တ္ၚဲဏံ ဒှ်ကၠုၚ်ပရူယဲ Covid-19 ကၠောံစပ်လောဲသွာ ဒှ်ကပ်အတိုၚ်မွဲဂၠးကဝ်တုဲ ဇၟာပ်ပ်မၞိဟ်တံ ဒှ်ဒဝိၚ်ရ။ အလဵုအသဳလေဝ်ကီု၊ ဂကောံနာနာလေဝ်ကီု၊ အမာတ်ကၠတ်ထဝ်တံလေဝ်ကီု၊ ညးဍုၚ်ကွာန်တံကီု ဗီုညးကဵုညး လုပ်ဗိုၚ်ရီုဗၚ်ညးသကအ်အိုတ်ရ။ အကာဲအရာမၞိဟ်ပိုဲတံဂမၠိုၚ်ဂှ် ဂွိၚ်ဖေက်ယဲကၠောံ ချိုတ်ညးသကအ်တုဲ ကလၚ်အမိၚ် ဝေၚ်ပဲါယဲဏံအိုတ်တုဲ ဟွံဂံၚ်တိတ်မ္ၚးရ။
ယဲကပ်ဏံဂှ် ကိုပ်ကၠာအိုတ် ပ္ဍဲကဵုသၞာံမံက် (၂၀၂၀) ဏံဂှ် ဍေံကၠောံစပ်ကၠုၚ် နူကဵုဍုၚ်ဇၞော် ဍုၚ်ဝူဟာန် ဍုၚ်ကြုက်တုဲ နူကဵုဂှ် ဍေံကၠောံဗက်အာ အတိုၚ်မွဲဂၠးကဝ်ကီုရ။ ဍုၚ်ဇိုၚ်ဝုတ်ဒို်ဟ်တံဂှ် ဒးအာဘဲယဲဏံ ကၠာအိုတ်တုဲ နူဂှ်ဍေံဆက်ကၠောံစပ်အာ ဒေသယူရပ်ဂမၠိုၚ် သီုကဵုဍုၚ်အမေရိကာန်တေံရ။ ပ္ဍဲစၟတ်တ္ၚဲ (၁၅) ဂိတုအေဗရဴဂှ်တှေ် မၞိဟ်ယဲ ဒးအာဘဲကပ်ဏံဂှ် ဒှ်အာဗၞတ် (၂) ပြကောတိကိုဋ်ရောၚ်တုဲ လၟိဟ်မၞိဟ် ဒးချိုတ်ဂၠိုၚ်အိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲဍုၚ်အမေရိကာန်ရ။ ဒၟာနူဒှ်ယဲကပ်တုဲ မၞိဟ်တံ ဖေက်ဂၟံက်တဴ ဗွဲမလောန်ရ။
ပ္ဍဲကဵုကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲတံကီု၊ ဍုၚ်မန်ကီု မၞိဟ်တံ ဖေက်ဂၟံက်ယဲဏံ ဗွဲမလောန်ရောၚ်။ ပ္ဍဲကဵုအခိၚ်ယဲကပ်ဏံဒှ်မံၚ်ဂှ် သၟာကမၠောန်တံ စဴကၠုၚ်နူကဵုဍုၚ်သအာၚ်တံ ဂၠိုၚ်တဴဗွဲမလောန်တုဲ ညးဍုၚ်ကွာန် အပ္ဍဲကွာန်တံ ဒှ်ဒဝိၚ် ဖေက်ယဲတံကၠောံစပ်ရ။ သၟာကမၠောန်တံ စဴကၠုၚ် ဒးဇူဒီု ပ္ဍဲကဵုဒၞာဲမ္ၚး ပွိုၚ် (၁၄) တ္ၚဲ၊ တုဲမ္ဂး ဂွံအခေါၚ် စဴအာသ္ၚိဌာန်ဇကုရ။
မွဲအခိၚ်ဓဝ် အလဵုအသဳတံကီု၊ ဂကောံမဟာဇန်တံကီု၊ ဂကောံ NGOs တံကီု ပါလုပ်ကဵုကၠုၚ်အရီုအဗၚ် သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်တံဂၠိုၚ်ရ။ ကဵုကၠုၚ်ပရေၚ်ပညာ သွက်ဂွံဝေၚ်ပဲါယဲကပ်ကီု၊ ကဵု်ကၠုၚ်ကပေါတ်ကညောတ် သွက်အာစာဂဥုဲကီု၊ ကပေါတ်သၟးဇ္ၚး သွက်ညးဍုၚ်ကွာန်တံကီု၊ အာကဵုဒါန် ဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။
ဆဂး ယဝ်ရရံၚ်အာဗွဲသရုပ်မ္ဂး ဟိုတ်နူကဵုယဲကိုဝ်ဝေဒ်ဝွံတုဲ မၞိဟ်ဒးအာယဲဏံ မၞိဟ်ဒးချိုတ်တံ နွံတဴတုဲ အာစာဂဥုဲတံ လုပ်ပေဲါဗတိုက် ဝဳဝတ်ယဲဏံ သွက်ဂွံဗၠးအာနွံရောၚ်။ အကြာဏံ ပွိုၚ် (၂-၃) ဂိတုဏံဟီုတှေ် ယဲကပ်ဏံ သွက်ဂွံဗၠးတိတ်အာ အပ္ဍဲဂၠးကဝ်ပိုဲတံ နွံတၟာဂလိုၚ်ရောၚ်။
ဆဂး ပ္ဍဲကဵုကၟိန်ဍုၚ်ပိုဲတံကီု ပ္ဍဲဍုၚ်မန်ပိုဲတံကီု ယဲကပ်သှေ်ဒၟံၚ် မွဲသာ်ဏီရ။ ယဲဝွံ ပရူဂဥုဲၜူမာဲရ။ ယဝ်ရ အလဵုအသဳကီု၊ အမာတ်ကီု၊ ဂကောံရပ်လွဟ်တံကီု၊ ဂကောံမဟာဇန်တံကီု ဗီုကဵုစိုတ်လုပ်စကဵု ပရူယဲကပ် ကိုဝ်ဝေဒ်-၁၉ ဏံ ဗွဲမလောန်တုဲ လုပ်ဗိုၚ်ရီုဗၚ်ဂှ် ယဝ်ရကၠောန်ၜိုတ်ကဵု ဂဥုဲၜူမာဲဏံမ္ဂး ခိုဟ်ရ။ ဆဂး ပရူယဲဂဥုဲၜူမာဲဏံဂှ် ဟိုတ်နူကဵု ဒှ်ဒၟံၚ်ယဲဍာ်ဇမၠိၚ်ကီု၊ ဆက်စပ်ဒၟံၚ်ကဵု ဂုဏ်ဖဵုညး ဂုဏ်ဖဵုအဲကီု၊ အဝဲသၟတ်တံတှေ် ဒးဆဵုဗဂကဵု ပရူဏံတွဵုရ ဂးကီုတုဲ သွက်ယဲဍာ်ဇမၠိၚ်ဏံဂှ် ညးအလဵုမွဲလေဝ် ဟွံမိက်လွဳဝတ်တုဲ စွံလဝ်အတိုၚ်တြေံရောၚ်။
ယဝ်ရ အလဵုအသဳကၟိန်ဍုၚ်ဏံကီု၊ ဒပ်ပၞာန်ဗၟာဝွံကီု စိုတ်မိက်ဂွံသောၚ်ကလးထောံ ပရူဂဥုဲၜူမာဲဏံ ကွေံကွေံ ဟွံသေၚ်ရောၚ်။ တ္ၚဲဏံ ညးကၠောန်ပတိ်တ်ဒၟံၚ် ဂဥုဲၜူမာဲတံဂှ် မၞိဟ်သဝ်ဝ်ဟွံသေၚ် မၞိဟ်အဆံၚ်လတူတေံတီဒၟံၚ်ဖအိုတ်တုဲ ဂကောံဖျေံလဝ်လွဟ် ကုဒပ်ပၞာန်ဗၟာတံ ကၠောန်ပတိတ်ဒၟံၚ် ဂဥုဲၜူမာဲတံဂှ်လေဝ် တီဒၟံၚ် ညးညးအဲအဲရောၚ်။ ဆဂး သွက်ဂွံကေတ်အရေဝ် ညးမကၠောန်ပတိတ်ဂဥုဲၜူမာဲဂှ် မွဲလှေ်လေဝ် ဟွံကေၚ်ဒှ်ကၠုၚ်တုဲ ယဝ်ရ ရပ်ဂွံဂဥုဲချေံ မွဲကွဳစက်ဇၞော်ဇၞော်လေဝ် တၠဒြပ်ဂှ် ဟွံမံက်ရ။ ဒှ်အာတၠဍေံဟွံမွဲ (ပိုၚ်ရှၚ်မဲ့) ဂှ် ဂၠိုၚ်ရ။
တုဲပၠန် လ္ပာ်အလဵုအသဳပၠန်ဂှ် အရာရပ်စပ်ဂဥုဲၜူမာဲဂှ် ဟွံစိုပ်တရဴရ။ အရာရပ်စပ်ဂဥုဲဏံဂှ် ဗၠာဲသၟိၚ်တံရ။ ဗၠာဲသၟိၚ် (ပုလိက်) တံဂှ် စဒၟံၚ်လာပ်ဗဇဴ နူကဵုညးသွံဂဥုဲၜူမာဲ (တဲဇၞော်၊ တဲအဒေါဝ်ကဵု တဲဍောတ်) တံတုဲ ပူဂဵု သွံဒၟံၚ်ဂဥုဲၜူမာဲ အကြာဍုၚ် အကြာကွာန်တံဂှ် ဆလအ်လေဝ် ဟွံဒးဒုၚ်ရပ်ရ။ မၞိဟ်စကာဂဥုဲ သၟတ်တံဟေၚ် ဒးဒုၚ်ရပ်တုဲ ကောန်ၚာ်တံဂှ် ဒးဒုၚ်စောဲဂဗုတ်၊ ဒးဒုၚ်ပတိုန်ရုၚ်ဗစာ လက္ကရဴအိုတ် ဒးဒုၚ်ဖျေံထံၚ်ရ။ ကၠာဟွံဒးဒုၚ်ဖျေံထံၚ်ဂှ်မ္ဂး ဒးတိုန်ရုၚ်ဂဗုတ်ဂှ် အခိၚ်အိုတ်ဒၟံၚ် တၟာလအ် သြန်မိမတံလေဝ် အိုတ်ရ။ လတုဲ သွက်ဂွံဝဳဝတ်အာသၟတ် ညးမဒးလဝ် ဘဲဂဥုဲၜူမာဲဏံပၠန်လေဝ် ရုၚ်ဂဥုဲမွဲဒၞာဲလေဝ် ဟွံမွဲရ။ လ္ပာ်တိဍာ်ဒေသမန်မ္ဂး သွက်ဂွံဝဳဝတ်ဂဥုဲၜူမာဲ သွက်သၟတ်တံဂှ် မိမညးဍုၚ်ကွာန်တံ အာစိုပ် ပ္ဍဲကဵုဗော်ဍုၚ်မန်တၟိရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ အလဵုအသဳကီု၊ ညးဍုၚ်ကွာန်ကီု၊ ဂကောံရပ်လွဟ်တံကီု ယဝ်ရ စိုတ်လုပ်စကဵု စဵုဒၞာဂဥုဲၜူမာဲကီု၊ လတူ ညးသၟတ်မစောံလာံအာဂဥုဲတံဂှ် ဟွံညာတ်ဒုဟ်မွဲသာ် ညံၚ်ဂွံဝဳဝတ်အာကီု၊ ညးနွံသြန်တံ သွက်ဂွံကဵုအထံက်အပၚ်အရီုဗၚ်ကီု၊ ဂကောံမဟာဇန်တံ သွက်ဂွံဗတောန်ကဵုကွတ် ကုညးသၟတ်တံ ဂွံလုပ်အဝေါၚ်မၞိဟ်ပၠန်ဂှ် ပၟိက်ဇၞော်ကွေံတုဲ ဗီုစိုတ်လုပ်ဒၟံၚ် ပ္ဍဲကဵုပရူယဲကိုဝ်ဝေဒ်ဏံ ယဝ်စိုတ်လုပ်စကဵု ပရူစဵုဒၞာဂဥုဲၜူမာဲမ္ဂး သွက်အနာဂတ်သၟတ်တံ ခိုဟ်တဴဗွဲမလောန်ရောၚ် ပတိုန်ထ္ၜးဏာရ။