ် စုတ်ပ္ဍဲဍာ်ကၞမ်မ်တုဲ သုၚ်။
ထမံက်မ္ဂးဂှ် ပဟိုတ်နူဗျဉ်ပထမ အက္ခရ် “ထ” ဂှ် နွံဂတတုဲ ကဵုဗှ်ဗၟံက်+ဗမံက်၊ ဒိုဟ်ဗမံက်- ရမျှာၚ်ထတ်တ်ဗီုဂှ် ဟွံဂွံ၊ မူဟိုတ်ရောဟီုတှေ် ဒၟါနူဗျဉ်ပထမ ကဵုမံၚ်ဂတဍေံ ကဵုဂဇအ်ဂတဍေံတုဲ သၟိက်ဂွံကဵုဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်ထတ်တ်ဂှ် ဒှ်စဂွံဟာ/ဟွံဂွံဟာ ချပ်၊ သွက်ဂွံချပ် ဟီုထ္ၜးဏာညိပၠန်ရ၊ ဗျဉ်တတိယ (ဝါ) ဂကောံဗျဉ်တတိယတအ်ဂှ် လ္ပထေၚ်သောဲ လ္တူဍေံတအ်ညိ၊ မိက်ဂွံကဵုဏာ သတိရ၊ ဍေံတအ် ပိုၚ်လဝ်ၜါရမျှာၚ်ရ။
ဒှ်ဒၟံၚ်သၠေဟ်ပၟာ လ္တူဗျဉ်ပိဂကောံဏအ်မ္ဂး သၠေဟ်ပၟာညံၚ်ဂွံအိုတ် ဍေန်ကေတ်ပါၚ်တိုက် ဂကောံဗျဉ် ပိဂကောံတအ်ဂှ်ညိ၊ ဗွဲတၟေၚ်ဝိသေသဂှ် ဗျဉ်တတိယ (၈) မဝွံ ဍေံတအ်ပိုၚ်လဝ် ၜါရမျှာၚ် ဏောၚ်ဂှ် လ္ပဒှ်သၠေဟ်ပၟာညိ၊ ဗျဉ်ပထမ နွံဂတဗျဉ်တတိယဂှ်ကီု ဗျဉ်ဒုတိယ စွံလဝ်ဂတ ဗျဉ်တတိယ ဂှ်ကီု ရမျှာၚ်ဍေံတအ် ဒးဗှ်ပ္တိတ်ရမျှာၚ်တုပ်ပ် ဟွံဂွံရဂှ် စၟတ်သမ္တီလဝ်ညိ၊ ဗျဉ်ပိဂကောံဏအ် ဒုၚ်ပဒၟံၚ် သုတေသနဏောၚ်။

                                ဝေါဟာရ ကၠာဲဘာသာ

အဇှေ်လၟိဟ်- စိတ်နေသဘောထား
အိၚ်ၚ် – တဖြည်းဖြည်း
အဖြေဟ် – အညံ့စား
အိုပ် – အ-န
ကော်ဆဴ – စိန်ခေါ်
ဒက်ဆီညဳသာ – သွေးစည်းညဳညွတ်
သုတေသန – အကြားအမြၚ်ရှာမှီးခြၚ်း
သၠေဟ်ပၟာ – ယုံမှားသံသယ