ဗညာအံၚ်

သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်ဥူနု ဒးဒုၚ်ထိၚ်လဝ် ပ္ဍဲတာဲဇမၠိၚ်ပၞာန် မ္ၚးဍုၚ်လ္ဂုၚ် နူအခိၚ်သ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန် သီကေတ်အဝဵု သၞာံ (၁၉၆၂) တေံတုဲဂှ် စိုပ်သၞာံ (၁၉၆၆) ဂိတုအံက်တဝ်ဗာ ဥူနုဗၠးတိတ်ကၠုၚ် သီုသမ္မတမာန်ဝေန်မိုၚ်ရ။
ဒးကလေၚ်ပၠံၚ်ကေတ်အဝဵု နူကံၚ်ဇြဳပၠန်ဂတးပၠန်ဏောၚ်ဂှ် ဥူနုဟွံမွဲပၟိက်တုဲ ညးတေံ အဃောနွံဒၟံၚ် ပ္ဍဲကမ္မတဳကဵုကသပ် (၃၃) တၠဂှ် ကေၚ်ကဵုလဝ်ကသပ် နကဵုလိက်ဒုၚ်စဳရေၚ်မွဲတၞး ကုသ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန်ကီုရ။
သ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန် ပၠံၚ်ကေတ်လဝ်အဝဵုဂှ် ညံၚ်ဂွံကလေၚ်ပအပ်ကဵု ညးတေံ၊ ပါလဳမာန် ဒးဒုၚ်ပလီုလဝ် ပ္ဍဲ (၁၉၆၂) တေံဂှ် ကလေၚ်ကော် ကလေၚ်ကၠောန်တုဲမ္ဂး သွက်သ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန် သ္ဂောံဒှ်သမ္မတဂှ် ခါန်ပအပ်ကဵု ဗွဲမလုပ်ကဵုသၞောဝ်ဏောၚ် ဥူနု ဒုၚ်စဳရေၚ် ကဵုလဝ်ကသပ်။
ဗၠးတိတ်နူဘဝဒးဒုၚ်ထိၚ်တုဲဂှ် အာလ္ၚောဝ်ကျာ် ဗုဒ္ဓဂါယာဏောၚ် ဂးတုဲ ဥူနု တိတ်အာဍုၚ်အိန္ဒိယ၊ နူဂှ် စိုပ်အာ ဍုၚ်လန်ဒန်ရ။
စိုပ်အာလန်ဒန်တုဲ ဥူနု ကၠောန်သ္ပ ပေါဲသောၚ်က္လးလိက်ပရိုၚ် ပ္ဍဲဍုၚ်လန်ဒန် ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၆၉) ဂိတုအဝ်ဂါတ် (၂၇) ဂှ် ညးတေံဟီု ဍုၚ်ဗၟာဂှ် ကလေၚ်စိုပ်အာ ပ္ဍဲသၟဝ်အလဵုအသဳ မတုပ်ကဵုဖေတ်သေတ်ဂှ်ပၠန်ရ။ သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော် မလုပ်ကဵုသၞောဝ် ပ္ဍဲဍုၚ်ဗၟာဂှ် ညးတေံရဒှ်တုဲ ဒဳမဝ်ကရေဇြဳ သွက်ကောန်ညးဍုၚ်ဗၟာပိုဲ ညံၚ်ဂွံဂွံ ဆက်ဂစာန်အာဏောၚ် ကဵုလဝ်ကတိပါၚ်သာ်ဏအ်ဂှ် လိက်ပရိုၚ်အခိၚ်တေံ ဓမံက်ထ္ၜးမံၚ်သၟးရ။
သွက်ဂွံပလှ်ဖျေံ သ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန်ဂှ် ဥူနု သ္ပက္ဍိုပ် ပံက်ပ္တိုန် ဂကောံပၠန်ဂတးရပ်လွဟ် ဗော်ပါလဳမာန်ဒဳမဝ်ပရေဇြဳ ပ္ဍဲပယျဵုသေံ ပ္ဍဲကၞောတ်သၞာံ (၁၉၆၉) ဂှ်တုဲ မပ္တံ ဗိုလ်လေတ်ယျာ၊ ဗိုလ်ယာန်နာၚ်၊ ဗိုလ်မႉအံၚ် နူကဵုဂကောံသ္ဂံၚ်ပိစှော် (ရဲဘော်သုံးကျိပ်) ဂှ်ကီု ညးတာလျိုၚ်ပၞာန် ကေုာံ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်လ္ပာ်အရာပ် ယၟုပြာကတ်တအ်လေဝ် တိတ်ဂြိုပ် လုပ်ကၠောန်ကရောံ ဗော်ဥူနုဂှ်ကီုရ။
နူသၞာံ (၁၉၇၀) စဵုကဵု (၁၉၇၃) ဒပ်ပၞာန်ပျဳချေတ် ဒက်ပ္တန်ဒပ် ပံက်ကၠုၚ်ရးပၞာန် မပ္တံ ရးတၟေၚ် အပ္ဍဲဂှ် ဥူတေန်မိုၚ်ဝေန် ဒှ်ဇၞော် (သ္ကိုပ်) ရးပၞာန်၊ ရးသၠုၚ်ကျာ ဗိုလ်ယာန်နာၚ် ဒှ်သ္ကိုပ်ရးပၞာန်၊ ရးလ္ဒောဝ် ဥူတွေန် ဒှ်သ္ကိုပ်ရးပၞာန်၊ ရးသၟဝ်ကျာ ဗိုလ်မႉအံၚ် ဒှ်သ္ကိုပ်ရးပၞာန်တုဲ အခိၚ်တေံဇြဟတ် နွံၜိုတ် (၆၀၀၀) ။ အပေါတ်လွဟ်မကမ်ကီု သြန်ကီု က္လိဂွံအရီုဗၚ် နူအမေရိကာန် သာ်ဝွံ လိက်ပတ်ဝၚ် ဒပ်ပၞာန်ပျဳချေတ်တံ ချူလဝ်နွံရ။
နူသေံမွဲတဆံၚ် က္လိဂွံအထံက်ပၚ် နူအမေရိကာန် လွဟ်မပ္တံ M-16၊ ဗလံက်တဲ (M-79) တအ်တုဲ ဗ္ဂပ်ကဵုဒပ်ပျဳချေတ် ညးတအ်ရ၊ ကရောံဂှ် မန်ကဵု ကရေၚ်လေဝ် က္လိဂွံလွဟ်ဂတာပ်ခေတ်ကီုတုဲ ပ္ဍဲဂကောံပၠန်ဂတးရပ်လွဟ် သ္ကုတ်သၠုၚ်ကျာ ဍုၚ်ဗၟာဂှ်မ္ဂး သၟတ်ဗွဲမဂၠိုၚ် လုပ်စိုပ်ကၠုၚ် ပြဳပြဳ ပြဳပြဳရ။
သၞာံ (၁၉၇၀) ဂိတုမေ (၂၅) ဂှ် ဥူနု ဥက္ကဌ PDP ၊ မာန်ဗဇြာန် ဥက္ကဌဗော် KNU ၊ နာဲယှိုဲကျေန် ဥက္ကဌ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိတအ် ဒက်မိတ် ထ္ပက်စၟတ်တဲတုဲ ပ္တန်ကၠုၚ် ဒပ်ပံၚ်ကောံ ပရေၚ်ဗၠးၜးကောန်ဂကူညဳသာသၟဟ်န် NULF ရ။
ဆ္ဂး ဥူနုအဃောဒှ်ဒၟံၚ် သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော် ဂွံလဝ်အဝဵု ကၟိန်ဍုၚ်တေံဂှ် ဗုဒ္ဓဘာသာဂှ် ဒှ်ဘာသာကၟိန်ဍုၚ်ဏောၚ် လလောၚ်လဝ်သာ်ဏအ် နွံကၠုၚ်တုဲ သွက်ဂွံဒက်မိတ် ကေုာံ ဗော် PDP ဥူနုဂှ် ဒပ် KIA ဟွံဒုၚ်တဲရ၊ သာ်ဂှ်ကီု ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၄၈) က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကရေၚ်ဍာဲမွဲတၠ ဒးဒုၚ်ပကီုဂစိုတ်အာဂှ် တာလျိုၚ်ဥူနု နွံမံၚ်ဏောၚ်ဂးတုဲ ဗော်ကရေၚ်ဍာဲ KNPP လေဝ် ဟွံဒုၚ်ဆက်ဆောံရ။ တုဲပၠန် ကေုာံ ဒပ်ဝ၊ ဒပ်ဠာဟူ၊ ဒပ်ရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ် နွံပ္ဍဲတွဵုရးသေံ တေံဂှ်လေဝ် ဆက်ဆောံဟွံပြေပြံၚ်ရ။
တုဲပၠန် ဥူနု အဃောဒှ်ဒၟံၚ် သ္ကိုပ်ဝန်ဇၞော်တေံ သွက်ဂွံထ္ပက်ပၞာန် ကုဂကောံရပ်လွဟ်ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂှ် ညးတေံရ ကဵုအမိၚ်ကုဒပ်ပၞာန် သ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန်၊ ဒှ်သာ်ဂှ်ရ မၞိဟ်မဖှ်သာ်ဂှ် လၟုဟ်ကၠုၚ်ဒှ် ဥက္ကဌ ဒပ်ပျဳချေတ် ကော်ဂး ဗော် PDP ပၠန်တှေ် သွက်ဂွံဒက်ပ္တန်ဓဝ်ပတှေ် ကေုာံ ကောန်ဍုၚ်အရၚ်ဂှ် ဝါတ်အာရ။
ဆဂှ်ရဟွံသေၚ် ပ္ဍဲအရာဖျေံအလဵုအသဳ တၠအဝဵုပၞာန်နေဝေန်ဂှ် လ္တူနူဒးဗ္တိုက်ကေတ်နကဵုလွဟ်ဂှ် တက်ကျာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တုဲ ကလေၚ်ကေတ်အဝဵုဏောၚ်၊ ဒပ်ရပ်လွဟ်ပံက်လဝ်လၟုဟ်ဂှ် စွံအဆံၚ် ၜိုတ်ထ္ၜးဝေၚ်ဇြဟတ်ရဏောၚ် ဥူနု ဥက္ကဌဗော် PDP ဟီုဂးကၠုၚ်သာ်ဂှ်တုဲ အပ္ဍဲကမ္မတဳဗဟဵု ဗော် PDP ဂှ် ကြံၚ်မ္ၚိုဟ်တိုန်အိုတ်ရ၊ ဒှ်သာ်ဂှ်ရ သၞာံ (၁၉၇၃) ဂှ် ဥူနု နုက်တိတ်နူဥက္ကဌဗော် ကော်ဂွံသ္ၚိကၟိန်ညးတေံတုဲ နူဍုၚ်သေံမွဲတဆံၚ် အာတ်အခေါၚ်ဇူဒီု ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန် ပ္ဍဲဍုၚ်အိန္ဒိယတုဲ အာသ္ပဒတဴ ပ္ဍဲဍုၚ်အိန္ဒိယရ။
ဗိုလ်လေတ်ယျာ ဒှ်ဥက္ကဌ PDP တုဲဂှ် ပြံၚ်ကၠေံယၟုဗော် နဒဒှ် PPP ပျဳဒု ပျဳချေတ်ပါတဳရ။ ဗော်ပျဳချေတ်ဂှ် ဟိုတ်နူဒက်ပ္တန်ဓဝ်ပတှေ် ကေုာံ ဗော်ဍုၚ်မန်တၟိ ကဵုဗော် KNU တအ် ဟွံမာန်ဂှ်ရ အပ္ဍဲဒပ်ပံၚ်ကောံဂှ် ပြသၞာက္တဵုဒှ်ဒၟံၚ်မွဲဏှေံမွဲဏှေံရ၊ ပ္ဍဲဘုံသၟဝ်တေံဂှ်မ္ဂး ပြသၞာဇၞော်တိုန် ဒဵုကဵုဒှ်ပန်ညးသ္ကံနွံကၠုၚ်၊ ဥူနု နုက်တိတ်အာ နူဥက္ကဌဗော်တုဲဂှ် သံသယလုပ်ကၠုၚ် လ္တူဗော်ပျဳချေတ်ဂှ် ဂၠိုၚ်တိုန်ခ္ဍၚ်ရ။
သၞာံ (၁၉၇၅) ဂှ် ဒပ်ပျဳချေတ်ဏအ် ဟိုတ်နူရုပ်ပလီုထောံ ဌာန်ဂအုပ်ပၞာန်ရးသၟဝ်ကျာဂှ်ရ ကောန်ပၞာန်ဗွဲမဂၠိုၚ်တအ် လုပ်ပအပ်လွဟ် ပ္ဍဲအလဵုအသဳသေံတုဲ ဂွံအခေါၚ်တန်တဴ ပ္ဍဲကွာန်အပ္ဍဲတိဍာ်သေံရ။
သာ်ဂှ်ကီု ဌာန်ဂအုပ်ပၞာန်ရးသၠုၚ်ကျာ ဗိုလ်ယာန်နာၚ် က္ဍိုက်ပ်ဂှ်လေဝ် ထပ်ပလီုထောံကီုတုဲ ကောန်ပၞာန်တအ် လ္ၚဵုဖျေံလွဟ် ပ္ဍဲအလဵုအသဳ၊ လ္ၚဵုဂြိပ်၊ လ္ၚဵုပံၚ်ကဵု KNU ဒဒှ်မပ္တံသာ်ဏအ် နွံကၠုၚ်တုဲ စိုပ်အာအဆံၚ်ဒပ်လီုရ။
ဌာန်ဂအုပ်ပၞာန်ရးလ္ဒောဝ်လေဝ် ပလီုကၠေံဒပ် လုပ်ပအပ်ထောံလွဟ် ပ္ဍဲဗော် KNU ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၇၆) ဂှ်တုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်လ္ၚဵု ဂွံအခေါၚ်လုပ်တန်တဴ ပ္ဍဲဍုၚ်မေဝ်ဆံက်ရ။
လက်ကရဴဏအ် KNU ကဵု ဒပ်ပျဳချေတ် ဒှ်ကၠုၚ်ပဋိပက္ခလွဟ်တုဲ KNU လုပ်ဗ္တိုက်ဗ္ဒိုပ် PDP တုဲ (၁၉၇၈) ဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗာ (၂၇) ဂှ် သ္ကိုပ်ပၞာန်ဇၞော် ဗိုလ်လေတ်ယျာ ပြဟ်ဂလုဲအာတုဲ ဒပ်ပၞာန်ပျဳချေတ်လေဝ် ရုပ်အာနိဂီုကီုရ။
လက်ထက်ခေတ်တၠအဝဵုပၞာန်နေဝေန်တေံ (၁၉၆၇) ဂှ် အဓိကိုရ် ကြုက်-ဗၟာ က္တဵုဒှ်၊ (၁၉၇၄) ဂှ် ပရေၚ်ကလိုက်ကမဵု ဥူတ (ဦးသန်႔) ၊ (၁၉၇၅) ဂှ် ပရေၚ်ကလိုက်ကမဵု သၟာကမၠောန်၊ (၁၉၇၆) ဂှ် ပရေၚ်ကလိုက်ကမဵု ကိုဝ်တဝ်မှာၚ် ပေၚ်ကၠံသၞာံ မပ္တံသာ်ဏံ ကွးဘာတအ် က္တဵုထ္ၜးဆန္ဒ၊ သၟာကမၠောန်တအ် က္တဵုထ္ၜးဆန္ဒ နွံကၠုၚ်တုဲ သၟတ်ကွးဘာတအ် သၟာပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တအ် ဒးဒုၚ်ရပ်ဆက်က်ရ၊ ဟိုတ်နူအကာဲအရာ နွံကၠုၚ်ဗီုဗီုဏအ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲဂကောံပၠန်ဂတးရပ်လွဟ်တအ် ဇြဟတ်တၟိတၟိတအ်ဗြေဝ်ကၠုၚ်တုဲ ညောန်ကဵု အလဵုအသဳတၠအဝဵုပၞာန် နေဝေန် ပြဟ်ဒတုံစှေ်ရညံၚ်ၚ် ဟီုဂးကၠုၚ်အိုတ်ရ။
သွက်ဂွံသ္ပဒ္တန် ဥပဒေသဇိုၚ်ဒက်ပ္တန်ဍုၚ်ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် ပေါဲဒုၚ်ကေတ်ဆန္ဒအလုံဍုၚ် ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၇၄) ဂိတုဂျာန္နဝါရဳ (၃) ဂှ် သ္ပဒ္တန်မာန်ကၠုၚ်တုဲ တွဵုရးရခေၚ်ကဵု တွဵုရးမန်လေဝ် မံက်တိုန်ကၠုၚ်ကီုရ၊ ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ဍုၚ်ဗၟာဏအ် ဒှ်ကၠုၚ် ရး (၇) ရး ကေုာံ တွဵုရး (၇) တွဵုရးရ။
တွဵုရးမန်လေဝ်မံက်ကၠုၚ် ဒပ်ပျဳချေတ် ဗော်ပျဳချေတ် ပ္ဍဲဂြိုပ်တေံဂှ်လေဝ် သရိုဟ်လီုအာဣရတုဲ ပ္ဍဲပၠန်ဂတးမန်ဂှ် ညးလ္ၚဵု လုပ်ဖျေံလွဟ်နွံကၠုၚ်၊ လ္ၚဵုပၠန် မွဲဏှေံတိတ်ဂြိုပ် မွဲဏှေံ ကလေၚ်ဖျေံလွဟ်၊ တိတ်ဂြိုပ်မွဲလ္စုတ် လုပ်ဖျေံလွဟ်မွဲလ္စုတ် ထုဲထံၚ်ဒၟံၚ်ကဵု ပရေၚ်လုပ်ပ်တိတ်တ်တအ်ရ။
ဒှ်သာ်ဂှ်ရ ပ္ဍဲသၞာံ (၁၉၈၀) ဂိတုအဝ်ဂါတ် (၁၈) ဂှ် အလဵုအသဳတၠအဝဵု သၞောတ်သဵုယှေဝ်လေတ်မွဲဗော် ပ္တိတ်အမိၚ် လၟေၚ် (၂/၈၀) ကဵုအခေါၚ်ဗလးဒုဟ် (သၠးဒုဟ်) ကော်ဘိက် ရဲရပ်လွဟ်ပ္ဍဲဂြိုပ်တေံ ညံၚ်ဂွံလုပ်ဖျေံလွဟ် ပ္ဍဲဗွိုၚ်သၞောဝ်ရ။
“ညးဒ္စဵုဒ္စးဒၟံၚ်ကဵု ကၟိန်ဍုၚ်တအ် ပတွဵုနူတ္ၚဲပ္တိတ်လဝ်အမိၚ်ဏအ်တုဲ အပ္ဍဲပွိုၚ် (၉၀) တ္ၚဲ မၞိဟ်မွဲမွဲကဵုဒှ်၊ မွဲဂကောံ မွဲက္ဍိုပ်ကဵုဒှ် လုပ်ထံက်ၜံၚ် လုပ်ဖျေံလွဟ် ပ္ဍဲရဲဂကောံဗော်မဆလ၊ ပ္ဍဲဗ္ဒိုပ်ပၞာန်ဗၟာ၊ ပ္ဍဲဗ္ဒိုပ်ဗၠာဲသၟိၚ်၊ ပ္ဍဲဂကောံကံၚ်ဇြဳဍုၚ်ကွာန်၊ ပ္ဍဲဇရေၚ်ညးဒုၚ်ကာ၊ ပ္ဍဲကောန်ဗော်မွဲမွဲ၊ ပ္ဍဲအမာတ်စၞးညးဍုၚ်ကွာန်မွဲမွဲမ္ဂး ဒုဟ်က္လိလောန်လဝ်နွံတအ်ဂှ် ဇိုတ်ကၠေံတုဲ ကဵုအခေါၚ်ဗၠးဒုဟ်ဏောၚ်” ရဴဝွံ ဂးလဝ် ပ္ဍဲအမိၚ်ရ။
သ္ကိုပ်ပၞာန်နေဝေန် လလောၚ်ပၟိၚ်ဏာ အမိၚ်သၠးဒုဟ်ဂှ် ဥူနုလေဝ် ဒုၚ်တဲ ကလေၚ်စဴကၠုၚ် ဍုၚ်ဗၟာ နကဵုက္ၜၚ်ကျာရ။ အလဵုအသဳဗၟာ ကဵုအခေါၚ်သၠးဒုဟ် ကုကောန်ထံၚ်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်တအ်၊ ကုရဲရပ်လွဟ်ပ္ဍဲဂြိုပ်တအ်သာ်ဏအ်တုဲဂှ် ရဲရပ်လွဟ်ပ္ဍဲဂြိုပ်တအ် လုပ်ကၠုၚ်ဖျေံလွဟ် နွံ (၁၄၀၀) တၠ ပြၚ်မံၚ်ဏောၚ် ရဴဝွံ ဂးလဝ်ဗဗွဲသၞောဝ်ဂှ် ဂွံဆဵုပ္ဍဲစၟတ်သမ္တီဝၚ်တအ်ရ။