တိုၚ်ထဝ် –
(၁)“ကောန်ဗြဴအဲ မဂွံယၟုဥပသေနာကုမ္မာရဳဂှ်ကီု ၊ ကောန်ဗြဴအဲ ကောကိလာကုမ္မာရဳဂှ်လေဝ်ကီု၊ ကောန်ဗြဴအဲ နန္ဒာကုမ္မာရဳဂှ်လေဝ်ကီု၊ ကောန်ဗြဴအဲ မုဒိတာကုမ္မာရဳ ဂှ်လေဝ်ကီု၊ ကောန်ဗြဴအဲ ညးပန်ဂှ် တၞဟ်နစံၚ်ပူဇဴယတ်ဂှ်၊ (မုက်လိက်-၁၇)
(၂)ဟာဲမၞးတံ သေဌဳဇၞော် မဟိမု ပုဏ္ဏမုခ ဂှ်ကီု၊ သေဌဳအဲ မဟိမု ဘဒ္ဒိယ ဂှ်လေဝ်ကီု၊ သေဌဳအဲ မဟိမု သိၚ်္ဂါလ ဂှ်လေဝ်ကီု၊ သေဌဳအဲ မဟိမု ဝဍ္ဎဂှ်လေဝ်ကီု၊ ကုသေဌဳပန်ဂှ် တၞဟ်နအဲစံၚ်ပပူဇဴယတ်ဂှ်၊(မလ-၁၈)
(၃) ဟာဲမၞးတံ ချေံအဲ မၞုံယၟု ကေသဳ ဂှ်ကီု၊ ချေံရတ်အဲ မၞုံယၟု သုရာမုခ ဂှ်လေဝ်ကီု၊ ချေံအဲ မၞုံယၟု ပုဏ္ဏက ဂှ်လေဝ်ကီု၊ ချေံအဲ မၞုံယၟု ဝနတက ဂှ်လေဝ်ကီု၊ ဂှ်ချေံအဲပန်ဂှ် မၞးတံ အာကေတ်နၚ် အဲစံၚ်ပပူဇဴယတ်ရောၚ်၊ (မလ-၁၉)”
ပိုဒ်ဗွဲလတူဏံဂမၠိုၚ်ဝွံ ကံက်နုက်နၚ်လဝ် နူဇာတ်စန္ဒကုမာ ကျာ်ဇၞော်အာစာအစွောံ မချူလဝ်တုဲ ထပ်ကလေၚ် တက်ပတိတ်လဝ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၅၉၊ သၟိၚ်ယေန်သၞာၚ်မန် နာဲပါန်လှ မဒါန်လဝ်ဂှ်ရောၚ်။
ပိုတ်ပိပိုတ် လတူဝွံ ကာလပိုဲ ဗှ်လ္ၚတ် ဗွဲဓမ္မတာ သီုဟွံသ္ပစိုတ်မ္ဂး နဲကဲချူဆာဲလိက်မန် မမၞုံကဵု ကြက်ရှ်သာဂှ် သှေ်သၟေဟ်အာ ဗွဲမအောန်စိုတ်ရ။ ၜိုတ်အဲဍဟောဝ်စိုပ် ဗွဲမဗဗွဲကဵု ညာန်ဇကုဂှ် ယဝ်ဒးပတိုန်ထ္ၜးကဵုမ္ဂး အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်တေံ မဒှ်ရ။
မဂွံယၟု၊ မဟိမု၊ မၞုံယၟု
မလိက်ကစံက်လဝ်ဂမၠိုၚ်ဂှ် အဲမိက်ဂွံစဳပျးကဵု ကုညးမဗှ်လိက်တံ တၞဟ်နဂွံစွံဂရုတုဲ ကတ်လ္ၚတ်ဗှ်လ္ၚတ်ရ။ “မဂွံယၟု၊ မဟိမု၊ မၞုံယၟု” သာ်ဝွံ ဂွံဆဵုကေတ် မလိက်ပိမဂှ်တုဲ မလိက်ပိမ ဝေါဟာရပိမတံဝွံ ကလိဂွံအဓိပဲါတုပ်ပ်ရောၚ်ဂှ် ဟွံဒးဒှ်သၚ်ကာမွဲသာ်ရ။
တုဲပၠန် “ကောန်ဗြဴအဲ ကောကိလာကုမ္မာရဳဂှ်လေဝ်ကီု၊ ကောန်ဗြဴအဲ နန္ဒာကုမ္မာရဳဂှ်လေဝ်ကီု” သာ်ဝွံ ပိုဲဂွံဆဵုကေတ် ပၠန်ရ၊ ပ္ဍဲပိုတ်တံဝွံ ညးဟွံရပ်စပ် စကာလဝ် ဝေါဟာရပိမ (မဂွံယၟု၊ မဟိမု၊ မၞုံယၟု) ဂှ်တုဲ ပသှေ်စွံကၠေံ၊ ခၠန်စွံကၠေံဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ပၠန်ရ။ ဝေါဟာပိမဂှ် ဟွံစကာလေဝ်ဂွံ၊ ဟွံပါလေဝ် ပိုဲချူမာန်ရောၚ်။
“ကောန်ဗြဴအဲ (မၞုံယၟု၊ မဟိမု၊ မဂွံယၟု) ကောကိလာကုမ္မာရဳဂှ်လေဝ်ကီု၊ ကောန်ဗြဴအဲ (မၞုံယၟု၊ မဟိမု၊ မဂွံယၟု) နန္ဒာ ကုမ္မာရဳဂှ်လေဝ်ကီု” ဗီုဏံ ပိုဲဆတ်စုတ်မွဲမွဲမတုဲ ရပ်စပ်စကာ ချူအာမာန်ကီုရောၚ် ပတှေ်ကေတ်ရ။
ဂှ်ကီု၊ ဂှ်လေဝ်ကီု
ဝေါဟာရၜါမဝွံ ပိုဲဂွံဆဵုကေတ်ပၠန်ရ၊ ကာလညးရိုဟ်လၟိဟ်ဂှ် ပ္ဍဲပိုတ်လ္ၚဵုဂှ် ညးကေတ်လဝ် “ဂှ်ကီု”၊ ပ္ဍဲပိုတ်လ္ၚဵုဂှ် ညးကေတ်လဝ် “ဂှ်လေဝ်ကီု” ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ “ကု၊ ကေုာံ” သာ်ဝွံ ညးဟွံရပ်စပ်လဝ်ရ။ ဗီုပြၚ်ချူဆာဲသာ်ဝွံ ပိုဲခေတ်လၟုဟ်တံ ဗက်နဲကဲ ချူလိက်ဗၟာကီု အေန်ဂလိက်ကီုတုဲ ချူဆာဲဒၟံၚ်အိုတ်ဂှ် ပရံၚ်သတိမ္ဂး ဂွံဆဵုကေတ်ကၠးကၠးရ။ ဟိုတ်ဂှ်တုဲ နဲကဲချူလိက်မန်ပိုဲ ခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ဒးဒုၚ်ဓလီုလဝ်ကဵု လိက်ဗၟာ ဗွဲမဂၠိုၚ်ရောၚ်ဂှ် ပြာကတ်တဴရ။
ကောန်ဗြဴအဲ ညးပန်ဂှ် ၊ ကုသေဌဳပန်ဂှ်၊ ဂှ်ချေံအဲပန်ဂှ်
တုဲပၠန် ပိပိုဒ်ဏံဝွံ ပ္ဍဲလအိတ်ပိုတ် ညးမရိုဟ်လၟိဟ်တုဲဂှ် ရပ်စပ်လဝ် ဗွဲတၞဟ်ခြာဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ပိုဲဟီုစ ခေတ်လၟုဟ်မ္ဂး “အဵုကောန်ဗြဴအဲ ညးပန်ဂှ်၊ အဵုသေဌဳပန်ဂှ်၊ အဵုချေံအဲပန်ဂှ်” မဒှ်ရ၊ “အဵု” ဂှ် ကာလပိုဲဟီုမ္ဂး ၜိုန်ရစကာဒၟံၚ် ဗွဲမဂၠိုၚ်ကီုလေဝ် ကာလရပ်စပ် ချူဆာဲမ္ဂး “အဵု” ဂှ် စကာဟွံဂွံရ။
ပိုတ်မ္ဂး “ကောန်ဗြဴအဲ ညးပန်ဂှ်” ဂှ်တုန်၊ ၜိုန်ရညးခၠန်လဝ်ကီုလေဝ် ပ္ဍဲပိုဒ် “ကုသေဌဳပန်ဂှ်၊ ဂှ်ချေံအဲပန်ဂှ်” ဒဒှ်ရ ညးစကာစုတ်လဝ် “ကု၊ ဂှ်” ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ဝေါဟာရၜါမဝွံ ဒှ်ဝေါဟာရစၞောန်ပညုၚ် စၞောန်ထ္ၜးကဵု ပိုတ်ရိုဟ်လၟိဟ်ရ။
ပ္ဍဲဒၞာဲဝွံ ညးစကာရပ်စပ်လဝ်ပိနဲ ဟီုဂွံတုဲ၊ ပိုဲစကာ နပွမဆတ်စုတ် “ကု” ဟာ၊ ပိုဲစုတ် “ဂှ်”ဟာ၊ မုဟွံစုတ်မွဲသာ်တုဲ ခၠန်ပသှေ်စွံလဝ် အတိုၚ်ဂှ် ညံၚ်ရဴ “ကောန်ဗြဴအဲညးပန်ဂှ်” ဂှ်ဟာဂှ် တန်တဴကဵုပိုဲရ။ ဥပမာတုန်၊ကောန်ဗြဴအဲ ညးပန်ဂှ် ပ္ဍဲဂတပိုတ်ဝွံ ပိုဲဆတ်စုတ် ကု ကဵု ဂှ် ၜါမ မွဲမွဲမာန်တုဲ ဒှ်အာဗီု “ကုကောန်ဗြဴအဲ ညးပန်ဂှ်” ၊ “ဂှ်ကောန်ဗြဴအဲ ညးပန်ဂှ်” ရောၚ်။
ပ္ဍဲအရာဒၞာဲဝွံ ၜိုတ်ညာန်ပညာနွံ ၜိုတ်လ္ၚတ်ဂွံလဝ် ၜိုတ်ဍဟောဝ်စိုပ်ဂှ်ရ ချူလဴထ္ၜးမာန်ဂှ်တုဲ ကုညးမလ္ၚတ်လဝ်ဂၠိုၚ်၊ ညာန်ပညာဂၠိုၚ် ဍဟောဝ်စိုပ်ဂၠိုၚ်တံ တီဂၠိုၚ်ရောၚ် ချိုတ်ပၠိုတ်ရ။ ရန်တၟံချူပတိုန်ထ္ၜး နပွမထံက်ထ္ၜး လိက်ဇာတ်ဝွံဂှ်၊ သၟိက်ကဵုသၟတ်မန်ခေတ်တၟိတံ ဂွံကလေၚ်ကတ်လ္ၚတ် လိက်ပတ်ဘာသာဇကု ချူလိက်မန် နကဵုဗီုပြၚ်လိက်မန် မဟွံဒစေၚ်လျောဝ်ဗက်အာ လိက်ဘာသာညးတၞဟ်တံရ၊ လေပ်တုဲ သၟိက်ဂွံပအာစာတုဲ ချူဟွံသေၚ်ရ။ မိက်ဂွံကဵုသတိ ဒဒှ်ရအာဲတၟာဲပရဲဇကုနွံ နုၚ်ထဝ်နိဓိ ဇုဇဗဴလဇကု နွံဟေၚ်ရ။
စပ်ကဵုဝေါဟာရဂမၠိုၚ်တုဲ ပ္ဍဲဇာတ်သုဝဏ္ဏသာံ ချူလဝ်ဂှ်တုန်-
ဒုကုလကုမ္မာတုန် သာ်ဝွံ ပၞုက်ဏာလိက်ရ၊ နာဲဗြဴပါရိက( ယၟုသၟတ်ဗြဴကဝေၚ်ညးတေံ)— ယဝ်ရမၞး သၟိက်ပ တၠဂယိုၚ်ဂှ် ဒၞာဲညးပိုန်တုပ် ရုပ်သၟဟ်ကဵုနာဲဂှ် ဒၟံၚ်ကေတ်မွဲဂကောံရ၊ အဲဟွံဒးဂၞပ်ကဵု တလဂယိုၚ်ဟေၚ်၊ ပါရိကတုန်လေဝ် ဏာလိက်သာ်ဂှ်ကီုရ၊ (မုက်လိက်-၁၄)
ပ္ဍဲဒၞာဲဝွံ စပ်ကဵုဝေါဟာရမ္ဂး “နာဲ” “နာဲဗြဴ” “မၞး” ဂှ်တုဲ မိက်ဂွံကဵုသ္ပစိုတ်ညိညရ၊ “နာဲ” ဂှ် သွက်မၞိဟ်ဗြဴလေဝ် ညးစကာရပ်စပ်ဒၟံၚ်ကီုရ၊ “မၞး” ဂှ် သွက်မၞိဟ်ဗြဴလေဝ် စၞောန်ပညုၚ်ဒၟံၚ်ကီုရ၊ ပ္ဍဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ ပိုဲချူဒၟံၚ် “ယၟု — မိ/နာဲ” သာ်ဝွံ ဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲလိက်ဘိက်ဂမၠိုၚ်အိုတ်ရ။ တုဲပၠန် စၞး “နာဲဗြဴ”ဂှ် “ညးဗြဴ” သာ်ဝွံ ချူဒၟံၚ်အိုတ်ပၠန်ရ။ ဥပမာ “တ္ၚဲညးဗြဴမန်”ရ၊ သွက်မၞိဟ်ဗြဴဂှ် စၞး “မၞး”ဂှ် ပိုဲစကာဒၟံၚ် “ဗှေ်”အိုတ်ရ။ ဝေါဟာ “နာဲကီု နာဲဗြဴကီု မၞးကီုဂှ် ဒဒှ်ရစကာ သွက်မၞိဟ်တြုံမၞိဟ်ဗြဴဂွံသီုၜါဂှ် ပြာကတ်ရ။ ဆဂး ဟိုတ်နူပိုဲဟွံစကာကၠုၚ် လှဲလှဲလးလးဂှ်တုဲ ဂွံကလေၚ်ရပ်စပ် ဝေါဟာတြေံ သာ်ဝွံဂမၠိုၚ်ပၠန်ဂှ် ဝါတ်အာရ။
တုဲပၠန် ဝေါဟာရမ္ဂး “တၠဂယိုၚ်”ဂှ် ပိုဲဂွံဆဵုကေတ် ပ္ဍဲပိုတ်လတူဝွံဂမၠိုၚ်ရ။ တၠဂယိုၚ်ဒၞာဲဝွံ စၞောန်ပညုၚ်ဒၟံၚ် သွက်သီုမၞိဟ်တြုံမၞိဟ်ဗြဴရ။ ဝေါဟာရဝွံ ၜိုန်ရပိုဲဟီုဒၟံၚ် လှဲလှဲလးလးကီုလေဝ် ပိုဲဟွံချူဆာဲ ရပ်စပ်ဂှ်တုဲ စၞးဒးရပ်စပ် ဝေါဟာရဂှ်ဂှ် ပိုဲဆတ်စုတ် ဝေါဟာရ “အိန်ထံၚ်” ရ၊ ဝေါဟာရ “အိန်ထံၚ်” ဝွံ ဒှ်ဝေါဟာရမန်ဇေတ်တ်ဟာ၊ ကၠုၚ်နူဘာသာဗၟာဟာဂှ် ဟိုတ်နူလ္ၚတ်လဝ် ဟွံစိုပ်ဂှ်တုဲ ဟွံဂံၚ်သ္ပဒတန်ရ။ ဝေါဟာရ တုပ်သၟဟ်ကဵု အိန်ထံၚ်တုဲ ဂွံဆဵုကေတ်ပၠန်ဂှ် အတိုၚ်ဗွဲသၟဝ်ဝွံရ။
“ဃရဝါသဂှ်လေဝ် ဟွံဒးဂၞပ် ၚုယ်ကကီု ဒြာဲမၚ်တံဂှ်ကီုလေဝ် ဟွံပြိုက်ဂစိုတ်၊ ဒၟံၚ်ပ္ဍဲသ္ၚိကၟိန်ဝွံဂှ်” ။
“ယွံသၟီအိန် ၜိုန်ပိုဲမတဴဒၟံၚ် ပ္ဍဲဒေါဝ်သ္ၚိကၟိန်တေံတုန်လေဝ် (မလ-၁၅ -၁၇-၁၈)” ၊
ဝေါဟာရၜါမဝွံ ဂွံဆဵုကေတ် စကာလဝ် ပ္ဍဲမုက်လိက်တံဂှ်ရ၊ တုဲပၠန် နာဲပါန်လှ ချူဗၟံက်လဝ် ပ္ဍဲတၚ်စၟတ် (footnote) ဂှ်တုန် ဝေါဟာရပန်မ (ဃရဝါသ၊ အိန်ထံၚ်၊ သ္ၚိထာန်၊ သ္ၚိကၟိန်) ဂှ် ကလိဂွံအဓိပဲါ တုပ်သၟဟ်ရ။ ညးဂၠိုက်ဂၠာဲ ဆဵုလဝ်တုဲ ချူဗၟံက်လဝ်ဟာ၊ ရံၚ်ကဵုခေတ်ပစ္စုပ္ပန် ပိုဲချူဆာဲဂၠိုၚ်ဂှ်တုဲ ညးလေဝ် ဗပေၚ်ချူစုတ်ကီုဟာဂှ် ကေတ်ဟွံဒးရ။ ပ္ဍဲဒၞာဲဝွံ ကျာ်ဇၞော်ရပ်စပ်လဝ် ဝေါဟာရမ္ဂး “အိန်ထံၚ်” ဟွံဂွံဆဵုကေတ်ရ။
လိက်မန်ဘာသာဇကုဂှ် ကတ်လ္ၚတ် တၞဟ်နဂွံစိုန်သကီု ဆိုက်ဗဒက် စိစောန်ဂှ် ဒှ်အရာဝါတ်ခဲါမွဲ ဟွံသေၚ်ရ။ ဆဂး ကောန်ဂကူမန်ပိုဲဂမၠိုၚ် ဟွံမိက်ကတ်လ္ၚတ် ဘာသာဇကု မၞုံကၠုၚ်ဂှ်တုဲ စၞးဂှ် ခၞံဗဒှ်ကေတ်တၟိတၟိအိုတ်ရ၊ ဝေါဟာရဂှ် ခၞံကေတ်တၟိတၟိဂှ် ၜိုန်ရအန္တရာဲ ဟွံဇၞော်လောန်ကီုလေဝ် ဆဂး နဲကဲဂှ် ယဝ်ရခၞံကေတ်တၟိတၟိမ္ဂး နွံအန္တရာဲဂၠိုၚ်ရ။ ဗီုပြၚ်ပိုဲ အာဒၟံၚ်လၟုဟ်ဝွံ ဇၟောဝ်ဍာ်ဍေံ အာတုပ်သၟဟ်ဒၟံၚ်ကဵု ကောန်ဂကူဍောတ်တ် မခၞံဗဒှ်ကေတ် လိက်ပတ်ညးတံ ပ္ဍဲခေတ်ပစ္စုပ္ပန်ဝွံကီု ဟီုမာန်ရ။ ရှ်သာလိက်ပတ်ပိုဲ မခၞံဗဒှ်ကၠုၚ် ဂၠိုၚ်ကဵုလ္ၚီသၞာံ ပ္ဍဲခေတ်သၟိၚ်တၠဇကုနွံဂှ် သာ်လဵုဒှ်ဒှ် ရှ်သာဍေံ ဇၞော်နူကဵု လိက်ပတ်ပိုဲ မခၞံဗဒှ်ကေတ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲခေတ်ပစ္စုပ္ပန်ဝွံရောၚ်။
ညးမချူဒၟံၚ်လိက်မန် ခေတ်ပစ္စုပ္ပန်တံ ကလေၚ်ကေတ်အသိၚ် မွဲလဂံါတုဲ လ္ၚတ်လိက်မန် ဗွဲတၟေၚ် လိက်ကျာ်ဇၞော် အစွောံ မချူခၞံလဝ်ဂမၠိုၚ် (ခေတ်ဍုၚ်မန် လကြဴအိုတ်) ထေက်ရောၚ် မိက်ဂွံဗတိုက်ဖအောဝ်သာ်ဝွံရ။